Waldemar Chrostowski
"Ezekiel and His Book. Textual and
Literary Criticism and their
Interrelation", ed. Johan Lust, Leuven
1986 : [recenzja]
Collectanea Theologica 61/1, 163-165
nie zgłosić wątpliwości, czy nie za mało uwagi poświęcono nurtow i jahwistycz- nemu. Godna pochwały jest próba tłum aczenia i łagodzenia napięcia m ię dzy uniw ersalną perspektyw ą Boga Stwórcy i p arty k u larn ą perspektyw ą Bo ga Zbawiciela, niesłychanie przydatna we w nikaniu w orędzie NT i konstru owaniu teologii chrześcijańskej. W książce jest wiele cennych uwag ak tu ali zujących, które świadczą, że chodzi o wydobycie egzystencjalnej w artości orę dzia ST. Często, zwłaszcza w ekskursach, mówi się o znaczeniu analiz egze- getycznych dla rozm aitych dyscyplin teologii, np. om awiając D trlz autor zau waża, że nacisk na praw dę o Bogu Stwórcy jest tam rów ny temu, z jakim dzisiaj należy eksponować w iarę w stworzenie przeciw staw iając się pokusom ateistycznego pojm owania świata. Rozważania K. E b e r l e i n a zamyka zda nie: „Bóg jako Stwórca był z Izraelem, był też z Chrystusem, lecz był rów nież — i jest także dzisiaj — w C hrystusie” (s. 308).
ks. Waldemar Chrostowski, Warszawa Johan LUST (edit.), Ezekiel and His Book. Textual and Literary Criticism and their Interrelation, Bibliotheca Ephem eridum Theologicarum Lovaniensium
LXXIV, Leuven 1986, Leuven University Press — U itgeverij Peeters, s. X + 391.
Z początkiem lat 70-tych Księga Ezechiela stała się jedną z najczęściej komentowanych ksiąg biblijnych. Także wcześniej była przedmiotem żywego zainteresow ania starotestam entalistów , lecz opublikowanie długo (1955—1969) i sumiennie przygotowywanego kom entarza pióra W. Z i m m e r l i e g o dało świeży im puls i przyczyniło się do znacznego ożywienia badań. W alther Z i m - m e r l i zam knął pewną epokę w naukowych studiach nad Ezechielem i jego Księgą, a jednocześnie zapoczątkował etap pod wieloma względami nowy. W ciągu piętnastu lat po ukazaniu się pierwszego w ydania jego kom entarza pojaw iło się kilkanaście książek kom entujących Księgę Ezechiela lub objaśnia jących rozm aite problem y z nią związane. Zasadnicze miejsce przypadło w udziale badaniom krytycznym dotyczącym jej form acji literackiej. Wielu badaczy skupiło się też na ostatecznej postaci tekstu, jej stosunku do w ersji aram ejskiej (Targum ) i greckiej (Septuaginta) oraz do przekładów łacińskich. W yniki analiz były bardzo rozbieżne: oscylowały między poleganiem na ak tu alnym tekście i minim alizowaniem spraw y jego pochodzenia a drobiazgowy m i próbam i odtworzenia sukcesywnych etapów pow staw ania dzieła, od sta dium przedliterackiego do form y zaw artej w kanonie Pism a Świętego.
Księga Ezechiela była też przedmiotem refleksji i dyskusji podczas mię dzynarodowych spotkań biblistów. Najpoważniejsze odbyło się w ram ach 35 Kolokwium Biblijnego w dniach 25—27 sierpnia 1985 r. w Louvain (Collo
quium Biblicum Lovaniense). Zabrakło na nim W. Z i m m e r l i e g o , który
zm arł półtora roku wcześniej (4 X II 1983 r.). M ateriały kolokwium zebrał i opracował J. L u s t w książce Ezechiel i jego Księga. Z perspektyw y czte rech lat, jakie upłynęły od jej zaistnienia na rynku wydawniczym, trzeba po wiedzieć, że stanow i ważne w ydarzenie w najnowszych dziejach studiów nad księgami prorockimi.
Na książkę składa się 31 artykułów , uporządkowanych w trzech częściach. Pierw sza dotyczy problemów z zakresu krytyki tekstu i jej związków z kry ty k ą literacką, druga skupia się na kw estiach krytycznoliterackich i ich sto sunku wobec innych sposobów podejścia, trzecia zajm uje się orędziem Księgi oraz jego powiązaniam i z innym i pismami Biblii i z literatu rą pozabiblijną.
W pierwszej części (s. 5—119) umieszczono 9 artykułów : The Use of
T extual Witnesses for the Establishm ent of the T e x t — The Shorter and Lon ger T ex ts of Ezekiel (J. L u s t ) , Les deux rédactions conservées (L X X et TM) d ’Êzéchiel 7 (P. М. В о g a e r t), The Final T ext and Textual Criticism: Ez 39, 28 (J. L u s t ) , The Glosses in Ezekiel Reconsidered: Aspects of Textual
Transmission in Ezekiel 10 (M. D i j к s t г a), Some Lexical Aspects in the Greek T e x t of Ezekiel (V. S p o t t o r n o ) , The Polemical Role of the „ar chonte.s” and ’’aphëgoumenoi” in Ez L X X (F. R a u r e l l ) , Ezekiel Manuscripts in Qumran — Prelim inary Edition of 4QEz a and b (J. L u s t), Die neue PeSitta-Ausgabe von Ezechiel (M. J. M u l d e r ) i The Jew ish Influence on the Ezekiel-Translation of the English and D utch Authorized Versions
(C. M. L. V e r d e g a a 1). Na wyróżniene zasługują artykuły, które napisali J. Lust, P.-M. Bogaert i M. D ijkstra. Wychodzą one poza ram y zagadnień krytycznotekstualnych i rzucają sporo św iatła na genezę i proces przekazyw a nia Księgi.
Część druga, najbardziej obszerna (s. 123—294), dotyczy problem atyki krytycznoliterackiej, jej metod i odniesień wobec innych sposobów analizy tekstu. Składa się na nią 13 artykułów : W hat A re Valid Criteria for Deter
m ining Inauthentic M atter in Ezekiel? (M. G r e e n b e r g ) , Ez 8—11 als ein heitliche Kom position in einem pseudoepigraphischen Ezechielbuch (J. B e c
k e r ) , Die Tem pelvision Ez 8—11 im Licht unterschiedlicher m ethodischer
Zugänge (F. L. H о s s f e 1 d), Literarkritische und literarhistorische A nm er kungen zur Heilsprophetie im Ezechiel-Buch (D. В а 11 z e r), Rhetorical Stra tegies in Ezekiel’s Oracles of Judgm ent (L. В о a d t), The Paradox of Eze k ie l’s Prophetic M ission — Towards a Sem iotic Approach of Ezekiel 3, 22—27
(N. T г о m p), Le vocabulaire d’Ez 20 — Le prophète s’oppose à la vision
deutéronom iste de l’histoire (J. P o n s ) , La m étaphore d ’Ëzéchiel 15 (H. S i-
m i a n - Y o f r e ) , Differenzierende Prophezeiungen in Ez 34 (B. W i 11 m e s),
Beziehung zw ischen Ez 32, 17— 32 und der Gog-Perikope (Ez 38—39) im Lichte der Endredaktion (M. N o b i l e ) , Ez 20 und 36, 16ff im Rahm en der Kom po sition des Buches Ezechiel (R. R e n d t o r f f ) , Ez 24 — Überlegungen zu Tradition und Redaktion des Ezechielbuches (H. F. Fuhs) i The Chronology of Redaction in Ez 1—24 (R. E. C l e m e n t s ) . Ta część zasługuje na n a j
większą uwagę. Większość autorów (M. Greenberg, J. Becker, F. L. Hossfeld, D. Baltzer, L. Boadt, H. Sim ian-Yofre, M. Nobile, R. Rendtorff) dała się poznać dzięki znaczącym publikacjom poświęconym Księdze Ezechiela, które ukaza ły się w latach 70-tych i w pierwszej połowie lat 80-tych, lecz i pozostałe artykuły przynoszą dużo interesujących przem yśleń. U derza zestawienie obok siebie artykułu M. G r e e n b e r g a, autora ważnego kom entarza do Księgi Ezechiela (1983, 1989), w którym zastosował on tzw. metodę holistyczną zakła dając, że Księga pochodzi od historycznego proroka Ezechiela i badając, co w swoim aktualnym kształcie ma nam do powiedzenia, z wywodami J. B e c k e r a , który tra k tu je Księgę jako pseudoepigraf pow stały w V w. przed Chr. Uzupełnieniem te j lektury powinien być tekst R. E. C l e m e n t s a poświęco ny chronologii redakcji Ez 1—24, tj. tej części Księgi, k tórą tradycyjnie opat ru je się nazwą pars destruens i łączy z pierwszym okresem działalności Eze chiela, poprzedzającym zburzenie Jerozolimy.
Trzecią część książki (s. 295—366), poświęconą orędziu Księgi, tworzy 9 artykułów : Street Theater, Raising the Dead, and the Zoroastrian Connec
tion in E zekiel’s Prophecy (B. L a n g), Ezekiel and Individual Responsability
(P. J о y c e), La signification du culte selon Êzéchiel (L. Μ ο n 1 o u b о u), Dos Problem der Gottesbeschreibung im Ezechielbuch (C. D o h m e n ) ,
L ’alliance éternelle d’Êz 16, 59—63 et l’alliance nouvelle de Jêr 31, 31—34
(B. R e n a u d), The N on-m ention of Ezekiel in the Deuteronomistic History,
the Book of Jerem iah and the Chronistic History (C. B e g g), Ezekiel Sees in Exile a N ew Tem ple-C ity at the Beginning of a Jobel Year (J. v a n G o u -
d о e V e r), Das Schw ertlied in Ez 21, 13— 22 und das Erra-Gedicht (В. M a a r- s i n g h ) i Les form ules de datation dans Ëzéhiel à la lumière des données
épigraphiques récentes (A. L e m a i r e). Pięć pierwszych artykułów omawia
zagadnienia podnoszone w ielokrotnie w studiach nad Księgą Ezechiela, u k a zując nowe perspektyw y badawcze. Z pozostałych na podkreślenie zasługują przyczynki C. B e g g a i A . L e m a i r e .
Książka jest bardzo starannie opracowana i w ydana. Zaopatrzono ją w indeks autorów i indeks miejsc biblijnych. Została przyjęta życzliwie, zaś recenzje — ukazało się ich wiele w specjalistycznych periodykach i w czaso pism ach popularnych — są bardzo dobre. Pod koniec dekady la t 80-tych in tensywność zainteresow ania Księgą Ezechiela wcale nie osłabła. Najbliższe lata pokażą, czy i na ile dokona się dalszy postęp w refleksji nad jedną z n aj trudniejszych ksiąg Starego Testam entu. '
ks. W aldemar Chrostowski, W arszawa
W ilhelm EGGER, M ethodenlehre zu m Neuen Testam ent. Einführung in lingwistische und historisch-kritische M ethoden, Freiburg 1987, Herder, s. 234.
W ostatnich latach ukazało się dość dużo now otestam entalnych metodo logii lub| prac ukierunkow anych metodologicznie, ukazujących metody in te r pretacji Nowego Testam entu. Zaliczyć można do nich: H. Z i m m e r m a n n i К. K l i e s c h , Neutestam entliche Methodenlehre. Darstellung reo histo
risch-kritischen M ethode, S tu ttg a rt 19827; G. S t r e c k e r i U. S c h n e l l e , Einführung in die neutestam entliche Exegese (TJTB 1253), Göttingen 1983;
K. B e r g e r , Exegese des N euen Testam ents (UTB 658), H eidelberg 19842; K. H a a c k e r , N eutestam entliche W issenschaft. Eine Einführung in Fra
gestellungen und M ethoden, W uppertal 1985 2; H. S c h w e i z e r , Biblische T e xte verstehen. Arbeitsbuch zur H erm eneutik und M ethodik der B ibelinter pretation, S tu ttg art 1986; H. C o n z e l m a n n — A. L i n d e m a n n , A rbeit sbuch zu m N euen T estam ent (UTB 52), Tübingen 19889. W jęz. angielskim:
R. F. C o l l i n s , Introduction to the N ew Testam ent, London 1983; Ch. T u c - k e t t , Reading the N ew Testam ent. Methods of Interpretation, Bungay 1987; A. J. M a t t i l l , T he A rt of Reading the Bible, Gordo 1988; S. M e K n i g h t ,
Interpreting the Synoptic Gospels, G rand Rapids 1988. W jęz. francuskim :
A. F o s s i ο n, Lire les Ecritures. Théorie et pratique de la lecture structurale, Bruxelles 1980; P. G u i l e m e n t t e i M. B r i s e b o i s , Introduction au x m é
thodes historicocritique (Heritage de Projekt 35), M ontreal 1987; J. C. G i r o u d
i L. P a n i e r , Sém iotique. Une pratique de lecture et d ’analyse des textes
bibliques (Cahiers Evangile 59), P aris 1987. W jęz włoskim: В. C o r s a n i, Esegesi. Come interpretare un testo biblico. Torino 1985.
Wobec pokaźnej liczby podobnych opracowań można zadać pytanie, na czym polega oryginalność i wartość pracy W ilhelma Eggera? U jm ując krótko można odpowiedzieć, że a u to r osiągnął cel, do którego już od pewnego czasu zdążano: dokonał integracji historyczno-krytycznych metod ze współczesnymi m etodam i lingwistycznymi. Zaprezentow ał koncepcję całościowej egzegezy, która interpretację Nowego T estam entu pozwala przeżywać jako kom unikację pomiędzy tekstem i czytelnikiem.
Trzeba przyznać, że także w niektórych innych metodologiach (H. Z i m- m e r m a n n — K. K l i e s c h , G. S t r e c k e r — U. S c h n e l l e , R. F. C o l l i n s, Ch. T u с k e 11) przedstaw iono również m etody lingwistyczne (w pracach angielskich zwane strukturalistycznym i), ale są one tam potraktow ane jedynie jako uzupełnienie, dodatek do tradycyjnych już m etod historyczno-krytycznych. W yjątek stanow i praca K. B e r g e r a , poświęcająca dużo uwagi lingwistyce, ale nie jest ona metodologią w ścisłym tego słowa znaczeniu, gdyż nie w pro w adza w prost w w arsztat pracy biblisty, tylko przedstaw ia, opisuje różne me tody biblijne. Z kolei francuskojęzyczne opracowania, których autoram i są A. Fossion oraz P. G u i l l e m e t t e i M. B r i s e b o i s w prow adzają jedynie w m etodę semiotyczną G reim asa, nie interesując się metodam i tradycyjnym i. A więc tylko W. E g g e r - uwzględnia obydwa rodzaje metod pokazując, w jaki sposób powinny one być w ykorzystane w pracy biblijnej i na ty m w łaśnie polega oryginalność i w ielka w artość jego dzieła.
