"Dzieje Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego i Akademii Medycznej (1919-1979)", Jan Hasik, Jacek Juszczyk, Poznań 1979 : [recenzja]

400

ślady: J. Hanusza, H. K adyi’ego, M. Fiericha, P. C zernego-Sćhw arzenberga, P. K a­ liny, A. Św iętochow skiego, P. C hm ielowskiego, J. Ochorowicza, H. Ułaszyna, J. R ozw adow skiego, L. Sternbacha, A. Brucknera, A. Sas-B arańskiego, A. M ahr- burga, L. K rzywickiego, J. Kasprowicza. Czy żaden z nich n ie zasłużył na przy­ pom nienie w jubileuszow ym tom ie Lipskiego U niwersytetu?

R y sza rd Ergetow ski (Wrocław)

Jan H a s i k , Jacek J u s z c z y k : Dzieje W y działu Lekarskiego U n iw er syte tu Poznańskiego i A kade m ii M edycznej (1919— 1979). Poznań 1979 235 ss., ilustr.

Pozycja ta ukazała się z okazji 60-lecia pow stania W ydziału Lekarskiego w Poznaniu. Autoram i jej są dwaj k linicyści poznańscy, sam odzielni pracownicy naukow i tejże uczelni, związani z n ią em ocjonalnie.

Książka zawiera P rze d m o w ę A utorów oraz pięć rozdziałów zatytułowanych: I. W ielk opolska pod za borem p ru skim i środowisko lekarskie w w alce o polskość (przedstawia m. in. udział poznańskich lekarzy w akcjach patriotycznych, Poznań­ skie Tow arzystwo Przyjaciół Nauk i jego W ydział Lekarski, założenie „Nowin Lekarskich” i Towarzystw o W ykładów Naukowych); II. U n iw e r sy te t Poznański i jego W y dział L ekarski od p o c zątków organizacji do w y b u c h u II w o jn y ś w ia to ­ w e j (m. in. udział lekarzy w pow staniu w ielkopolskim , aktyw ność środowiska le ­ karskiego w okresie tworzenia W szechnicy P iastow skiej, dążenie do utworzenia W ydziału Lekarskiego na U niw ersytecie Poznańskim, studenci m edycyny, kadry W ydziału Lekarskiego, ich dorobek naukowy, aktyw ność w zakresie populary­ zacji wiedzy, problem y bytow e i postaw y polityczne); III. W y d zia ł Lekarski Uni­ w e r s y te t u Poznańskiego w latach h itlerowskiej okupacji (m. in. zam knięcie U ni­ w ersytetu, represje w obec jego pracowników, konspiracyjna działalność dydak­ tyczna i naukow a pracow ników W ydziału Lekarskiego, form y oporu w tzw. „W arthegau”, straty w śród pracow ników W ydziału Lekarskiego U niwersytetu Poznańskiego, Polski W ydział Lekarski przy U niw ersytecie w Edynburgu — na którym zajęcia prowadzili m. in. pracow nicy W ydziału Lekarskiego U niw ersytetu Poznańskiego); IV. O dbudow a po zniszczeniach w ojen n y ch (1945— 1950) (m. in. re­ aktyw ow anie W ydziału Lekarskiego, działalność dydaktyczna i życie społeczno- -polityczne); V. W y d zia ł Lekarski A kade m ii M edycznej w latach 1950— 1979 (m. in. pow stanie A kadem ii M edycznej, struktura uczelni, kadra naukowodydaktyczna, działalność dydaktyczno-w ychow aw cza, dorobek naukow y, współpraca z zagranicą, życie społeczno-polityczne); Zakończenie (w którym m. in. opisano upam iętnienie w ybitnych lekarzy przez nazwanie ich nazw iskam i ulic, osiedli, szpitali i sal w y ­ kładowych); A n eks i S korow idz nazwisk.

W Aneksie znajduje się w ykaz aktualnych (na rok 1979) w ładz W ydziału L e­ karskiego i Kolegium Dziekańskiego; biografia Adam a Wrzoska — pióra Jana Ha- sika i Romana M eissnera; w ykaz w ykładow ców na Tajnym U niw ersytecie Ziem Zachodnich w W arszawie (później Krakowie) i w jego filiach w Częstochowie i Kielcach; portret ostatniego rektora Akadem ii Medycznej — Romana Górala; w ykaz nazwisk ośm iu kolejnych rektorów A kadem ii M edycznej w latach 1950— —1979/80; w ykaz n azw isk 25 kolejnych dziekanów W ydziału Lekarskiego w la ­ tach 1920—1979/80 i ich portrety; dyplom doktorski Janusza Zeylanda z 1924 r.; skład osobowy W ydziału Lekarskiego Akadem ii Medycznej w Poznaniu na dzień pierwszego sierpnia 1979 r.; w ykaz nazw isk docentów etatow ych katedr, klinik i zakładów A kadem ii Medycznej w Poznaniu.

R ecenzje

401

Dodajmy: w książce zam ieszczono 26 portretów na kredow ym papierze. N a­ k ład w ydaw nictw a w yn osi 700 + 25 egzem plarzy. Część nakładu ukazała się na papierze gorszym w objętości 220 stronic, część zaś na papierze lepszym . Ta ostatnia została ponadto wzbogacona o obszerne obcojęzyczne streszczenia w języ­ ku angielskim , francuskim , niem ieckim i rosyjskim .

*

* *

H istoryka nauki zainteresują szczególnie dzieje K atedry oraz Zakładu Historii i Filozofii M edycyny, które — jak piszą A utorzy — ukształtow ane zostały przez osobow ość ich założyciela, Adama Wrzoska. W okresie m iędzyw ojennym z tych placów ek w ych odziły m onografie w ybitnych polskich lekarzy, prace pośw ięcane h istorii epidem ii, udziałow i lekarzy w w alce z germ anizacją, m etodologii badań historycznych. Wrzosek był jednocześnie kierow nikiem Zakładu Antropologii i — w latach 1920—1923 — pierwszym dziekanem W ydziału Lekarskiego.

Podczas okupacji Wrzosek brał czynny udział w dydaktyce w ykładając w ra­ m ach Tajnego U niw ersytetu Ziem Zachodnich w W arszawie propedeutykę lekar­ ską, historię i filozofię m edycyny i antropologię, a później, po ew akuacji z War­ szaw y do Krakowa, historię i filozofię m edycyny. W latach 1924—1944 został po­ n ow n ie dziekanem , a w 1944/45 r. prorektorem Tajnego U niw ersytetu Ziem Zachodnich.

Po ustaniu działań w ojennych w marcu 1945 r. W rzosek podjął zajęcia na U niw ersytecie Poznańskim. W ykładał historię i filozofię m edycyny, logikę m ed y­ cyny, etykę lekarską i antropologię — obok Zakładu Historii i F ilozofii M edycyny k ierow ał bowiem jednocześnie Zakładem Antropologii. Dnia pierw szego września 1947 r„ został przeniesiony na em eryturę, a p.o. kierow nikiem Zakładu Historii i Filozofii M edycyny została w ów czas jego córka, Ludm iła K rakow iecka. Dnia pierwszego stycznia 1957 r. Wrzosek został reaktyw ow any na profesora Katedry H istorii M edycyny .na Akadem ii Medycznej w Poznaniu. W ykładał tam historię m edycyny i propedeutykę lekarską. W 1960 r. przeszedł na zasłużoną em eryturę. Jak pisze M ichał Cw irko-G odycki, w kierow anych przez Wrzoska zakładach naukowych pracowało n iekiedy po 30—40 osób, najczęściej w olontariuszy. Wrzosek b owiem swoją osobowością i um iejętnością zapalania do badań naukow ych przy­ ciągał zarówno studentów, jak i lekarzy. O głosił ponad 470 prac (w tym znajdo­ w a ły się rów nież w ydaw n ictw a zwarte); b ył prom otorem 51 rozpraw doktorskich i opiekunem 6 habilitacji) w tym W itolda Ziem bickiego, Stanisław a Konopki i Bo­ lesław a Górnickiego); założycielem m in . „Archiwum H istorii i F ilozofii M edy­ cy n y ”, Kom isji H istorii i Filozofii M edycyny Poznańskiego T ow arzystw a Przy­ jaciół Nauk oraz Poznańskiego Tow arzystw a M iłośników H istorii M edycyny i Nauk Przyrodniczych.

Po odejściu Wrzoska, kierow nikiem K atedry i Zakładu H istorii M edycyny została Ludmiła K rakowiecka, pełniąc tę funkcję do 1970 r., kiedy to sam a prze­ szła na emeryturę.

Prace, które w yszły z Zakładu po wojnie, dotyczyły nadal przede w szystkim w ybitnych lekarzy, zwracano szczególną uw agę na sprawy p riorytetów naukowych badaczy polskich, współpracow ano z redakcją Polskiego słow nika biograficznego, publikowano prace poświęcone rozwojowi szpitalnictw a w W ielkopolsce, udziałow i lekarzy w w a lce o polskość w czasie zaborów, historii farm acji.

Po przejściu K rakowieckiej na em eryturę nastąpiła reorganizacja. W m iejsce K atedry i Zakładu H istorii M edycyny pow stał Zespół H istorii Nauk M edycznych, wchodzący w skład K atedry Nauk Społecznych prowadzonej przez M ieczysław a Stańskiego. Z K atedry tej w ychodziły m. in. prace dotyczące społecznych aspek­ tów nauk m edycznych w przeszłości i obecnie.

402

K siążka ma charakter kronikarski, aczkolw iek jest to n iew ątp liw ie opraco­ w anie naukowe. A utorzy korzystają z bogatego piśm iennictwa. D zięki zw ięzłości ujęcia można było w publikacji pom ieścić tak w iele wiadomości. Obok dziejów sam ego W ydziału Lekarskiego zarysowano tło polityczne, rozkładając stosunkowo równom iernie akcenty na sprawy naukowe, polityczne, społeczne i bytow e.

Do dorobnych usterek należy zaliczyć pisanie im ienia W itołda Ziem bickiego jako W itold i podaw anie przy nim roku habilitacji czasem jako 1929 (s. 41), a czasem jako 1931 (s. 155). Szkoda też, że nie om ówiono w tej książce dziejów Oddziału, potem W ydziału Farm aceutycznego.

Podsum owując należy stwierdzić jednak z pełnym przekonaniem, że jest to praca w artościowa. Uczelnia, która w okresie sw ego 60-lecia w ykształciła 8755 lekarzy, zasługuje na upam iętnienie. Trzeba przyznać, że dużo prac historyczno- -m edycznych w ychodzi w łaśn ie z ośrodka poznańskiego i to prac pisanych nie tylko przez zaw odow ych historyków m edycyny. Ośrodek poznański jest prężny. Czekamy w ięc na jego n ow e w ydaw nictw a.

Teresa O strow ska (Warszawa)

W ła d y sła w Czapliński jako uczony i w y ch o w a w ca . Pod red. K. M atw ijow - skiego. Acta U niversitatis W ratislaviensis, Historia XLVIII. W rocław 1984 129 ss. Zm arły w 1981 r, profesor W ładysław Czapliński b y ł n ie tylko w ybitnym historykiem , znawcą dziejów Rzeczypospolitej szlacheckiej i historii nowożytnej, ale także jednym z pionierów nauki polskiej w e W rocławiu, w ychow aw cą licz­ nych pokoleń historyków.

0 dokonaniach profesora W ładysław a Czaplińskiego mówiono na konferencji, zorganizowanej w e W rocławiu w dniu 24 kw ietnia 1982 r., jej rezultaty naukowe przynosi n iniejszy tom.

D ziałalność naukowa W ładysława Czaplińskiego charakteryzuje się stosunko­ w o dużym rozrzutem tem atycznym , jakk olw iek w aspekcie czasow ym ogranicza się w zasadzie do X V II—X VIII w ieku. Warto tutaj przypomnieć, że do niezapom ­ nianych zasług prof. Czaplińskiego n ależy m. in. rozpoczęcie szerokich badań nad historią nowożytnej Danii, czego dowodzą takie prace jak Polacy z Czarnieckim w Danii 1658—59 (1937 r.) czy obszerna rozprawa, napisana razem z Karolem Gór­ skim Historia Danii (1965 r.). W ładysław Cazpliński zajm ow ał się rolą m agnaterii i szlachty w XVII w iek u , analizow ał politykę zagraniczą W ładysław a IV Wazy, pisał o stosunkach m iędzy Śląskiem a R zecząpospolitą w pierwszych latach w oj­ ny trzydziestoletniej, w reszcie zajm ow ał się historią Niem iec, czego w yrazem jest w spółautorstw o w obszernej pracy Historia Niemiec, napisanej razem z A. Ga- losem i W. Kortą. Jego prace o polskiej polityce m orskiej w XVII w ieku są n iezw yk le ważnym przyczynkiem do dziejów polskiego parlam entaryzmu. Zresz­ tą — o czym w spom niano powyżej — twórczość naukowa Profesora charaktery­ zowała się dużą rozpiętością tem atyczną. B ył przy tym W. Czapliński ciekaw ym typem intelektualnym , pisał zarówno obszerne prace typu m onograficznego, jak i krótkie artykuły oraz szkice publicystyczne, drukowane regularnie na łamach tygodników czy m iesięczników ; św iadczy o tym bibliografia prac uczonego, obej­ m ująca lata 1975—1982, zestawiona przez Bogdana Roka

1 Bibliografie prac W. Czaplińskiego, obejm ujące lata 1929—1974, ukazały się drukiem w tomach: O naprawę Rzeczypospolitej X V I —X V I I w. W arszawa 1965; O Rzeczypospolitej szlacheckiej X V I —XV II w. „Sobótka” 1975 nr 2.