A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 15, 1982
H a l i n a S o b o c k a * AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA KOBIET
W REJONIE ZESPOŁU GÓRNICZO-ENERGETYCZNEGO ''BEŁCHATÓW"
1 . Uwagi w s t ę p n e
O p r a c o w a n ie j e s t p r ó b ą p r z e d s t a w i e n i a p r o b l e m a t y k i z z a k r e -s u a k t y w i z a c j i zawodowej k o b i e t w r e j o n i e Z e s p o ł u G ó r n i c z o E n e r -g e t y c z n e -g o ZGE " B e ł c h a t ó w " 1 . W z r o s t poziom u a k t y w n o ś c i zawodowej i p o d e jm o w a n ie p r a c y zawodowej p r z e z k o b i e t y w w ie k u z d o l n o ś c i do p r a c y n a s t ę p o w a ł w P o l s c e od c h w i l i z a k o ń c z e n i a I I w ojny ś w i a t o w e j . E w o l u c j a f o r m a k t y w n o ś c i zawodowej k o b i e t w i ą ż e s i ę p r z e d e w s z y s t k i m z p r z e o b r a ż e n i a m i s t r u k t u r y s p o ł e c z n o g o -s p o d a r c z e j s p o ł e c z e ń s t w a . Z k o l e i j e s t o n a w y n ik ie m ro z w o ju u p r z e m y s ł o w i e n i a , a t a k ż e u r b a n i z a c j i . Z a g a d n i e n i e a k t y w i z a c j i zawodowej k o b i e t w r e j o n a c h u p r z e -m y s ł a w i a n y c h , j a k o o d r ę b n y p r o b l e m , n i e b y ł o d o t ą d p r z e d m i o t e m w i ę k s z y c h r o z p r a w nau k o w y ch . J e s t t o spowodowane og.ólnym podo-b i e ń s t w e m z m i a n , j a k i e z a c h o d z ą w o m aw ian ej p r o b l e m a t y c e , w c a -ł e j g o s p o d a r c e n a r o d o w e j , j a k i r e j o n a c h p o d l e g a j ą c y c h i n t e n -sywnym p r o c e s o m i n d u s t r i a l i z a c j i . I s t n i e j ą j e d n a k w r e j o n i e u p r z e m y s ła w ia n y m pewne s p e c y f i c z n e p r o c e s y , k t ó r e i m p l i k u j ą ko-n i e c z ko-n o ś ć p o d j ę c i a b a d a ń w tym z a k r e s i e . P o z a bowiem o g ó l n o g o s -* Mgr, s t a r s z y a s y s t e n t w Z a k ł a d z i e P l a n o w a n i a i P o l i t y k i Eko-n o m i c z Eko-n e j I Eko-n s t y t u t u P o l i t y k i R e g i o Eko-n a l Eko-n e j UŁ. 1 R e j o n ZGE o b e j r a a j e : 1) m i a s t o B e ł c h a t ó w , 2 ) gm iny: B e ł c h a -t ó w , K a m ie ń s k , Wola K r z y s z -t o p o r s k a , R z ą ś n i a , S u l m i e r z y c e , S z c z e r ców, K l u k i , K le s z c z ó w i G r o c h o l i c e . N i e k t ó r z y p r z y j m u j ą w ro z w a ż a -n i a c h j e d -n o s t k i a d m i -n i s t r a c y j -n e B e ł c h a t ó w i G r o c h o l i c e ł ą c z n i e . P o r . J . S z a r k o w s k i , P r o b l e m a t y k a g o s p o d a r k i w odnej B e ł - c h a t o w s k i e g o O kręgu P r z e m y s ło w e g o , [w:] S t u d i a r e g i o n a l n e , t . I ( V I ) , P i o t r k ó w T r y b u n a l s k i 1 9 7 7 , s . 7 9 .
p o d a r c z y m i c z y n n i k a m i p o w o d u ją c y m i a k t y w i z a c j ę za so b ó w s i ł y r o -b o c z e j k o b i e t , t a k i m i j a k : - u m a c n i a n i e s i ę s o c j a l i s t y c z n y c h s t o s u n k ó w s p o ł e c z n y c h ; - p o t r z e b y ry n k u p r a c y ; - ro z w ó j i n s t y t u c j i o p i e k i nad d z i e ć m i i i n n y c h u r z ą d z e ń s o -c j a l n y -c h ; - z m ia n y i n d y w i d u a l n y c h c e c h k o b i e t i r o d z i n , n p . z m n i e j s z a -n i e l i c z b y d z i e c i , w z r o s t p oziom u w y k s z t a ł c e n i a , z m ia n a i d e o l o -g i i r o d z i n n e j k o b i e t ; 2 - a s p i r a c j e zawodowe i s p o ł e c z n e k o b i e t , i i n n e . W y n ik a ją o n e z f a k t u i s t n i e n i a w w i ę k s z o ś c i r e j o n ó w u p r z e -m y s ł a w i a n y c h nadwyżek s i ł y r o b o c z e j , p r z e d e w s z y s t k i m w r o l n i c t -w i e . Z a t r u d n i e n i e n i e z a g o s p o d a r o w a n e j s i ł y r o b o c z e j n i e t y l k o m ę s k i e j , a l e t a k ż e k o b i e c e j p o z a r o l n i c t w e m , p o w o d u je n a s t ę p u -j ą c e k o n s e k w e n c j e : - z w i ę k s z e n i e l i c z b y z a t r u d n i o n y c h k o b i e t w g o s p o d a r s t w a c h r o l n y c h , - d o p ły w n i e w y k w a l i f i k o w a n e j k o b i e c e j s i ł y r o b o c z e j do p r z e -m ysłu i s z e r o k o p o j ę t e g o s e k t o r a u s ł u g 3 . Te dwa a s p e k t y w y s t ę p u j ą j u ż w p i e r w s z e j f a z i e p o w s t a w a n i a nowego r e j o n u i n t e n s y w n e j i n d u s t r i a l i z a c j i . Pow odują o n e m. i n . t w o r z e n i e s i ę t z w . s p i r a l i a k t y w i z a c j i k o b ie t^ * , k t ó r a p o l e g a na k o n i e c z n o ś c i rozbudow y i n f r a s t r u k t u r y p r z e d e w s z y s t k i m s p o ł e c z -n e j . Z a t r u d n i e n i e u z y s k u j ą w n i e j g ł ó w n i e k o b i e t y w z w ią z k u z e z w i ę k s z a j ą c ą s i ę l i c z b ą k o b i e t p o d e j m u j ą c y c h p r a c ę w p r z e m y ś l e i b u d o w n i c t w i e . N a s i l e n i e t e g o p r o c e s u w y s t ę p u j e w r e j o n a c h u p r z e m y s ł a w i a -2 A. K u r z y n o w s k i , P r a c a k o b i e t za m ę ż n y ch a p r z e o -b r a ż e n i a w r o d z i n i e i s t r u k t u r z e s p o ł e c z n o - z a w o d o w e j , " Z e s z y t y Ba-d a ń Rejonów U p r z e m y s ł a w i a n y c h PAN" 1 9 7 7 , n r 6 , s . 7 . Zob. t e ż K. K n y c h a ł a , Z a t r u d n i e n i e k o b i e t w P o l s c e Ludowej w l a t a c h 1 9 5 5 - 1 9 7 4 , W a rsz a w a-P o z n a ń 1 9 7 8 , s . 1 7 - 1 9 ; J . F l o r c z a k-B y - w a 1 e c , W y k o r z y s t a n i e zaso b ó w k o b i e c e j s i ł y r o b o c z e j w Ł o d z i ( l a t a 1 9 6 0 - 1 9 7 0 ) , " Z e s z y t y Naukowe UŁ" 1 9 7 8 , S. I I I , z . 1 5 , s . 4 7 .
^ K n y c h a ł a , o p . c i t . , s . 4 2 . 6 8 - 1 6 9 ; Z. K a ź m i e r - c z a k , W yniki b a d a ń we W łocław ku. P o ś r e d n i c t w o p r a c y d l a k o b i e t ( w y n i k i b a d a ń w w y b r a n y c h o ś r o d k a c h t e r e n o w y c h ) , " Z e s z y t y Naukowe UŁ" 1 9 7 8 , S. I I I , z . 2 9 , s . 9 3 i n .
A. R a j k l e w i c z , Z b a d a ń nad c z y n n i k i e m l u d z k i m w P ł o c k u , " Z e s z y t y Badań Rejonów U p r z e m y s ł a w i a n y c h PAN" 1 9 7 6 , n r 6 3 , s . 14.
n y c h w f a z i e k o ń c z e n i a p r a c i n w e s t y c y j n y c h , k i e d y n a t ę ż e n i u u l e g a z j a w i s k o zwane ł ą c z e n i e m r o d z i n . P r o c e s t e n nazywany j e s t r ó w n i e ż c z ę s t o m i g r a c j ą t o w a r z y s z ą c ą . S z c z e g ó l n e z n a c z e n i e p r z y p i s u j e s i ę temu z a g a d n i e n i u z e w z g l ę d u n a w y s t ę p u j ą c ą w p ie rw s z y m e t a p i e i n d u s t r i a l i z a c j i d u ż ą i m i g r a c j ę m ę ż c z y z n , k t ó r y c h r o d z i n y p r z y b y w a j ą w o k r e s i e p ó ź n i e j s z y m . Spowodowane j e s t t o o t r z y m a n i e m p r z e z z a t r u d n i o n y c h w r e j o n i e m ężczyzn m ie s z k a ń o r a z z w i ę k s z e n i e m m o ż l i w o ś c i z r e a l i z o w a n i a p o t r z e b s o c j a l n o - b y t o w y c h . K i e r u n k i o r a z c h a r a k t e r p o w y ż s z y c h z m ia n z i l u s t r o w a n o na p r z y k ł a d z i e r e j o n u B e ł c h a t o w a ’ . Wybór t e r e n ó w o b j ę t y c h a n a l i -z ą , z o s t a ł p o d y k to w a n y z j e d n e j s t r o n y d o s t ę p n o ś c i ą m a t e r i a -łów s t a t y s t y c z n y c h , z d r u g i e j z a ś - k o n i e c z n o ś c i ą w y e l i m i n o -w a n i a -wpły-wu n a z m ia n y s t r u k t u r a l n e d u ż e g o i u p r z e m y s ł o w i o n e g o m i a s t a , j a k i m j e s t P i o t r k ó w T r y b . w raz z g m in ą . P r z y o p r a c o w a n i u t e g o t e m a t u k o r z y s t a n o p r z e d e w s z y s t k i m z m a t e r i a ł ó w s t a t y s t y c z n y c h z a l a t a 1 9 7 0 1 9 7 5 , a w i ę c z p o c z ą t k o -wych l a t i n w e s t o w a n i a na t y c h t e r e n a c h . P o n a d t o z m ia n y s t r u k -t u r a l n e z o s t a ł y p o k a z a n e w p o d z i a l e n a m i a s t o i gminy r e j o n u ZGE, co p o z w o l i ł o u c h w y c i ć r ó ż n i c e w d y n a m ic e r o z w o j u l u d n o ś c i . 2 . Z a g a d n i e n i a d e m o g r a f i c z n e W 1970 r . o g ó l n a l i c z b a l u d n o ś c i w r e j o n i e B e ł c h a t o w a wyno-s i ł a 67 t y s . o s ó b - w tym k o b i e t 3 5 ,1 t y s . Na k o n i e c 1974 r . o s i ą g n ę ł a 6 6 , 5 t y s . - w tym k o b i e t 3 4 , 9 t y s . , a w i ę c n a s t ą p i ł o z m n i e j s z e n i e o g ó l n e j l i c z b y l u d n o ś c i o o k . 0 , 5 t y s . o s ó b ( 0 ,8 % ) w tym k o b i e t o 0 , 2 t y s . W m i e ś c i e B e ł c h a t o w i e , w o k r e s i e c z t e r e c h l a t l i c z b a l u d -n o ś c i z w i ę k s z y ł a s i ę o 1 ,1 t y s . o s ó b ( o k . 12% ), o s i ą g a j ą c n a ko-n i e c 1974 r . 1 0 , 3 t y s . wobec 9 , 2 t y s . w 1 9 7 0 r . Z w i ę k s z y ł a s i ę r ó w n ie ż l i c z b a k o b i e t o o k . 0 , 5 t y s . , o s i ą g a j ą c w 1974 r . 5 , 4 t y s . wobec 4 , 9 t y s . w 1974 r . N a t o m i a s t w g m in a c h o b s e r w u j e s i ę s y s t e m a t y c z n i e z m n i e j s z a n i e l i c z b y l u d n o ś c i . Ogółem w o k r e s i e 5
W o p r a c o w a n i u używ ać b ę d z ie m y z a m i e n n i e o k r e ś l e ń r e j o n ZGE o r a z r e j o n B e ł c h a t o w a .
c z t e r e c h l a t l u d n o ś ć z a m i e s z k a ł a w g m in a c h r e j o n u b e ł c h a t o w s - k i e g o z m n i e j s z y ł a s i ę o 1 , 6 t y s . . o s ó b ( 2 , 8 % ) , w tym k o b i e t o 0 , 7 t y s . Na t a k i e u k s z t a ł t o w a n i e s i ę l i c z b y l u d n o ś c i w tym o k r e s i e m i a ł y n i e w ą t p l i w i e wpływ dwa c z y n n i k i : - z m ia n y w s t r u k t u r z e a g r a r n e j w s i z w i ą z a n e z r o z p o c z y n a -j ą c y m i s i ę i n w e s t y c j a m i ( l i k w i d o w a n i e g o s p o d a r s t w r o l n y c h i o s i e d l a n i e s i ę na i n n y c h t e r e n a c h ) , - c i ą ż e n i e l u d n o ś c i w i e j s k i e j do d u ż y c h o ś ro d k ó w m i e j s k i c h ( t e n d e n c j a o g ó l n o k r a j o w a ) . W e f e k c i e , u d z i a ł k o b i e t w o g ó l n e j l i c z b i e l u d n o ś c i gmin w z r ó s ł , n a t o m i a s t w m i e ś c i e z m n i e j s z y ł s i ę ( t a b . 1 ) . Według d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h w B e ł c h a t o w i e , w o k r e s i e c z t e r e c h l a t tempo p r z y r o s t u l i c z b y m ężczy zn b y ł o s z y b s z e n i ż l i c z b y k o b i e t . Wpływ n a t a k i s t a n r z e c z y m i a ł n i e w ą t p l i w i e t y p b udow anej i n w e s t y c j i , a co z a tym i d z i e o s i e d l a n i e s i ę m ę ż c z y z n g ł ó w n i e w m i e ś c i e , g d z i e z o s t a ł a ro zb u d o w an a b a z a s o c j a l n a . Z n aczn y n a p ły w m ę ż c z y z n do B e ł c h a t o w a n i e p r z y c z y n i ł s i ę j e d n a k do z m n i e j s z e n i a w s k a ź n i k a f e m i n i z a c j i . W l a t a c h 1 9 7 0 - 1 9 7 4 n a 100 m ężczy zn p r z y p a d a ł o 1 1 2 - 1 1 3 k o b i e t . N a t o m i a s t n a t e r e n a c h ZGE na 100 m ęż c z y zn p r z y p a d a ł o w 19 7 0 r . 110 k o b i e t , a w 1 9 7 4 r . -1 -1 -1 . W s k a ź n i k i t e z m a l a ł y j e d n a k w p o r ó w n a n i u do 1950 r . , k i e d y t o na 100 m ę ż c z y zn p r z y p a d a ł o 116 k o b i e t . Według p r o g -noz d e m o g r a f i c z n y c h p r z e w i d u j e s i ę d a l s z e i c h z m n i e j s z e n i e s i ę i w 1980 r . n a 100 m ę ż c z y zn p r z y p a d a ć b ę d z i e 99 k o b i e t . W g m in a c h n a l e ż ą c y c h do r e j o n u b e ł c h a t o w s k i e g o w s k a ź n i k f e -m i n i z a c j i b y ł n i e c o n i ż s z y od p r z e c i ę t n e g o w s k a ź n i k a d l a c a ł e g o r e j o n u i w y n o s i ł w 1970 r . - 1 0 9 , a w 1974 r . - 110 k o b i e t na 100 m ę ż c z y z n . J e s t t o j e d n o c z e ś n i e z j a w i s k o c h a r a k t e r y s t y c z n e d l a c a ł e g o w ojew ództw a p i o t r k o w s k i e g o 7 . Co może b y ć p r z y c z y n ą w y s t ę p o w a n i a t e g o t y p u t e n d e n c j i ? P o z a w y m ien io n y m i w y ż e j , P r o c e n t o w y u d z i a ł k o b i e t w o g ó l n e j l i c z b i e l u d n o ś c i r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o w 1974 r . w y n o s i ł p o n a d 52% (g m in y - 5 2,5%, B e ł c h a t ó w - 5 2 ,4 % ) . W tym з а т у т c z a s i e w c a ły m w o j e w ó d z t w i e p i o t r k o w s k i m k o b i e t y s t a n o w i ł y 51,8% o g ó ł u l u d n o ś c i . W m i a s t a c h w o je -w ództ-w a p i o t r k o w s k i e g o k o b i e t y s t a n o w i ł y 5 2 ,8 % , n a t o m i a s t w gmi-n a c h - 51,3% . 7 W ro k u 1974 w w o j e w ó d z tw ie p i o t r k o w s k i m na 100 m ęż c z y zn p r z y p a d a ł o 108 k o b i e t , a n a l o g i c z n i e : m i a s t a - 112 k o b i e t , gm iny - 105 k o b i e t n a 100 m ę ż c z y z n .
L u d n o ś ć w r e j o n i e ZGE " B e ł c h a t ó w " L a t a P r z y r o s t l u b S t a n 1974 r . M i e j s c e z a m i e s z k a n i a 1970 1974 s p a d e k w l a t a c h 1 9 7 0 - 1 9 7 4 (1 9 7 0= 100) o g ó łem (w t y s . o s ó b )
w tym k o b i e t o g ó łe m w tym k o b i e t o g ó łem w tym o gółem w tym w t y s . o s ó b w % (w t y s . o s ó b ) w t y s . o s ó b w % (w t y s . o s ó b ) (w t y s .k o b i e t o s ó b ) (%) k o b i e t < # ) R e jo n ZGE o g ó łem 6 7 , 0 3 5 ,1 5 2 , 4 6 6 , 5 3 4 , 9 5 2 , 5 - 0 , 5 - 0 , 2 9 9 , 2 9 9 . 4 B e ł c h a t ó w 9 , 2 4 9 5 3 , 2 1 0 , 3 5 , 4 5 2 , 4 + 1 ,1 + 0 ,5 1 1 2 , 0 1 1 0 , 2 Gminy: 5 7 , 8 3 0 , 2 5 2 , 2 5 6 , 2 2 9 , 5 5 2 , 5 - 1 , 6 - 0 , 7 9 7 , 2 9 7 . 7 B e ł c h a t ó w 6 , 5 3 , 4 5 2 , 3 6 , 3 3 , 2 5 0 , 8 - 0 , 2 - 0 , 2 9 6 , 9L " 9 4 , 1I * ' K am ieńsk 7 , 3 3 , 8 5 2 , 0 7 , 1 3 , 7 5 2 ,1 - 0 , 2 - 0 , 1 9 7 . 3 9 7 . 4 K le s z c z ó w 5 , 0 2 , 6 5 2 , 0 4 , 9 2 , 6 5 3 ,1 - 0 , 1 9 8 , 0 ■/ í f 1 0 0 . 0 S z c z e r c ó w Wola K r z y s z -8 ,1 4 3 5 3 ,1 7 , 9 4 , 2 5 3 , 2 - 0 , 2 - 0 , 1 9 7 , 5 9 7 , 7 t o p o r s k a 9 , 7 4 , 9 5 0 , 5 9 , 5 4 , 9 5 1 , 6 - 0 , 2 9 7 , 9 1 0 0 , 0 G r o c h o l i c e 5 , 8 3 ,1 5 3 . 4 5 , 7 3 , 0 5 2 , 6 - 0 , 1 - 0 , 1 9 8 , 3 9 6 , 8 K l u k i 4 5 2 , 4 5 3 , 3 4 , 3 2 , 3 5 3 , 5 - 0 , 2 - 0 , 1 9 5 , 5 9 5 , 8 S u l m i e r z y c e 5 , 2 2 , 7 5 1 , 9 5 , 0 2 , 7 5 4 , 0 - 0 , 2 9 6 , 1 1 0 0 , 0 R z ą ś n i a 5 , 7 3 , 0 5 2 , 6 5 , 5 2 , 9 5 2 , 7 - 0 , 2 - 0 , 1 9 6 , 5 9 6 , 7 Ź r ó d ł o : L u d n o ś ć i z a s o b y m i e s z k a n i o w e w l a t a c h 1 9 4 6 - 1 9 7 4 w e d łu g p o d z i a ł u a d m i n i -s t r a c y j n e g o k r a j u z 1 c z e r w c a 1975 r . , [ w :] S t a t y -s t y k a P o l -s k i , War-szawa 1 9 7 6 , -s . 2 3 5 - 2 4 2 . o> A k ty w no ść za w o d o w a k o b ie t w re jo n ie ZG E B e łc h a tó w
d u ż ą r o l ę o d g r y w a j ą p r z y c z y n y n a t u r y o g ó l n i e j s z e j . J e d n ą z n i c h j e s t n i e w ą t p l i w i e o b se rw o w a n e z j a w i s k o k r ó t s z e g o p r z e c i ę t n e g o d a l s z e g o t r w a n i a ż y c i a k o b i e t na w s i a c h n i ż w m i a s t a c h i o d w r o t n i e - d ł u ż s z e g o d l a m ężczy zn na t e r e n a c h w i e j s k i c h n i ż w m i a s t a c h . W p r z y p a d k u r e j o n u ZGE n a l e ż y s i ę s p o d z i e w a ć s z y b k i e g o w z r o s t u w sk aźn ik ó w f e m i n i z a c j i d l a B e ł c h a t o w a . Ten-d e n c j a t a w y s t ą p i zapew ne po 1980 r . i b ę d z i e w y n ik a ć z wy-m ie n i o n e g o j u ż p o p r z e d n i o p r o c e s u ł ą c z e n i a r o d z i n . P o c z ą t k i ' z a s y g n a l i z o w a n y c h zm ia n m i a ł y j u ż m i e j s c e w o k r e s i e od 1970 do 1974 r . k i e d y t o s t w i e r d z o n o n i e w i e l k i w z r o s t u d z i a ł u k o b i e t z a m i e s z k u j ą c y c h w m i e ś c i e , w p o r ó w n a n iu do l i c z b y o g ó l n e j ko-b i e t ( t a ko-b . 2 ) . T a b e l a 2 L u d n o ść r e j o n u ZGE " B e ł c h a t ó w " z p o d z i a ł e m na m i a s t a i gminy M i e j s c e z a m i e s z k a n i a L a t a 1970 1974
ogó łem m ę ż c z y źn i k o b i e t y ogółem m ę ż c z y ź n i k o b i e t y R e jo n ZGE o g ó łem 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 B e ł c h a t ó w 1 - . 7 1 3 , 5 1 4 , 0 1 5 , 5 1 5 , 5 1 5 , 5 Gminy 8 t , 3 8 6 , 5 8 6 , 0 8 4 , 5 8 4 , 5 8 4 , 5 Ż r ó d ł o ? J a k w t a b . 1 . 3. Z a g a d n i e n i a s t r u k t u r y wedł u g w ie k u W z w ią z k u z p r z e d s t a w i o n y m p o k r ó t c e z a g a d n i e n i e m u d z i a ł u k o b i e t w o g ó l n e j l i c z b i e m ie sz k a ń c ó w r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o d o ś ć i s t o t n e z m ia n y z a j d ą zapew ne w s t r u k t u r z e k o b i e t w e d łu g w i e k u . J e s t t o i s t o t n y p r o b l e m z p u n k t u w i d z e n i a z a t r u d n i e n i a k o b i e t i p r o w a d z e n i a o d p o w i e d n i e j p o l i t y k i , z j e d n e j s t r o n y z a g w a r a n t o w a n i a m i e j s c p r r i c y , z d r u g i e j z a ś z a p e w n i e n i a b a z y s o c j a l n e j . Według p rz e w id y w a ń w r e j o n i e ZGE l i c z b a k o b i e t w w ie k u p ro d u k c y jn y m b ę d z i e s u k c e s y w n i e w z r a s t a ć ( t a b . 3 ) . N a j-b a r d z i e j in ten sy w n y m o k r e s e m p r z y r o s t u l i c z b y k o b i e t w w ie k u
p r o d u k c y jn y m b ę d ą l a t a 1 9 7 4 - 1 9 8 0 . J e s z c z e b a r d z i e j w i d o c z n a j e s t w tym p r z y p a d k u r o z b i e ż n o ś ć m ię d z y w i e l k o ś c i ą p r z y r o s t u o g ó ł u l u d n o ś c i w omawianym w ie k u a w z r o s te m l i c z b y k o b i e t . T a b e l a 3 L u d n o ść w w ie k u p r o d u k c y jn y m i p o p r o d u k c y jn y m Ludnoś ć w w ie k u p r o d u k -c y jn y m *
w tym k o b i e t y L udność w tym k o b i e t y
W y s z c z e g ó l n i e n i e w t y s . w % w w ie k u p o p r o d u k c y j -nym® w t y s . w % R e j o n ZGE 1974 3 ^ , 5 1 6 , 9 4 8 , 9 9 , 2 6 , 0 6 5 , 2 1980 5 3 , 6 2 5 , 6 4 7 , 8 1 6 , 2 1 0 , 2 6 4 , 2 1990 5 4 , 4 2 6 , 0 4 7 , 8 1 1 , 5 7 , 5 6 5 , 2 B e ł c h a t ó w 1974 5 , 6 2 , 9 5 1 , 8 1 , 0 0 , 6 6 0 , 0 1980 21 1 0 , 3 4 7 , 9 6 , 3 4 , 0 6 3 , 5 1990 2 2 , 6 11 ,1 4 9 , 1 2 , 0 1 , 2 6 0 , 0 Gminy 1974 2 8 , 9 1 4 , 0 4 8 , 4 8 , 2 5 , 4 6 5 , 8 1980 3 2 ,1 1 5 , 3 4 7 , 7 9 , 9 6 , 4 6 4 , 7 1990 P r z y r o s t y i 31 ,8 1 4 , 9 4 6 , 8 9 , 5 6 , 3 6 6 , 3 s p a d k i R e j o n ZGE 1 9 7 4 - 1 9 9 0 + 1 9 ,9 + 9,1 X + 2 , 3 +1 ,5 X 1 9 8 0 - 1 9 9 0 + 0 , 8 + 0 , 4 X - 4 , 7 - 2 , 9 X B e ł c h a t ó w 1 9 7 4 - 1 9 9 0 + 1 7 , 0 + 8 , 2 X + 1 , 0 + 0 ,6 X 1 9 8 0 - 1 9 9 0 +1,1 + 0 , 8 X - 4 , 3 - 2 , 8 X Gminy 1 9 7 4 - 1 9 9 0 + 2 , 9 + 0 ,9 X - 1 , 3 + 0 , 9 X 1 9 8 0 - 1 9 9 0 - 0 , 3 - 0 , 4 X - 0 , 4 - 0 , 1 X a K o b i e t y 1 8 - 5 9 l a t , m ę ż c z y ź n i 1 8 - 6 4 l a t a . b K o b i e t y 50 l a t i w i ę c e j , m ę ż c z y ź n i 65 l a t i w i ę c e j . Ź r ó d ł o : Dane ź r ó d ł o w e z o p ra c o w a ń p l a n i s t y c z n y c h Od-d z i a ł u B i u r a P l a n o w a n i a P r z e s t r z e n n e g o w P i o t r k o w i e T r y b . z s i e -d z i b ą w Ł o -d z i (Ł ó -d ź 1 9 7 6 ) . Mimo t o i c h u d z i a ł w o g ó l n e j l i c z b i e l u d n o ś c i t e j g r u p y w ie k u b ę d z i e m a l e ć , co z w i ą z a n e może być z wymienionym j u ż w y ż e j o k r e ś l o n y m c h a r a k t e r e m i n w e s t y c j i p r z e m y s ł o w e j , w k t ó r e j z a t r u d n i a n a j e s t i b ę d z i e p r z e d e w s z y s t k i m męska s i ł a r o b o
-c z a . P r z y c z y n a t a b ę d z i e o d g ry w a ć p o d o b n i e w ażną r o l ę w gmi-n a c h r e j o n u u p r z e m y s ł a w i a n e g o . W B e ł c h a t o w i e n a t o m i a s t , z uwa-g i na p r o c e s ł ą c z e n i a r o d z i n , p r z e w i d u j e s i ę z w i ę k s z e n i e u d z i a ł u k o b i e t w w ie k u p r o d u k c y j n y m . W z w ią z k u z tym p o w s t a n i e p r o b l e m z a b e z p i e c z e n i a o d p o w i e d n i e j i l o ś c i m i e j s c p r a c y d l a p rz e w id y w a n y c h nadwyżek k o b i e c e j s i ł y r o b o c z e j . D l a t e g o t e ż ro z w a ż a n e s ą m o ż l i w o ś c i w ybudow ania k i l k u z a k ł a d ó w w ł ó k i e n n i -c z y -c h . W u z u p e ł n i e n i u do w y ż e j w y m ie n io n e g o s t w i e r d z e n i a , w t a b . 4 p o k a z a n o d y n a m ik ę p r z y r o s t u l u d n o ś c i w w ie k u p r o d u k c y j -nym. T a b e l a 4 Dynamika p r z y r o s t u l u d n o ś c i w w ie k u p r o d u k c y jn y m i p o p r o d u k c y jn y m W y s z c z e g ó l n i e n i e Ludnoś ć o g ó łem w w ie k u p r o d u k - c y j n y m a K o b i e t y w w ie k u 1 8 -5 9 l a t Ludnoś ć ogółem w w ie k u p o p r o d u k c y j -nym'’ K o b i e t y w w ie k u 60 l a t i w i ę c e j R e jo n ZGE 1 9 7 4 - = 100 1980 1990 1 980= 100 1990 1 5 5 . 4 1 5 7 , 7 1 0 1 . 4 1 5 1 . 5 1 5 3 , 8 1 0 1 . 6 1 7 6 ,1 1 2 5 , 0 7 1 , 0 1 7 3 , 3 1 2 5 , 0 7 2 , 1 B e ł c h a t ó w 1974= = 100 1980 1990 1 9 8 0 - 1 0 0 1990 3 8 3 , 9 4 0 3 , 6 1 0 5 ,1 3 5 5 . 2 3 8 2 . 2 1 0 7 , 8 6 3 0 . 0 2 0 0 . 0 3 1 , 7 6 6 6 , 7 2 0 0 , 0 3 0 , 0 Gminy 1974= = 100 1980 1990 1 9 8 0 - 1 0 0 1990 1 1 1 ,1 1 1 0 , 0 9 9 , 0 1 0 9 . 3 1 0 6 . 4 9 7 , 4 1 2 0 . 7 1 1 5 . 8 9 6 , 0 1 1 8 , 5 1 1 6 , 7 9 8 , 4 a K o b i e t y 1 8 - 5 9 l a t , m ę ż c z y ź n i 1 8 - 6 4 l a t a . b K o b i e t y 60 i w i ę c e j l a t , m ę ż c z y ź n i 65 i w i ę c e j l a t . Ż r ó d ł o : J a k w t a b . 3 .
J a k w y n ik a z d a n y c h z a w a r t y c h w t a b . 4 w p o r ó w n a n i u do gmin J a k i c a ł e g o r e j o n u ZGE - B e ł c h a t ó w c h a r a k t e r y z u j e s i ę dużo w i ę k s z ą d y n a m ik ą w z r o s t u z arów no l i c z b y l u d n o ś c i o g ó łem w w ie -ku p r o d u k c y j n y m , j a k i k o b i e t w tym w i e k u . P r z y c z y n ą t e g o z j a -w i s k a j e s t o s i e d l a n i e s i ę na s t a ł e w m i e ś c i e n i e ty -lk o l u d n o ś c i z a m i e s z k u j ą c e j w j e g o p o b l i ż u , a l e r ó w n i e ż o s ó b p r z y b y w a j ą c y c h z o d l e g l e j s z y c h t e r e n ó w , k tó r y m c z ę s t o k r o ć j a k o fachowcom z a -p ew n io n o m i e s z k a n i e w B e ł c h a t o w i e . T e n d e n c j e t e m a ją r ó w n ie ż s z e r s z y a s p e k t , o k tó ry m w spom niano j u ż p o p r z e d n i o . N a t o m i a s t w g m in a c h w 1990 r . , w p o r ó w n a n i u do 1980 r . bę-d z i e s i ę obserw o w ać n a w e t z m n i e j s z e n i e l i c z b y l u d n o ś c i w tym w i e k u . P r o c e s t e n może być spowodowany o d c h o d z e n i e m k o b i e t t g o s p o d a r s t w r o l n y c h , w z w i ą z k u z o trz y m y w a n ie m a t r a k c y j n i e j -s z y c h m i e j s c p r a c y w B e ł c h a t o w i e o r a z i n n y c h o ś r o d k a c h , w k t ó -r y c h o d czu w an e b ę d ą wpływy i n w e s t y c j i . Z m n i e j s z a n i e s i ę l i c z b y k o b i e t w g m in a c h r e j o n u b e ł c h a t o w s k i e g o s p o w o d u j e z m ia n y s t r u k t u r a l n e w r o z m i e s z c z e n i u k o b i e t w w ie k u p r o d u k c y j n y m ( p o -d o b n i e j a k i l u d n o ś c i o g ó łe m w tym w i e k u ) . Może t o b y ć rów-n i e ż p r z y k ł a d e m z m ia n y c h a r a k t e r u p r o d u k c j i na omawianym t e r e -n i e i c o r a z w i ę k s z e j j e g o u r b a -n i z a c j i ( t a b . 5 ) . T a b e l a 5 L u d n o ść w w ie k u p r o d u k c y jn y m i p o p ro d u k c y jn y m w p o d z i a l e n a m i a s t a i gminy W y s z c z e g ó l n i e n i e L u d n o ść w l a t a c h 1 8 - 5 9 / 6 4 K o b i e t y w l a t a c h 1 8 - 5 9 Ludnoś ć l a t 6 0 / 6 5 i w i ę c e j K o b i e t y l a t 60 i w i ę c e j R e j o n ZGE 1974 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1980 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1990 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 0 , 0 B e ł c h a t ó w 1974 1 6 , 2 1 7 , 2 1 0 , 9 1 0 , 0 1980 4 0 , 1 4 0 , 2 3 8 , 9 3 8 , 5 1990 4 1 , 5 4 2 , 7 1 7 , 4 1 6 , 0 Gminy 1974 8 3 , 8 8 2 , 8 8 9 ,1 9 0 , 0 1980 5 9 , 9 5 9 , 8 6 1 , 1 6 1 , 5 1990 5 8 , 5 5 7 , 3 8 2 , 6 8 4 , 0 Ź r ó d ł o j J a k w t a b . 3 . W p r z y p a d k u k o b i e t może t o r ó w n i e ż ś w i a d c z y ć o p o l e p s z e n i u i c h s y t u a c j i ż y c i o w e j . P a n u j e bowiem p r z e k o n a n i e , i ż p r a c a na
w s i j e s t o w i e l e b a r d z i e j , w y c z e r p u j ą c a d l a k o b i e t . P r z y j m u j ą c d o d a tk o w o z a ł o ż e n i e , ż e w i ę k s z o ś ć k o b i e t w u p rz e m y s ła w ia n y m r e j o n i e B e ł c h a t o w a p r o w a d z i ł a g o s p o d a r s t w a sa m a , b e z pomocy męża ( d o j a z d y do p r a c y w i n w e s t y c j i , c h ł o p o - r o b o t n i k ) 8 , t o z d ecy d o w an a p o p raw a pod w y ż e j wymienionym w zględem n i e p ow inna u l e g a ć k w e s t i i . Osobny p r o b l e m w r e j o n i e u p r z e m y s ł a w i a n y m , t o l u d n o ś ć w w ie k u p o p r o d u k c y jn y m . W r e j o n i e ZGE w 1974 r . 13,8% o g ó l n e j l i c z b y l u d n o ś c i t o o s o b y w w ie k u p o p ro d u k c y jn y m (w e d łu g p r z e -widywań w 1980 r . u d z i a ł t e n b ę d z i e w y n o s i ł 1 6 ,3 % , a w 1990 r . z m n i e j s z y s i ę do 1 1 ,4 % ). Z a b e z p i e c z e n i e s o c j a l n o - b y t o w e l u d z i w w ie k u p o p ro d u k c y jn y m j e s t s z c z e g ó l n i e i s t o t n e w r e j o -n i e u p r z e m y s ł a w i a n y m , g d y ż może u l e c z m i a n i e i s t o t a i c h a r a k -t e r z a p o t r z e b o w a n i a s p o ł e c z n e g o o s ó b (w tym s z c z e g ó l n i e k o b i e t , gdyż s t a n o w i ą o n e w i ę k s z o ś ć ) w t e j g r u p i e w i e k u . P o za tym s z e r e g z j a w i s k może w y s t ą p i ć po r a z p i e r w s z y , a w i ę c t r u d n y s t a n i e s i ę w y b ó r k i e r u n k u z a s p o k o j e n i a o k r e ś l o n y c h p r e f e r e n -c j i . W 1974 r . k o b i e t y w w ie k u p o p ro d u k c y jn y m w o g ó l n e j l i c z -b i e o s ó b t e j g r u p y w ie k u s t a n o w i ł y 6 5,2% (60% w m i a s t a c h i 6 6,6% n a w s i ) . Do 1980 r . z a k ł a d a s i ę u t r z y m y w a n i e w skaźników d o t y c z ą c y c h k o b i e t na tym samym m n ie j w i ę c e j p o z i o m i e ( t a b . 3 ) . N a j w i ę k s z y p r z y r o s t l i c z b y k o b i e t w w ie k u p o p ro d u k c y jn y m bę-d z i e można z a o b s e rw o w a ć w o m aw ia n e j g r u p i e w ie k u po 1980 r . ( t a b . 4 ) . O z n a c z ać t o może m. i n . z n a c z n e o d m ł o d z e n i e . s p o ł e c z -n o ś c i n a badanym t e r e n i e ( g ł ó w n i e w B e ł c h a t o w i e ) z e w z g lę d u n a d u ż y n a p ły w o s ó b (w tym t a k ż e k o b i e t ) w w ie k u p r o d u k c y jn y m ( a t r a k c y j n o ś ć p r a c y w k o m p l e k s i e k o p a l n i , e l e k t r o w n i o r a z inwe-s t y c j a c h u z u p e ł n i a j ą c y c h ) i p r z e d p r o d u k c y j n y m ( d z i e c i i m ł o d z i e ż n a p ł y w a j ą c a do m i a s t a w n a s t ę p s t w i e p r o c e s u ł ą c z e n i a r o d z i n ) , k t ó r e g o n a s t ę p s t w e m może być w y s o k i p r z y r o s t n a t u r a l n y . I s t o t n e z p u n k t u w i d z e n i a p o l i t y k i s p o ł e c z n e j ( z a s p o k o j e -n i e p o t r z e b w z a k r e s i e o c h r o n y z d r o w i a i i n n y c h p o t r z e b s o -c j a l n o - b y t o w y -c h ) j e s t o k r e ś l e n i e s t r u k t u r y m i e j s c a z a m i e s z k a n i a k o b i e t po 6 0 ro k u ż y c i a . Z d a n y c h z a w a r t y c h w t a b . 5 w y n i k a , ż e Q P r o b l e m a t y k a t a b y ł a b a d a n a j u ż w o d n i e s i e n i u do r e j o n u P ł o -c k a w 1964 r . p r z e z J . Nowakową ( " Z e s z y t y B adań Rejonów Uprzemy-s ł a w i a n y c h PAN" 1 9 6 4 , n r 9 ) .
w i ę k s z o ś ć k o b i e t w w ie k u p o p r o d u k c y jn y m z a m i e s z k u j e na w s i ( o d s e t e k waha s i ę w g r a n i c a c h 8 4 - 9 0 % ) . J e d y n i e w 1980 r . t y l k o o k . 60% k o b i e t w t e j g r u p i e w ie k u z a m i e s z k i w a ć b ę d z i e n a t e -r e n a c h gm in -r e j o n u ZGE. Na t e n s t a n może w p ły n ą ć w y s o k i p r z y r o s t l i c z b y k o b i e t w w ie k u p o p ro d u k c y jn y m na t e r e n i e B e ł c h a t o w a , spowodowany norm a-ln y m i p r o c e s a m i s t a r z e n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w a . Innym e le m e n te m p r z y c z y n i a j ą c y m s i ę do t a k i e g o a n i e in n e g o p r z e b i e g u z j a w i s k może b y ć g w a łto w n y p r o c e s o s i e d l a n i a s i ę l u d z i s t a r y c h w m i e ś -c i e , n a s k u t e k d z i a ł a ń z w i ą z a n y c h z i n d u s t r i a l i z a c j ą , m. i n . w y w ła s z c z e n ie m r o l n i k ó w z u w a g i n a z a jm o w a n ie p r z e z k o p a l n i ę c o r a z w i ę k s z e j p o w i e r z c h n i r o l n e j . W z w i ą z k u z p r o p o r c j a m i do-t y c z ą c y m i m i e j s c a z a m i e s z k a n i a k o b i e t w w ie k u 6 0 i w i ę c e j l a t , może n asu w ać s i ę j e s z c z e j e d e n p r o b l e m , a m i a n o w i c i e , c z y w z w ią z k u z tym r e a l i z a c j a pew nych p o d sta w o w y c h p r z e d s i ę w z i ę ć z z a k r e s u z a b e z p i e c z e n i a s o c j a l n e g o n i e n a p o t y k a n a t r u d n o ś c i . W ydaje s i ę j e d n a k , ż e w z w ią z k u z o s t a t n i m i p o s u n i ę c i a m i r z ą d u w tym z a k r e s i e ( s y s t e m u b e z p i e c z e ń , r e n t y d l a r o l n i k ó w ) g o s p o d a
-r z e t e r e n ó w r e j o n u b e ł c h a t o w s k i e g o n i e p o w i n n i s i ę n a n i e n a t k n ą ć p r z y n a j m n i e j w p o d sta w o w y c h a s p e k t a c h . N a l e ż a ł o b y t y l k o z a s t a -no w ić s i ę n a d m o ż l i w o ś c i a m i d a l s z e g o w yrów nyw ania d y s p r o p o r c j i w z a k r e s i e z a s p o k a j a n y c h p o t r z e b w m i e ś c i e i n a w s i . Powinno t o s t a ć s i ę d o d a tk o w ą k o r z y ś c i ą m ie sz k a ń c ó w r e j o n u ZGE, w y n i-k a j ą c ą z i n t e h s y w n e g o p r o c e s u i n d u s t r i a l i z a c j i . S c h a r a k t e r y z o w a n e t u t a j t e n d e n c j e p r e c y z u j ą c e p r o b le m y z w ią -z a n e z - k o b i e c ą s i ł ą r o b o c z ą od s t r o n y z a g a d n i e ń d e m o g r a f i c z -n y c h , p o z w a l a j ą na p r z e p r o w a d z e n i e a n a l i z y s t r u k t u r y z a t r u d n i e -n i a k o b i e t w r e j o -n i e b e ł c h a t o w s k i m . 4 . Z a t r u d n i e n i e k o b i e t P r o b l e m a t y k a z a t r u d n i e n i a k o b i e t w r e j o n a c h u p r z e m y s ł a w i a -n y c h w i ą ż e s i ę w g ł ó w -n e j m i e r z e z t z w . p r o c e s e m ł ą c z e n i a r o d z i n . W i e l k i e i n w e s t y c j e z r e g u ł y , p r z y n a j m n i e j w p i e r w s z y c h e t a p a c h i c h p o w s t a w a n i a , w y k o r z y s t u j ą w o ln e z a s o b y m ę s k i e j s i ł y r o b o -c z e j z d a n e g o t e r e n u . W p r z y p a d k u i c h b r a k u z a s o b y s i ł y r o -b o c z e j u z u p e ł n i a n e s ą p r z e z m i g r a c j e . N a s t ę p u j e t e ż s t o p n i o w a
z m ia n a s t r u k t u r y z a t r u d n i o n y c h , p o p r z e z z w i ę k s z a n i e z a t r u d n i e n i a w budowanym o b i e k c i e . D e c y d u j ą t u zarów no c z y n n i k i s o c j o l o -g i c z n e , j a k i e k o n o m i c z n e , do k t ó r y c h z a l i c z y ć można m. i n . : 1) z w i ę k s z o n ą m o ż liw o ś ć a w a n s u , 2 ) m o ż liw o ś ć u z y s k a n i a w y ż sz e g o w y n a g r o d z e n i a , 3) n a d z i e j ę s z y b s z e g o u z y s k a n i a m i e s z k a n i a . P odobne c z y n n i k i d e c y d u j ą o w y b o rz e m i e j s c a p r a c y p r z e z k o -Q
b i e t y . W r e j o n i e u p r z e m y s ła w ia n y m om awiana p r o b l e m a t y k a w od-n i e s i e od-n i u do k o b i e t n a b i e r a s z c z e g ó l n e g o z n a c z e n i a d o p i e r o w d a l s z y c h e t a p a c h budowy i n w e s t y c j i . J e j w y n ik ie m , p o z a z a g a d -n i e -n i a m i j u ż omówionymi, s ą t a k ż e z m ia n y w s t r u k t u r z e z a t r u d n i e -n i a . I s t o t n y m , z p u n k t u w i d z e n i a z a t r u d n i o n y c h k o b i e t , j e s t p r o b l e m z a b e z p i e c z e n i a s o c j a l n e g o , zaró w n o w o d n i e s i e n i u do "ba-z y " z a k ł a d o w e j , j a k i d l a c a ł e g o o k r ę g u . Z a d a n i e t o powinno być podejm ow ane r ó w n o l e g l e , a n a w e t z w y p r z e d z e n ie m w s t o s u n k u do r e a l i z a c j i i n w e s t y c j i g ł ó w n e j . J u ż bowiem w t e j c h w i l i można o b s e rw o w a ć , i ż i n w e s t y c j e s o c j a l n e w r e j o n a c h u p r z e m y s ł a w i a -n y c h , w o k r e s i e i c h n a j i n t e n s y w n i e j s z e j rozbudow y n i e z a s p o k a j a -j ą r o s n ą c y c h p o t r z e b z w i ę k s z a j ą c e j s i ę g w a ł t o w n i e l i c z b y l u d n o ś c i z a m i e s z k u j ą c e j r e j o n i p r a c u j ą c e j w nim . Potem p r o p o r c j e t e u l e g a -j ą w y ró w n a n iu , j e d n a k c z ę s t o k r o ć z a p ó ź n o , aby d y s p r o p o r c j e 10 n i e b y ł y w i d o c z n e . W u p r z e m y s ła w ia n y m r e j o n i e B e ł c h a t o w a b y ć może z a g a d n i e n i a t e n i e n a b r a ł y j e s z c z e d o s t a t e c z n e j w a g i . W momencie j e d n a k ko-n i e c z ko-n o ś c i z a p e w n i e n i a k o b i e t o m m i e j s c p r a c y w y s t ą p i zapew ne Л 1 p r o b le m p r z e d s z k o l i , żło b k ó w i r o z w i n i ę t e j b a z y u s ł u g o w e j Do 1975 r . u d z i a ł k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z -n i o -n e j w r e j o -n i e ZGE s t a l e s i ę z m n i e j s z a ł - zarów no w m i a s t a c h , P i s z e o tym r ó w n ie ż S. D z i ę c i e l s k a-M a c h n i - k o w s к a , S t o s u n e k k o b i e t do p r a c y w n i e p e ł n y m w y m ia r z e g o d z i n w s y s t e m i e n a k ła d c z y m o r a z w u s ł u g a c h , [ w ;] K o b i e t a w r o z w i j a j ą c y m s i ę s p o ł e c z e ń s t w i e s o c j a l i s t y c z n y m , r e d . S. D z i ę c i e l s k a - - M a c h n i k o w s k a , Ł ódź 1 9 7 5 , s . 5 7 .
P o r . S. I g n a r , P r a c e K o m i t e t u Badań Rejonów Uprzemy-s ł a w i a n y c h PAN, [w :] K Uprzemy-s z t a ł t o w a n i e r o z w o ju Uprzemy-s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e g o r e j o n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h (w y b ó r s t u d i ó w ) , r e d . A. S t e l m a -c h o w s k i , Warszawa 1 9 7 5 , s . 4 2 . 11 P o r . J . P i o t r o w s k i , S p o ł e c z n e p r o b l e m y r o d z i n y , [w:] P o l i t y k a s p o ł e c z n a , r e d . A. R a j k i e w i c z , Warszawa 1 9 7 6 , s . 22 4 .
Z a t r u d n i e n i e w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j w r e j o n i e ZGE " B e ł c h a t ó w " w e d łu g s e k t o r ó w Wysz c z e g ó l n i e n i e Ogółem S e k t o r I S e k t o r I I S e k t o r I I I w t y s . o s ó b w % w t y s . o s ó b w % w t y s . o s ó b w % w t y s . . o s ó b w % R e j o n ZGE 1970 0 9 , 0 1 0 0 , 0 0 , 4 1 0 0 , 0 5 , 3 1 0 0 , 0 3 , 3 1 0 0 , 0 к 4 , 5 5 0 , 0 - — 2 , 5 4 7 , 2 2 , 0 6 0 , 6 1973 0 1 1 , 2 1 0 0 , 0 0 , 6 1 0 0 , 0 6 , 8 1 0 0 , 0 3 , 8 1 0 0 , 0 к 5 , 0 4 4 , 6 0 , 1 1 6 , 7 2 , 7 3 9 , 7 2 , 2 5 7 , 9 1974 о 1 3 , 9 1 0 0 , 0 1 , 5 1 0 0 , 0 8 , 3 1 0 0 , 0 4 ,1 1 0 0 , 0 к 5 , 6 4 0 , 3 0 , 2 1 3 , 3 3 , 2 3 8 , 5 2 , 2 5 3 , 7 1975 о 1 6 , 8 1 0 0 , 0 1 , 7 1 0 0 , 0 1 0 , 7 1 0 0 , 0 4 .'* 1 0 0 , 0 к 6 , 2 3 6 , 9 0 , 3 1 7 , 6 3 , 4 3 1 , 8 2 , 5 5 6 , 8 B e ł c h a t ó w 1970 о 4 , 8 1 0 0 , 0 0 , 1 1 0 0 , 0 3 , 3 1 0 0 , 0 1 , 4 1 0 0 , 0 к 2 , 6 5 4 , 2 - 1 , 9 5 7 , 6 0 , 7 5 0 , 0 1973 о 5 , 7 1 0 0 , 0 0~2 1 0 0 , 0 3 , 8 1 0 0 , 0 1 , 7 1 0 0 , 0 к 3 , 0 5 2 , 6 0 , 1 5 0 , 0 2 ,1 5 5 , 3 0 , 8 4 7 ,1 1974 о 7 , 2 1 0 0 , 0 0 , 3 1 0 0 , 0 5 ,1 1 0 0 , 0 1 , 8 1 0 0 , 0 к 3 , 3 4 5 , 8 0 , 1 3 3 , 3 2 , 3 4 5 , 1 0 , 9 5 0 , 0 1975 о 8 , 5 1 0 0 , 0 0 , 5 1 0 0 , 0 5 , 9 1 0 0 , 0 2 ,1 1 0 0 , 0 к 3 , 7 4 3 , 5 0 , 1 2 0 , 0 2 , 5 4 2 , 4 1 ,1 5 2 , 4 Gminy 1970 о 4 , 2 1 0 0 , 0 0 , 3 1 0 0 , 0 2 , 0 1 0 0 , 0 1 , 9 1 0 0 , 0 к 1 , 9 . 4 5 , 2 - 0 , 6 3 0 , 0 1 , 3 6 8 , 4 1973 0 5 , 5 1 0 0 , 0 0 , 4 1 0 0 , 0 3 , 0 1 0 0 , 0 2 ,1 1 0 0 , 0 к 2 , 0 3 6 , 4 - 0 , 6 2 0 , 0 1 , 4 6 6 , 7 1974 0 6 , 7 1 0 0 , 0 1~2 1 0 0 , 0 3 , 2 1 0 0 , 0 2 , 3 1 0 0 , 0 к 2 , 3 3 4 , 3 0 , 1 8 , 3 0 , 9 2 8 ,1 1 , 3 5 6 , 5 1975 0 8 , 3 1 0 0 , 0 1 , 2 1 0 0 , 0 4 , 8 1 0 0 , 0 2 , 3 1 0 0 , 0 к 2 , 5 3 0 ,1 0 , 2 1 6 , 7 0 , 9 1 8 , 7 1 , 4 6 0 , 9 U w a g a : S e k t o r I - r o l n i c t w o i l e ś n i c t w o , s e k t o r I I I I I - s z e r o k o r o z u m i a n e u s ł u g i ; o - o g ó ł e m , к - k o b i e t y . Ź r ó d ł o : J a k w t a b . 3. p r z e m y s ł i b u d o w n i c t w o , s e k t o r o^ 40 A k ty w n o ść za w o d o w a k o b ie t w re jo n ie ZG E B e łc h a tó w
J a k i na t e r e n a c h w i e j s k i c h ( t a b . 6 ) . Na p r o c e s t e n w p ł y n ę ł o g łó w -n i e z m n i e j s z e n i e o d s e t k a z a t r u d n i o n y c h k o b i e t w s e k t o r z e d r u g im o r a z p r z e j ś c i o w y s p a d e k u d z i a ł u k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w s e k t o r z e t r z e c i m . W z r o s t z a t r u d n i e n i a w tym s e k t o r z e , j a k i n a s t ą p i ł po 1974 r . w y n i k a ł z k o n i e c z n o ś c i r o z s z e r z e n i a z a k r e s u u s ł u g (ni. i n . r ó w n i e ż d l a r o l n i c t w a ) i d o s t o s o w a n i u i c h do r o z m ia r ó w i s t r u k t u r y p o t r z e b z m i e n i a j ą c e j s i ę d y n a m i c z n i e s p o ł e c z n o ś c i l o -k a l n e j . Obok w y m ie n io n y c h z j a w i s k , d o ś ó c h a r a k t e r y s t y c z n y d l a r e jo n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h , n a w e t w p o c z ą t k o w y c h e t a p a c h , j e s t w z r o s t u d z i a ł u k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w r o l n i c t w i e 1 2 . Z a g a d n i e n i e t o w i ą -ż e s i ę z n a s tę p n y m p ro b le m e m , m i a n o w i c i e c h ł o p ó w - r o b o t n i k ó w . 0 r o l i k o b i e t y w g o s p o d a r s t w i e r o l n y m , k t ó r e g o w ł a ś c i c i e l p r a c u -j e w p r z e m y ś l e , wiadomo d o t y c h c z a s n i e w i e l e . W arto j e d n a k z a z n a -c z y ć , ż e s y t u a c j a j e j j e s t o w i e l e c i ę ż s z a i wymaga s z c z e g ó ł o w e g o r o z p a t r z e n i a , g ł ó w n i e z e w z g lę d u n a j e j s p e c y f i k ę o d n o ś n i e do f u n k c j i i p r e s t i ż u 1 ^ . Wiadomy o g ó l n i e j e s t f a k t , i ż pewne p r e d y s p o z y c j e , na k t ó r e s k ł a d a j ą s i ę m. i n . w a r u n k i f i z y c z n e , s k ł a n i a j ą k o b i e t ę do p o d j ę c i a t a k i e g o , a n i e i n n e g o r o d z a j u p r a c y . W t e n s p o s ó b w y t w o r z y ł s i ę s w o i s t y p o d z i a ł na " k o b i e c e " i " n i e k o b i e c e " d z i a ł y g o s p o d a r k i n a ro d o w e j +. Do p i e r w s z e j g r u p y z a l i c z a s i ę w g łó w -n e j m i e r z e t a k i e d z i a ł y , k t ó r e s k ł a d a j ą s i ę na s e k t o r I I i I I I . P o t w i e r d z a j ą t o d a n e s t a t y s t y c z n e z a w a r t e w t a b . 7 . Ponad 95% k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j p r a c o w a ł o w w y ż e j w y m ie n io n y c h s e k t o r a c h w 1975 r . U d z i a ł t e n do 1970 r . s t a l e z w i ę k s z a ł s i ę , n i e b y ł on j e d n a k n i g d y m n i e j s z y od 90%. D a l s z e z r ó ż n i c o w a n i e można z a o b s e rw o w a ć r o z p a t r u j ą c s t r u k t u -r ę z a t r u d n i o n y c h k o b i e t w m i a s t a c h i g m in a c h r e j o n u u p rz e m y -12 Ś w ia d c z y o tym t a k ż e r o s n ą c y u d z i a ł d o j e ż d ż a j ą c y c h do p r a c y c h ł o p ó w - r o b o t n i k ó w . P o r . I g n a r , o p . c i t . , s . 43 i n . 13 S. Z a g ó r s k i , S y t u a c j a k o b i e t y w g o s p o d a r s t w i e c h ł o -p a - r o b o t n i k a , "Wieś W s -p ó ł c z e s n a " 1 9 7 3 , n r 7 . P i s a l i j u ż o tym: J . P i o t r o w s k i , P r a c a zawodowa k o b i e t y a r o d z i n a , Warszawa 1 9 6 3 , s . 6 2 ; Z. Z a r z y c k a , Aktyw-n o ś ć zawodowa k o b i e t p o s i a d a j ą c y c h d z i e c i , [w :] K o b i e t a . . . , s . 8 8 ; J . F l o r c z a k-B у w a 1 e c , S y t u a c j a k o b i e t n a r y n k u p r a c y , [ w : ] K o b i e t a . . . , s . 2 5 , 2 6 . y
s ł a w i a n e g o . Z r ó ż n i c o w a n i e t o j e d n a k n i e w y k a z u j e c h a r a k t e r u odm ien n eg o od z j a w i s k o b se rw o w a n y c h n a t e r e n i e c a ł e g o k r a j u , c z y i n -n y c h re jo -n ó w u p r z e m y s ł a w i a n y c h . U d z i a ł k o b i e t z a t r u d n i o n y c h w s e k t o r z e I I i I I I w p o r ó w n a n i u do o g ó ł u z a t r u d n i o n y c h k o b i e t w B e ł c h a t o w i e j e s t z n a c z n i e w y ż s z y i o s i ą g a n i e m a l 98%, n a t o m i a s t w g m in a c h n i e p r z e k r a c z a 93%. T a b e l a 7 S t r u k t u r a z a t r u d n i e n i a w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j w e d łu g s e k t o r ó w (w %) W y s z c z e g ó l n i e n i e Ogółem S e k t o r I S e k t o r I I S e k t o r I I I R e jo n ZGE 1970 o 1 0 0 , 0 4 , 4 5 8 , 9 3 6 , 7 к 1 0 0 , 0 5 5 , 6 4 4 , 4 1973 o 1 0 0 , 0 5~4 6 0 , 7 3 3 , 9 к 1 0 0 , 0 2 , 0 5 4 , 0 4 4 , 0 1974 o 1 0 0 , 0 1 0 , 8 5 9 , 7 2 9 , 3 к 1 0 0 , 0 3 , 6 5 7 ,1 3 9 , 3 1975 o 1 0 0 , 0 1 0 ,1 6 3 , 7 2 6 , 2 к 1 0 0 , 0 4 , 8 5 4 , 9 4 0 , 3 B e ł c h a t ó w 1970 0 1 0 0 , 0 2 ,1 6 8 , 7 2 9 , 2 к 1 0 0 , 0 7 3 , 1 2 6 , 9 1973 О 1 0 0 , 0 3 , 5 6 6 , 7 2 9 , 8 к 1 0 0 , 0 3 , 3 7 0 , 0 2 6 , 7 1974 О 1 0 0 , 0 4 , 2 7 0 , 8 2 5 , 0 к 1 0 0 , 0 3 , 0 6 9 , 7 2 7 , 3 1975 о 1 0 0 , 0 5 , 9 6 9 , 4 2 4 , 7 к 1 0 0 , 0 2 , 7 6 7 , 6 2 9 , 7 Gminy 1970 о 1 0 0 , 0 7 , 2 4 7 , 6 4 5 , 2 к 1 0 0 , 0 3 1 , 6 6 8 , 4 1973 о 1 0 0 , 0 7 , 3 5 4 , 5 3 8 , 2 к 1 0 0 , 0 - 3 0 , 0 7 0 , 0 1974 0 1 0 0 , 0 1 7 , 9 4 7 , 8 3 4 , 3 к 1 0 0 , 0 4 , 3 3 9 ,1 5 6 , 5 1975 0 1 0 0 , 0 1 4 , 5 5 7 , 8 2 7 , 7 к 1 0 0 , 0 8 , 0 3 6 , 0 5 6 , 0 U w a g a : o - o g ó łe m , к - k o b i e t y . Ż r ó d ł o ; J a k w t a b . 3 . Innym p r o c e s e m , w ią ż ą c y m s i ę j e d n a k j u ż b e z p o ś r e d n i o z p r o -c e s a m i u p r z e m y s ł a w i a n i a , j e s t z n a c z n i e w i ę k s z y o d s e t e k z a t r u d -n i o -n y c h k o b i e t w u s ł u g a c h ( s z e r o k o r o z u m i a n y c h ) na t e r e n a c h w i e j s k i c h n i ż w m i e ś c i e . Wynika t o p r z e d e w s z y s t k i m z z a p o t r z e -b o w a n ia w s i n a t e g o t y p u d z i a ł a l n o ś ć , g d z i e w o k r e s i e i n t e n s y w n e j i n d u s t r i a l i z a c j i k ł a d z i e s i ę d u ż y n a c i s k n a i n t e n s y f i k a c j ę p r o
-d u k c j i r o l n e j , a p o n a d t o w i ę k s z o ś ć p l a c ó w e k o c h a r a k t e r z e usługowym z n a j d o w a ł a s i ę do 1975 r . p o z a B e łc h a to w e m . M i a s t o n i e p e ł n i ł o bowiem d o t y c h c z a s f u n k c j i r o z w i n i ę t e g o c e n t r u m o z n a c z e -n i u p o n a d r e g i o n a l n y m . F u n k c j a t a u l e g n i e r o z w i n i ę c i u w k o l e j -n y c h e t a p a c h i -n d u s t r i a l i z a c j i r e j o -n u . Z budowy i n w e s t y c j i p r z e m y s ł o w e j , k t ó r a z a t r u d n i a i b ę d z i e n a d a l z a t r u d n i a ć w w i ę k s z o ś c i męską s i ł ę r o b o c z ą w y n ik a j e -s z c z e j e d n a t e n d e n c j a . J e s t n i ą w y r a ź n i e z m n i e j s z a j ą c y s i ę u d z i a ł z a t r u d n i o n y c h k o b i e t w s e k t o r z e d r u g i m w p i e r w s z e j f a z i e budowy. P o t w i e r d z e n i e t e g o f a k t u z n a j d u j e m y r ó w n ie ż w a n a l i z i e w sk aź n ik ó w d y n a m i k i z a t r u d n i e n i a . Są o n e z d e c y d o w a n i e m n i e j s z e w o d n i e s i e n i u do k o b i e t n i ż do o g ó ł u z a t r u d n i o n y c h . S y t u a c j a t a do-t y c z y z arów no z a t r u d n i e n i a o g ó łe m , j a k i w p o s z c z e g ó l n y c h s e k -t o r a c h . J e d y n i e w s k a ź n i k i d y n a m i k i d o t y c z ą c e z a t r u d n i e n i a k o b i e t w s e k t o r z e t r z e c i m , w B e ł c h a t o w i e w y p r z e d z a j ą a n a l o g i c z n e w s k a ź n i k i d l a z a t r u d n i o n y c h o g ó łe m . W s k a z u je t o na moment r o z -p o c z ę c i a w 1975 r . p r o c e s u r o z s z e r z a n i a z a p l e c z a u s ł u g o w e g o w m i e ś c i e - p r z y s z ł y m c e n t r u m a d m i n i s t r a c y j n o - u s ł u g o w y m p o w s t a j ą -c e g o r e j o n u . N a jw y ż s z e w s k a ź n i k i d y n a m i k i , s i ę g a j ą c e 400%, o bserw ow ane b y ł y w s e k t o r z e p ie r w s z y m . Z u w a g i n a z a k r e s a n a l i z y , obejm u-j ą c y j e d y n i e r o l n i c t w o u s p o ł e c z n i o n e , t a k w ysoka d y n a m ik a j e s t w p e ł n i u z a s a d n i o n a . P o t w i e r d z a o n a p o n a d t o z g o d n o ś ć p rz e w id y w a ń i p r o g n o z d o t y c z ą c y c h k i e r u n k ó w ro z w o ju r o l n i c t w a z p r o c e s a m i z a -c h o d z ą -c y m i w r z e c z y w i s t o ś c i g o s p o d a r c z e j ( r o z w ó j p a ń stw o w y c h i s p ó ł d z i e l c z y c h fo rm g o s p o d a r o w a n i a ) . P o z a tým w badanym o k r e s i e ( 1 9 7 0 - 1 9 7 5 ) d y n a m ik a w z r o s t u z a t r u d n i e n i a w s e k t o r z e d r u g i m b y ł a w y ż sz a n i ż w s e k t o r z e t r z e c i m . D o t y c z y ł o t o z a ró w n o k o b i e t , j a k i o g ó ł u z a t r u d n i o n y c h w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j . F a k t t e n w s k a z u j e , i ż mamy do c z y n i e n i a z d r u g i m e ta p e m i n d u s t r i a l i z a c j i , w k tó r y m p r o w a d z o n e s ą w g ł ó w n e j m i e r z e p r a c e b u d o w la n o m o n ta ż o -we.
Om awiając d a n e s t a t y s t y c z n e z a w a r t e w t a b . 8 można zauw ażyć pewne z j a w i s k a , k t ó r e mogą ś w i a d c z y ć o wzmożonej m i g r a c j i ko-b i e t , n i e t y l k o w o k r e s i e m i g r a c j i t o w a r z y s z ą c e j - z w a n e j t e ż p r o c e s e m ł ą c z e n i a r o d z i n . B adany c z a s n i e j e s t bowiem c h a r a k -t e r y s -t y c z n y m momentem w y s t ę p o w a n i a m i g r a c j i t o w a r z y s z ą c e j . Pow-s z e c h n i e n a t o m i a s t wiadomym J e s t , ż e m i g r a c j ę k o b i e t m ło d y c h , s z c z e g ó l n i e s a m o t n y c h , p o w o d u ją n i e t y l k o c z y n n i k i do k t ó r y c h
można z a l i c z y ć o t r z y m a n i e l e p i e j o p ł a c a n e j p r a c y , m i e s z k a n i a w k r ó t s z y m o k r e s i e , a l e t a k ż e n a d z i e j ę na n a w i ą z a n i e i n t e r e s u j ą - cy o h k o n t a k t ó w t o w a r z y s k i c h i z i s z c z e n i a p la n ó w m a t r y m o n i a l n y c h . T a b e l a 8 P r z y r o s t y i s p a d k i z a t r u d n i e n i a w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j w r e j o n i e ZGE " B e ł c h a t ó w " w e d łu g s e k t o r ó w (w t y s . o s ó b ) W y s z c z e g ó l n i e n i e Ogółem S e k t o r I S e k t o r I I S e k t o r I I I R e jo n ZGE 1 9 7 0 -1 9 7 5 + 7 , 8 + 1 , 3 + 5 , 4 +1,1 1 9 7 3 -1 9 7 5 + 5 ,6 + 1,1 + 3 ,9 + 0 , 6 k o b i e t y 1 9 7 0 -1 9 7 5 + 1 , 7 + 0 , 3 + 0 ,9 + 0 ,5 1 9 7 3 -1 9 7 5 + 1 , 2 + 0 , 2 + 0 ,7 + 0 , 3 B e ł c h a t ó w 1 9 7 0 -1 9 7 5 + 3 ,7 + 0 , 4 + 2 ,6 + 0 ,7 1 9 7 3 -1 9 7 5 + 2 , 8 + 0 ,3 +2,1 + 0 , 4 k o b i e t y 1 9 7 0 -1 9 7 5 +1,1 + 0,1 + 0 ,6 + 0 ,4 1 9 7 3 -1 9 7 5 + 0 ,7 - + 0 , 4 + 0 , 3 Gminy 1 9 7 0 -1 9 7 5 + 4,1 + 0 ,9 + 2 , 8 + 0 , 4 1 9 7 3 -1 9 7 5 + 2 , 8 + 0 , 8 + 1 , 8 + 0 , 2 k o b i e t y 1 9 7 0 -1 9 7 5 + 0 , 6 + 0 , 2 + 0 ,3 +0,1 1 9 7 3 -1 9 7 5 + 0 ,5 + 0 , 2 + 0 , 3 -Ż r ó d ł o ? J a k w t a b . 3 . F a k te m , k t ó r y na t o w s k a z u j e j e s t u d z i a ł p r z y r o s t u z a t r u d -n i o -n y c h k o b i e t w l a t a c h 1 9 7 3 - 1 9 7 5 , w p o r ó w n a n i u do g l o b a l n e g o p r z y r o s t u w o k r e s i e od 1970 do 1975 r . N a j w i ę k s z e p r z y r o s t y z a -t r u d n i e n i a t a k w m i a s t a c h , g m i n a c h , j a k i w c a ły m r e j o n i e ZGE, o b se rw o w a n e b y ł y w s e k t o r z e d r u g i m , co m i a ł o n i e w ą t p l i w y z w i ą z e k z u p r z e m y s ł a w i a n i e m , a t a k ż e budową l u b r o z s z e r z e n i e m d z i a ł a l n o -ś c i s z e r e g u p r z e d s i ę b i o r s t w . J e d n ą z p r z y c z y n j e s t r ó w n ie ż z w i ę k s z e n i e l i c z b y o s ó b p r a c u -j ą c y c h w a p a r a c i e a d m i n i s t r a c y j n y m p r z e d s i ę b i o r s t w a , z a b e z p i e -c z a j ą -c y m p r a w i d ł o w ą p r a c ę j e d n o s t e k b u d u j ą c y c h i n w e s t y c j e pod-sta w o w e . P r o b l e m t e n ma p o n a d t o z a s a d n i c z e z n a c z e n i e d l a s t r u k t u r y z a t r u d n i e n i a k o b i e t w p o d z i a l e n a m i a s t a i gm iny ( t a b . W. I ż у k , L u d n o ść LGOM-u w o k r e s i e budowy i n w e s t y c j i m ie d z i o w y c h , [ w i ] D o l n o ś l ą s k i O k ręg M ied zio w y 1 9 6 0 - 1 9 7 0 . P o c z ą t k i p r z e m i a n s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n y c h , W arszawa 1 9 7 4 , s . 1 8 3 .
9 ) . P o t w i e r d z e n i e z n a j d u j e t u t a j f a k t , ż e c o r a z w i ę c e j k o b i e t p r a c u j e w g o s p o d a r s t w a c h r o l n y c h n a w s i a c h ( p o r u s z a n y pow yżej p r o b l e m c h ł o p ó w - r o b o t n i k ó w ), Z d r u g i e j s t r o n y - c o r a z w i ę c e j ko-b i e t m i e s z k a j ą c y c h w B e ł c h a t o w i e p r a c u j e w z a k ł a d a c h p r z e m y s ł o -wych i w b u d o w n i c t w i e . J e d n o c z e ś n i e p r a w i e 60% k o b i e t , s p o ś r ó d z a t r u d n i o n y c h o g ó łe m w r e j o n i e b e ł c h a t o w s k i m , p r a c u j e w m i a s t a c h . T a b e l a 9 S t r u k t u r a z a t r u d n i e n i a w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j w e d łu g s e k t o r ó w z p o d z i a ł e m n a m i a s t a i gminy ( r e j o n ZGE=100) W y s z c z e g ó l n i e n i e Ogółem S e k t o r I S e k t o r I I S e k t o r I I I B e ł c h a t ó w 1970 0 5 3 , 3 2 5 , 0 6 2 , 3 4 2 , 4 к 5 7 , 8 - 7 6 , 0 3 5 , 0 1973 0 5 0 , 9 3 3 , 3 5 5 , 9 4 4 , 7 к 6 0 , 0 1 0 0 , 0 7 7 , 8 3 6 , 4 1974 0 5 1 , 8 2 0 , 0 6 1 , 4 4 3 , 9 к 5 8 , 9 5 0 , 0 7 1 , 9 4 0 , 9 1975 0 5 0 , 6 2 9 , 4 5 5 ,1 4 7 , 7 к 5 9 , 7 3 3 , 3 7 3 , 5 4 4 , 0 Gminy 1970 0 4 6 , 7 7 5 , 0 3 7 , 3 5 7 , 6 к 4 2 , 2 - 2 4 , 0 6 5 , 0 1973 0 4 9 ,1 6 6 , 7 4 4 ,1 5 5 , 3 к 4 0 , 0 - 2 2 , 2 6 3 , 6 1974 о 4 8 , 2 8 0 , 0 3 8 , 6 5 6 ,1 / к 4 1 ,1 5 0 , 0 2 8 ,1 5 9 ,1 1975 о 4 9 , 4 7 0 , 6 4 4 , 9 5 2 , 3 к 4 0 , 3 6 6 , 7 2 6 , 5 5 6 , 0 U w a g a : o - o g ó łe m , к - k o b i e t y . Ż r ó d ł o : J a k w t a b . 3 . Z j a w i s k a t e d o s y ć p o w s z e c h n i e w y s t ę p u j ą w c a ł e j g o s p o d a r c e n a r o d o w e j . W z w ią z k u z tym n i e p o k ó j p o w i n i e n b u d z i ć f a k t , i ż n a -d a l j e s t m n i e j s z a l i c z b a z a t r u d n i o n y c h w s e k t o r z e t r z e c i m w B e ł c h a t o w i e n i ż w g m in a c h . P o s t ę p u j ą c a a k t y w i z a c j a zawodowa ko-b i e t (w 1970 r . n a 100 k o b i e t w r e j o n i e p r a c o w a ł o o k . 1 2 , a w 1974 r . - J u ż 1 6 ) , z a k ł a d a j ą c ż e n i e n a s t ą p i ł j e s z c z e n a j b a r - d z i e j d y n a m ic z n y o k r e s p r z y r o s t u i c h z a t r u d n i e n i a , p o w in n a s k ł a n i a ć do rozbudow y b a z y s o c j a l n e j , c z e g o o d z w i e r c i e d l e n i e m
b y ł a b y s t r u k t u r a z a t r u d n i e n i a . Co w a ż n i e j s z e - p r o c e s y t e ( j a k w spom niano) p ow inny w y p r z e d z a ć w c z a s i e w z r o s t z a t r u d n i e n i a ko-b i e t , k t ó r e g o jed n y m z c z y n n ik ó w b ę d ą m i g r a c j e s t a ł e . J a k o u z u p e ł n i e n i e c h a r a k t e r y s t y k i s t r u k t u r y z a t r u d n i e n i a . k o b i e t w r e j o n i e ZGE w l a t a c h 1 9 7 0 - 1 9 7 5 , p r z e d s t a w i m y p o k r ó t c e s t r u k t u r ę d z i a ł o w ą . Z d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h w y n i k a , i ż p o z a d z i a ł a m i g o s p o d a r k i n a r o d o w e j t a k i m i j a k : b u d o w n ic tw o , r o l n i c t w o i l e ś n i c t w o , t r a n s p o r t i ł ą c z n o ś ć o r a z g o s p o d a r k a k o m u n a ln a i m i e s z k a n i o w a , u d z i a ł k o b i e t w ś ró d z a t r u d n i o n y c h w y n o s i p o n ad 40%, a w typowo " k o b i e c y c h " d z i a ł a c h j a k : o b r ó t to w a ro w y 1 6 , o ś w i a t a , k u l t u r a i n a u k a o r a z o c h r o n a z d r o w i a p r z e k r a c z a n a w e t 70%. S t r u k t u r a t a j e s t c h a r a k t e r y s t y c z n ą t a k ż e d l a i n n y c h r e -jo nów u p r z e m y s ł a w i a n y c h . A n a l i z u j ą c s t r u k t u r ę z a t r u d n i e n i a ko-b i e t w 1975 r . w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j można z a u w a ż y ć , ż e n a j w i ę k s z a l i c z b a k o b i e t w r e j o n i e B e ł c h a t o w a p r a c u j e w p r z e -m y ś l e i* o b r o c i e towarowym. W skaźnik z a t r u d n i e n i a k o b i e t w p r z e -m y ś le u l e g n i e zapew ne p o w i ę k s z e n i u z e w z g l ę d u n a z a t r u d n i e n i e p r z e w id y w a n y c h nadw yżek s i ł y r o b o c z e j w z a k ł a d a c h p r z e m y s ł u w ł ó k i e n n i c z e g o , k t ó r e m a ją z o s t a ć wybudowane w m i e ś c i e . Podob-n a t e n d e n c j a w y s t ą p i z ap ew n e t a k ż e w d z i a l e o b r o t u t o w a r o -wego z e w z g lę d u na ro z w ó j u s ł u g , p r z e d e w s z y s t k i m w samym B e ł -c h a t o w i e o r a z w s i a c h p r e t e n d u j ą c y c h do r a n g i m i a s t : Wola K rzy-s z t o p o r rzy-s k a , S z c z e r c ó w i K am ieńsk. 5 . Uwagi końcowe
Mówiąc o r o z m i a r a c h zasobów i r e z e r w s i ł y r o b o c z e j można z a -u w a ż y ć , i ż z n a c z n ą i c h c z ę ś ć s t a n o w i ą z a s o b y k o b i e c e j s i ł y r o -b o c z e j . C z y n n ik a m i m a jący m i wpływ n a k s z t a ł t o w a n i e s i ę r o z -miarów zaso b ó w p r a c y k o b i e t s ą m. i n . :
- c z y n n i k d e m o g r a f i c z n y (w tym p r z e d e w s z y s t k i m m i g r a c j a s t a ł a i w a h a d ł o w a ) ,
O b r ó t to w arow y w r e j o n a c h u p r z e m y s ł a w i a n y c h po w .in ien s p e ł -n i a ć r o l ę a k ty w n ą p o p r z e z z a t r u d n i a n i e n adw yżek k o b i e c e j s i ł y r o -b o c z e j . P o r . M. T r i p p n e r , K i e r u n k i r o z w o j u i d e l i m i t a c j i p o d r e g i o n u w ł o c ł a w s k i e g o , Warszawa 1 9 7 6 , s . 4 6 . P i o t r o -w s k i mówi n a t e n t e m a t s z e r z e j w o d n i e s i e n i u do c a ł e g o s e k t o r a s z e r o k o r o z u m i a n y c h u s ł u g [ w : ] P r a c a z a w o d o w a . . . s . 1 1 0 .
- z m ia n y w a k t y w n o ś c i zawodowej k o b i e t , - a k t y w i z o w a n i e k o b i e c y c h r e z e r w p r a c y z r o l n i c t w a . P r z y r o s t s i ł y r o b o c z e j z e w z g lę d u n a z m ia n y a k t y w n o ś c i z a -wodowej j e s t s z c z e g ó l n i e w id o c z n y w o s t a t n i c h l a t a c h . J e s t on spowodowany n a s t ę p u j ą c y m i c z y n n i k a m i : * - r e a l i z a c j ą p o l i t y k i p e ł n e g o i r a c j o n a l n e g o z a t r u d n i e n i a , - z m ia n a m i w p o z i o m i e w y k s z t a ł c e n i a k o b i e t , - c h ę c i ą u z y s k a n i a s a m o d z i e l n o ś c i f i n a n s o w e j l u b u z u p e ł n i e -n i a b u d ż e t u r o d z i -n y , - u p o w s z e c h n i e n i e m s i ę w s p o ł e c z n e j ś w i a d o m o ś c i m odelu ko-b i e t y p r a c u j ą c e j zawodowo, 1 7 - a s p i r a c j a m i zawodowymi k o b i e t W r e j o n i e u p r z e m y s ła w ia n y m z j a w i s k a t e n a b i e r a ć b ę d ą s z c z e -g ó l n e j w a g i , z e w z g lę d u na n a s i l e n i e p ro c e s ó w ro z w o jo w y c h w d o ś ć k r ó t k i m o k r e s i e . N ie c o o d m ie n n e p ow inny być n a t o m i a s t p r z e s ł a n k i a k t y w i z a c j i z a w o d o w e j. W s k a l i k r a j u i s t o t a p o w y ż s z e -go z j a w i s k a p o l e g a na p o z y s k a n i u d l a s p o ł e c z n e g o p r o c e s u p r a -cy s i ł y r o b o c z e j , k t ó r e j b r a k u j a w n i a s i ę c z ę s t o w z w ią z k u z r e a l i z a c j ą z a d a ń g o s p o d a r c z y c h w w a r u n k a c h p r z y s p i e s z o n e j e k s -t e n s y w n e j i n d u s t r i a l i z a c j i . N a t o m i a s t w r e j o n i e u p r z e m y s ła w ia n y m 1fi - z j a w i s k o t o j e s t n a s t ę p s t w e m p r o c e s u t z w . ł ą c z e n i a r o d z i n o r a z b e z p o ś r e d n i e g o wpływu b udow anej i n w e s t y c j i .
-O d z w i e r c i e d l e n i e m p i e r w s z e g o z w y m ie n io n y c h p r o c e s ó w może być w z r o s t z a t r u d n i e n i a k o b i e t w d r u g i m i t r z e c i m o k r e s i e budowy i n w e s t y c j i ( p o r . r y s . 1 ) . W p r z y p a d k u o p is y w a n e g o r e j o n u B e ł -c h a to w a b ę d ą t o l a t a 1 9 7 5 - 1 9 9 0 . N a t o m i a s t i l u s t r a c j ą d r u g i e g o z p r o c e s ó w - s ą z m ia n y w s t r u k t u r z e d z i a ł o w o - g a ł ę z i o w e j z a -t r u d n i e n i a k o b i e -t . M o ż l i w o ś c i a k t y w i z o w a n i a k o b i e c e j s i ł y r o b o c z e j z w i ą z a n e bę-d ą t a k ż e z rozbudow ą c a ł e g o a p a r a t u u s ł u g o w e g o , g d z i e zapew ne 17 Podano z a D z i ę c i e l s k ą- M a c h n i k o w s k ą , o p . c i t . , s . 5 7 . C z y n n i k i t e mogą o s ł a b i a ć l u b n a s i l a ć s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć , w z a l e ż n o ś c i od i n t e n s y w n o ś c i bod źcó w , s t o s o w a n y c h p r z e z p a ń s tw o ( tz w . " e l a s t y c z n o ś ć k o b i e c e j s i ł y r o b o c z e j " ) . P o r . F 1 o r c z а k-B у w a 1 e c , S y t u a c j a . . . , s . 2 5 . 18 A. R a j k i e w i c z mówiąc o p r a w i e i n w e s t y c y j n y m , j a k o c z w a r t y z k o l e i a s p e k t u m i e s z c z a " ś r o d k i i s p o s o b y z a t r u d n i e n i a k o b i e t " . P r a w i d ł o w o ś ć t a z a u w a ż o n a w o d n i e s i e n i u do P ł o c k a , w p r z y p a d k u r e -j o n u ZGE, z o s t a -j e t a k ż e p o t w i e r d z o n a . P o r . R a j k i e w i c z , o p . c i t . , s . 7 .
z n a j d ą z a t r u d n i e n i e w y c z e k u j ą c e na p r a c ę k o b i e t y . Zm iany w ak ty w -n o ś c i zawodowej k o b i e t , k t ó r e p r z y b ę d ą na t e r e n y r e j o n u ZGE, s ą t r u d n e do p r z e w i d z e n i a , a p r z e c i e ż t a c z ę ś ć k o b i e c e j s i ł y r o b o -c z e j b ę d z i e n a j b a r d z i e j w a ż y ł a na tym o b s z a r z e . T e n d e n c j e mogą b yć p o d o b n e do t y c h , k t ó r e ob serw o w an e s ą w śró d k o b i e t z t e
-renów r e j o n u B e ł c h a t o w a . Z b l i ż o n e mogą być t a k ż e p r z y c z y n y , gdyż można p r z y j ą ć , i ż n i e k t ó r e a s p e k t y m a ją c h a r a k t e r o g ó l n o k r a j o -wy. Na s k u t e k p r o c e s u " ł ą c z e n i a r o d z i n " może t a k ż e n a s t ą p i ć
tys osób
Rys. 1 . Z a t r u d n i e n i e w g o s p o d a r c e u s p o ł e c z n i o n e j w r e j o n i e ZGE n®e J c h e t ó w ". Podano z a : P l a n kom pleksow ego z a g o s p o d a r o w a n i a B e ł — c h a t o w s k i e g o O kręgu P rz e m y s ło w e g o 1 9 7 0 -1 9 9 0 , Łódź 1 9 7 3 , s . 47
t z w . o d m ł o d z e n i e s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n e j z e w z g lę d u na w i ę k s z ą dy-n a m ik ę p r z y r o s t u l i c z b y k o b i e t w w ie k u p r o d u k c y jn y m (w k o n s e k -w e n c j i t a k ż e d z i e c i ) n i ż p o p r o d u k c y jn y m .
A k t y w i z a c j a zawodowa k o b i e t z arów no w c a ły m k r a j u , j a k i w r e j o n i e u p rz e m y s ła w ia n y m wymaga t y c h samych p o s u n i ę ć , p r z e d e w s z y s t k i m w z a k r e s i e p opraw y w am nków s o c j a l n o - b y t o w y c h . Zwią-z a n e t o j e s t g ł ó w n i e z p e ł n i e n i e m p r z e z k o b i e t y o k r e ś l o n y c h f u n k c j i , p r z e d e w s z y s t k i m w r o d z i n i e . "Mówiąc o w z r o ś c i e ak-t y w n o ś c i zawodowej k o b i e t n a l e ż y p a m i ę t a ć , ż e n i e j e s t o n n i e o -g r a n i c z o n y , ż e k o b i e t y z e w z g lę d u n a s w o j ą r o l ę w r o d z i n i e 19 p e ł n i ą j e s z c z e i n n e n i e m n ie j w ażne i p o t r z e b n e o b o w i ą z k i " . S p e c y f i c z n ą g r u p ę s t a n o w i ą t u k o b i e t y - g o s p o d y n i e w i e j s k i e . I n t e n s y f i k a c j a p r o d u k c j i r o l n e j n i e z a w s z e i d z i e w p a r z e z po-p ra w ą warunków ż y c i a . S z c z e g ó l n i e n a w s i a c h w y s t ę p u j ą p r o b le m y z w prow adzeniem w ż y c i e s z e r e g u i n n o w a c j i z z a k r e s u p o l i t y k i s o c -j a l n e -j . Tym n i e m n i e j w y d a j e s i ę , i ż w r e j o n i e b e ł c h a t o w s k i m p r o -blem y t e z o s t a n ą i pow inny z o s t a ć p o z y t y w n i e r o z w i ą z a n e . Za-m i e r z e n i e Za-m j e s t bowiem w y ró w n a n ie p oziom u ż y c i a na w s i i w mie-ś c i e , t a k ab y p r z e s t a ł o być o d c z u w a l n e j a k o awans p r z e j ś c i e do p r a c y w m i e ś c i e . J e s t t o r ó w n i e ż i s t o t n e z t e g o p u n k t u w i d z e -n i a , ab y zahamować p r o c e s w z r o s t u l i c z b o w e g o l u d n o ś c i dw uza- w o d o w ej, k t ó r e j p r a c a , b i o r ą c pod uwagę e f e k t y w n o ś ć ek o n o -m i c z n ą , j e s t z ł a . P o d su m o w u ją c , a k t y w i z a c j a zawodowa k o b i e t ma d u ż e z n a c z e n i e s p o ł e c z n e . S a m o d z i e l n a p r a c a z a ro b k o w a k o b i e t y z a p e w n i a j e j n i e t y l k o r ó w n o u p r a w n i e n i e z m ę ż c z y z n ą , a l e g w a r a n t u j e p e ł n i e j s z e w a r u n k i o s o b i s t e g o r o z w o j u . W p r a c y zawodowej k o b i e t a s t y k a s i ę r ó w n o c z e ś n i e z wysoko z o r g a n i z o w a n ą p r a c ą , z e w s p ó ł c z e s n ą t e c h n i -k ą , k t ó r a s t a w i a j e j z a d a n i a w z a k r e s i e p o d n o s z e n i a k w a l i f i k a c j i . J e s t w i ę c o d z w i e r c i e d l e n i e m awansu n i e t y l k o s p o ł e c z n e g o , a l e , i p o l i t y c z n e g o k o b i e t y . J a k p i s z e j e d n a k Z. D ro z d e k o p t y m a l n e r o z w i ą z a n i e p ro b le m u m u s i z a k ł a d a ć t a k i u k ł a d s t o s u n k ó w s p o ł e c z -n o - g o s p o d a r c z y c h , aby k o b i e t a m a j ą c a o b o w i ą z k i r o d z i n n e m ogła w s p o s ó b swobodny podejmować d e c y z j ę w ykonyw ania p r a c y pozadom o-20 * w ej b ą d ź p o ś w i ę c a n i a s i ę w y ł ą c z e n i e obowiązkom ro d z in n y m . 1^ M o r t i m e r ^ S z y m с z a k , W p ro w a d z e n ie, [ws] K o b ie-t a . * * , a . 2 1 « 2 0 D z i ę c i e l s k a- M a c h n i k o w s k a , o p . c i t . , s . 5 7 .
