Czynniki produkcyjne i finansowe jako bariery rozwoju spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego w województwie łódzkim

(1)

A C T A U H I 7 E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 70, 1987 ______________

Andrzej Borowics5*, Jarzy Walewloss4”^ CZYNNIKI PRODUKCYJNE I FINANSOWE

JAKO BARIERY ROZWOJU SPÓŁDZIELCZEGO BUDOWNICTWA MIESZKANIOWEGO W WOJEWÓDZTWIE ŁÓDZKIM

Wat ęp

Dramatyzm sytuacji mieszkaniowej w woj. łódzkim wynika z po równania dwóoh wielkośoit w końcu roku 1983 oozekująoyoh członków spółdzielni mieszkaniowych oraz kandydatów pełnoletnioh ze zgro madzonym wkładem było 105 420» razem z pozostałymi kandydatami

- 1 6 9 281^. Tymozasem łódzkie przedsiębiorstwa budowlane realizo wały w lataoh 1976-1980 średnio po 9,7 tys. mieszkań rocznie. Od roku 1980 ilość budpwanych mieszkań zaczęła maleć, osiąga jąc, w roku 1983 najniższy poziom 4874 mieszkań. W roku 1984 w go spodarce uspołecznionej wybudowano 4894 mieszkania, z ozego mieszkania przekazane spółdzielczości mieszkaniowej stanowiły 89,9$ C4398 mieszkań).

Program spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego na lata

1986-1990 zakłada przekazywanie po ok. 6600 mieszkań rocznie .

W tej sytuacji analiza barier hamujących rozwój budownictwa mieszkaniowego jest sprawą bardzo pilną. W niniejszej publikacji, ze względu na szczupłość miejsca, ograniczymy sig do dokonania analizy dwóoh barier, a mianowicie bariery wykonawstwa oraz bariery finansowej.

*"Dr, adiunkt w Zakładzie Ekonomiki Budowniotwa i Inwestycji Instytutu Ekonomiki Produkcji UŁ.

**Dr, adiunkt w Zakładzie Ekonomiki Budowniotwa i Inwestyoji Instytutu Ekonomiki Produkoji UŁ.

^ Według materiałów Wojewódzkiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Łodzi._O

Jak w przypisie 1.

(2)

I. Bariera wykonawstwa

Ponad 97% wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego wraz z infrastrukturą społeczną jest na terenie woj. łódzkiego reali zowane przez 5 kombinatów budownictwa ogólnegot "Północ7,"Śród mieście", "Wsohód", "Zaohód" i "Południe" oraz przez 4 przedsię- biorstwa budownictwa specjalistycznego, tzn. Łódzkie Przedsię biorstwo Instalacji Sanitarnych i Elektrycznych (instalacje we wnętrzne, głównie specjalistyczne), Łódzkie Przedsiębiorstwo Ro bót Inżynieryjnych, Zgierskie Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryj nych i Miejskie Przedsiębiorstwo Robót Wodociągowo-Kanallzaoyj- nych (kanalizacja, wodooiągl, sieci o.o., o.w., sieó gazowa, drogi*) •

Wszystkie wyżej wymienione przedsiębiorstwa nie posiadają w zasadzie własnego sprzętu 1 transportu budowlanego. Dlatego korzystają one z usług Łódzkiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Maszynami Budownlotwa - w zakresie średniego i olężkiego sprzętu budowlanego - oraz Przedsiębiorstwa Transportowo-Sprzętowego Bu downictwa "Transbud-Łódź" - w zakresie transportu, w tym także technologicznego.

Charakterystykę barier budownlotwa mieszkaniowego indukowa- nyoh przez wykonawstwo budowlane podzielono w niniejszych rozwa żaniach na 2 etapy. W etapie pierwszym poddane zostaną analizie ograniczenia budownlotwa mieszkaniowego wynikające z niedosta tecznej dostępności poszozególnyoh ozynników produkcji budowlanej, w etapie drugim natomiast omówimy ogranlozenla budownictwa miesz kaniowego wynikające na terenie łódzkiej aglomeracji miejskiej

z niedostatecznej sprawności techniozno-ekonomioznej 1 organiza cyjnej jednostek wykonawstwa budowlanego.

A. Bariera ozynników produkcji budowlanej i zapleoza (bariery bilansowe)

1. Bariera materiałowa

Jedną z przyczyn niewykonywania planów budownictwa mieszka niowego w woj. łódzkim były w ostatnioh lataoh zbyt małe dostawy materiałów budowlanych, nie wystarozająoe nawet na pokryoie

(3)

po-trzeb wynikających a planowanych zadań przedsiębiorstw budowla nych. W odniesieniu do jednostek wykonawozyoh nadzorowanyoh przez -władze terenowe problem ten na przykładzie roku 1983 ilustrują

dane zebrane w tab. 1, .

T a b e l a 1 Potrzeby, przydziały i ich realłzaoja

w zakresie materiałów budowlanych dla budowniotwa inwestycyjnego nadzorowanego przez Urząd Miasta Łodzi w 1983 r.

Nazwa materiału

Wskaźniki zaspokojenia potrzeb

A B C

Wyroby walcowane ogółem 84,8 84V5 70,8

stal zbrojeniowa 85.0 87,4 74,4 stal kształtowa 79,5 72,6 57,7 blaohy czarne 81,4 52,6 42,8 Grzejniki żeliwne 81,4 98,5 80,1 Kable elektryczne 81,2 87,8 71,4 Wanny kąpielowe 76,1 100,0 76,4 Zlewozmywaki 87,0 99,9 87,0

Wykładziny podłogowe chemiozne 81,5 98,8 80,6

Elektrody 40,1 100,0 40,9 .

Przewody - grupa 331/334 30,1 102,7 30,9

A - przydział roczny: wielkość potrzeb| B - faktyczne dostawył przydział rooznyi C - faktyczne dostawy! wielkość potrzeb.

a Dotyczy wyłącznie materiałów rozdzielanych. Wskaźniki wyli czono na podstawie danych wyrażonych w adekwatnych naturalnych jednostkach miary.

Ź r ó d ł o< Opraoowanie własne autorów na podstawie materia łów Wydziału Budowniotwa Urzędu miasta Łodzi.

Z liczb zawartych w tab. 1 wynika, że przydziały wszystkich podstawowyoh materiałów rozdzielanych uzyskane przez budowniotwo łódzkie w roku 1983 były znacznie niższe od zgłoszonych do MBiPMB potrzeb. Różnice między potrzebami a uzyskanymi przydzia

(4)

Natomiast w przypadku elektrod spawalniozych 1 przewodów różnice te wynosiły odpowiednio aż ok. 60 i 7CtA zapotrzebowania.

Niedobór części materiałów został jeszcze bardziej pogłębiony z powodu niepełnej realizacji przyznanych przydziałów. Tak więo w roku 1983 w zakresie ż a d n e g o asortymentu materiałów

rozdzlelanyoh nie osiągnięto pełnego lub zbliżonego do 10056 za

spokojenia potrzeb*

Rozmiary dostaw materiałowych, szczególnie w grupie materia łów objętych obowiązkowym pośrednlotwem, były w roku 1984 nieco

wyższe niż w latach poprzednich. Najbardziej odozuwalna poprawa wystąpiła w dostawach stali walcowanej. Ilościowe potrzeby przedsiębiorstw w zakresie tego materiału żostały w pełni zaspo-• kojone. Lepsze było również zaopatrzenie w urządzenia sanitarne. Natomiast nadal poważna trudności występowały w roku 1984 w dostawach przewodów i kabli energetyoznyoh, stolarki otworowej, ościeżnic metalowyoh, rur kanalizacyjnych, rur azbestowo-oemento- wych do zsypów oraz innych materiałów, głównie z grup nie obję tych obowiązkowym pośrednlotwem Ministerstwa Budowniotwa 1 Prze mysłu Materiałów Budowlanych.

Zaopatrzenie na rok 1985 zakładane jest w projekcie Central nego Planu Rooznego praktycznie na poziomie dostaw roku 1984, przewidywany bowiem planem wzrost dostaw o 0, ^ uznać należy sa

4

czysto symboliczny.

2. Zatrudnienie

Zatrudnienie w uspołeoznionyoh przedsiębiorstwach budowlano- -montażowyoh w woj. łódzkim w latach 1975-1983 wg roczników sta tystycznych WUS z lat 1976-1984 kształtowało się następująoot

1975 - 54 551 osób, 1978 - 42 843 osoby, 1980 - 36 893 osoby, 1981 - 34 760 osób, 1982 - 31 703 osoby, 1983 - 30 514 osób.

W okresie od stycznia do sierpnia 1984 r. pracowało w budow nictwie łódzkim średnio 30 401 osób, tj. 55,4$ stanu z 1975 r. oraz 70,9% stanu z 1978 r.

(5)

Zatrudnienia w budownictwie w stosunku do ilości mieszkańców wynosi w naszym województwie 3,3% i Jest najniższe w grupie du żych aglomeracji miejskich w kraju. Dla porównania wskaźnik ten w innych aglomeraojaęh kształtuje się następująco* Warszawa

-4 , 7 % , Katowice - 5,4%» Kraków - 5,7&«

W dziewięciu wymienionyoh na wstępie niniejszego punktu przedsiębiorstwach będących głównymi realizatorami budownictwa mieszkaniowego3 zatrudnienie ogółem w 1983 r. wynosiło 9092 oso

by, wobeo 11 940 osób w roku 1978. A zatem zatrudnienie w tej

grupie przedsiębiorstw zmalało w roku 1983 w stosunku do roku 1978 o 23,9%. Jednocześnie nastąpiły niekorzystne zmiany w struk turze zatrudnienia, gdyż w stopniu większym niż zatrudnienie ogółem zmalało zatrudnienie w grupie wytwórczej - o 27,7%, w tym zwłaszcza w produkcji podstawowej - o 32,1 •

Według szacunków Wydziału Budownictwa Urzędu Miasta Łodzi istniejący stan zatrudnienia w aktualnym wymiarze czasu pracy pozwala łódzkim przedsiębiorstwom budowlanym na zrealizowanie rocznie ok. 5 tys. mieszkań o łącznej powierzchni 250 tys. m pow.

uż. a razem z budownictwem towarzyszącym - ok. 320 tys. m pow.

uż.^

3. Majątek trwały

Majątek trwały dziewięciu badanych przedsiębiorstw budowla nych odpowiedzialnych za realizaoję programów budownictwa miesz kaniowego na terenie Łodzi zużyty był w 1978 r. w 45,1%, nato miast w roku 1983 stopień zużycia wzrósł do 45,4. Stopień zużycia majątku trwałego tych przedsiębiorstw był wiec wyraźnie wyższy

3 Grupę tych przedsiębiorstw tworzy 5 kombinatów budowlanych,

2 przedsiębiorstwa robót inżynieryjnych, Ł ó d z k i e Przedsiębiorstwo

Instalacji Sanitarnych i Elektrycznych oraz

S D o d a r k i M a s z y n a m i Budownictwa ( c z y l i bez M i e j s k i e g o Przedsię biorstwa Robót W o d n o - K a n a l i z a c y j n y c h i Przedsiębiorstwa T r a n s p o r - towo-Sprzętowego Budownlotwa "Transbud-Łódź ).

4 Obliczenia właśni autorów na podstawie materiałów źródło

wych z przedsiębiorstw.

^ Problemy budownlotwa mieszkaniowego na terenie województwa miejskiego łódzkiego, Łódź 1984, Wydział Budownlotwa Urzędu mia sta Łodzi, maszynopis.

(6)

od średniego stopnia zużycia majątku trwałego we wszystkich uspołeoanionyoh przedsiębiorstwach budowlano-montażowych w Polsce, charakteryzowanego przez wskaźniki? 33,7% w roku 1978 ora* 38,7% w roku 1983. A zatem proces dekapitalizacji majątku trwałego był w ‘analizowanych jednostkach budownictwa łódzkiego dalej posunięty niż, średnio biorąc, w oałej zbiorowości uspołecznionych przed siębiorstw budowlanych w Polsce.

Dla pełniejszej oharakterystyld. potencjału produkcyjnego bu downiotwa łódzkiego należy dodać, te w wartości brutto Jego ma jątku w końcu 1983 r. 10,6$ stanowiły środki trwałe oałkowi- oie umorzone. Dla trwałyoh środków produkoyjnyoh wskaźnik ten wy nosił aż 30,656, w tym na przykład w USB "Śródmieśoie" - 43,9%, natomiast w ŁKB "Północ" nawet 74,8%.

Tak więc majątek trwały budowniotwa łódzkiego wymaga odtwo rzenia i modernizacji, do ozego konieozne Jest 'przeznaozenie zwiększonych funduszów s podziału zysku - zgodnie z zasadą samo finansowania przedsiębiorstw. Sprawa ta w perspektywie najbliż szych lat limitować będzie możliwośoi realizowania programów bu downiotwa mieszkaniowego.

4. Maszyny budowlane 1 środki transportu

Stan posiadania budowniotwa łódzkiego w zakresie maszyn bu dowlanych ilustruje tab. 2*

Opróoz istotnego zmniejszenia w latach osiemdziesiątych ilo- śoi maszyn budowlanych, ilustrowanego przez dane z tab. 2, nastą piło pogorszenie stanu teohnicznego maszyn pozostająoych w eks ploatacji, na skutek ich wieloletniego użytkowania. Tak na przy kład stopień umorzenia wartości maszyn wg stanu na konieo 1983 r. wynosił w łódzkim Przedsiębiorstwie Gospodarki Maszynami Budow niotwa 75% a wg przewidywań na konieo 1984 r. miał wynieść 81%.

Tak istotna dekapitalizaoja sprzętu Jest wynikiem niedosta tecznych jego dostaw w ostatnich latach. Dostawy te w latach

o s ie m d z ie s ią t y c h były rzeczywiście minimalne, oo Ilustruje poniż

sze zestawienie*

1978 - 82 szt.

(7)

1980 - 18 szt. 1981 - 14 " 1982 - 7 " 1983 - 12 " 1984 - 7 " (dane za okres" do 30.09). T a b • 1 a 2 Podstawowe maszyny budowlane będące w posiadaniu

budownlotwa łódzkiego w roku 1980 i 1983

Rodzaj maszyn Łiozba maszyn Wskaźnik dynamiki kol. 3 . 100 kol. 2 , 1.12.1980 1.12.1983 1 2 3 4 Koparki 210 160 76,1 Spycharki 151 130 86,0 Żurawie wieżowe 188 153 81,3 Żurawie samojezdne 157 133 84,7 Ogółem 706 576 81,6

Ż t 6 d ł ot Obliczenia własne autorów na podstawie materia

łów Wydżlału Budownictwa Urzędu miasta Łodzi,

Dostawy rzędu kilkunastu sztuk sprzętu rooznie okazują się dalece niewystarczające w świetle najpilniejszych potrzeb wynoszącyoh wg szaounków Wydziału Budownlotwa Urzędu miasta Łodzi, ponad 50 szt. sprzętu, w tym blisko 30 koparek, 5 żurawi wieżowych i 6 spycha rek^. Równocześnie dla utrzymania odpowiedniego stanu techniczne go posiadanyoh maszyn 1 środków transportowyoh konleozne jest za

pewnienie wykonywania napraw głównych w przedsiębiorstwach spe cjalistycznych oraz zapewnienie środków dewizowych wykonawcom na praw głównych sprzętu pochodząoego z Importu.

Podobnie trudna sytuaoja Istnieje w budownictwie łódzkim w zakresie środków transportu budowlanego. Ilustrują ją dane ze brana w tab. 3*

(8)

* a b • 1 a 3

Stan 1 dostawy pojazdów silnikowych oraz przyozep dla Przedsiębiorstwa Transportowo-Sp rzętowego Budowniotwa

"Transbud-Łódś" w lataoh 1978-1984

Lata Pojazdy silnikowe Przyozepy

stan dostawy stan dostawy

1978 812 76 314 38 1979 770 116 289 32 1980 732 69 271 20 1981 709 32 249 -1982 609 14 217 4 1983 595 27 221 9 1984 590 37 224 11 (do 30.09) Wskaźnik dynamiki £6* 1983 ł00 rok 197S 73,2 35,5 70,3 23,6

Ź r ó d ł o * Obliczenia własne autorów na podstawie materia łów Wydziału Budowniotwa Urzędu miasta Łodzi.

Średni stan umorzenia środków transportu w przedsiębiorstwie "Transbud-Łódź" wynosił wg stanu na 30.09.1984 r. 72,656. Rozmiary najpilniejszych potrzeb w zakresie pojazdów silnikowych i przy ozep szaoowane były odpowiednio w wysokości 48 1 21 szt. Potrzeby te wyliczono, zakładając wydłużony do 8 lat okres eksploatacji

taboru^.

Oprócz zwiększonych przydziałów środków transportowych ko nieczna jest dla przedsiębiorstwa "Transbud-Łódi", przeżywająoego kłopoty finansowe, pomoc w uzyskaniu kredytu Inwestycyjnego. Zda niem Wydziału Budowniotwa Urzędu miasta Łodzi nie należy spodzie wać się poważniejszych efektów jedynie w drodze poprawy wykorzy stania posiadanego sprzętu 1 środków transportowych z uwagi na

fakt, iż zarówno sprzęt jak 1 środki transportowe charakteryzują się wysokim stopniem zużycia.

7 W 1981 r. dla potrzeb podobnyoh obliczeń przyjmowano 6 lat

(9)

5. Zapleoze produkcyjne

Łódzkie kombinaty budownictwa ogólnego dysponują aktualnie następującymi wytwórniami prefabrykatów wielkowymiarowych!

- ŁKB "Wschód" - fabryką domów systemu W-70 oraz poligonową wytwórnią elementów dla budowniotwa towarzyszącego,

- ŁEB "Półnoo" - wytwórnią elementów systemu Wł-82 (dawniej W-70),

- ŁKB "Południe" - wytwórnią elementów systemu "Dąbrowa", - łXB "Zaohód" - wytwórnią elementów systemu "Szczecin",

- ŁKB "Śródmieście" - wytwórnią elementów uzupełniających i indywidualnych.

Łączna zdolnośó produkoyjna wymienionych wytwórni wg założeń techniczno-ekonoraioznych wynosi 634*2 tys. ni** pow. uż. W i e l k o ś c i t e j n i g d y n i e o s i ą g n i ę t o . W ro ku 1978, tan. w okresie najbardziej intensywnego wykorzystania

zaplecza produkcyjnego, wyprodukowano jedynie elementy pozwalają ce na zmontowanie zasobów mieszkaniowych o łącznej powierzchni

P 3

ok. 500 tys. m pow. uż.

Realne, aktualne możliwości produkcyjne zespół powołany przez prezydenta m. Łodzi określił w listopadzie 1982 r. na 420 ty3. ra

pów. u*., tzn. 7200 mieszkań. Przy określaniu tej wielkości ze spół uwzględnił stopień zużycia wyposażenia technicznego wytwórni, w tym zwłaszcza form bateryjnyoh. Uwzględniono także wprowadzone zmiany technologiczne powodujące poprawę jakości produkowanych elementów, jak również obowiązujące obecnie normy ozasu pracy.

Warunkiem osiągnięcia wielkości produkcji określonej przez zespół jest jednak uzupełnienie załóg wszystkich wytwórni i uzy skanie wskaźnika zraianowośoi w wysokości co najmniej 2,6. Niedo

bory załóg w wytwórniach określono na 400-600 osób, w zależności

od efektów modemizaojl i uzupełnienia określonych ciągów i gniazd technologioznyoh.

Poza wytwórnią ŁKB "Południe" pozostałe wytwórnie produkują w praktyce kompletne zestawy elementów. Wytwórnia ŁKB "Południe" nie produkuje elementów osłonowych, stąd montaż budynków w syste mie "Dąbrowa" limitowany jest rozmiarami dostaw tyoh elementów

(10)

dokonywanych przez Przedsiębiorstwo Przemysłu Batonów "Prafabet- -Łódi", dla którego organa® założycielskim jest MB1PMB. W wyniku niewystarczającej produkcji elementów osłonowych przez "Prefabet- -Łódś" ilość zmontowanych budynków aystamu "Dąbrowa™ systematyo*- nla malaja. Szczególni® szybki apadak nastąpił w lataoh 1982-1984*

]0. Bariera sprawności ekonomiozno-organlzacyjnaj jednostek wykonawstwa budowlanego (.bariery efektywnościowe)

1. Wydajność praoy

Omówione w punkcie A.2 zmiany w strukturze zatrudnienia dzie więciu przeosięDlorstw budowlanych realizujących gros budownlotwa mieszkaniowego w woj. łódzkim znalazły swoje negatywne konsekwen cja w poziomie średniej wydajności praoy. Stosująo mierniki rze czowe ilości m2 pow. uft. mieszkań i obiektów towarzyszących od danej do użytku przez jednego zatrudnionego w badanyoh przedsię biorstwach pracownika, stwierdza się spadek wydajnośoi praoy z

49,16 m2 pow. uż. w 1978 r. do 30,58

m

pow. u*, w 1983 r. nato miast wydajność liczona w m2 pow. ui. samych tylko mieszkań odda nych do użytku przez jednego zatrudnionego w tyoh przedsiębior stwach pracownika zmalała z 45*41 m2 w* 1978 r» do 27,33 »2

w 1983 r.

Wydajność rzeczowa w budownictwie mieszkaniowym i towarzyszą cym oraz wyłącznie w budownictwie mieszkaniowym zmalała zatem w lataoh 1978-1983 odpowiednio o 37.8SŁ oraz o 39,8* 9.

2. Efektywność gospodarowania

Syntetyczną miarą sprawności ekonomiczno-organizacyjnej jed nostek gospodarujących są wskaźniki efektywnośoi. W tab. 4 prezentujemy wyniki obliczeń w zakresie kilku wybranych relaoji ekonomicznych, które pozwolą na ocenę sprawności działania dzie więciu łódzkich przedsiębiorstw realizująoyoh budownictwo miesz kaniowej

9 Obliczenia własne autorów na podstawie materiałów źródło

(11)

Dla uniknięcia zniekształceń spowodowanych zmianami cen w latach 1978-1983 relacje te obliczono aa podstawie wielkości

ekonomicznych ujętych najcześoiej w wyrażaniu względnym, tj. w y stępujących w postaci łąoznegc procentowego udziału dziewięciu badanych przedsiębiorstw łódzkich w analogioznej .łącznej wielkoś- oi dla wszystkich uspołecznionych przedsiębiorstw budowlanyoh w Polsce.

Uwidooznione w tab. 4 zmiany trzech pierwszych relaoji suge rują na pierwszy rzut oka, iż w badanych przedsiębiorstwach łódz kich nastąpiła względna poprawa wyposażenia majątkowego ttech- nioznego uzbrojenia praoy). Świadczą one tymozasem w sposób wyraźny o tym, że w skali ogółu uspołecznionych przedsiębiorstw budowlano-montażowych w Polsce sytuaoja w tym zakresie zmieniła sie » latach 1978-1983 na niekorzyść w stopniu wyższym niż to nastąpiło w łódzkim budownictwie mieszkaniowym. Można wiec powie dzieć, że w budowniotwie jako oałości tempo dekapitalizacji ma jątku (ale nie jej poziom) były wyższe niż w badanych przedsię biorstwach łódzkich.

Wniosek ten potwierdzają dwa ostatnie wskaźniki ilustrujące produktywność majątku trwałego - wskazują one także na znaczne pogorszenie efektywnośoi wykorzystania posiadanego majątku.

0 obniżeniu efektywnośoi gospodarowania majątkiem trwałym świad- ozą również, będące swoistą odmianą wskaźnika produktywności ma jątku trwałego, wskaźniki ujęte » poz. 4 1 5 .

Omawiane wcześniej znaczne pogorszenie rzeozowej wydajności pracy znajduje tu potwierdzenie we wskaźnikach odnoszących efekty rzeozowe budowniotwa do zatrudnienia i poniesionyoh kosztów pła- oowyoh. Bardzo duży spadek wartości llozbowej wskaźnika tej ostat niej relaoji świadczy m. In. o nieprawidłowym gospodarowaniu siłą roboozą i stawia pod znakiem zapytania słuszność tezy wysuwanej przez przedsiębiorstwa o istotnym wpływie zmniejszenia stanu za trudnienia na wielkość uzyskiwanych efektów rzeczowych.

Jak wynika s przeprowadzonych obliczeń, w latach 1978-1983 w dziewięciu badanych przedsiebiorstwaoh łódzkich nastąpiły istotne zmiany w strukturze kosztów produkojl, w których koszty płacowe (wynagrodzenia, podatki od płao, ubezpieczenia społeczne 1 inne narzuty na płaca) stanowiły » roku 1978 14,64% ogółu

(12)

kosz-N ie k t ó r e r e la c je eko nomiozne dl a 9 p r z e d s ię b io r s t w ł ó d z k ic h r e a li z u ją c y c h budown ict wo m ie s z k a n io w e (r . 19 78 i 1 9 8 3 ) a U -H O ■H M O drl

1-'£> §tyo

_{m acolc-} m

>><r<cr\

tn 00 ON +» h m u

o as

a -h -3 e ® »-9 o « H •_U f» s) M

T)

®

I

■O S? M O M a h * p. >4 cr> * co f*N OJ r\ o» <n * v£> <0 <ri in i/n cr> <■ O O <M t*N «■ CVI CM vo Cvl co r- o t~ vO ir> a\ CVI Crv ON cr> f- MD m « »■ • O o o P\ »\ W |* >*[« 3 •d <p

3

E I -p» O O 5 ta "O * p

!e

I r» g s l l

P

2 S “ & N tO *+» *■ * ■H 'O iM * »M M a) o i H ■H ,w ■h a W >M 84* •d ® ■C< O 3 O _._{3 '°} »• *•

R

■

a-R

Sfl M+» <0 15 «r •o 4 a «m o lS +* •H +»

.se

E> fit e# £ 4» ■& M O m +> -rt 4» S E »JQ CM K +» «• rSI m o Tł+» M4»

2> s

«*n )M O 0 4* •H +* s g 3,0 S o i •MtJ O. * , * 3 & • ® 9 2 SS-S ® o o •H p. » « o o<o o<a 0,3 <*•£. m npi o ■O ©-W ttl ta * 3<M

I

R (M « c 4* "S <d o r-14* _{M 4»} 0) 3 ^ £ M "£» o o •*3>d Pt **- 3 % •JjoJ »1»«o « •____ •O «D -M 0 D > 3 « IA UN M3 t-VD V0 vO ■» C\l CO f»N a

1

0) B 4* * 3 ai o •rl-M N AJ «rt _{•J u}4

l i s

_» * *: n_{o*o o} “ ■3“ V ' • 5 * 8

1 * 1*

vo ♦“ NO m #► * » t- o ICt «*■ ■xf O cn M> <fa» •» 0k vo 0) wjf t -<r» CM OJ CO GO 00 T“ * «k 00_m CT\ l/> i n t** CM i n V0

t

?,a

^ ,e- OJ 5 § S4» O O M J4-W d +»3 a K o •N O® 3-cjA «AP< ^ 3

I

(13)

tów, natomiast w roku 1983 ioh udział * kosztaoh wzrósł już do

31.14*’°.

II. Bariera ś r o dków finansowych

W związku * coraz bardziej zaawansowanymi próbami stosowa nia zasady twardego finansowania w gospodarce narodowej bariera środków finansowych w reallzaoji programów budownlotwa mieszka" nlowego nabiera ostatnio ooraz.istotniejszego znaczenia. 1 prze jawianiu si« tej bariery obok aspektu bilansowego (niedostatku środków finansowych) można wyróżnló równie* kilka aspektów funk cjonalnych, wynikających z niepełnego i nie dość konsekwentnego wdrażania zasad reformy gospodarczej.

A. Aspekt bilansowy

Aktualne zasady finansowania budownictwa mieszkaniowego okre ślone są w przepisach opublikowanyoh w początkach roku 198^11.

ff powołanym Rozporządzeniu Rady Ministrów określono m. In., ta "Banki udzielają spółdzielniom mieszkaniowym kredytu do wyso kości pełnej wartośoi kosztorysowej zadań Inwestycyjnych budow nictwa mieszkaniowego Jednakie na skutek trudnej sytuacji finansowej państwa bankowa środki na oele mieszkaniowe są ogra niczone. Z tego powodu, jak również dla stworzenia zachęty do dyscyplinowania kosztów produkojl budowlanej Centrala HBP szaouje znacznie niżej rozmiary kredytów bankowyoh niezbędnych do reali zacji wojewódzkich programów mieszkaniowych, niż ozynlą to tere nowe organa administracji państwowej 1 spółdzielozej. Problem ten na przykładzie łódzkiego spółdzielczego budownlotwa mieszkaniowe go ilustruje tab. 5.

10 Jak w przypisie 9*

11 Są toi a) Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30.12. 1982 r. w sprawie zasad udzielania kredytu bankowego na oele mieszkaniowe (DzU 1983, nr 1, poz. 4)1 h) Uchwała Rady Ministrów nr 268 z dnia 27.12.1982 r. w sprawie zasad realizacji i finanso

(14)

T a b • 1 a 5 Potrzeby finansowe łódzkiego spółdzielozego budownictwa mieszka niowego na rok 1985 wg spółdzielczego planu inwestyoyjnego oraz

wg wskaźników dyrektywnych

Łp. Treść Jednostka_miary

Plan Woje wódzkiej Spółdzielni Mieszkanio wej Wskaź niki dyrefc* - tywne Wskaźnik 1 Ź 3 4 5> 6 1 Wypłaty z kre

dytu bankowego min zł 13 220 8 960 67,8 2 Ceny średnie 1 m^ pow. uż. globalna bezpośrednia zł zł 52 100 29 100 40 000 26 000 76,8 89,3

t r 6

d ł ot Obliczenia własne autorów na podstawie danyoh z Wojewódzkiej Spółdzielni Mieszkaniowej w Łodzi.

Jak wynika z powyiszyoh danyoh, szczególnie duże rozbieżności wystąpiły w po*. 1. Rozmiary środków finansowych postawionyoh przez Centralo KBP do dyspozyoji na realizaoj* spółdzielozego budowniotwa mieszkaniowego w Łodzi w 1985 r* są o blisko j niższe od rozmiarów tego zapotrzebowania oszaoowanyoh przez WSM w Łodzi. Wypada jednak zaznaczyć, iż negatywne skutki oddziaływania barie ry finansowej przejawiły si« na terenie naszego województwa nie tyle Jej aspektom bilansowym, oo licznymi aspektami funkcjonalny mi (o ozym niżej). Te ostatnie zaś wywołują osłabienie tempa rea lizacji programów budowniotwa mieszkaniowego, wzrost jego kosztów, a nawet (choć nie dysponujemy szacunkowymi danymi w tym zakreśl*) są źródłem ograniczenia osiągalnych w danym roku rzeozowyoh roz miarów budowniotwa mieszkaniowego.

B. Aspekty funkojonalne

Aspekty funkojonalne bariery finansowej przejawiają alf w mankamentach funkoJonowania obowiązujących przepisów o finanso waniu budowniotwa mieszkaniowego z jednej oraz w niedostatkach

(15)

aktualnych net od dyscyplinowania kosztów 1 cen budownictwo miesz kaniowego z drugi#3 strony.

1. Prtrtargowy tryb przyznawania kredytów na apółdsieloze budownictwo mieszkaniowe

Rozbleinośol pomiędzy organami oentralnymi a wojawódskimi w ocenie wysokości nakładów flnansowyoh nlezbędnyoh dla reallzaoji wojewódzkiego programu mieszkaniowego stanowią przyozynę po stępowania przetargowego pomiędzy województwem a Centru®. Jak wy kasują doświadczania łódzkia s roku 1984, przetargi ta utrudniona są dodatkowo faktem, li szozabal cantralny reprezentowany Jest w nich przaz kilka róinyoh instytucji, a mianowicie Ministerstwo Admlniatraoji i Gospodarki Przestrzennej,Centralę larodowego Ban ku Polskiago, Cantralny Związek Spółdzielni Budownlotwa Mieszka niowego, które niejednokrotnie nie zajmują zgodnego atanowlska.

Celem, przetargów prowadzonych przez łódzkie organa wojewóda- kia z Centrum w roku 1984 było uzyskanie zgody na podwyiszenia wysokości kosztu globalnego 1 m2 pow. ui. z 32 tys. sł. (propozy cja Centrum) do 40 900 sł (wyliosenia łódzkiej. Reagując na po czątkowo obstrukeyjną postawę Centrum wobec tej kwestii, organa wojewódzkie dokonały ogranlozania programów budownlotwa towarzy szącego o 8 obiektów oświaty i ochrony zdrowia oras 7 obiektów usługowyoh. W tej aytuaoji Centrum wyraslło zgodę na podniesienie poziomu kosztu globalnego 1 m2 pow. ui. do wyaokośol proponowanej

przez łódzkia organa wojewódzkie.

Wyżej opiaane postępowania Centrum - nawet przy uznaniu za sadności Jego motywów - oceni<5 trzeba Jako niewłaśolwe, gdyi zaostrzyło ono oddziaływania bariery finansowej w łódzkim budow nictwie mieszkaniowym w 1984 r., stająo się śródłem przyczynowo -skutkowego ciągu niekorzystnych zdarzeńi

a) inwestorzy spółdzielczego budownictwa mieszkaniowego sta nęli przed bardzo poważnymi trudnościami finansowymi. Wynikły ona » późnego terminu zakończania przetargów finansowych s Centrum (i? kwartał )|

b) przedsiębiorstwa budowlana, stosują© w przeważającej częś ci mlasięozne fakturowanie robót, bardzo szybko odczuły trudności finansowe spółdzielczości mieszkaniowej. Znalazło to

(16)

natyohmia-stow; wyroś w loh postawie względom inwestorów spółdzielczych. Ho wielu placach budów nastąpiło istotne osłabienie tempa prac. O d n o t o w a n o n a w e t k i l k a p r z y p a d k ó w w s t r z y m a n i a r o b ó t|

o) przedsiębiorstwa budowlane rozpoozę2y naliozanio spół

dzielniom mieszkaniowym kar za nieterminowe realizowanie faktur* d) przedsiębiorstwa budowlane 'rozpoczęły finansowanie części swoich bieżąoyoh potrzeb produkcyjnych z zaciągniętego w bankach ad hoo kredytu obrotowego* Jest to kredyt stosunkowo wyBoko opro centowany}

o) konsekwenoje finansowe przedsięwzięć wyszczególnionych w punkoie o) i d ) ostatecznie obciążyły Inwestora spółdzielozego, wpływająo na wzrost kosztów 1 m2 pow. uż.

f) w chwili obecnej przedsiębiorstwa budowlane żądają od inwestorów spółdzielczych bankowego potwierdzenia loh finansowej wiarygodnośoi jako warunku zawaroia umowy o realizację budowni ctwa mieszkaniowego* Tymczasem pamiętać należy, iż obowiązujące przepisy określają, że jednym z warunków przyjęcia inwestyoji do finansowania przez bank jest ulokowanie lnweBtyojl, na którą za mierza się zaciągnąć kredyt, w portfelu zleceń przedsiębiorstwa budowlanego. Zaistniała sytuacja ma więc wszelkie oeohy paradoksu.

niezależnie od opisanych negatywnyoh konsekwencji przetargów wskazać ponadto należy, iż omówiony tryb uzgadniania ostatecznej puli kredytu bankowego zmusza do rozbudowy spółdzlelczyoh służb Inwestycyjnyoh szczebla wojewódzkiego* Jednym z najważniejszych zadań tych służb jest właśnie dokonywanie wyżej omówionych prze targów.

2* Przetargi pomiędzy inwestorami programu mieszkaniowego 1 towarzyszącego

W latach siedemdziesiątych na realizację programów uzbrojenia terenu oraz programów budownictwo towarzyszącego w osiedlach mieszkaniowych spółdzielczość mieszkaniowa otrzymywała kredyt bankowy, który po zakończeniu realizacji powyższyoh programów, ulegał umorzeniu. Obecnie obowiązująoe przepisy, zgodnie z zasadą samofinansowania, regulują ten problem w inny sposób. V powołanym Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30*12,1982 r. stwierdza się mianowioioi

(17)

20 Andrzej Borowlos, Jarzy Valawloz ' <

Warunkiem udzielenia kredytu fna oele budowniotwa mieszkanio wego - prayp. nasz - A.B., J.W.J , poza spełnieniem ogólnych wyma gań określonych w odrębnych przepisach, jest przedstawienie przez spółdzielczość mieszkaniową umów zawartych z terenowymi organami administracji państwowej i przedsiębiorstwami, z k t o r y o h p o w i n n o w y n i k a ć z o b o w i ą z a n i e t y o h j e d n o s t e k d o s p ł a t y k r e d y t u p ó s a ~ k o ń o z e n l u i r o z l i c z e n i u z a d a n i a l a - w e s t y o y j n e g o fpodkr. nasze - A.B., J.W.]* Kredyt wy korzystany na uzbrojenie 1 urządzenie terenu podlega jednorazowej apłaoie przez spółdzielnie mieszkaniowe ze środków przekazanyoh przez terenowe organy administracji państwowej 1 przedsiębiorstwa właściwych resortów prowadząoe eksploatację wymienionych urządzeń.

Stwierdzić należy, iż do ohwili obecnej gestorzy obiektów Infrastrukturalnych oraz towarzyssąoych, pomimo wydania przez prezydenta m. Łodzi specjalnego zr.rządzenla w tej sprawie^ bardzo niechętnie stosują się do przepisów wspomnianego Rozporządzenia Rady Ministrów lub wręcz ich nie respektują* Nagminnie stosowane są takie działania obstrukoyjne, jak np* zaniżanie preliminowa nych kosztów urządzeń Infrastrukturalnych (dla oelów refundaoyj- nych) do nierealnie niskloh poziomów, lokalizowanie przyłączy przydomowych w zbyt dużych odległośolaoh od budynków, doohodzą- oych niekiedy do 100 m osy wreszole odmawianie obligatoryjnej

partycypaoji w kosztach budowy osiedli mieszkaniowych*

Niektóre jednostki z terenu Łodzi, np* Łódzkie Zakłady Oazow- nleze, swoją postawę tłumaozą brakiem resortowych przepisów wyko nawczych do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30*12*1982 r*

3* Bariera kosztów produkcji budowlanej

Bardzo ograniczona llóśó środków flnansowyoh, którą można przeznaczyć na budownictwo mieszkaniowe, sprawia, że eoraz istot niejszego znaczenia nabierają koszty jednostkowe produkcji miesz kań jako wyznaoznik możliwyoh do zrealizowania programów rzeczo wych budowniotwa mieszkaniowego* Rezultaty dotychczasowych prób hamowania nieuzasadnionego wzrostu tyoh kosztów ocenić można jako zaledwie połowlozne.

Teoria kosztów uzasadnionyoh, będąoa aktualnym kanonem ceno- twórstwa, w tym również budowlanego, jest bardzo kontrowersyjna, ezego ostatnim potwierdzeniem są krytyosns o niej opinie zawarte w opracowaniach Konsultacyjnej Rady Gospodarczej. Ograniosona

(18)

skuteo*nośó tej teorii Jest szczególnie wyraźna w produkcji bu dowlanej, charakteryzującej sie wieloma powszechnie znanymi oe- ohaml specyficznymi.

Zasada sporządzania kosztorysów szozegółowyoh, jakkolwiek wdrotona do praktyki gospodarczej, runkojonuje w sposób niezado walający* Badania przeprowadzone ostatnio na terenie Łodzi wy kazały m* in., i* przedsiębiorąSwa budowlane nagminnie nie stoso wały kosztorysowania preedreallzaoyjnege: podosas gdy jedynie kosztorysy przedrealizacyjne, będąc swoistym planem kosztów, mogą być w pełni skutecznym hamulcem wobec nieuzasadnionego wzrostu kosztów produkoji budowlanej*

Ponadto sytuacje komplikuje w sposób zasadniozy niezmienne utrzymywanie ale w budowniotwie rynku wykonawcy.

Uwagi końcowe

Jak łatwo zauważyć, we wszystldoh rodzajaoh barier omawianych w niniejszej publikacji występuje aspekt ilośoiowy (bilansowy) oraz jakośoiowy (funkcjonalny).

Formułowani* raoept na pokonanie barier Ilościowych jest dla ekonomisty stosunkowo trudne, gdyż zmusza do wkraczania na grunt analiz teohniosno-ekonomioznyoh w skali mikro, co jest już raczej domeną inżyniera z przygotowaniem ekonomicznym. Natomiast formu łowani* postulatów typu "należy zwiększyć dostawy ..." bez wska zania, jak to zrobić, uznajemy aa nieoelowe.

Jeżeli chodzi o aspekty funkcjonalne omawianych barier budow nictwa mieszkaniowego na terenie łódzkiej aglomeraoji miejskiej, to wydaje sie* iż nader pomoone w l o h •zwalczeniu byłoby b a r d z i e j k o n s e k w e n t n a 1 s z y b s z a w d r a

ż a n i e p o s t u l o w a n y c h z a s a d r e f o r m y g o s p o d a r c z e j , szczególnie zaś zasad samodzielności i samofinansowania jednostek gospodarczych, które powinny spowodo wać zwiększenie sprawności działania przedsiębiorstw budowlanych Ich wyniki opublikowane zostaną w artykule Andrzeja Boro wicza "Organizacyjno-kadrowe warunki kosztorysowania szozegółowa- go na przykładzie 10 łódzkich przedsiębiorstw budowlanych" (arty kuł złożony do druku w "Inwestyojaoh 1 Budowniotwie").

(19)

(Jak wykazały nasze aa ality w chwili obecnej, sprawność ta ni* J*et abyt wysoka) oraz

zasady

twardego pieniądza inwestycyjnego - która powinna uspokoić rynek inwestyoji produkoyjayoh i stworzyć wreszcie rezerwy aooy produkcyjnych budownlotwa możliwe do wyko rzystania w eektorse budownlotwa mieszkaniowego. Ograniozenie erupcji złotówek inwestycyjnych umożliwiłoby ponadto restruktu ralizację budownlotwa oraz powrót do budownlotwa wielu nlezbęd- nyoh, tradycyjnych rozwiązań gwarantujących sprawność i ekono- mloznośó produkcji, które - Jak np. przetarg budowlany - nie nogą w chwili obecnej zostaó upowszechnione.

Niezbędnym warunkiem uzdrowienia rynku mieszkaniowego jest ponadto uznanie faktu, 14 gospodarka mieszkaniowa stanowi typowy rodzaj działalności, która powinna byó organizowana, kierowana 1

finansowana ze szczebla terenowego. Sytuacja obeona, kiedy to wy konawstwo budowlane pozostaje w gestii włada terenowych,natomiast źródła zaopatrzenia materiałowego oraz finanse - w gestii władz oentralnych, rodzi szereg perturbacji, na które wskazywaliśmy również w niniejszych rozważaniach.

V optymalnym rozwiązaniu docelowym winno zawrzeć się nie tylko obarczenie władz lokalnych, a zwłaszcza organów samorządowych,od powiedzialnością za realizację programów budownlotwa mieszkanio wego, leoz takie s t w o r z e n i e r z e c z y w i s t y c h m o ż l i w o ś c i wywiązania się przez te organa a tego zada nia. V każdym Innym wariancie polityki mieszkaniowej problemy ta kie, jak np. reaktywowanie lokalnej basy materiałów budowlanych, prawdopodobnie długo jeszcze nie doozekają się rozwiązania.