A Ľ f A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA O f C ONOM ICA 101, 1990
KSawery K r a s s o w s k i *
ZAR ZĄDZ ANIE G O S P O D A R K Ą K O M U N A L N Ą N ŁOD ZI
Wstęp
W n i n i e j s z y « o p r acow aniu p r z e d s t a w i o n o rozwój for m o r g a n i z a c y j nych zai ządz ania g o s poda rczym i Jednostkami k o m u n a l n y m i oidz n a d z o ru w o j e w ó d z k l e g o w Łodzi. Formy o r g a n i z a c y j n e w y s t ę p u j ą c e w Ł odzi, p o d o b n i e lak w p o z o s t a ł y c h w o j e w ó d z t w a c h zależały od r o z w i ą z a ń o g ó l n o k r a j o w y c h .
Każda dzi ałal ność, p r o w a d z o n ą n i e z a l e ż n i e ud wie lkoś ci zespołu ludzkiego, wiąże się zawsze z u s t a l o n y m p o r z ą d k i e m o r g a n iz acyjn ym. O r g a n i z a c j ą Jest o gó lnie p oj ęta cecha rzeczy lub c i ą g ó w zdarzeń, r o z p a t r y w a n a jako złożona z c z ę ś c i 1.
Całość dzieli się na org aniz ację:
- relacji zew nętr znych , tj. o r g a n i z a c j ę jednostki w sto s u n k u do innych jednostek,
str ukturalną, po l e g a j ą c ą na takim u s t a w i e n i u części w s t o s u n ku do c a ł o ś c i , aby każda z ni c h w s p ó ł d z i a ł a ł a w z a p e w n i e n i u o p t y m a l n y c h e fe któw ogólnych,
c z y n n o ś c i o w ą , któ ra zap ewni a m a k s y m a l n ą spr awno ść pracy l u dzk iej ( i n dywi dualn ej i zbiorowej).
G o s p o d a r k a k o m unal na s y s t e m a t y c z n i e się rozwija. Z m i enia ją się
Regioníaľnej^Ul! " * * ’ ľaklad G o s Por,arki K o m u n a l n e j Ins tytu tu Polityki
U 1 J ’ 1 e n i e w 5 к i, O r g a n i z a c j e zes p o ł ó w ludzkich, W a i s z a w a 1967, s. Ü3.
i rosną stawiane przed nią zadania. Jej o r g aniz acja m e uwz ględ nia jednak dość szybko zmian zac hodz ących w samej gos poda rce k o m u n a l nej.
Organizacja pracy i zar ządzanie muszą być d o s toso wane do w a r u n ków technicznych i ekonomicznych. Wzrost poziomu w y p osaż enia t e c h nic zneg o stawia wyższo wymagania organizacji. Dla tego winna być ona coraz bar dzie j precyzyjna, nie tracąc jed nocz eśnie nic ze swej e l a styczności i zdolności szy bkie go dos t o s o w y w a n i a się do zmi enia
ją-2 cych się wymagań techniki .
Pra widł owa org aniz acja w g o s poda rce k o m unal nej powinna:
- umo żliw iać jak n a j pełn iejsz e pok r y c i e zapotrzebowani a l u d n o ści na usługi kom unalne oraz zap ewni ać odpowiedni p o z iom jakościowy tych usług,
- prz yczy niać się do p o d nies ienia sprawności g o s p o d a r c z e j j e d nostek organizacyjnych, a tym samym u m o żliw iać uzy skan ie przez nie
lepszych wyników ekonomicznych,
- gwa rant ować zwi ększ enie wyd ajności pracy.
1, Zar ządzanie gos poda rką mie jską d o i 9 >9 r._
Pie rwsz e formy zorgani zowan ej dzi ał a l n o ś c i ko m u n a l n e j w y s t ą p i ły z chwilą uzyskania odp o w i e d n i e g o po z i o m u tec hni c z n e g o urz ą d z e ń i p r z e j m o w a n i a przez wła dze m i e j s k i e ich eksploatacji.
W ust roju k a p i t a l i s t y c z n y m termin "komunalny" jest używany w zna czeniu podmiotowym. Określa się w nim Instytucje, p r z e d s i ę b i o r stwa, zakłady i urz ądze nia należące do sam orzą du terytorialnego. D z i ałal ność k o m unal ną rea lizo wały p r z e dsi ębior stwa:
- o c h a rakt erze u ż y tecz ności publicznej, - maj ące na celu pod wy ż s z e n i e d o c h o d ó w miasta.
P r z e dsi ębior stwam i uży tecz ności p u b l i c z n e j były jednostki e k s plo a t u j ą c e wodociągi i kanalizację, ele ktro wnie, gazownie, k o m u n i k ac ję m ie jską oraz o c z y s z c z a n i e miasta. P r z e d s i ę b i o r s t w a s a m o r z ą dowe w w a r unka ch kap i t a l i z m u sta nowi ły pew ną formę u s p o ł e c z n i e n i a ‘ A . C z e r w i ń s k i , No w o c z e s n e kie runki w teorii o r g a n i zacji i zarządzania, "Ekonomika i Org a n i z a c j a Pracy" 1970, nr 4.
g o s p o d a r k i 5 . P r z e d s i ę b i o r s t w a ko m u n a l n e mog ły po z o s t a w a ć we w ł a s n y m z a r ządz ie sam orzą du (ch arak ter p u b l i c z n o p r a w n y i pr y w a t n o p r a w n y ) , jako m i e szan o (z u d z i a ł e m k a p itał u p r y w a t n e g o lub s p ó ł d z i e l c z e g o ) oraz k o n c e s j o n o w a n e i wydzier żawia ne.
W o kr esie m i ę d z y w o j e n n y m org a n i z a c j a gos poda rki k o m u n a l n e j w m i a s t a c h była zró żnic owana . Zal eżał a ona p r z ede w s z y s t k i m od s t o p nia wyp o s a ż e n i a miasta w urz ądze nia, wie lkoś ci i liczby j e d nost ek e k s p l o a t a c y j n y c h itp.
W todzi o r g aniz acja gospodarki m i e j s k i e j mia ła w y j ą t k o w o z ł o ż o ny charakter. W p i e r w s z y c h latach rozwoju miasta z w r a c a n o p rz ede w s z y s t k i m uwagę na roz budo wę przemysłu. - R o z w i ą z y w a n i e p r o b l e m ó w d o t y c z ą c y c h war unkó w życia ludnoáci w ła dze m i a sta o d ł ożył y na p ó ź niej. P o r z ą d k o w a n i e g o s poda rki m i e j s k i e j ro z p o c z ę t o tu n a j p ó ź n i e j sp o ś r ó d dużych mia st Polski.
G u s p o d a r k ę k o m unal ną w Łodzi pro wadz ił, p o d obni e jak i w innych m i a s t a c h Polski, s a m orzą d mie jski, w Z a r ządz ie M i e j s k i m p r o b l e m a t y ką gos poda rki ko m u n a l n e j zaj mowa ły się wyd ział y: Bud own i c t w a , G o spo darc zy, Plantacji Mie jski ch, K a n aliz acji i W o d o c i ą g ó w oraz. Przed s i ę b i o r s t w Miejskich*.
Wydział B u d owni ctwa nad zoro wał b u d o w ę i k o n s e r w a c j ę b r u k ó w m i e jski ch, mostów, stu d z i e n e k i prz epustów. W b u d y n k a c h m i e j s k i c h Int eres ował się ins tala cją c e n t r a l n e g o ogr z e w a n i a i w o d n o - k a n a l i z a cyj ną oraz urz ądze niami san i t a r n y m i i e l e ktry cznym i. W m i e j s c e W y d z i a ł u Bud o w n i c t w a w 1935 r. p o w ołan y został Wy d z i a ł T e c h n i c z n y 5 . Odd ział Oro gowy tego w y d ział u pro wadz ił k o n s e r w a c j ę i b ud owę dróg s y s t e m e m gospoda rczym . R o z s z e r z o n y po 1934 r. zak res b u d o w n i c t w a d r o g o w e g o rea l i z o w a n o s y s t e m e m zleceń. W latach 1933-1937 z r e o r g a n i z o w a n o nad zór nad robotami dro gowy mi. M i a s t o zos t a ł o p o d z i e l o n e na 4 dzi elni ce, w któ r y c h u t w o r z o n o bia ra dzi elni cowe. Biu ra te p o d legały - p op rzez biu ro g ł ó wne - k i e r o w n i k o w i O d d z i a ł u Dro gowe go.
W yd ział Gos p o d a r c z y p r o wadz ił a d m i n i s t r a c j ę n i e r u c h o m o ś c i
miej-K « c z k o w s k i , Z a g a d n i e n i e p r z e d s i ę b i o r c z o ś c i k o m u n a l n e j , S a m orzą d Terytor ialny " 1934, nr ć.
S a m o r z ą d Miejski w todzi w lat ach 1933-1937, S p r a w o z d a n i e z d zi ał a l n o ś c i Zar ządu M i e j s k i e g o w Łodz i, Lódź 1930, s. 209.
P o s t a n o w i e n i e Pr e z y d e n t a M i a sta Łodzi nr 172/35 z dn. 30 grud nia 1935 r.
skich, zarządzał ogólnym maj ątki em miasta i zapewniał jego estetykę. Wydział utrzymywał brygadę o cz yszc zając ą jezdnie i chodniki przed gmachami miejskimi i na terenach użyteczności publicznej.
Pie rw o w z o r e m obecnie dzi ałaj ących jednostek eks ploa tacji t e r e nów zieleni były, działające w różnych mia stach polskich, wydziały plantacji m i e j s k i c h 6 . Zarząd Miejski w łodzi utworzył w 1917 r . Wydział U g r o d n l c z o - Ł e ś n y , p rz eksz tałco ny w 1921 r. w Wydział P l a n tacji Miejskich. W ramach tego Wydziału dzi ałały zakłady Szk ółek i Hodowli (produkcja roślin s z k larn iowyc h i gruntowych). Ola z a p e wnienia sprawnej realizacji robót obs zar miasta został pod ziel ony po c zątk owo na 3, a w 193t> r. na 4 okręgi plantacyjne. Wydział z a kładał i konserwował parki, zieleńce, skwery mie j s k i e i drz ewos tan uliczny. Sprawował on r ów nie* opi ekę nad cme ntar zami h i s tory cznym i
i grobami osób zasłużonych.
Uchwałą Rady Mie jski ej z paź dz i e r n i k a 1924 r. pow ołany zostiii Wydział Kanalizacji i Wodociąg.iw. W związku ze w z r o s t e m zadań i rozszer zenie m działalności w o d n o - k anali zacyj nej, 9 marca 1 9 ) ) >•.
w miejsce Wydziału powstało P r z e d s i ę b i o r s t w o Mie jski e pn. Wodocią-7
gi l Kan aliz acja m. łodzi . P r z e d s i ę b i o r s t w o dzi ałał o na takich z a sadach jak jednostka b u d ż e t o w a .
Wydział P r z e d s i ę b i o r s t w M i e j s k i c h spr awow ał nadzór nad d z i a łalnością iiriansową przedsi ębior stw, z którymi władzo sam o r z ą d o w e lodzi zawarły umowy koncesyjne. Ilrugą dzi edzi ną dzi ałania W y d z i a łu była adminis tracj a i kon trola p r z e d s i ę b i o r s t w wie jski ch, nie p o s i a dają cych wła snych rad nadzorczych. Oddział largowisk z n a j d u j ą cy się w Wydziale prowadził targowiska i hale miejskie. Ngnzorowi Wyd ział u pod lega ły n a s tępu jące p r z e d s i ę b i o r s t w a koncesj onowa ne:
- Ele ktro wnia (Łódzkie P r z e d s i ę b i o r s t w o Ele k t r y c z n e S.A), Tramwaje (Kolej Ele ktry czna Łódzka),
Rzeźnia Mie jska nr 1.
W 1920 r. prz ejęt a została od byłego K o n s o r c j u m D z i e r ż a w c ó w iia
J. W ł o d a r s k a , Dynamika rozwoju zieleni w Łodzi i w y sokość (..-kładów p r z ezna czony ch na jej b ud owę i pielęgnację, " B i u l e tyn Informacyjny ZGK m. Łodzi" 1975, ni 1.
K. K r a s s o w s k i , Łódzkie wodociągi i k a n a l i z a c j a (50- -leoie działa i n o ś c i ) , “Prz e g l ą d Eko no m i c z n o - S p o ł e c z n y m. Ł o d z i " 1975, nr 2, s. 147.
/owo i a . Dzi ałał a ona jaku s a m odzi elne p r z e d s i ę b i o r s t w o mie jski e, związane z bud ż e t e m miasta.
W Łodzi k o m u n i k a c j a m ie jska istnieje od 1897 r. Dla jej budowy i eka pioa tacji z os tało wtedy p o w ołan e p r z e d s i ę b i o r s t w o p r y w a t n e - Towarzystwo Dróg Ż e l a z n y c h Mie jski ch, o b s ł u g u j ą c e o b s zar ó w c zesn ej łodzi. W 1901 r. zmi enił o ono n az wę na Kol ej E l e k t r y c z n ą Łódzką. Rok p óź niej p o w s t a ł o p r z e d s i ę b i o r s t w o p r y w a t n e - T o w a r z y s t w o Kolei Oo- jnzdowych, d z i a ł a j ą c * od 1908 r. pn. tódzka W ą s k o t o r o w a E l e k t r y c z n a Kol ej Dojazdowa*1. Z a p e w n i a ł o ono k o m u n i k a c j ę m i ę d z y ł od zią a L u t o mierskiem, A le ksan drowe m, Oznrkowem, P a b i a n i c a m i i Tuszynem.
h Organy władzy p a ń s t w u wej[ w g o s p o d a r c e k o m u n a l n e j
For my i m e t ody k o o r d y n o w a n i a dzi ał a l n o ś c i k o m u n a l n e j p rz ez w ł a dze ce n t r a l n e w dużym s to pniu wpł ywał y na o r g a n i z a c j ę nad z o r u w o jew ódzkiego i r e a l i z a t o r ó w zad ań g os poda rczyc h. R ów nież r o z w i ą z a nia zas t o s o w a n e w todzi m ia ły bez pośr edni z wi ązek z formami k o o r dyn owania gos poda rki k o m u n a l n e j prz ez centrum.
Po H wojnie n a d zór n3d g o s poda rką k o m u n a l n ą i s a m o r z ą d e m t e r y t o r i a l n y m peł n i ł o k il ka resortów, o d p o w i a d a j ą c b r a n ż o w o za p o sz c zegó lne rod zaje dzi ał a l n o ś c i tec h n i c z n e j w terenie. R ef orma u- str o j o w a z 1950 r. u j e d n o l i c i ł a w terenie o r g any w ła dzy p a ń stwowej. Z l i k w i d o w a n o d u a l i z m władzy, p o w i e r z a j ą c rad om n a r o d o w y m c ał ość üpraw terenowych. W r ad ach n a r o d o w y c h w p r o w a d z o n o p o d w ó j ne p o d p o r z ą d k o w a n i e o r g a n ó w w y k o n a w c z y c h - p r e z y d i ó w rad n a r o d o wych (poziomo - radom, pio n o w o - p r e z y d i o m rad w y ż s z e g o s t o p n i a ) 1 0 .
Pow o ł a n e w lJSO r. M i n i s t e r s t w o Gos p o d a r k i K o m u n a l n e j w y w i e r a ł o g
K. K r a s s o w s k i , K o m u n i k a c j a m i e j s k a w m i a s t a c h w o jew ództ wa łódzkiego, "Pr zegl ąd E k o n o m i c z n o - S p o ł e c z n y m. Ło d z i ” 1979,
nr 5, s. 49-50. ’
9
Ustawa z dn. 20 mar ca 1950 r. o te r e n o w y c h o r g a n a c h j e d n o l i tej władzy p a ń s t w o w e j (DzU nr 18 z 1950 г. рог. 147).
S z c z e g ó ł o w o o zmi anac h w y n i k a j ą c y c h z r ef ormy u s t r o j o w e j pi-A ' n s b e r t-G e b e r t, P o l i t y k a k o m u n a l n a , War s z a w a 1984, s. 92.
wielostronny wpływ na rozwój urządzeń k o m u n a l n y c h 1 1 . Resort ten zmieniając zakres swego działania (część zadań przekazał, nie któr e przejął z innych resortów), działał do 1972 r.
W roku tym pow ołane zostało M i n i s t e r s t w o Gos poda rki Terenowej i O ch rony ś r o d o w i s k a 1 2 . Nowy resort, poza pro bl e m a t y k ą b ył ego M i n i s te rstwa Gospodarki Komunalnej, zajmował się równie* p r o g r a m o w a n i e m rozbudowy miu3t i wsi, geodezją i kar togr afią, nad z o r e m bu d o w l a n y m nad b u d o w n i c t w e m p o w s z e c h n y m i kom u n a l n y m oraz och roną środowiska.
R o z szer zenie zakresu dzi ałania Resortu o koo r d y n a c j ę a d m i n i stracji terenowej nas tąpi ło w 1975 r. Pow s t a j e w ów czas M i n i s t e rstw o Administracji, Gospodarki Terenowej i Och rony Ś r o d o w i s k a 1 5 . Pro bl e m a t y k ę tego Resortu prz ejęł y utw orzo ne w 1903 r. M i n i ste rstwo Administracji i Gos podarki P r z e s t r z e n n e j 14 oraz Cen tral ny U rz ąd Gospodarki Wodnej i Ochrony Środowiska. Zakres dzi ałan ia M i n is ters twa Adm inistracji i Gospodarki P r z estr zenne j przewidywał spr awow anie nadzoru nad bie żącą d z i ałal ności ą t e r e n o w y c h org anów a dm inis tracj i państwowej, m i e j s c o w y m p l a n o w a n i e m p r z e s t r z e n n y m , u r ban isty ką i architekturą, g o s poda rką kom unal ną i mieszkaniową, gospo darką gruntami nie roln iczym i i nie leśnymi, geo dezj ą i k a r togr afią oraz prz epr o w a d z a n i e kom pl e k s o w e j kontroli w o j e w ó d z t w 1 5 .
Ustawa z dn. 13 kwi etnia 1950 r. o zmi anie org a n i z a c j i n a c z e lnyc h władz pań s t w o w y c h w zakrosie gos poda rki k o m u n a l n e i i a d m i nistracji p u b licz nej (Ü2U nr 19 z 1950 r. p o z . 156).
12
Roz p o r z ą d z e n i e Rady M i n i s t r ó w z dn. 21 kwi etni a 1972 r. w sprawie ust alenia spraw, k tó re pr z e c h o d z ą do wła ściw ości m i n i sterstw: Goiipodarki Terenowej 1 Ochrony Środowiska, Rol nict wa oraz 2eglugi (DzU nr 17 z 1972 r. poz. 121) oraz R o z p o r z ą d z e n i e Rady M i n istr ów z dn. 2B czerwca 1972 r. w spr awie szc z e g ó ł o w e g o zakresu d zi ałan ia Min istr a Gos poda rki Ter enow ej i Ochrony Śro dowi ska (Ozll nr 28 z 1972 r. poz. 200).
Ustawa z dn. 28 maja 1975 r. o utw o r z e n i u Urzędu Ministra A d ministracji, Gos poda rki Terenowej i Och rony Ś r o dowi ska (OzU nr 16 z 1975 r. poz. 90) oraz R o z porz ądzen ia Rady M i n i s t r ó w z dn. 9 lipca 1975 r. w sprawie s zc zegó łoweg o zakresu d z i ałan ia M i n i s t e r s t w a A d m in istr acji, Gospodarki Ter enowej i Ochrony śro dowi ska (DzU nr 26 z 19 75 r. poz. 136).
14
Ustawa z dn. 28 lipća 1983 r. o ut w o r z e n i u Urz ędu M i n istr a Adminis tracj i i Gospodarki Prz e s t r z e n n e j (DzU nr 44 z 1983 r. doz
200). h *•
15
R oz p o r z ą d z e n i e Rady M i n i s t r ó w z dn. 17 paź dz i e r n i k a 1983 r. w s pr awie s z c zegó łoweg o zak resu dzi ałan ia M i n istr a A d m inis tracj i i Gos poda rki P r z estr zenne j (DzU nr 62 z 1983 r. poz. 280).
N a j p o w a ż n i e j s z e zmiany w z a r ządz aniu g o s p o d a r k ą k o m u n a l n ą n a stą piły w I9B5 r. Zmi eniony został zakres d z i a ł a n i a n i e k t ó r y c h n a c z e lnyc h i c e n t r a l n y c h org a n ó w a d m inis tracj i p a ń s t w o w e j dot yczą cy sfery gos poda rki terenowej. N a s t ą p i ł a lik wida cja M i n i s t e r s t w a A d min istr acji i Gospodarki P r z estr zenne j. M i n i s t e r s t w o Bud owni ctwa, Gospodarki P r z e s t r z e n n e j i K o m unal nej, poza spr awami b y ł e g o M i n i s ters twa Bud o w n i c t w a i P r z e m y s ł u M a t e r i a ł ó w B u d o w l a n y c h obj ęło również w i ę kszo ść spraw d o t y c z ą c y c h e l e m e n t ó w t e c h n i c z n y c h g o s p o darki miejskiej. P o z osta łą p r o b l e m a t y k ę b y ł e g o M i n i s t e r s t w a A d m i n i stracji i Gos poda rki P r z e s t r z e n n e j przejęły:
- Urząd Rady M i n i s t r ó w - d z i a ł a l n o ś ć ter e n o w y c h o r g a n ó w a d m i n i stracji pań s t w o w e j oraz k o m p l e k s o w ą K o n t r o l ę g o s poda rki terenowej,
- M i n i s t e r s t w o K o m unik acji - k o m u n i k a c j ę i drogi mie jski e, - M i n i s t e r s t w o Zdrowia i Opieki S p o ł e c z n e j - n a d z ó r nad f u n k c j o n o w a n i e m izb w y t r z e ź w i e ń ’4*.
Wraz z z a p owie dzią w d r a ż a n i a II etapu reformy n a s t ą p i ł a po n o w n a zmiana zakresu d z i ałan ia i nazwy r es ortu z a j m u j ą c e g o się p r o b l e m a tyką gospodarki miejskiej. 24 p a ź d z i e r n i k a 19B7 r. w m i e j s c e M i n i ste rstw a Budownictwa, Gos poda rki P r z e s t r z e n n e j i K o m u n a l n e j u t w o rzono Urz ąo M i n i s t r a Go s p o d a r k i P r z e s t r z e n n e j i Bud ow n i c t w a , N o wy resort nie obe jmuj e p r z e m y s ł u m a t e r i a ł ó w bud ow l a n y c h . P r o b l e m a t yka gos poda rki k o m u n a l n e j ma w n i m coraz m n i e j s z e znaczenie, sp r owad za się jed ynie do p r o w a d z e n i a p o l ityk i w imieniu Państwa. W sz elka rea liza cja zadań k o m u n a l n y c h o d b y w a się w u r z ę d a c h mia st i gmin. K o m p e t e n c j e d o t y c h c z a s o w e g o M i n i s t r a K o m u n i k a c j i p rz ejął M i nister Transportu, Żeglugi i Łączności.
3. Re a l i z a t o r z y k o m u n a l n y c h z a d a ń g o s p o d a r c z y c h
Rea l i z a t o r a m i zad ań k o m u n a l n y c h są jed nost ki g o s poda rcze, któ- re b e z p o ś r e dnio e k s p l o a t u j ą u r z ą d z e n i a k o m u n a l n e i bud ynki
miesz-Ust awa z dn. 12 lis topada 1985 r. o z m i anac h w org a n i z a c j i oraz zak r e s i e dz i a ł a n i a n i e k t ó r y c h n a c z e l n y c h i c e n t r a l n y c h o r g a n ó w a d m i nis tracj i p a ń s t w o w e j (QzU nr 50 z 1985 r. p o z . 262) i Rozporzą d ze nie Rady M i n i s t r ó w z dn. 29 g ru dnia 1985 r. w s p r a w i e s z c z e g ó łowego zakresu d z i a ł a n i a M i n i s t r a Bud own i c t w a , Gos p o d a r k i P r z e st r z e n n e j i Ko m u n a l n e j (Oztl nr 63 z 1985 r. poz. 326).
kalne oraz świadczę usługi k o m unal ne m i e s z k a ń c o m i p r z e m y s ł o w i . Zadania gos podarcze rea lizować mogy.
- prz edsi ębior stwa, - zakłady budżetowe, - jednostki budżetowe.
P o d staw owy jed nost kę gos poda rczy w z r e form owany m sys temie d z i a łania jest przedsi ębior stwo, sta nowi ące w y o dręb niony pod w z g l ę d e m o r g a n i z a c y j n y m i pra wnym Jed nostką organiz acyjn ą*^. W woj. łódzkim dzi ałal ność gos poda rczy pro wadz y tylko prz edsi ębior stwa. Również w c at ej Polsce pod s t a w o w y m o gn iwem realizacji zadań k o m u n a l n y c h sy przedsi ębior stwa. Rea lizują one o k . 95*. zadań gospodarczych.
P r z e d si ębior stwa eks p l o a t u j ą c e urz ądze nia infrastruktury k o mun a l n e j i budynki m i e szka lne zal iczone zostały do prz eds i ę b i o r s t w
1 Й
uży tecz ności p u b licz nej . lego typu jednostki gos p o d a r c z e są s i l nie pow iąza ne z organami terenowej a dm inis tracj i państwowej.
Zasady dzi ałan ia pr z e d s i ę b i o r s t w a jest pok r y w a n i e swoich w y d a t ków z doc hodów ze sprzedaży. Sposób i warunki świ a d c z e n i a usług zmu szają organy pań stwowe i terenowe do pok rywa nia d e f icyt ów w y s t ę pują cych w pr z e d s i ę b i o r s t w a c h kom unal nych. D o p u s z c z a n i e do w o l nej gry podaży i popytu jest ze wzg lędó w s p o ł e c z n y c h n i e u z a s a d n i o ne. Jednostki ś w i adcz ące usługi są skłonne do w y k o r z y s t y w a n i a s w o je] mo n o p o l i s t y c z n e j pozycji dla m a k s y m a l i z o w a n i a w ł a snyc h k o r z y ś ci. O la tago też sfera uży tecz ności p u b l i c z n e j jeat p o d dawa na s i l nej regulacji zewnętrznej. P ew ne o g r a n i c z e n i a up r a w n i e ń p r z e d s i ę bio rstw uży tecz ności p u b licz nej r e k o m p e n s o w a n e aą z a b e z p i e c z e n i e m prz ed ryz ykie m p ł y nący m z pro w a d z e n i a dzi ałal ności gos podarczej.
Prz e d s i ę b i o r s t w a kom unal ne p ow inny się kie rowa ć mak syma 1 izacjy efektu użytkowego, w odr ó ż n i e n i u od innych podmiotów, które dąży du ma k syma lizac ji zysku. Źró dłem ich zasobów f i n anso wych ьу poza spr zeda ży dóbr i usług subwencje (dotacje) i pożyczki. W prz edsi
ę-Z. O z i e m b o w s k i, P r z e d s i ę b i o r s t w u a reforma g o s podarcza, War szaw a 1985, s. 32.
i O
Sze rzej o ich c ec hach pis ze A. W a s i 1 e w s к i, P r z e d si ę bior stwu uży tecz ności pu b l i c z n e j w świ etle prawa polskiego, "Pr zegl ąd U s t a w o d a w s t w a G o s poda rczeg o" 1982, nr 1-2 i S. P i - ą l e k , P r z e d s i ę b i o r s t w a u ż y tecz ności p u b l i c z n e j (problemy prawne), "Pań stwa i Prawo" 19 ö i , nr 8; P r z e d s i ę b i o r s t w o w w a r u n k a c h reformy g o s p o d a r c z e j c h a r a k t e r y z u j e ustawa z dn. 25 wrz e ś n i a 1981 r. o p r z e d się b i o r s t w a c h p a ń s t w o w y c h (OzU nr 24 z 1981 r. p o z < 122).
__ žitiiawnti ц а р о а ' й ц k g m n a ln$...
b i o r s t w a c h u/y tec/ noáci putt li c/ne J o b o w i ą z u j * rów nież tr/y ц Ы ч п г z m. ady d z i ałan ia jednostek g o s p o d a r c z y c h : s a m o d zi elnoś ć, samo r /<* dnu ść i sam ofin ansow anie, Zasady te maja jednak w tej grupie przen się b i o r s t w ogr a n i c z o n y charakter'.
Od m i e n n i e ure gulo wany jest spnadb p o w o ł y w a n i a dyr ekto rów przed siębiorstw, z at wier dzani a t a 11 j t i r o c z n y c h planów, dokonywani-) oc e n prz edsi ębior stw, zasad p r z y s t ę p o w a n i a do zizeszert itp. Ich .go spo d a r k a finansowa działa również na innych zasadach*^. w p r z y p a d ku, gdy ceny urz ądow e i reg uluw ane za usługi k o m u n a l n e i m i e s z k a n io we nie zap ewni ają pok ryci a k o s z t ó w i m i n i m a l n e g o zysku (10\/, p r z e w i d u j e się dot owanie p r z e d s i ę b i o r s t w t bu d ż e t u t e n nowego.
Zasada samodzi elnoś ci nie ma w pełni zas toso wania , gdyż plany p r z e d s i ę b i o r s t w wym agają zat w i e r d z e n i a przez organ założyc ielsk i. P t z e d s i ę b i o r s t w a s a m o d z i e l n i e 1 we wł a s n y m zak resie opr acow ują pla ny. Z b i eżno ść tych planów z celami i zadaniami o k r e ś l o n y m i w p i a nie c e n t r a l n y m i terenowym k oj arzy się za p o m o c y i n s t r u m e n t ó w e k o n o m i c z n y c h (wysokość dotacji, system pod atko wy, o p o d a t k o w a n i e f u n duszu płac, sys tem zas ilan ia w środki produkcji),
Zgo dnie 1 zasady s a m o f i n ansow ania, p r z e d s i ę b i o r s t w a winny d y s ponował' własnymi środkami na u t r z y m a n i e i o d t w o r z e n i e ficodkow t rw ałyc h 1 fin anso wanie środków obrotowych,
Pr z e d s i ę b i o r s t w a uży tecz ności p u b l i c z n e j nie m aj ą w pełni g w a r a n t o w a n e g o samofinansowania rozwoju usług do n i e z b ę d n y c h r o z m i a rów. Wym agan e inne u r e g u l o w a n i a fin an s o w a n i a inw esty cji k o m u nalnych. Wysoka ich k a p i t a ł o c h ł o n n o « u m o ż l i w i a finansowani, ,« ś ro dków wła s n y c h prz edsi ę b i o r s t w . St * d nowo inw esty cje urzędzert in fra stru ktury kom u n a l n e j wsp o m a g a n e s ą środkami fin anso wymi z b u d żetu ter enow ego 1 cen tral nego.
P o d s u m o w u j ą c moż na stw ierd zić, że w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h k o m u n a l nych)
- gł ó w n y m c e l e m jest b e z p o ś r e d n i e z a s p o k a j a n i e p o d s t a w o w y c h po- trzou 1 uiJoušci i miast,
1У
R o z p o r z ą d z e n i « Rady M i n i s t r ó w z dn. /0 c z e r w c a 1982 r. w spra wie s z c z e g ó ł o w y c h газе) gos poda rki f i n anso wej p r z e d s i ę b i o r s t w pan s t w o w y c h oraz d o s t o s o w a n i a p r z e p i s ó w ustawy o gos p o d a r c e fin anso wej p r z e d s i ę b i o r s t w p a ń s t w o w y c h do spe cyfi ki n i e k t ó r y c h p r z e d s i ę b i o r s t w (uzlí nr 17 г 1*8/ r . poz. 156).
- wyk onuje się usługi, roboty i produkcję, a obok tego żajmują się one o t r zymy wanie m bud ynków m i e s z k a l n y c h i roz woje m i n f r a s t r u k
tury, nie zbęd nej dla pow szec hnej dostępności świ ad c z o n y c h usług, - wykazywany jest w znacznym stopniu cha rakter mon opo l i s t y c z n y na dan ym terenie, co może wyw oływać kon flikt pomiędzy p r e fere ncjam i społecznymi i gospodarczymi oraz w relacji: p r z e d s i ę b i o r s t w o
-20 władza г a d m inis tracj a terenowa
W gos poda rce kom unal nej wys tępu ją prz edsi ę b i o r s t w a jednoliran- żowe (wy specjalizowane) i wie l o b r a n ż o w e (wi elof unkcy jne). Działać mogą jako jednostki jedno- i wieloza kłado we, obe jmuj ąca teren j e dnej dzielnicy, miasta, wielu miast i w s z ystk ich miast w o j e w ó d z twa, P r z e d si ębior stwa J ed nobr anżow e sta nowią naj wyżs zą formę o r gan izac yjną p r z edsi ębior stw kon>unalnych. Rea lizu ją one jed noro dne bra nżow e zadania kom unalne, prowadzą d z i ałal ność w zak resie j e d nego rodzaju wyrobów lub usług. Pr z e d s i ę b i o r s t w a wielobranżowe pro wadzą dzi ałalność dotyczącą kilku rodzajów wyr obów lub usług. P o w o łuje się je, gdy ogr anic zony zakres zadań nie poz wala na o r g a n i zację kilku prz eds i ę b i o r s t w j e d n o b r a n ż o w y c h . Stanowią one niższą formę o rg aniz acyjn ą p r z e d si ębior stwa komunalnego, właściwą dla r ó żnorodnych bra nżowo zadań usługowych.
Po 1945 r. p r z e d si ębior stwa k o m unal na w Polsce dzi ałał y na p o d staw ie różnych zasao. W większości do 1950 t . wys tępo wały jako jednostki budżetowe, p r o wadz one b e z p o ś r e d n i o przez sam orzą d ter y torialny. Z chwilą utw orze nia jed noli tej w ła dzy pa ń s t w o w e j w t e renie oraz nac jonalizacji m aj ątku kom u n a l n e g o wię kszo ść z ruch stała się prz edsi ębior stwam i państwowymi. Działały one na zasadach
2 1 p o d obny ch do innych działów gospodarki nar odowej
Oo 1975 r, d z i ałal ność gos poda rcza była r o z d r o b n i o n a . Z d e c e n tralizowany model organizacji kom u n a l n y c h jednostek gos p o d a r c z y c h sprzyjał o dd ział ywani u organów ter enow ych na f u n kcjo nując e na i cli łerenie u r z ądze nia komunalne. Pod k o n iec lat sześćdziesiątych przed się bior stwa w i e lobr anżow e s t o pnio wo o b e jmow ały obsługę mie jsco wości
20 K. K r a s s o w s k i , Formy oió anizacji jednostek g o s p o dar czych d r o gown ictwa miejskiego, V Zjazd Dro gowc ów Miejskich", S1ÍK, Poz nań 1985, s, 97.
21
Dekret z on. 26 paź dz i e r n i k a 1950 r. o p r z e d s i ę b i o r s t w a c h pań stwo wych (OzU nr 53 z 1950 r. poz. 2Ü0).
w skali powiatu, po ref ormie p o d ział u a d m i n i s t r a c y j n e g o kraju (1975 r.) p r z e k s z t a ł c a j ą c się w p r z e d s i ę b i o r s t w a rejonowe.
Na str ukturę i kształt k o m u n a l n y c h jed nost ek gospodarczych sil ny wpływ wyw ierała tendencja do k o n c e n t r a c j i dzi ała l n o ś c i g o s p o d ar czej 1 central izacji p r o cesó w kierowania. P r o c e s likwidacji roz d r o bnie nia gos p o d a r c z y c h jednostek k o m u n a l n y c h polegał na:
- włą czen iu jednostek i zak ładów b u d ż e t o w y c h do p r z e d s i ę b i o r s t w jedno i w i e l o b r a n ż o w y c h ,
- tworzeniu dużych p r z e d s i ę b i o r s t w o w i ę k s z y m niż d o t ychc zas z as ięgu t er ytor ialny m (wo jewó dzkim i rejonowym),
- pow o ł y w a n i u w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h w o j e w ó d z k i c h i rej onow ych z ak ładów (od dzia łów terenowych), d z i a ł a j ą c y c h w m n i e j s z y c h mia stac h w m ie jsce ist niej ących pop r z e d n i o p r z e d s i ę b i o r s t w mie jski ch,
- tworzeniu p r z e d s i ę b i o r s t w dla wsp ólne j obsługi s p e c j a l i s t y c z nej.
W pra k t y c e większość! org a n ó w ter enow ych stopnia p o d s t a w o w e g o dąż yła do bez p o ś r e d n i e g o wpływu na pra cę jed nost ek kom unal nych, r e a lizu jącyc h zadania na o b s z a r z e ich dzi ałan ia. Dą ż e n i e to oraz p re sja spo łecz na s p o wodo wały roz d r o b n i e n i e org aniz acji jed nostek gos podarczych. W ost atni ch latach nastąpił wzrost licżby p r z e d s i ę b io rstw komunalnych, lak samo wyg ląda syt u a c j a w woj. łódzkim.
к zur b a n i z o w a n y m woj ewó d z t w i e łódzkim łódź o b s ł o g u j ą p r z e d s i ę bior stwa j e d n o b r a n ż o w e . M i e j s k i e P r z e d s i ę b i o r s t w o K o m u n i k a c y j n e i Woj e w ó d z k i e P r z e d s i ę b i o r s t w o Dróg i M o s t ó w obe jmuj ą s wo im d z i a ł a niem całe województwo. N i u któr e łódzkie p r z e d s i ę b i o r s t w a świadczą usługi w p o b l i s k i c h g mi nach (PŁM tÓdź-Widzew - gm. A n d r e s p o l ) 2 2 , MPO w g mi nach Andrespol i Nowosolna. F k s p l o a t a c j ę k o m u n a l n y c h zasobów m i e s z k a n i o w y c h t.odzi pro wadz ą d z i e l n i c o w e p r z e d s i ę b i o r s t w a g o s p o darki mieszka niowe j.
Ob s ł u g ę infrast ruktu ry k o m u n a l n e j i k o m u n a l n y c h b u d y n k ó w m i e s z k a l n y c h w p o z o s t a ł y c h m i a s t a c h i gm i n a c h woj e w ó d z t w a zapewniają:
- w części p o ł u d n i o w o - z a c h o d n i e j - R e j o n o w e P r z e d s i ę b i o r s t w o Gos poda rki Ko m u n a l n e j i M i e s z k a n i o w e j w P a b i a n i c a c h i P r z e d s l ę b i o r
-22
Po likwidacji w c ze rwcu 1976 r. R e j o n o w e g o P r z e d s i ę b i o r s t w a Gos poda rki Ko m u n a l n e j i M i e s z k a n i o w e j w Aleksan drowi e.
stwo Gospodarki kom unal nej i Mie s z k a n i o w e j w K o n s t a n t y n o w i e Lúdz-'ł l
kim ,
- w części północnej - Rejonowe Pr z e d s i ę b i o r s t w u Gos podarki Ко n un a l n e j i M i e szka niowe j w Z g i e r z u ' , O z c rkow skie P r z e d s i ę b i o r s t w o K o m u n a I n e ^ i miejskie pr z e d s i ę b i o r s t w a gospodarki k o m u n á l n e j i m i e s z k a n i o w e J w Ale ksan drowi e i « S t r y k o w i e ^ 0 .
P r z e d si ębior stwa rejonowe mają odd ziały terenowe w Kon s t a n t y n a wie i Głownie. W odd ział ach tych wys tępu ją zakłady większości brani gospodarki kom unal nej i m i e s z k a n i o w e j .
Obe cnie wys tępu jące tendencje do tworzenia now ych Jed nost ek g o spo darc zych, również i w woj. łódzkim, mają uza sad n i e n i e h i s t o r y czne. Chodzi o zmianę sytuacji, w której w gos poda rce k o m unal nej działały duże jod nobr anżow e p r z e d s i ę b i o r s t w a , nie pod por z ą d k o w a n e
23
RPG KiM w P a b iani cach p o w s t a ł o z M i e jski ego Prz edsi ę b i o r s t w a Gospodarki K o m unal nej i Mie s z k a n i o w e ) w P a b i a n i c a c h (Zarządzenie nr ■>0/75 Pre zyde nta Miasta Łodzi z dn. 30 grudnia 1975 r. w sprawie zmi any nazwy p.p. RPG KiM w P a b iani cach - nie publikowane). Ы czei wcu 1976 r. Pr z e d s i ę b i o r s t w o to prz e j ę ł o terenowy oddział w Kon s t a ntyn owie l i k wido waneg o SPGKiM w Ale ksan drowi e, z kt ó r e g o w y d z i e liło aię 1 stycznia 1987 r. P r z e d s i ę b i o r s t w o Gospodarki Kom unal nej i M m s z k a n i o w e j w Konstan tynow ie l. (Za rząd zenie nr 2/ti6 Nac zeln ika m. K o n stan tynow a Ł. z dn. 30 grudnia 1906 r. w aprawie utw orze nia Prz edsi ę b i o r s t w a Gos podarki Kom u n a l n e j i M ie szka niowe j w Kon stanty nowie i. - Ü i , Urz. KN m. Łodzi nr i8 z i 9 06 r . poz. **5 3).
'»4
Utw orzo ne w 1975 r. z Miej-ikiego Pr z e d s i ę b i o r s t w a Gospodarki K o m unal nej i M i e szka niowe j w Zgieizu i l ik wido waneg o Mi e j s k i e g o Pr z e d s i ę b i o r s t w a Gospodarki K o m unal nej i M i e s z k a n i o w e j w Ozorku«. io ( Z a rząd zenie ni >7/75 Pre zyde nta Mia sta lodzi z dn. 10 grudnia 1975 ŕ w s pr awie pol-jczenia MPC* *M w Zgierzw z M P C K i M w Ozo rku* le - m e p u b liko wane) oraz pow ięks zone po likwidacji R P G KiM w A laksandrówle (Za rzą d z e n i e nr 20/76 Pre zyde nta M i e s t a Łudzi г dr». 3 cze rwca l??5 i
w sprawie p o ł ącze nia RPGKiM w Ale k s a n d r o w i e z KPŁKiM w Zgierzu - hih p u b l i k o w a n e ).
25
U t w orzo ne 1 lutego 19Ö1 r , z w i e l o b r a n ż o w e g o ood z i a ł u t e r e n o w e g o O zo rków RPGKiM w Zgierzo, Zakładu R u d o w l a n e g o Ozo rkowa Kom binatu Oud owii ctwa kom u n a l n e g o * Łodzi i Odd ział u tra nspo rtu i Sprzętu O zo rkow K o m u n a l n e g o P r z e d s i ę b i o r s t w a iransporto i iijnzetu w Łodzi (Za rz ą d z a n i e nr 2/ÖI Pre zyde nta Miasta Łodzi z dn. 30 s t y cznia 1981 r. w sprawie u t w orze nia Uzo r k o w s k l e g a Pr z e d s i ę b i o r s t w a K o m u n a l n e g o - nie publikowane).
->й
i stycznia !9ü£> í . utw orzone zostały s a m odzi elne prz edsię bio rstwa w A l e ksan drowi e i Stt ykuw ie (Za rząd zenie nr 13/05 P r e z y denta m. Zgi erza - dn. 31 giodnia 1985 i. w ‘-prawią p o d ział u Rejo now ego Prz e d s i ę b i o r s t w a Gusiodarki Komut.alntjj i M i e s z k a n i o w e j w Z gi erzu - nie publikowane).
wła dzy terenów«.) stopnia podstaw owego . Gdy n a c z e l n i c y i prezydenci m ia st m e p o s i a d a j ą uprawnieri z wi erzc hnich , moi e zac ierać si«i wi/ji p r z e d s i ę b i o r s t w i ich odd ział ów t e r enow ych z władzami lo kalnymi .
Naj w ł a ś c i w s z e byłoby p r z e p r o w a d z e n i u rac hunk u e k o n o m i c z n e g o o- raz dok onan ia o ce ny m o ż liwo ści tec hni c z n y c h i fin a n s o w y c h w y s t ę p u j ą c y c h w d a n y m m i e ś c i e p r z e d p o w o ł a n i e m n o w e g o p r z e d s i ębior stwa. Nie po w i n n o się d o p u s z c z a ć do u w z g l ę d n i a n i a w y g ó r o w a n y c h ambicji dz i a ł a c z y ter enow ych do tworzenia s a m o d z i e l n y c h p r z e d si ębior stw. Środki p r z e z n a c z o n e p i e r w o t n i e na f i n anso wanie r o z budo wy i e k s plo atac ji infrast ruktu ry k o m u n a l n e j i remonty b u d y n k ó w m i e s z k a l ny c h nie pow inny być p r z e z n a c z a n e na w y r ó w n y w a n i e nie dobo rów przed się bior stw. faka sytuacja występ, i je wtedy, gdy p r z e d s i ę b i o r s t w o nie po s i a d a w ł a ś c i w y c h p od staw e k o n o m i c z n y c h i t e c h n i c z n y c h do p r a w i d ł o w e g o działania.
i p u n ktu wid zeni a tec hni c z n e g o i e k o n o m i c z n e g o n a j k o r z y s t n i e j sza by łaby dzi a ł a l n o ś ć j u d o u b r a n Z o w y c h p r z e d s i ę b i o r s t w k o m u n a l nych, s z c zegó lnie b ra w/ o w y s o k i m sto pniu na s y c e n i a techniką (np. k o m u n i k a c j a miejska, c i e p ł ow nictw o, wodociągi i k a n a l i z a c j a itp.).
Pra widł owy model ruz wuju gospodarki k o m u n a l n e j p o w i n i e n uwzglę dni ać moiltwiisłć p e ł nien ia przez p r z e d s i ę b i o r s t w a k o m u n a l n e f u n k cji :
• z w i ę k s z e n i a funduszy ter enow ych przez p r z y n o s z e n i e zysków, - wykonywa:''..i specjalnych, o k r e ś l o n y c h b r a n ż o w o usł ug na rzecz jed nost ki osiedle ńczej .
W p i e r w s z y « p r z y p a d k u p o d s t a w o w y m k r y t e r i u m musi być zysk, a m e biania. М о г п а więc sob ie wyo brazić k o m u n a l n e (miejskie, g m i n ne) ceg ieln ie, k o p alni e p i a sku i iwiru ora z tartaki, duże w y s y piska nie cz y s t o ś c i k o m unal nych, d z i a ł a j ą c e na zas adzi e p e ł n e j r e n towności .
w d r u gim p r z ypad ku muai d e c ydow ać sto sune k m ię dzy efektami 1 nakładami*. Ośrodek miejski o d p o w i e d n i e j wie lkoś ci moie mieć własne pr z e d s i ę b i o r s t w o komunalne, nawet - w pe w n y c h p r z y p a d k a c h - jedno- b r a n Z o w e .
Jeśli jednak, przy pusi .danych w b u d ż e c i e środkach, tćn sam cel mó g łby być o s i ągni ęty przy niż szyc h kos ztac h, na l e ż a ł o b y d o p u s z czać do w y s lępo wania w k ai dym wojewód ztwie , w tym równie* łódzkim:
27
- jednostek rej onow ych lub wsp ólny ch , o b s ł ugu jącyc h kilka o b szarów a d m i nis tracy jnych stopnia podstawowego,
- odd ział ów w y s p ecj alizo wanyc h jednostek dzi ał a j ą c y c h na ter e nie województwa,
- prz eds i ę b i o r s t w jed nobr anźow ych lub wie lobr anżow ych, nie m a jących Zadnej stałej jednostki o r g aniz acyjn ej na terenie, który k or zysta z ich usług.
fen ostatni wariant jest nie tylko typowy dla gmin, lecz n a wet dla duZ ych miast. Pow inie n być on stosowany w komunikacji m i e j skiej, obs ługu jącej blisko poł ożon e miasta, dla wsp ólne j sieci w o d o c i ą g o w o - k a n a l i z a c y j n e j lub nawet dla usł ug oczyszczania, które są związane z lokalizacją bazy, a nie z granicami adm inis tracy jnymi .
Można wreszcie dla obsługi doraźnych, dro bnyc h pot rzeb tworzyć przy org anach administracji pań stwo wej stopnia p o d s t a w o w e g o k o m u nalne zakłady lub jednostki budżetowe.
4. Org anizacja eksploatacji bud ynkó w mie sz k a l n y c h вгьгмх-Дтг,". ■nsg-trg»^ 'a»LyBCgr^ťaL^asii:jľ-jcagab- тад,,;-..-ztjt. :^^сгдасгд.
W Polsce występują zasoby mie szka niowe : kom unalne, zakładów pia-? H
cy, spółdzielczości mie s z k a n i o w e j i wła ścic ieli pr y w a t n y c h . w z a leżności od formy własności o r g aniz acja eks ploa tacji budynków mie szk alnych jest inna. ľaroieszkane zasoby m i e s z k a n i o w e w k oń cu 190i> r. w woj. łódzkim p r z edst awia tab. 1.
Ponad 90% zasobów m i e s z k a n i o w y c h w woj. łódzkim znajduje się w miastach, przede w s z ystk im p o z o s t a j ą c y c h w adm inistracji jed nostek gospodarki uspołecznionej. Naj więc ej bud y n k ó w m i e s z k a l n y c h nal eży do rad n a r odow ych (zasoby komunalne) i spółdzi elczo ści m i e s z k a n i o wej. W tej sytuacji o pra w i d ł o w e j eks ploa tacji zasobów m i e s z k a n i o wych dec yduj e org aniz acja jednostek k o m u n a l n y c h i s pó łdzi elczo ści m i e s z k a n i o w e j .
W a r unki em pow ołania przez wła dze terenowe prz edsi ę b i o r s t w a wsp ólne go jest podjęcie jednobrzmiąi yrh decyzji rad nar odow ych miast i gmin, które prz edsi ę b i o r s t w o będzie obsługiwało.
28
A. A n d r z e j e w s k i , W. D o m i n i a k , Wybrane problemy polityki mie szka niowe j. G o s poda rka mie jska - w yb rane z a g a dnienia, cz. I, Warszawa 1976, s. 23-24.
Zarządzanie gospodarką kofainalną... 39 í a b e 1 a 1 Zasoby mie sz k a n i o w e w woj. łódzkim
(stan z 31.12.1985 r.)
> Wy s z c z e g ó l n i e n i e J e d
nostka Raz em M ia sto Wieś
M ie s z k a n i a t y s . 413,2 363,6 29,6
gos p o d a r k a usp o ł e c z n i o n a t y s . 316,8 312,8 4,0 gos p o d a r k a ni e u s p o ł e c z n i o n a t y s . 96,4 70,8 25,6 P o w i e r z c h n i a uży tkow a mieszkari t y s .
18 696,3 16 970,6 1 725,7 g o s p o d a r k a usp o ł e c z n i o n a tys ra* 13 603,2 13 437,9 165,3 g o s p o d a r k a n i e u s p o ł e c z n i o n a tys a,2 5 093,1 3 532,7 1 560,4 Ź r ó d ł a : Rocznik s t a t y s t y c z n y woj. ł ó d zkie go 1986. WUS.Łódi 1986, s. 335 i 336.
K o m u n a l n e zasoby m i e s z k a n i o w e e k s p l o a t o w a n e są prz ez Jednostki gos poda rki mieszka niowe j, p o d p o r z ą d k o w a n e radom nar odow ym. E k s p l o a
tację pro w a d z ą j ed nobr anżow e p r z e d s i ę b i o r s t w a gospodarki m i e s z k a n i o wej, wielobranżowe p r z e d s i ę b i o r s t w u gos poda rki k o m u n a l n e j i m i e s z k a n io wej lub zakłady budżetowe. Wybór formy organizacyjnej zal eży od wielkości zasobów mie szk a n i o w y c h , którymi zarządza rada narodowa sto pnia pod staw owego . W p r z e d s i ę b i o r s t w a c h e k s p l o a t a c j ą i a d m i n i s t r a cją bud ynkó w m i e s z k a l n y c h zajmują się rejony obs ługi mieszkartców
(adniinistracju b u d ynkó w m ie szka lnych ).
Uig a n i z a c j a e k s ploa tacji k o m u n a l n y c h b u d y n k ó w m i e s z k a l n y c h w Ło dzi, pod obni e jak i w innych d uż ych miastach, p r z e c h o d z i ł a wiele prz eobr ażeń. Prz ed wojną n i e wiel e dom ów m i e s z k a l n y c h n a l e ż a ł o do Zarządu Miejskiego. Po 1945 r. Zarząd M ia sta pro wadz ił a d m i n i s t r a cję ok. 60\ nieruch omośc i. Org a n i z a c j a e k s ploa tacji z as obów m i e s z k a n i o w y c h zmieniała się póź niej wielokr otnie . C h o d z i ł o o z n a l e z i e nie forw organiz acyjn ych, zap e w n i a j ą c y c h wła ściw ą d ba łość o zasoby m i e szka niowe , o wzrost s p o ł e c z n e g o z a a n g a ż o w a n i a w ich u t r z y m a niu. Juz 17 sty czni a 1945 r. tymczasowy Zar ząd Miejski w Łodzi p o wołał U rz ąd Mieszka niowy , który zajmował się e k s p l o a t a c j ą b u d y n k ó w mieszka lnych , w jego ramach dzi ałali kom isar ze, do o b o w i ą z k ó w k t ó
-ct. W p i e rwsz ych 3 latach nas tępowały /naaite zmiany w zarządzaniu p rz ejęt ymi przez m i a sto budynkami m i e s z k a l n y m i 3d roku 194* za eks plo a t a c j ę kom unal nych bud ynków m i e s z k a l n y c h odp owia da Zarząd Nie ruchomości Mie jskich. Zarządowi podlegały biu ra dzielnicowe, w r a mach których działały biura rejonowe i adm ini s t r a t o r z y budynków. Od 1952 r. wys tępo wało juz 5 m i e j s k i c h zarządów b u d ynkó w m i e s z k a l n y c h 3 0 . Obecnie k o m unal ne /osoby mieszkaniow,s e k s p l o a t u j e 5 prz eds i ę b i o r s t w Qospodarkí m i e s z k a n i o w e j , po jednym dla kaZdcj d z i e l n i c y 5 1 .
W poz osta łych mia stach woj ewód ztwa ł ó d z k i e j e k s p l o a t a c j ę b u dynków mie szk a l n y c h pro wadza rejony obsługi mieszkartców w o d d z i a łach terenowych rej onow ych p r z e d s i ę b i o r s t w gos podarki kom u n a l n e j i mie s z k a n i o w e j lub m i e jski ch p r z e d s i ę b i o r s t w gkim.
Remonty gru ntow ne i mod ern i z a c j ę bud ynkó w m i e s z k a l n y c h wykonują w zajadzie s pe cjal istyc zne pr z e d s i ę b i o r s t w a bud o w n i c t w a k o m u n a l n e go. W lodzi ich p r z y g o t o w a n i e m i nadzorem, poc zyna jąc od 1974 r .,
zajmuje się Zarząd Rem ontów i Inwestycji Gos poda rki Mieszkaniowej *. 1 grudnia 1985 r. Zarząd ten prz e k s z t a ł c o n y został w Przedsi ęblor
-29 Obs zern ie o zmianach w z a r ządz aniu budynkami mie szka lnymi w p i e rwsz ych latach pow o j e n n y c h pisze W. J a s k ó ł o w s к a, Ijoz- y<ój sto sunk ów m i e s z k a n i o w y c h w Ludzi w latach 1918-196B, Zeszyty Naukowe Ot" 1976, ser. III, nr 16, s. 235-239.
łil Zar ządzenie P r e zydi um Rady Nar odow e) m. Łodzi z dn. 16 sty- c/nia 1952 r . w sprawie utw orze niu p r z e d s i ę b i o r s t w a paribtwowegu pu-.l nazwa Miejski Zarząd Bud ynków M i e szka lnych : LódZ-Zachód, Łód Z-Pół- noc, Łódi P o ł u d n i e , Łó d ź - Ś r ó d m i e ś c i e Prawe, Ł ó d ź - Ś r ó d m i e ś ć l e Lewe
(Oz. Urz. RN m. Łodzi nr 3 i 4 z 195? t . poz. 10-13 i 16),
c h w alą nr 7B/7BB/53 Z d n . 10 grudnia 1953 r., w K t ó rej p r z ewid uje się 7 m i e j s k i c h zarządów bud vnko w Biieszkalnych U»z • urz. hn m.
Łodzi nr 12 z 1954 r. poz. 13).
^ Zar ządz enie nr 54/74 Pre zyde nta Miasta Łodzi z dnia x4 w r z e śnia 1964 r. w sprawie zmiany nazwy M ZB M Lód z - W i d z e w oraz jeyu z a k re su dzi ałan ia oraz Zar ządz enie nr 9/75 P r e zyde nta M ia sta lodzi
z dn. 18 marca 1975 r. w spr awie zmiany nazw m i e j s k i c h zar ządów b u d yn ków mie szk a l n y c h ŁódZ; Bałuty, Górna, Polesie, śró d m i e ś c i e oraz
ich zak resu dzi ałan ia (nie puol i k o w a n e ). Ola zwi ększ enia zakresu ie- won t uw any c h bud ynków Uc h w a ł y nr V I 11/ 40/0-> Ozielnicowe.j ftarty Wai u- dowej Lód Z - Ś r ó d m i e ś c i e z dn. 20 grudnia 19B5 r. (Ozu woj. łódzkiego nr l z 1986 r. poz. 4) pow ołan e zostało O z l elni cowe P r z e d s i ę b i o r stwo Rem onto we Bud ynków M i e s z k a l n y c h lód Z-Sródmiescie.
52 Z a r ządz enie nr 55/7Л P r e zyde nta Miasta Łodzi z dnia 24 w r z e śnia 1974 г ».s praw ie utw orze nia Z ar ządu R e m o n t ó w i Inwestycji Go spodarki Mie s z k a n i o w e j (nie pub liko wane) .
_____ ____ Zarzadzanie gospodarką kmonalną... 41 stwo Usł ug I n w esto rskic h Gospodarki M i e s z k a n i o w e j 3^. Na p o d s t a w i e p r z e k a z a n y c h uprawniert n a c z e l n i k ú w d z i elni c s p r awuj e ono równie* n ad zór nad remontami kap italnymi p r y w a t n y c h w i e l o r o d z i n n y c h b u d y n ków m ie szka lnych . Zarząd p o w o ł a n o o p i e r a j ą c się na z l i k w i d o w a n y c h d z i a ł a c h nad zoru 1 d o k u m e n t a c j i m i e j s k i c h zar ządó w b u d y n k ó w m i e s z kalnych. Nie któr e p r z e d s i ę b i o r s t w a gos poda rki m i e s z k a n i o w e j (np. Ś r ó dmie jskie ) pow o ł a ł y p o n owni e w ł a s n e służby, p r z y g o t o w u j ą c e i n a d z o r u j ą c e remonty b u d y n k ó w m i e szka lnych .
Dla lepszej obsługi s p r zęto wej i tra n s p o r t o w e j g o s poda rki m i e s z k a n i o w e j u t w o r z o n o w 1974 r. P r z e d s i ę b i o r s t w o lra ns p o r t o w e G o s p o darki M i e j s k i e j 3 4 . P r z e d s i ę b i o r s t w o p r z e j ę ł o tabor i sprzęt z a k ł a dów transportu: MZBM L ó d i-Ba łuty i ł ó d z k i e g o P r z e d s i ę b i o r s t w a O g r o dniczego.
S p ó ł d z i e l c z e zasoby m i e s z k a n i o w e są a d m i n i s t r o w a n e i e k s p l o a towane b e z p o ś r e d n i o przez s p ó ł d z i e l n i e m i e s zka niowe . Oo chwili wzno w ienia dzi ałal ności b u d o w l a n e j <19i>7 r.) zasoby s p ó ł d z i e l c z e Łodzi pro w a d z o n e były przez 4 s p ó ł d z i e l n i e mie s z k a n i o w e , p o w o ł a n e w o k r e sie międzyw ojenn ym.
W Łodzi, jak i w innych w o j e w ó d z t w a c h kraju, w y s t ę p u j ą s p ó ł dzielnie;
- mie szk a n i o w a lokatorskie, - m i e s z k a n i o w e własnoś ciowe ,
- m i e s z k a n i o w e l o k a tor sko-w łasno ścio we, - zrzeszenia budowy d om ów jednoro dzinn ych,
- zrzeszenia pomocy w b u d o w n i c t w i e jednoro dzinn ym. E k s ploa tacją zajmują się spółdzielnie;
- zar ządz ające roz proszonymi zasobami m i e s z k a n i o w y m i , - j e d n o o s i e d l o w e , d z i ałaj ące na terenie w i ę k s z y c h miast,
- wieloos iedlo we, p r o w a d z ą c e swoją d z i a ł a l n o ś ć w d uż ych a g l o mer acja ch.
W lodii działa 15 spółdzielni m i e s z M o i o w y c f t , w w i ę k s z o ś c i o ch a r a k t e r z e wie loos irdlo wych. W s p ó ł d z i e l n i a c h tych p o w o ł u j e się
JJ Oecyzja Pre zyde nta Mia sta Lotjzi nr 39/85 z dn. 30 lis topada 1985 r. w sprawie zwiany i zakresu d z i a ł a n i a Z ar ządu Rem o n t ó w i I n wes t y c j i Gospodarki M i e s z k a n i o w e j (nie p ub liko wana) .
4 Z a r ządz aniu nr «5/74 P r e z y d e n t a M i a s t a Łodzi г dn. 13 lipca 1974 r. w sprawie u t w orze nia P r z e d s i ę b i o r s t w a T r a n s p o r t o w e g o G o s podarki M i e j s k i e j (nie publiko wane) .
terenowo jednostki g o s poda rcze (rady osiedli), które administrują zespołami mieszkaniowymi Jednego osiedla. Pod staw ową jed nost ką o r ganizacyjną zaj mują cą się eks ploa tacją jest adminis tracj a budynków mieszkalnych, o pod obnym zakresie dzi ałan ia do rejonu obsługi m i e szkańców. Poza eksploatacją, większość łódzkich spółdzielni b u d o w nictwa mie sz k a n i o w e g o prowadzi dzi ałal ność inwestycyjną.
Zasobami prywatnymi administrują sami wła ścic iele domów lub u- stannwierii przez nich peł nomo cnicy (administratorzy). Na zasadzie dobrowolności działa Zrz eszeniu Właścicieli i Zar ządców [Jomów. Zrz esze nie to zajmuje się tylko 4\ b u d ynkó w prywatnych, I s t n i e j ą cych w todzi. Do 1963 r. p r z ynal eżnoś ć do Zrzeszenia była
obowią-35 zkowa
Budynki p r z e d si ębior stw i instytucji państwowych, nie prz ejęt e w a dm inis tracj ę przez prz edsi ębior stwa gos podarki mie s z k a n i o w e j lub spó łdzi elnie bud owni ctwa mieszkaniowego, p r o wadz ono są własnymi s i łami zakładów pracy. W Łodzi tylko n i e l i c z n e prz e d s i ę b i o r s t w a p o siadają samodzielne adminis tracj e wła snyc h bud ynkó w mieszkalnych.
Róż noro dność form własności bud ynków mie szka lnych , ich w s p ó ł istnienie w zes poła ch urb anis tyczn ych, skł ania ją do wsp ólne go g o s podarowania. Przepro wadzo ne w tym wzg lędz ie w różnych kra j a c h e k s per ymen ty nie przyniosły s p o d zie wanyc h efektów. R o z wiąz ania były p o ł owic zne i dotyczyły głównie p r z ekaz ania części u p r awni eń w z a kresie eksploatacji zasobów mie s z k a n i o w y c h spo ł e c z n y m zarządom spra w ow anym przez samych l o k a t o r ó w 3*“. W latach 1964-1972 p r z e p r o w a d z o no podobny eks peryment w Ło d z i 3^.
R oz porz ądzen ie Min iste rstwa Gospodarki K o m unal nej z dn. 2 3 grudnia 1963 r. dotyczące podstawy dzi ałan ia zrzeszeń wła ścic ieli pry watn ych domów (OzU nr 1 z 1964 r. poz. 2). Obecnie nal eżen ie do zrzeszeń reguluje R oz porz ądzen ie Min istr a Administracji, Gos poda rki Terenowej i Ochrony Środowiska z dn. 13 lutego 19B3 r. w sprawie zasad tworzenia i zakresu działania zrz eszeń właścicieli i z a r z ą dców domów oraz Krajowej Komisji W s p ółpr acy Zrzeszeń W ł a ścic ieli i Zar ządc ów Domów (DzU nr 11 Z 19Ö3 r. poz. 57).
36 W NRO wspólnoty domowe mogą pr z e j m o w a ć w o k r e ś l o n y m trybie pieczę nad budynkami mie szka lnymi i pok rywa ć z pob i e r a n y c h czy nszów koszty napraw i eksploatacji.
3 ^ Eks pery ment polegał na prz e k a z a n i u w Adminis tracj i Domów Mie szk alnych nr В dzi elni cy Śró dmie ście całości spraw e k s p l o a t a c y j n y c h o rg anom samorządowym., ADM spełniał rolę wy k o n a w c z ą i był p o d p o r z ą d ko wany s a m o r z ą d o w i .
D o t ychc zasow a pra ktyk a powoduje, że nie r u c h o m o ś c i w c h o d z ą c e w skł ad osiedla, sta now i ą c e g o cał ość p r z e s t r z e n n o - g o s p o d a r c z ą , z a r z ą d za ne są przez dwó ch i więcej, zaz wycz aj nie w s p ó ł p r a c u j ą c y c h ze sobą administratorów. Prowadzi tn do m ni ej e f e k t y w n e g o g o s p o d a r o w a nia i c zę sto do m a r n o t r a w s t w a spo ł e c z n y c h sił i árodków.
W latach s i e d e m d z i e s i ą t y c h po d j ę t o również i w Łodzi pró bę u p o rzą dkow ania systemu zar ządz ania w osiedlach. Jed nost kami wio dącymi w g o s poda rce zasobami mieszka niowy mi m ia ły być p r z e d s i ę b i o r s t w a g o s poda rki m i e s z k a n i o w e j lub spó łd z i e l n i e mie s z k a n i o w e . Jednostki te mają pra wo p r z ejmo wać w zarząd zasoby innych w ł a ścic ieli batlż
5 Й w z a j e m n i e p r z ekaz ywać wła sne .
Pro g r a m wdr ażan ia zasady j ed nego go s p o d a r z a nie p r z e b i e g a w spo sób pra widł owy i nie jest rea lizowany zgodnie z założeniami. S k ł a dają się na to p r z eszk ody natury tec hnic znej i prawnej. S p ó ł d z i e l cze zasoby m i e s z k a n i o w e są w mia rę jednorodne, n a t omia st p o z o s t a ł o są b ar dzo zió żnic owane pod w z g l ę d e m t e c h n i c z n y m i s t a n d a r d u w y p o s a żenia.
Zasoby będ ące p r z e d m i o t e m prz e k a z a n i a p ow inny być o d p o w i e d n i o p r z y g o t o w a n e (poprzez d o p r o w a d z e n i e ich do n a l e ż y t e g o sta nu t e c h nicznego). Tym war unko m o d p owia dają pra wie w całości s p ó ł d z i e l c z e zasoby mie szka niowe . P r z e d s i ę b i o r s t w a gos poda rki m i e s z k a n i o w e j nie m aj ą z reguły z a s trze żeń w p r z y j m o w a n i u ich w swój zarząd.
Ll e.rQ<f.gjL?a c 3b urządzeri k o m u n a l n y c h
5.1. C h a r a k t e r y s t y k a u r z ą d zeri k o m u n a l n y c h w m ias tach w o j ^ łód zkie go
Każ de roz wiąz anie organiz acyjn e, r ów niBż w g o s p o d a r c e k o m u n a l nej, po w i n n o u w z ględ niać s ta n urządzeri oraz p o z i o m ilo ściowy i
ja-W y t y c z n e w sprawie p o w o ł y w a n i a na o s i e d l a c h jednego g o s p o d a rza z aw iera zał ączn ik 2 do Z a r ządz enia nr 65 M i n i s t r a Gos poda rki Ter enowej i Ochrony Ś r o dowi ska z dn. 30 p a ź d z i e r n i k a 1974 r. w spra wls o r g aniz acji i zakresu d z i a ł a n i a z a r z ą d z a j ą c y c h b u d ynka mi rad na r o d o w y c h p r z e d s i ę b i o r s t w gos poda rki m i e s z k a n i o w e j oraz zjednoczeri n a d z o r u j ą c y c h ich d z i a ł a l n o ś ć (nie p u b liko wane) , a także Uchwała nr 72 Zar ządu C e n t r a l n e g o Zwi ązku S p ó ł d z i e l c z o ś c i B u d o w n i c t w a M i e s z k a n i o w e g o z dn. 18 sie rpni a 1974 r. w spr awie p r z e j m o w a n i a i p r z e k a z y w a n i a w adm i n i s t r a c j ę zleconą zas obów m i e s z k a n i o w y c h .
'*4 К и и ж . т у Kraatíowekí
kod ciowy świ adcz onych usług. W woj. łódzkim ele menty tu powinny być także bra ne poił uwagę przy k s z tałt owani u org anizacji eksploatacji urz ądze ń lokalnej infrastruktury technicznej. E k s ploa tację k o m u n i kacji mie jski ej i dro gown ictwa mie j s k i e g o prowadzą jednobr anZaw e
1 a tj e ) a 2
Urządzenia i usługi w o d o c l ą g o w o - k a n a l i i a c y j n e w mia stach woj. łód zkie go w 1985 r.
O lu goáó t.ieci wod.-kan. w km P o d łącz enia b u dynków m i e s z kal nych w szt. i Zu Zycie w o dy w g o s p o dar stwach dom owych t у s . m 5 M i a s t o w o d o c i ą gi ( r o z d z i e l cze) kana- i Izacja itiez d es zczo wej) w o d o c i ą g i kana- 1 Izacja Wojewódz two 1 23 3 , i. 798, l 26 072 12 603 1 80 382,4 Miasta 1 00 7, 5 794,9 22 007 12 5 3« 79 ObO.3 Lód# 771,ü 609,9 14 030 9 301 70 381,1 Ale ksandrów t. . 23,0 9,1 936 115 1 036,5 Głowno 10,0 14,6 207 125 290,6
Ko n stan tynów l . 10,U 5.7 308 96 520,0
Ozorków 19,9 3 3,0 368 175 7 В 3 , tí
Pab ianice 73,4 6 7,0 2 087 1 089 3 254,0
S tr yków 2,0 - 34 ■ - 109, 3
i_ _ Zgierz_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 96,6 54,0 4 037 1 6 37 2 705,0
7 Г ń d 1 oj Rocznik sta ty s t y c z n y woj ewód ztwa łódzkiego 1986, WUS, W d Z 1986, s. 90.
prz edsi ę b i o r s t w a o -zasięgu wojewódzkim. W tuj sytuacji nie zachodzi pot rzeb a charekt eryst ki uiządzeri i po z i o m u usług tych branż. N a t o miast omó wien ia wym agaj ą u r z ądze nia i usługi w o d n o - k a n a l i z a c y j n e (wod.-kan.), ocz yszc zania i zieleni, gdyz o r g aniz acja ich e k s p l o a tacji jest rozproszona.
«'■ii zQäxani g к ю larkq i omunalnq.., 45, W y p o s a ż e ń t о w s i n ň wod. kan. or 1/ rozmiary usług w poszczfcgól- nych mia stac h woj ewód ztwa p r z edst awia tab. 2. 0 z a k r e s i e u s ł u g 0- c z y s z c z a n i a i obs zara ch terenów zieleni m i e j s k i e j inf ormuje tab. 3.
I a b e 1 a 3 Urz ądze nia » usługi o c z y s z c z a n i a miast i zieleni mie iski el
w 1905 r. (31 grudnia) M i a s t o P o w i e r z - v c h m a 0- czyszcza- nych ulic i placów tys. m* Odpady wywie - Z i one taborem m e c h a n i c z n y m P o j e m niki W s z t . j , P o w i e r z c h n i a w ha
stal e pły nne p ar ków zieleni
W o j e w ó d z t w o 7 669,0 1 6Bfl,5 621,6 70 232 Mia sta 7 619,6 1 676, ü 544 ,3 67 346 509,7 360,9 todż 6 560,5 1 508,5 387,7 41 B98 519,2 303,8 Ale k s a n d r ó w t. 87,2 n , a 41,6 2 916 2,5 3,1 Gło wno 40,1 0,1 12,1 2 363 3,9 j K o n s t a n t y n ó w t.. 160,0 .15,0 22,0 3 200 7,3 4,5 Ozo rków 90,0 17,0 9,0 2 4 94 6,3 4,2 Pab iani ce 2ч 4 ,6 69,0 4 0 , В В 203 35,5 17,0 Stryków 30,0 2,8 6,3 437 1,2 Zgierz 407,0 24 ,6 5 Ü33 10,9 23,2 „ U s A S - S íva<J?!S .h 9“ S o k S t a t ys t yc ™ y woj e w ó d z t w a łód zkie go 1986,
Z p o d anyc h tam wielkości jed n o z n a c z n i e wynika, Iz u r z ą d z e n i a k o m u nal ne zna jdują się głó wnie w miastach. Ze w zg lędu na swoją w i e l k o « i roz miar wyp osaż enia w nie todzi, e k s p l o a t a c j ę p o s z c z e g ó l nyc h urządzeri k o m u n a l n y c h pro w a d z ą p r z e d s i ę b i o r s t w a jednobr anżow o.
R oz miar y urządzeri p o z o s t a ł y c h mia st k w a l i f i k u j ą Je jedynie do ist nienia p r z e d s i ę b i o r s t w w ie lobr anżow ych. Wie lkość p r z e d s i ę b i o r s t w jest bar dzo różna. N a j więk sze w i e l o b r a n ż o w e p r z e t i s j ę n i o ,two mają " a b i a n i c e , n a j m n i e j s z e istnieje w S t r y k ó wio. RPCkjf* w -u ob
s łu gujo przez Oddział Terenowy Głowno. Wsz ystk ie p r z e d si ębior stwa zajmują się również urządzeniami kom unal nymi w p o b lisk ich m i e j s c o woś ciach wiejskich.
5.2. Formy o r g a n i z acyjne ekaploatacjl urządzeń w o d o c i ą g o w o - k a n a ł I z ac yjnych
Ek s ploa tacji urz ądzeń w o d o c l ą g o w o - k a n a l i z a c y j n y c h w Polsce p r o wadzi 47 p r z e d si ębior stw j e d n o b r a ń ż o w y c h , n a j częś ciej o zasięgu woj e w ó d z k i m oraz prawie wszystkie prz edsi ę b i o r s t w a wielobranżowe. W woj. łódzkim zarządzanie tą p r o blem atyką jest rozproszone. Zanim w Łod zi ukształ tował a się óbecna org aniz acja eks ploa tacji urz ądze ń wod.-kan., prz echo dziła ona wiele zmian. Wynikały one z k o n i e c z n o ś ci d o s toso wania organizacji do "rozbudowujących się urz ądze ń p r o duk cyjn ych wodociągów, wzrostu sieci 1 usług w o d o c i ą g o w o - k a n a l i z a cyjnych.
W 1945 r. powstało prz edsi ę b i o r s t w o pn. M i e jski e Zakłady W o d o ciągów 1 Kanalizacji. Zajmowało się ono całą piobleroatyką - od p r o jek towa nia do eksploatacji. Ola usp raw n i e n i a org aniz acji w latach 1950-1952 dokortano pod ziału MZWiK na 4 sam odzi elne jednostki:
- e ks ploa tator a - Mie jski e P r z e d s i ę b i o r s t w o Wo d o c i ą g ó w l K a n a l i z a c j i 5 9 ,
- Inwestora - Biuro Budowy Wod ocią gu Okręgu Łódzkiego,
- wyk onaw cę sieci ulicznej - M i e jski e Pr z e d s i ę b i o r s t w o Robót W o d o c i ą g o w o -Kanal 1 zа с у j n y c h ,
- wyk onaw cę instalacji wewnątrz bud ynkó w - Mie j s k i e P r z e d s i ę bio rstw o I n s t a l a c y j n e 4^.
Po odd aniu do eksploatacji I etapu w o d ocią gu P i l ica- Lódź z l i k w i dowa no Biuro Budowy Wodociągu Okręgu Łód zkiego. Mie jski e P r z e d się b i o r s t w o Wod ocią gów i Kanalizacji 1 sty cznia 1956 r. prz e k s z t a ł
-39
Zar ządz enie Pre zydi um Rady N a r odow ej m.Łodzi z dnia 29 p a ź dzi erni ka 195! r. w sprawie u t w orze nia prz edsi ę b i o r s t w a p a ń s t w o w e go pn. Mie jski e Prz edsi ę b i o r s t w o W o d ocią gów i Kan aliz acji m.-Łodzi (Oz. Urz. RN m. Łodzi nr 2 z 1951 r. poz. 14t).
40
K. K r a s s o w s k i , 50-lat wo d o c i ą g ó w łódzkich, Łódź 1975, s. 45.
c on o w Pr z e d s i ę b i o r s t w o W o d o c i ą g ó w i K a n aliz acji Okr ęgu ł ó d z k i e go w r o z b u d o w i e 4 1 .
Nowo pow ołan e p r z e d s i ę b i o r s t w o zaj mowa ło się i n w e s t o w a n i e m i e k s p l o a t a c j a urz ą d z e ń p r o d u k c y j n y c h i sie c i o w y c h z zakresu w o d o c i ą gów i kan aliz acji. Po zre a l i z o w a n i u II eta pu w o d o c i ą g u Pil i c a - L ó d ź i z a k ończ eniu rozbudowy p o d s t a w o w e g o ukł adu w o d o c i ą g o w e g o w Łodzi w 1959 r., jednostka ta o t r z y m a ł a obecna naz wę - P r z e d s i ę b i o r s t w o W od o c i ą g ó w 1 Kan aliz acji Okręgu Ł ó d z k i e g o * 2 .
W latach s i e d e m d z l e s l a t y c h z w i ę k s z o n o zak res r e a l i z o w a n y c h i n westycji. S t a n o w i ł o to p o d staw ę do w y o dręb nieni a słu2by i n w e s t y c y j nej z PWiKOŁ. ł k w i etni a 1974 r. p o w ołan a została Dyr e k c j a Budowy Ocz yszc zalni Ścieków i W o d o c i ą g u S u l e j ó w - L ó d ź , p r z e k s z t a ł c o n a 1 sty cznia 1987 r. w O y r ekcj ę Inwestycji K o m u n a l n y c h 4 3 . S p r a w u j e ona funkcję inwestora z a s tępc zego u r z ądze ń wod.-kan. w m i a s t a c h wojewó*- dztwa łód zkiego oraz z aj muje się budowa, roz budo wa i m o d e r n i z a c j a innych o b i ektó w i u r z ądze ń kom unal nych. PW1 KÜI p rz ejął p o n o w n i e c a łość roz budowy k o m u n a l n y c h u r z ą d z e ń wod .-ka n. w Łodzi.
W woj. łódzkim e k s p l o a t a c j a k o m u n a l n y c h u r z ą d z e ń wod.-kan. w m i a s t a c h i n i e k t ó r y c h w s i ach zajmują się*
- P r z e d s i ę b i o r s t w o W o d o c i ą g ó w 1 K a n aliz acji O k r ęgu Łódzkiego, - zakłady wod.-kan. o d d z i a ł ó w ter enow ych r e j o n o w y c h p r z e d s i ę bi o r s t w gos poda rki k o m u n a l n e j w P a b i a n i c a c h i Zgierzu,
- zakład wod.-kan. O z o r k o w s k i e g o P r z e d s i ę b i o r s t w a Kom unal nego, - zakłady wod.-kan. m i e j s k i c h p r z e d s i ę b i o r s t w g o s poda rki k o m u n a l n e j i m i e s z k a n i o w e j w A l e k s a n d r o w i e i Strykowie.
41
Uchwała nr 62/55 P r e z y d i u m Rady N a r o d o w e j m. Łodzi z dn. 13 g ru dnia 1955 r. i z a r ządz enie P r e z y d i u m Rady N a r o d o w e j m. Łodzi z dn. 30 g ru dnia 1955 r. w sp r a w i e p o ł ą c z e n i a Biura Budowy W o d o c i ą gów Okręgu Łód zkie go oraz M i ß jsk iego .P r z e d s i ę b i o r s t w a W o d o c i ą g ó w i K a n aliz acji i utw o r z e n i e P r z e d s i ę b i o r s t w a W o d o c i ą g ó w i Kan aliz acji O kr ęgu Ł ó d zkie go w rozbudowie.
42
40 lat wod o c i ą g ó w i kan a l i z a c j i m. Łodzi - 1925-1965, Łódź 1965, s. 12 i U ch wała nr 85/ 864/71 P r e z y d i u m Rady N a r o d o w e j m. Ł o
dzi z dn. 17 ele rpnl a 1971, w spr awie zmiany p.p. P r z e d s i ę b i o r stwo W o d ocią gów 1 K a n aliz acji O k r ęgu Ł ó d z k i e g o w r o z budo wie (nie ptibl ikowana),
4 3
Z a r ządz enie nr 25/74 P r e z y d e n t a M i a s t a Łodzi z dn. 30 marca 1974 r. w s pr awie utw o r z e n i a Dyr ekcj i Budowy O c z y s z c z a l n i Ś ci eków i W o d o c i ą g u Sul ej ó w - L ó d ź w Łodzi i Z a r z ą d z e n i e nr 40/86 Pre z y d e n t a M i a s t a Łodzi z dn. 22 lis topa da 1986 r. w sprawie zmiany naz wy 1 .zakresu dzi ałan ia OBO ŚiWS Ł (nie p u b liko wane) .
Inwestowani« 1 program owani e urz ądze ń p r o dukc yjnyc h i s i e c i o wych w miastach województwa (.poza Łodzią) prowadzi Dyr ekcja Inw e stycji Komunalnych. Odciąża ona p r z e d si ębior stwa eks p l o a t a c y j n e od czynności inwestorskich oraz gwarantuje h a r dzie j rów nomi erną r o z budowę urz ądzeń wod. kan. w województwie.
PWiKOL zaopatruje również w wodę z ujęć wgł ębny ch i p o w i e r z chn iowy ch Tomaszów Maz. oraz niektóre wsie woj. piotrko wskie go, l e zące w pobliżu rurociągów tłocznych wod ociągu Piltca-Lódź.
Rozbudowa urządzeń p ro dukc yjnyc h i sieci w o d o c i ą g o w o - k a n a l i z a cyjnej w Łodzi oraz oddanie do ekeploatacji l etapu w o d ocią gu jU* lujów-Łódż i prz ejęc ie inwestycji znacznie zwiększyły zakres p r a cy PWikQL. Dla uzyskania odp owie dniej sprawnosci d z i ałan ia u t w o r z o ny został pion inwestycyjny, a wew nętr zną org a n i z a c j ę o pa rtu na za-
44 kła dach
W woj. łódzkim występują równieZ urz ądze nia wod .-kan., e k s pl o atow ane przez zakłady pracy. Mimo że w Łodzi sieć wod.-kan. o- bej muje już prawie całe miasto, istnieje nadal wiele instytucji i prz eds i ę b i o r s t w e ks ploa tując ych we wła snym zakresie ujęcia wody (studnie) i p o d czys zczal nie ścieków. Podobna zasada obo wiąz uje w eksploatacji ujęć wody и dużych pań s t w o w y c h i spó ł d z i e l c z y c h g o s pod a r s t w a c h rolnych.
Ek s ploa tacją 39 wod ocią gów wiejskich, o b e j m u j ą c y c h w woj. ł ó d z kim w 1987 г . 80 wsi, zajmuje się Wojewódzki Zakład llsłuy Wodnych, należący do pionu rolnictwa.
5.3. O r g a n lzacja ekaploatacji komurukacji
5.3.1. E k s ploa tacja komunikacji miejskiej
W Polsce zbiorową kom unik acje wie jską e k s ploa tuje 31 p r z e d s i ę bior stw o zasięgu w o j ewód zkim i 14 o zasięgu miejskim. Niewielki zakres zadań (5,7\) wykonuje 45 zakładów k o m u n i k a c y j n y c h w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h gos podarki kom unal nej i mieszkaniowej.
44 K. K r a s s o w s k i , Org aniz acja zao patr zenia w wodę re gioou łódzkiego, " P o l w o d - 7 8 " , Lódż 197H, s. 25.
