• Nie Znaleziono Wyników

Zarys dziejów klucza piątkowskiego i tenuty zduńskiej arcybiskupa gnieźnieńskiego (do lat siedemdziesiątych XVI wieku)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zarys dziejów klucza piątkowskiego i tenuty zduńskiej arcybiskupa gnieźnieńskiego (do lat siedemdziesiątych XVI wieku)"

Copied!
152
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

Acta Universitatis Lodziensis

FOLIA HISTORICA

29

Stanisław Marian Zajączkowski

ZARYS DZIEJÓW KLUCZA PIĄTKOWSKIEGO

I TENUTY ZDUŃSKIEJ

ARCYBISKUPA GNIEŹNIEŃSKIEGO

(DO LAT SIEDEMDZIESIĄTYCH XVI WIEKU)

WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO

ŁÓDŹ 1987

(3)

K O M I T E T R E D A K C Y J N Y W Y D A W N I C T W U N I W E R S Y T E T U Ł Ó D Z K I E G O

A n d r z e j Banasiak, Bohdan Baranowski, Zdzisław Kłapciński W a c ł a w Piotrowski ( p r z e w o d n i c z ą c y ) , Krystyna Urbanowicz

R E D A K C J A W Y D A W N I C T W " F O L I A H I S T O R I C A "

Zbigniew Stankiewicz, Julian Janczak Jarosław Kita R E C E N Z E N T Stefan Krakowski R E D A K T O R W Y D A W N I C T W A U Ł Bogusław Pielat R E D A K T O R T E C H N I C Z N Y Maria Wojciechowska O K Ł A D K Ę P R O J E K T O W A Ł Andrzej Frydel

Ф.

222?

g/29

J98?

W y d a w n i c t w o U n i w e r s y t e t u Ł ó d z k i e g o 1987

W y d a n i e I. N a k ł a d 2 5 5 + 8 5 egz. Ark. wyd. 9,6 Ark. druk. 9,5. P a p i e r kl. III, 70 g, 70 x 100

Zam. 1 23 /1 40 3 /8 7. B-13. C e n a zł 288 ,-D r u k a r n i a U n i w e r s y t e t u Ł ó d z k i e g o

Łódź, ul. N o w o t k i 143 ISSN 0208-6050

(4)

P r a c a m o j a j e s t p o ś w i ę c o n a d z i e j o m d w ó c h k o m p l e k s ó w m a j ą t k o w y c h a r c y b i s k u p s t w a g n i e ź n i e ń s k i e g o , a m i a n o w i c i e k l u c z o w i P i ą t k o w s k i e m u ( " c l a v i s P i ą t h k o v i e n s i s " ) i t e n u c i e z d u ń s k i e j ( " t e n u t a S d u n y " ). P i e r w s z y z n i c h z n a j d o w a ł s i ę w ś r o d k o w e j c z ę ś c i p r z e d r o z b i o r o w e g o p o w . ł ę c z y c k i e g o , d r u g i - w s c h o d n i e j p o ł a c i ó w c z e s n e g o p o w . o r ł o w ­ s k i e g o . N a s a m y m p o c z ą t k u n i n i e j s z y c h u w a g n a l e ż y z a z n a c z y ć , ż e p r z e d ­ m i o t e m m o i c h z a i n t e r e s o w a ń b ę d ą j e d y n i e t e o s a d y , k t ó r e w c z a s a c h s p i s y w a n i a l u s t r a c j i d ó b r a r c y b i s k u p s t w a , c o j a k w i a d o m o m i a ł o m i e j ­ s c e w l a t a c h 1 5 1 1 - 1 5 1 2 , n a l e ż a ł y d o o b u w y m i e n i o n y c h w y ż e j k o m p l e ­ k s ó w . Z a s t r z e ż e n i e t o j e s t o t y l e w a ż n e , ż e k l u c z p i ą t k o w s k i w c i ą ­ g u w i e k ó w , a t a k ż e i p o 1 5 1 2 r. z m i e n i a ł s w o j ą w i e l k o ś ć . I t a k 3. W a r ę ż a k o b l i c z y ł , ż e z n a j d o w a ł o s i ę w n i m w r ó ż n y c h o k r e s a c h o g ó ł e m a ż 4 9 o s a d , d o c z e g o d o l i c z y ł j e s z c z e 4 d a w n e w s i e s ł u ż e b n e ; w s u ­ m i e w i ę c b y ł o i c h 5 3 1 . J e d n a k ż e w p o c z ą t k a c h X V I s t u l e c i a w s k ł a d t e g o k o m p l e k s u m a j ą t k o w e g o w c h o d z i ł o t y l k o 14 o s i e d l i , k t ó r e w ł a ­ ś n i e b ę d ą p r z e d m i o t e m m o i c h d a l s z y c h z a i n t e r e s o w a ń . P o z o s t a ł e n a ­ t o m i a s t , w y m i e n i o n e p r z e z w s p o m n i a n e g o u c z o n e g o , w y s z ł y z e s t a n u p o ­ s i a d a n i a a r c y b i s k u p s t w a , c z ę s t o w n i e d a j ą c y m s i ę b l i ż e j o k r e ś l i ć c z a s i e . N i e k t ó r e z n i c h o t r z y m a ł a k a p i t u ł a ł ę c z y c k a w d r u g i e j p o ­ ł o w i e X I V w . 2 i n n e p r z e s z ł y w e w ł a d a n i e w ł a ś c i c i e l i ś w i e c k i c h l u b m o n a r c h y , a p e w n e z n i e z n a n y c h n a m p o w o d ó w z a g i n ę ł y . N a t o m i a s t o si e­ d l a s t a n o w i ą c e t e n u t ę z d u ń s k ą n i e w y k a z y w a ł y a ż t a k d u ż e j zmienności p o d w z g l ę d e m i c h p r z y n a l e ż n o ś c i . D l a t e g o t e ż w p o n i ż s z y c h r o z w a ż a ­ n i a c h b ę d ę n i e m a l z g o d n y z u s t a l e n i a m i J. W a p ę ż a k a o d n o ś n i e d o r o z ­ m i a r ó w t e j ż e m a j ę t n o ś c i ^ . * J. W a r ę ż a k , R o z w ó j u p o s a ż e n i a a r c y b i s k u p s t w a g n i e ź n i e ń ­ s k i e g o w ś r e d n i o w i e c z u , z u w z g l ę d n i e n i e m s t o s u n k ó w g o s p o d a r c z y c h w X V i X V I w . L w ó w 1 9 2 9 , s. 1 4 2 - 1 4 3 . 2 P i s z ę o n i c h w o d d a n y m do druku w " A c t a U n i v e r s i t a t i s L o d z i e n - s i s " a r t y k u l e p t .: U w a g i n a d d z i e j a m i w s i k o l e g i a t y ł ę c z y c k i e j ( d o p o ł o w y l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h X V I w . ) . ■ ^ W a r ę ż a k , o p . cit., s. 1 46 .

(5)

G ł ó w n y m z a d a n i e m m o j e j p r a c y b ę d z i e p r z e b a d a n i e d z i e j ó w t y c h k i l k u d z i e s i ę c i u o s a d o d c z a s ó w m o ż l i w i e j a k n a j d a w n i e j s z y c h a ż d o p o ł o w y l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h X V I w. C e z u r ą k o ń c o w ą m o i c h r o z w a ż a ń b ę d z i e : o k 1 5 7 6 , z k t ó r e g o p o c h o d z i r e j e s t r p o b o r o w y p o d a t k ó w woj. ł ę c z y c k i e g o . W a ż n ą k w e s t i ą w n i n i e j s z y c h r o z w a ż a n i a c h j e s t z a g a d n i e ­ n i e p o c z ą t k ó w t y c h o s i e d l i , c o z o s t a n i e u s t a l o n e , n a t u r a l n i e w s p o - s ó D h i p o t e t y c z n y , n a p o d s t a w i e r ó ż n y c h m e t o d b a d a w c z y c h . P o z w o l i to p r z e s u n ą ć , p r z y n a j m n i e j w n i e k t ó r y c h w y p a d k a c h , n i e r a z b a r d z o z n a ­ c z n i e w s t e c z i c h m e t r y k ę h i s t o r y c z n ą . Z e b r a n y m a t e r i a ł ź r ó d ł o w y p o ­ z w o l i t a k ż e n a s z k i c o w a ć h i s t o r i ę i n t e r e s u j ą c y c h m n i e o s a d , k t ó r e p o ­ za - P i ą t k i e n -* . n i e p o s i a d a j ą s p e c j a l n y c h o p r a c o w a ń ; p e w n e u w a g i na : э п а т i c h p r z e s z ł o ś c i m o ż n a z n a l e ź ć w " S ł o w n i k u G e o g r a f i c z n y m K r ó ­ l e s t w a r c l s k i e g o " c z y r ó ż n y c h p r z e w o d n i k a c h . P o z a s p r a w ą i c h p o - c z s t K c w . z a j n ę s i ę k w e s t i ą e w e n t u a l n y c h d a w n i e j s z y c h z m i a n w s t a n i e i c n p o s i a a a n i a , l o k a c j ą n a p r a w i e n i e m i e c k i m , c o p o s i a d a ł o z n a c z e - r ie za r ó w n o p o a w z g l ę d e m u s t r o j u w e w n ę t r z n e g o d a n y c h o s i e d l i , j a k i t o s p c d a r ozy ’i. w i e l k o ś c i ą a r e a ł u z i e m s k i e g o i n t e r e s u j ą c y c h p u n k ­ t ó w o s a d n i c z y c h i p a n u j ą c y m i w n i c h s t o s u n k a m i k o ś c i e l n y m i , “ -z. c-.azji. a l e t y l k o w m i a r ę p o t r z e b y , z o s t a n ą p o r u s z o n e i ę o s D O d a r c z e , k t ó r y m o d n o ś n a l i t e r a t u r a n a u k o w a za j - ^-ijąoa s i ę d o b r a m i k o ś c i e l n y m i p o ś w i ę c i ł a j u ż s p o r o m i e j s c a i P a p r o c k i , P i ą t e k . R z u t o k a n a p r z e s z ł o ś ć m i a s t a i j e o o star- o b e c n y , P o z n a ń 1 9 3 7 . P o n a d t o o t y m m i e ś c i e p e w n y c h d a n y c h c o s t a r c z a j ą : S ł o w n i k G e o g r a f i c z n y K r ó l e s t w a P o l s k i e g o i i n n y c h k r a - j ó w s ł o w i a ń s k i c h , r e d . 2. C h l e b o w s k i , W. W a l e w s k i , F • S j 1 i n i e r s к i , t. V I I I , W a r s z a w a 1 B 8 7 , s. 1 6 3 - 1 6 4 ; M i a ­ s t a p o l s k i e w t y s i ą c l e c i u , t. II, W r o c ł a w 1 9 6 7 , s. 64. i s r r u n " p u n k t o s a d n i c z y " z o s t a ł u ż y t y w p r a c y : S. Z a j ą с z- _ к 0 w = ч i, w s p r a w i e p r z e d m i o t u i p r o b l e m a t y k i b a d a ń n a d d z i e j a - ni o s a d n i c t w a . A r t y k u ł d y s k u s y j n y , " K w a r t a l n i k H i s t o r i i K u l t u r y M a ­ t e r i a l n e j " 1 9 5 6 , R. IV, n r 2, s. 2 1 8 . A u t o r r o z u m i e p o d t y m pojęciem n i e o s i e d l e "w ś c i s ł y m t e g o s ł o w a z n a c z e n i u " , t z n . b ę d ą c e s i e d z i b ą c z ł o w i e k a , a l e s t a n o w i ą c e t e ż o ś r o d e k d z i a ł a l n o ś c i g o s p o ­ d a r c z e j l u d z i . Za n i e d o p u s z c z a l n e u z n a ł w p r o w a d z e n i e t e g o t e r m i n u L. L e ^ c i e j e w i c z , U w a g i o p r o b l e m a t y c e b a d a ń n a d o s a d n i ­ c t w e m E u r o p y ś r o d k o w e j w e w c z e s n y m ś r e d n i o w i e c z u , " S t u d i a z D z i e j ó w O s a d n i c t w a " 1 9 6 8 , t. V I , s. 52. P r z y j ę l i g o j e d n a k i n n i b a d a c z e - p o r . n p .: W a l c z a k , N o w a p r a c a o p r z e o b r a ż e n i a c h o s a d n i c z y c h d a ­ w n e j K r a j n y , " Z a p i s k i H i s t o r y c z n e " 1 9 6 3 , t. X X V I I I , z. 2, s. 2 1 1 ; H. S t a m i г s к i, R o z m i e s z c z e n i e p u n k t ó w o s a d n i c z y c h S ą d e c c z y ­ zny w c z a s i e ( d o r. 1 5 7 2 ) i w p r z e s t r z e n i , " R o c z n i k S ą d e c k i " 1 9 6 5 -• VI w t y t u l e ) ; H. t o w m i a ń s k i , P o c z ą t k i P o l s k i , t. III, W a r s z a w a 1 9 6 7 , s. 1 8 - 1 9 . S t o s o w a ł g o S. Z a j ą c z k o w s k i w s w o i c h l i c z ­ n y c h p r a c a c h p o ś w i ę c o n y c h o s a d n i c t w u , a t a k ż e a u t o r n i n i e j s z e j

pracy

.

(6)

p r z e d s t a w i ł a j e d o k ł a d n i e 6 . S z e r z e j z a j m ę s i ę j e d y n i e f o l w a r k i e m , a l e t y l k o w a s p e k c i e o s a d n i c z y m . C h o d z i ć t u b ę d z i e m i a n o w i c i e o " u - f o l w a r c z n i e n i e " p o s z c z e g ó l n y c h k o m p l e k s ó w m a j ą t k o w y c h , w i e l k o ś ć i s ­ t n i e j ą c y c h t a m f o l w a r k ó w , s p o s o b y i c h p o w s t a w a n i a , a n i e o i c h p r o ­ d u k c j ę c z y r o d z a j s t o s o w a n e j w n i c h p r a c y . N i e z a j m ę s i ę t e ż s z e ­ r z e j s t o s u n k a m i s p o ł e c z n y m i , a w i ę c p a ń s z c z y z n ą w j e j r ó ż n y c h odm ia ­ n a c h , b o i to z a g a d n i e n i e o p r a c o w a n o j u ż w y s t a r c z a j ą c o w o d n o ś n e j l i t e r a t u r z e . Z p o w y ż s z y c h r o z w a ż a ń w y n i k a , że n i n i e j s z e s t u d i u m s t a n o w i ć b ę ­ d z i e p r z e d e w s z y s t k i m p r z y c z y n e k d o d z i e j ó w o s a d n i c t w a 7 n a t e r e n i e p r z e d r o z b i o r o w e g o w o j . ł ę c z y c k i e g o , k t ó r e w c z a s a c h d a w n i e j s z y c h s t a n o w i ł o p ó ł n o c n ą p o ł a ć s t a r e j p r o w i n c j i ł ę c z y c k i e j , p r z e k s z t a ł c o ­ n e j w c z a s a c h p a n o w a n i a K o n r a d a M a z o w i e c k i e g o w k s i ę s t w o o t e j n a z w i e . W w y n i k u b u n t u L e s z k a C z a r n e g o p r z e c i w o j c u , k s i ę c i u K a ­ z i m i e r z o w i w 1 2 6 0 r ., w l a t a c h 1 2 6 3 - 1 2 6 4 d o s z ł o d o p o d z i a ł u t e g o 0 k s i ę s t w a n a d w a m n i e j s z e , a m i a n o w i c i e ł ę c z y c k i e i s i e r a d z k i e . W c z a s a c h j e d n o c z e n i a p a ń s t w a z a n i k n ę ł a n a z w a k s i ę s t w o , a z a m i a s t n i e j z a c z ę t o u ż y w a ć t e r m i n u z i e m i a . W ł a ś n i e n a b a z i e t y c h z i e m w y ­ t w o r z y ł y s i ę w k o ń c u X I V w. w o j e w ó d z t w a . 9 R o z p r a w a m o j a o p i e r a ć s i ę b ę d z i e g ł ó w n i e n a ź r ó d ł a c h . S t a n o w i ą j e r ó ż n e g o r o d z a j u d o k u m e n t y , w ś r ó d k t ó r y c h n a s z c z e g ó l n ą u w a g ę z a ­ 6 P o r . n p . W a r ę ż a k, o p . c i t . ; J. T o p o l s k i , G o s p o ­ d a r s t w o w i e j s k i e w d o b r a c h a r c y b i s k u p s t w a g n i e ź n i e ń s k i e g o o d X V I d o X V I I I w i e k u , P o z n a ń 1 9 5 8 ; L. Ż y t к o w i с z, S t u d i a n a d g os po da r­ s t w e m w i e j s k i m w d o b r a c h k o ś c i e l n y c h X V I w . , W a r s z a w a 1 9 6 2 . 7 O d n o ś n i e d o z r o z u m i e n i a t e r m i n u " o s a d n i c t w o " p o r . p o d a n ą p r z e ­ ze m n i e d e f i n i c j ę , o p a r t ą z r e s z t ą n a u s t a l e n i a c h p o p r z e d n i c h badaczy t e g o z a g a d n i e n i a - S. M. Z a j ą c z k o w s k i , S t u d i a z d z i e j ó w o s a d n i c t w a n a o b s z a r z e L o d z i d o k o ń c a X V I w i e k u , L ó d ź 1 9 7 6 , s. 19. Я N a t e n t e m a t p o r . o s t a t n i o : S. M. Z a j ą с z к o w s к i, U- w a g i w s p r a w i e d a t y i p r z e b i e g u b u n t u L e s z k a C z a r n e g o , " R o c z n i k Ł ó ­ d z k i " 1 9 7 8 , t. X X I I I ( X X V I ) s. 5 - 2 5 , g d z i e o m ó w i o n a j e s t l i t e r a ­ t u r a i ź r ó d ł a . Z a z n a c z y ć n a l e ż y , iż n i e k t ó r z y b a d a c z e p r z y j m o w a l i , ż e b u n t m i a ł m i e j s c e w 1 2 6 1 r. i d ą c w t y m w z g l ę d z i e w i e r n i e za: K r o n i k a W i e l k o p o l s k a , wyd.' i k o m e n t a r z e m o p a t r z y ł a B. K ü r b i s , M o n u m e n t a P o l o n i a e H i s t o r i c a , S. II, t. V I I I , W a r s z a w a 1 9 7 0 , s. 116, r o z d z . 1 3 6 . W n a j n o w s z y c h b a d a n i a c h s t a n o w i s k o t a k i e z a j m u j e J. S z y m c z a k , W a l k i o k a s z t e l ' a n i ç l ę d z k ą w p o ł o w i e X I I I w i e k u , " R o c z n i k K a l i s k i " 1 9 7 4 , t. V I I , s. 3 3 - 3 4 ; i d e m , W s p r a w i e t zw . b u n t u L e s z k a C z a r n e g o w 1 2 6 1 г., " Z e s z y t y N a u k o w e U L " 1 9 7 6 , S. I, (. 4, s. 3 9 - 5 0 . * W y k a z c z ę ś c i e j c y t o w a n y c h ź r ó d e ł i i c h s k r ó t ó w z n a j d u j e s i ę na k o ń c u p r a c y .

(7)

s ł u g u j ą a k t y d o t y c z ą c e l o k a c j i l u b t r a n s a k c j i s o ł e c t w a m i . N i e k t ó r e z n i c h z n a n e s ą i o p u b l i k o w a n e in e x t e n s o , i n n e j e d n a k w s t r e s z c z e ­ n i a c h z a m i e s z c z o n y c h w w y d a n e j p r z e z B. U l a n o w s k i e g o w i z y t a c j i d ó b r a r c y b i s k u p i c h z l a t 1 5 1 1 - 1 5 1 2 . Ta o s t a t n i a d o s t a r c z a t e ż o g r o m n i e d u ż o m a t e r i a ł u o d n o s z ą c e g o s i ę d o s p r a w g o s p o d a r c z y c h i s p o ł e c z n y c h N i e s p o s ó b n i e w s p o m n i e ć t u t a k ż e o n i e o c e n i o n e j k s i ę d z e u p o s a ż e n i a a r c h i d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j s p i s a n e j p r z e z J. L a s k i e g o , d o s t a r c z a ­ j ą c e j m a t e r i a ł u d o s t o s u n k ó w k o ś c i e l n y c h , a b ę d ą c e j j e d n o c z e ś n i e p i e r w s z y m s w e g o r o d z a j u s k o r o w i d z e m m i e j s c o w o ś c i n a o b s z a r z e w s p o - n n i a n e j j e d n o s t k i k o ś c i e l n e j . W y k o r z y s t a n e z o s t a n ą t e ż d a n e z ksiąg s ą d o w y c h ł ę c z y c k i c h i ź r ó d e ł d z i e j o w y c h X V I w. o p u b l i k o w a n y c h p r z e z A. P a w i ń s k i e g o o r a z s t r e s z c z e n i a d o k u m e n t ó w z " M e t r y k i K o r o n n e j " w y - d a n e p r z e z T. W i e r z b o w s k i e g o . W y m i e n i ć tu t a k ż e n a l ą ż y p r a c ę 3. K o - r y t k o w s k i e g o o a r c y b i s k u p a c h p o l s k i c h , k t ó r ą m o ż n a d o p e w n e g o s t o ­ p n i a . t r a k t o w a ć j a k o s w e g o r o d z a j u w y d a w n i c t o ź r ó d ł o w e - z e w z g l ę d u n a o g r o m n ą i l o ś ć p r z y t o c z o n e g o w n i e j m a t e r i a ł u a r c h i w a l n e g o ^ . P o ­ m i j a j ą c p o m n i e j s z e w y d a w n i c t w a , z k t ó r y c h z a c z e r p n ą ł e m n i e c o i n t e ­ r e s u j ą c y c h d a n y c h , w s p o m n ę t y l k o , ż e o p r ó c z d r u k o w a n y c h ź r ó d e ł k o ­ r z y s t a m t e ż z r ę k o p i s ó w , a m i a n o w i c i e z e z n a j d u j ą c y c h s i ę w A G A D d o k u m e n t ó w p e r g a m i n o w y c h i k s i ą g " M e t r y k i K o r o n n e j " . C o s i ę t y c z y l i t e r a t u r y , to ś c i ś l e z w i ą z a n e j z t e m a t e m j e s t , p r a w i e b r a k , p o z a w s p o m n i a n ą r o z p r a w ą F. P a p r o c k i e g o o P i ą t k u . 0- p r ó c z c y t o w a n y c h u p r z e d n i o m o n o g r a f i i o d n o s z ą c y c h s i ę d o s t o s u n k ó w g o s p o d a r c z y c h i s p o ł e c z n y c h , z o s t a n ą w y k o r z y s t a n e p r z e d e w s z y s t k i m p r a c e d o t y c z ą c e d z i e j ó w t z w . r e g i o n u ł ó d z k i e g o , r e p r e z e n t o w a n e przez d z i e ł a t a k i c h b a d a c z y , j a k n p. K. P o t k a ń s k i , R. R o s i n , J. W a r ę ż a k , S. W o j t k o w i a k , S. Z a j ą c z k o w s k i , S. M. Z a j ą c z k o w s k i . P o z a t y m w m i a ­ rę k o n i e c z n o ś c i u w z g l ę d n i ę i n n e j e s z c z e p o z y c j e i to n i e t y l k o ś c i ­ ś l e h i s t o r y c z n e , a l e d o t y c z ą c e d r ó g i s z l a k ó w h a n d l o w y c h o r a z g e o ­ g r a f i i r e g i o n u . Te o s t a t n i e b ę d ą p r z y d a t n e d l a p o z n a n i a w a r u n k ó w fi­ z j o g r a f i c z n y c h o b s z a r ó w , n a k t ó r y c h u l o k o w a ł y s i ę i n t e r e s u j ą c e k o m ­ p l e k s y m a j ą t k o w e . J. K o r y t k o w s k i , A r c y b i s k u p i g n i e ź n i e ń s c y , p r y m a s o ­ w i e ' m e t r o p o l i c i p o l s c y o d r o k u 1 0 0 0 aż d o r o k u 1 8 2 1 , c z y l i d o p o ­ ł ą c z e n i a a r c y b i s k u p s t w a g n i e ź n i e ń s k i e g o z b i s k u p s t w e m p o z n a ń s k i e m , w e d ł u g ź r ó d e ł a r c h i w a l n y c h o p r a c o w a ł ..., G n i e z n o 1 B 8 8 - 1 8 8 9 , t. I - I I I . .

(8)

K o ń c z ą c n i n i e j s z e u w a g i c h c i a ł b y m z a p r e z e n t o w a ć k o n s t r u k c j ę p r a ­ c y . R o z d z i a ł I, t r a k t u j ą c y o w a r u n k a c h f i z j o g r a f i c z n y c h t e r e n u , z o ­ s t a n i e o p r a c o w a n y n a p o d s t a w i e o d n o ś n e j l i t e r a t u r y p r z e d m i o t u . Tutaj t a k ż e z a j m ę s i ę n i e c o s p r a w ą u k s z t a ł t o w a n i a g r a n i c y p o ł u d n i o w o - - w s c h o d n i e j d a w n e g o p o w . o r ł o w s k i e g o , g d z i e , j a k w s p o m n i a ł e m , u l o ­ k o w a ł a s i ę t e n u t a z d u ń s k a . R o z d z i a ł n a s t ę p n y b ę d z i e p o ś w i ę c o n y p r ó ­ b i e u s t a l e n i a p o c z ą t k ó w p o s z c z e g ó l n y c h o s a d . D o k o n a n e t o z o s t a n i e w r a m a c h o b u k o m p l e k s ó w w p o r z ą d k u a l f a b e t y c z n y m . W n a s t ę p n y m z a j m ę s i ę p r z e d s t a w i e n i e m d z i e j ó w o s a d , i c h l o k a c j a m i i e w e n t u a l n y m i z m i a ­ n a m i w s t o s u n k a c h w ł a s n o ś c i o w y c h . W k o l e j n y m r o z p a t r z ę k w e s t i ę w i e l k o ś c i p u n k t ó w o s a d n i c z y c h , a w ł a ś c i w i e n a l e ż ą c e g o d o n i c h areału u p r a w n e g o , o r a z i s t n i e j ą c y c h w nich f o l w a r k ó w . O s t a t n i w r e s z c i e r o z ­ d z i a ł z o s t a n i e p o ś w i ę c o n y s t o s u n k o m k o ś c i e l n y m , a w i ę c p r z y n a l e ż ­ n o ś c i i n t e r e s u j ą c y c h o s i e d l i d o p o s z c z e g ó l n y c h p a r a f i i , p o w s t a n i u i u p o s a ż e n i u t y c h ż e , a t a k ż e s p r a w i e s k ł a d a n i a d z i e s i ę c i n p r z e z o m a ­ w i a n e p u n k t y o s a d n i c z e . W z a k o ń c z e n i u z o s t a n ą p o d s u m o w a n e w y n i k i o - s i ą g n i ę t e w p r a c y . J a k w y n i k a z p o w y ż s z e g o , w m o j e j r o z p r a w i e , o c z y m j u ż z r e s z t ą w s p o m n i a ł e m u p r z e d n i o , n i e b ę d ę z a j m o w a ć s i ę s p r a w a m i g o s p o d a r c z y m i t z n . p r o d u k c j ą r o l n ą , w i e l k o ś c i ą z a s i e w ó w i p l o n ó w , f o r m a m i u p r a w y z i e m i , s t o s o w a n ą w ó w c z a s t e c h i k ą i t p . , p o d o b n i e j a k i p o w i n n o ś c i a m i i o b c i ą ż e n i a m i k m i e c i w X V I s t u l e c i u . D o t y c h z a g a d n i e ń b a r d z o w i e ­ l e c i e k a w e g o m a t e r i a ł u d o s t a r c z a p r z e d e w s z y s t k i m w s p o m n i a n a w i z y ­ t a c j a z l a t 1 5 1 1 - 1 5 1 2 . Z o s t a ł o n j u ż j e d n a k w d o s t a t e c z n y m s t o p n i u w y k o r z y s t a n y i w y z y s k a n y p r z e z r ó ż n y c h b a d a c z y , g ł ó w n i e t a k i c h j a k J. W a r ę ż a k , J. T o p o l s k i c z y L. Ż y t k o w i c z . P o i c h s z c z e g ó ł o w y c h b a ­ d a n i a c h o d n o s z ą c y c h s i ę d o s t o s u n k ó w z a r ó w n o g o s p o d a r c z y c h , j a k i s p o ł e c z n y c h t r u d n o b y ł o b y d o d a ć j e s z c z e c o ś n o w e g o . Z t e g o t e ż p o ­ w o d u , a b y u n i k n ą ć z a r z u t u , ż e p o w t a r z a m w y n i k i p r a c y t y c h ż e uczonych, p o s t a n o w i ł e m z r e z y g n o w a ć z o m a w i a n i a w s p o m n i a n y c h p r o b l e m ó w . N a z a k o ń c z e n i e p r a g n ą ł b y m d o r z u c i ć j e s z c z e j e d n ą u w a g ę . Z n a n e i d o s t ę p n e ź r ó d ł a n i e o ś w i e t l a j ą w s p o s ó b r ó w n o m i e r n y d z i e j ó w w s z y ­ s t k i c h o s i e d l i , k t ó r y m p r a g n ę p o ś w i ę c i ć m o j e r o z w a ż a n i a . W i e l k i e l u k i m a t e r i a ł o w e , j a k t o b ę d z i e m o ż n a z a o b s e r w o w a ć p o n i ż e j s z cze gó l­ n i e w r o z d z i a l e I I I , w y k a z u j e X V s t u l e c i e . Z t e g o w i e k u d o d z i e j ó w p e w n y c h o s i e d l i n i e d y s p o n u j e m y n i e r a z ż a d n y m i d a n y m i ź r ó d ł o w y m i . D l a t e g o t e ż d o k o n a n a p r ó b a r e k o n s t r u k c j i p r z e s z ł o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h w s i w y k a z y w a ć b ę d z i e b r a k i , c o - j e s t j e d n a k ż e r z e c z ą n i e z a l e ż n ą o d

(9)

a u t o r a . Z t e g o w z g l ę d u d z i e j o m n i e k t ó r y c h p u n k t ó w o s a d n i c z y c h b ę ­ d z i e m o ż n a p o ś w i ę c i ć z a l e d w i e k i l k a z d a ń , p o d c z a s g d y i n n y m , np. P i ą t k o w i , o w i e l e w i ę c e j m i e j s r n . D l a l e p s z e g o z i l u s t r o w a n i a w y w o d ó w n i n i e j s z e j p r a c y n a k o ń c u z o s t a ł y u m i e s z c z o n e d w i e m a p k i o b r a z u j ą c e k l u c z p i ą t k o w s k i i t e n u - t ę z d u ń s k ą . Z e w z g l ę d u n a i c h m a ł e r o z m i a r y n a m a p c e k l u c z a P i ą t k o ­ w s k i e g o z o s t a ł y u m i e s z c z o n e s i e d z i b y p a r a f i i , m i a s t a , p e w n e o s a d y w y m i e n i o n e w t e k ś c i e p r a c y l u b i n n e w i ę k s z e i z n a c z n i e j s z e w s i e . N i e s p o s ó b b y ł o n a m a ł e j m a p c e z a m i e ś c i ć b e z m a ł a 2 0 0 o s i e d l i , b o w t a ­ k i m p r z y p a d k u b y ł a b y o n a n i e c z y t e l n a . D l a t e g o t e ż s i ł ą r z e c z y m u ­ s i a ł e m o g r a n i c z y ć l i c z b ę z a z n a c z o n y c h n a n i e j p u n k t ó w o s a d n i c z y c h , c h o ć z d a j ę s o b i e s p r a w ę z t e g o , iż o k o l i c z n o ś ć ta o b n i ż a ż n a c z n i e j e j w a r t o ś ć .

(10)

R o z d z i a ł I W A R U N K I F I Z J O G R A F I C Z N E W r o z w o j u o s a d n i c t w a w a ż n ą r o l ę o d g r y w a ł y p a n u j ą c e n a b a d a n y m o b s z a r z e w a r u n k i f i z j o g r a f i c z n e , k t ó r e a l b o u t r u d n i a ł y , a l b o t e ż u ł a t w i a ł y t e n r o z w ó j 1 . D l a c z a s ó w d a w n i e j s z y c h , w ł ą c z n i e z o k r e s e m ś r e d n i o w i e c z a , w i e l k i e z n a c z e n i e p o s i a d a ł y t a k i e s k ł a d n i k i ś r o d o w i ­ s k a g e o g r a f i c z n e g o j a k g l e b y , z a l e s i e n i e , h y d r o g r a f i a , u k s z t a ł t o w a -2 n i e p i o n o w e t e r e n u . M n i e j s z ą n a t o m i a s t w a g ę m i a ł y b o g a c t w a n a t u ­ r a l n e , k t ó r e w t y c h w i e k a c h n i e b y ł y e k s p l o a t o w a n e z b y t i n t e n s y ­ w n i e . N i e b u d o w a n o g ł ę b o k i c h k o p a l ń , p o z a ż u p a m i s o l n y m i , z a d o w a ­ l a j ą c s i ę w y d o b y w a n i e m r u d z n a j d u j ą c y c h s i ę n a p o w i e r z c h n i lub b l i ­ s k o p o d n i ą . D o w a r u n k ó w f i z j o g r a f i c z n y c h n a l e ż y t e ż k l i m a t . T u t a j j e d n a k p r a g n ę z a z n a c z y ć , iż s p r a w ę t ę p o m i n ę , p o z o s t a j ą c p o d t y m w z g l ę d e m w z g o d z i e z p o g l ą d e m F. P e r s o w s k i e g o , k t ó r y u w a ż a ł , iż w b a d a n i a c h o s a d n i c z y c h p r o w a d z o n y c h z w ł a s z c z a n a m a ł y c h o b s z a r a c h j a k i e g o ś k r a j u w o l n o n i e z a j m o w a ć s i ę k l i m a t e m ' 5 . W a r u n k i f i z j o g r a f i c z n e m o ż n a w z a s a d z i e p o z n a ć d o k ł a d n i e d l a c z a s ó w w s p ó ł c z e s n y c h . J e d n a k ż e b a d a c z w i n i e n z r e k o n s t r u o w a ć j e d l a o k r e s u , k t ó r y m s i ę z a j m u j e , a n a l i z u j ą c s t a r e m a p y i c z e r p i ą c w i a d o ­ m o ś c i z e ź r ó d e ł p i s a n y c h . N a t u r a l n i e ta p r ó b a r e k o n s t r u k c j i n i e za w s z e b ę d z i e r ó w n o m i e r n a w o d n i e s i e n i u d o w s z y s t k i c h w s p o m n i a n y c h c z y n n i k ó w . S t a n i r o d z a j g l e b m o ż n a n p . p o z n a ć j e d y n i e d z i ę k i d a n y m w s p ó ł c z e s n y m . O d t w a r z a j ą c w a r u n k i h y d r o g r a f i c z n e b i e r z e m y p o d u w a g ę s t a n d z i s i e j s z y , p a m i ą t a j ą c j e d n a k , ż e w p r z e b i e g u p e w n y c h r z e k n a -^ S. M. Z a j ą c z k o w s k i , S t u d i a z d z i e j ó w o s a d n i c t w a n a o b s z a r z e t o d z i d o k o ń c a X V I w i e k u , Ł ó d ź 1 9 7 6 , s. 19; p o r . też Z. P o d w i ń s k a , Z m i a n y f o r m o s a d n i c t w a w i e j s k i e g o n a z i e ­ m i a c h p o l s k i c h w e w c z e ś n i e j s z y m ś r e d n i o w i e c z u . Z r ę b , w i e ś , o p o l e , W a r s z a w a 1 9 7 1 , s. 3 5 8 . 2 S. M. Z a j ą c z k o w s k i , o p . cit., s. 21. ■ * F . P e r s o w s k i , O s a d n i c t w o d o r z e c z a ś r e d n i e g o S a n u . P r Ó T b a r e k o n s t r u k c j i k r a j o b r a z u z X V w i e k u , [w:] S t u d i a z h i s t o r i i s p o ł e c z n e j i g o s p o d a r c z e j p o ś w i ę c o n e p r o f , d r F r a n c i s z k o w i B u j a k o ­ w i , L w ó w 1 9 3 1 , s . 83.

(11)

s t ą p i ł y z m i a n y z w i ą z a n e z i c h r e g u l a c j ą . I c h w y g l ą d d a w n i e j s z y m o ­ ż n a p o z n a ć d z i ę k i s t a r y m m a p o m . P r z y p u s z c z a l n i e t e ż w m i n i o n y c h s t u l e c i a c h n a w o d n i e n i e b y ł o w i ę k s z e n i ż w s p ó ł c z e ś n i e . C o s i ę t y c z y s z a t y l e ś n e j t o j e j r e k o n s t r u k c j a w z a s a d z i e j e s t m o ż l i w a j e d y n i e d l a c z a s ó w n o w s z y c h , p o c z ą w s z y o d k o ń c a X V I I I w . , k i e d y t o p o j a w i a ­ j ą s i ę w m i a r ę d o k ł a d n e m a p y . W w y j ą t k o w y c h w y p a d k a c h m o ż n a e w e n t u a l n i e u z u p e ł n i ć w z m i a n k a m i o l a s a c h , j a k i e z a c h o w a ł y s i ę w ź r ó d ł a c h h i s t o r y c z n y c h . N a o g ó ł j e d n a k ś c i s ł a l o k a l i z a c j a t a k i c h l a s ó w , n i e i s t n i e j ą c y c h o b e c n i e , j e s t r a c z e j n i e m o ż l i w a . I n t e r e s u j ą c e m n i e o b a k o m p l e k s y d ó b r a r c y b i s k u p i c h u l o k o w a ł y s i ę w c z ę ś c i n i z i n n e j d a w n e j z i e m i ł ę c z y c k i e j . K l u c z P i ą t k o w s k i w r o z m i a r a c h z n a n y c h z p o c z ą t k ó w X V I w. b y ł r o z r z u c o n y n a d u ż y m obs za ­ r z e d a w n e g o , p r z e d r o z b i o r o w e g o p o w . ł ę c z y c k i e g o w j e g o c z ę ś c i ś r o d ­ k o w e j , n a p ó ł n o c i n a p o ł u d n i e o d l i n i i B ł o t Ł ę c z y c k i c h z a l e g a j ą ­ c y c h w ś r e d n i o w i e c z u t e r y t o r i a n a d d o l n y m N e r e m i ś r e d n i ą B z u r ą ó- r a z о Ь з г а г у m i ę d z y t y m i r z e k a m i w m i e j s c u , w k t ó r y m p ł y n ą c z p o ł u ­ d n i a n a p ó ł n o c r z e k i te s k r ę c a ł y : p i e r w s z a w o k o l i c a c h L ę k i n a z a ­ c h ó d , d r u g a w p o b l i ż u Ł ę c z y c y n a w s c h ó d 4 . N a t o m i a s t t e h U t a z d u ń ś k a s t a n o w i ł a z w a r t y k o m p l e k s m a j ą t k o w y p o ł o ż o n y n a t e r e n i e p r z y p o m i n a ­ j ą c y m t r ó j k ą t , a u t w o r z o n y m p r z e z B z u r ę i w p a d a j ą c ą d o rliej o d p ó ł ­ n o c n e g o z a c h o d u S ł u d w i ę , z t y m j e d n a k , ż e d w i e w s i e d o n i e j n a l e ż ą ­ c e z h a j d o w a ł y s i ę n a p r a w y m b r ż e g u p i e r w s z e j z w y m i e n i o n y c h r z e k . O b e c n i e n a l e ż y p r z e j ś ć d o k r ó t k i e j c h a r a k t e r y s t y k i w a r u n k ó w f i ­ z j o g r a f i c z n y c h o b s z a r ó w Z a j m o w a n y c h p r z e z o b a k o m p l e k s y 5 . N a począt-4 0 t y c h B ł o t a c h i p r z e j ś c i a c h p r z e z n i e p o r . S. Z a j ą с z- k o w s к i, 0 p r z e j ś c i a c h p r z e z B ł o t a Ł ę c z y c k i e w ś r e d n i o w i e c z u Lw : J S t u d i a z g e o g r a f i i h i s t o r y c z n e j , r e d . A. G a 1 o s, J. J a n - ’ c z a k , " P r a c e W r o c ł a w s k i e g o T o w a r z y s t w a N a u k o w e g o " 1 9 7 6 , S. V I I , n r 1 7 9 , p a s s i m i z n a j d u j ą c e s i ę t a m m a p y . O p i s w a r u n k ó w f i z j o g r a f i c z n y c h z o s t a n i e p r z e d s t a w i o n y n a p o d ­ s t a w i e o d n o ś n e j l i t e r a t u r y , p r z e d e w s z y s t k i m g e o g r a f i c z n e j i m a p , k t ó r y c h w y k a z z o s t a ł p o d a n y w p r a c y : S. M. Z a j ą с z к o w s k i, S i e ć o s a d n i c z a i s t r u k t u r a w ł a s n o ś c i o w a o s a d n i c t w a d a w n y c h z i e m ł ę c z y c k i e j i s i e r a d z k i e j w p o c z ą t k a c h X V I w . , " S l a v i a A n t i q u a " 1 9 7 2 , t. X I X , s. 2 2 - 2 3 , p r z y p . 8 . P o n a d t o z p r a ć t a m n i e u w z g l ę d n i o n y c h na u w a g ę z a s ł u g u j ą : S. J e w t u c h o w i c z , R z e ź b a o k o l i c Ł ę c z y c y , [ w:] Z i e m i a ł ę c z y c k a . S z k i c e z t e r a ź n i e j s z o ś c i i p r z e s z ł o ś c i , Ł ó d ź 1 9 6 4 ; W o j e w ó d z t w o ł ó d z k i e . P r z e w o d n i k , W a r s z a w a 1 9 7 3 ; A. D y 1 i - , к o w a, G e o g r a f i a P o l s k i . K r a i n y g e o g r a f i c z n e , W a r s z a w a 1 9 7 3 ; S. Z a j ą c z k o w s k i , 0 p r z e j ś c i a c h . . . ; J. K o n d r a c k i , G e o ­ g r a f i a f i z y c z n a P o l s k i , w y d . IV, W a r s z a w a 1 9 8 U .

(12)

k u z o s t a n ą o n e p r z e d s t a w i o n e d l a t e r e n ó w , n a k t ó r y c h u l o k o w a ł s i ę k l u c z p i ą t k o w s k i , p o t e m tlla z i e m , n a k t ó r y c h u f o r m o w a ł a s i ę t e n u t a z d u ń s k a . C o s i ę t y c z y u k s z t a ł t o w a n i a p i o n o w e g o t o c z ę ś ć d a w n e g o p o w . ł ę ­ c z y c k i e g o n a p ó ł n o c o d l i n i i w y t y c z o n e j p r z e z m i e j s c o w o ś c i Z g i e r z -- M o d I n a -- O z o r k ó w -- T u г n a d N e r e m J . O y l i k z a l i c z y ł d o s t r e f y n i z i n n e j t z w . " k r a i n y p o d ł ó d z k i e j " ć . T e r e n t e n j e s t s ł a b o u r o z m a i c o n y . P r z e z ś r o d e k p r z e c i ę t y j e s t s m u g ą B ł o t Ł ę c z y c k i c h , s t a n o w i ą c ą i s t o t n y e- l e m e n t p r a d o l i n y W a r c i a ń s k o - O b r z a ń s k i e j , z w a n e j t e ż d a w n i e j W a r s z a - w s k o - B e r l i ń s k ą . D n o p r a d o l i n y s z e r o k i e n a 2 - 4 - 5 k m j e s t p ł a s k i e i z a b a g n i o n e , p o k r y t e ł ą k a m i i t o r f o w i s k a m i , k t ó r e m o ż n a s p o t k a ć g ł ó ­ w n i e n a p r z e s t r z e n i o d Ł ę c z y c y d o O r ł o w a . N a j n i ż s z y j e j p u n k t w g r a n i c a c h d a w n e j z i e m i ł ę c z y c k i e j j e s t p o ł o ż o n y n a w y s o k o ś c i 1 0 2 m n . p . m . n a w o d o d z i a l e B z u r y i G n i d y n a z a c h ó d o d Ł ę c z y c y . Obszary n a p ó ł n o c i p o ł u d n i e o d n i e j s ą n i e c o w y ż s z e , a l e p ł a s k i e i m a ł o u r o ­ z m a i c o n e . S p o t y k a m y t u t e r a s y w z n o s z ą c e s i ę n i e z n a c z n i e j e d n a n a d d r u g ą , a m i e j s c a m i w y d m y , n p , w d o r z e c z u ś r e d n i e j M o s z c z e n i c y p ow y­ ż e j P i ą t k u . B a r d z o w a ż n ą r o l ę w d z i e j a c h o s a d n i c t w a l u d z k i e g o odgry- w a J 4 S l e b y • W n a u c e p r z y j m u j e s i ę n a o g ó ł , iż w c i ą g u w i e k ó w u l e ­ g a ł y o n e r ó ż n y m z m i a n o m , c h o ć g w o l i ś c i s ł o ś c i n a l e ż y z p z n a c z y ć , iż n i e b r a k t e ż o p i n i i o d m i e n n y c h w tyip w z g l ę d z i e ® , S t r e f a n i z i n n a p o ­ s i a d a w z a s a d z i e g l e b y d o b r e , j a k i e m o g ł y w y t w o r z y ć s i ę n a t e r e n a c h p o l o d o w c o w y c h w p o d ł o ż u l a s ó w . O b s z a r y n a p ó ł n o c o d l i n i i ś r e d n i e j B z u r y i d o l n e g o N e r u z a l e g a j ą o b e c n i e p r z e w a ż n i e g l e b y b i e l i c o w e l e k k i e w y t w o r z o n e z g l i n z w a ł o w y c h o r a z p i a s k ó w s ł a b o g l i n i a s t y c h i g l i n i a s t y c h n a g l i n o w y c h i n a i ł o w y c h m a j ą c y c h d u ż ą w a r t o ś ć u ż y t k o w o - - r o l n i c z ą . W d o r z e c z u G n i d y w y s t ę p u j ą l e p s z e o d m i a n y b i e l i c p i a s k o ­ w y c h ( s z c z e r k i ) , z a ś i n n e i c h g a t u n k i z a l e g a j ą s p o r e p o ł a c i e o m a ­ w i a n e g o t e r e n u . P o z a t y m m a m y t u d o c z y n i e n i a z j e s z c z e lepszymi g le ­ b a m i , a m i a n o w i c i e b r u n a t n y m i , k t ó r e s t a n o w i ą b a r d z o d o b r e g r u n t y J. D у 1 i k, U k s z t a ł t o w a n i e p o w i e r z c h n i i p o d z i a ł n a k r a i n y p o d ł ó d z k i e g o o b s z a r u , łódź 1 9 4 8 , s. 7 - 1 0 ; p o r . t e ż : J. D у 1 i k, Z. 0 у 1 i k, R. К а с ż m a r e k, W o j e w ó d z t w o ł ó d z k i e . P r z e w o ­ d n i k t u r y s t y c z n y , W a r s z a w a 1 9 5 4 , s. 3 - 4 , a o s t a t n i o D у 1 i к o w a o p . c i t . , s . 2 0 . K. B u c z e k , Z i e m i e p o l s k i e p r z e d t y s i ą c e m l a t . ( Z a r y s g e o g r a f i c z n o - h i s t o r y c z n y ) , W r o c ł a w 1 9 6 0 , s. 69. 8 S. M. Z a j ą c z k o w s k i , S i e ć o s a d n i c z a . . . , s. 23 i p r z y p . 1 0, g d z i e z n a j d u j e s i ę l i t e r a t u r a d o t y c z ą c a t e g o z a g a d n i e n i a .

(13)

d o u p r a w y p s z e n i c y , b u r a k ó w c u k r o w y c h c z y c e b u l i . N a j w i ę k s z e s k u ­ p i e n i e t e g o r o d z a j u g l e b w s t r e f i e n i z i n n e j m o ż n a z a o b s e r w o w a ć na p o ł u d n i e o d l i n i i B ł o t Ł ę c z y c k i c h n a o b s z a r a c h m i ę d z y G n i d ę a d o l n ą M o s z c z e n i c ę , a w i ę c t a m , g d z i e u l o k o w a ł y s i ę n i e k t ó r e o s i e d l a k l u ­ c z a P i ą t k o w s k i e g o . S p o t y k a m y tu t e ż w y s e p k i c z a r n y c h g l e b , z w ł a s z ­ c z a w o k o l i c a c h P i ą t k u . 0 i l e c h o d z i o z a l e s i e n i e , t o j a k w s p o m n i a ł e m , s t a n j e g o m o ż n a o d t w o r z y ć d z i ę k i m a p o m z k o ń c a X V I I I w. i c z a s ó w p ó ź n i e j s z y c h .G ł ó w ­ n ą p o m o c s t a n o w i ć tu b ę d z i e m a p a 0. G i l l y e g o ^ . B e z l e ś n y m b y ł o d c i ­ n e k P r a d o l i n y o d k o l a n a G n i d y p o d B r o n n e m , d o u j ś ć M o s z c z e n i c y o r a z O c h n i d o B z u r y . N a p o ł u d n i e o d s m u g i B ł o t w y s t ę p o w a ł y j e d y n i e n i e ­ w i e l k i e s k u p i s k a l e ś n e , o c h a r a k t e r z e l o k a l n y m , np. i s t n i e j ą c y w s p ó ł c z e ś n i e d o ś ć s p o r y l a s m i ę d z y N e r e m a G n i d ą , d a l e j n a p o ł u d n i o ­ w y w s c h ó d o d L e ź n i c y M a ł e j o r a z m n i e j s z e l a s y z n a j d u j ą c e s i ę n a p ół ­ n o c n y z a c h ó d o d P a r z ę c z e w a w z d ł u ż b i e g u g ó r n e j G n i d y d o L e ź n i c y W i e ­ l k i e j . M a m y t e ż d o c z y n i e n i a z l a s a m i n a p o ł u d n i o w y w s c h ó d o d Ł ę ­ c z y c y w o k o l i c a c h A r n b r o ż e w a i M c h o w i c . B a r d z i e j z a l e s i o n e są o b s z a ­ ry p o ł o ż o n e n a w s c h ó d o d M o s z c z e n i c y , g d z i e p o w s t a ł y M ą k o l i c e c z y W o l a M ą k o l s k a . W t y c h w ł a ś n i e l a s a c h m o ż n a e w e n t u a l n i e d o p a t r y w a ć s i ę r e s z t k i d a w n y c h pu„szcz, i s t n i e j ą c y c h j u ż w c z a s a c h p l e m i e n n y c h . Z u p e ł n y b r a k l a s ó w u w i d o c z n i a ł s i ę n a t o m i a s t n a o b s z a r a c h p a r a f i i B ł o n i e , S i e d l e c , S ł a w o s z e w , M a z e w , M i ł o n i c e i W i t o n i a l e ż ą c y c h na p ó ł n o c o d B ł o t Ł ę c z y c k i c h , g d z i e s p o t y k a m y k i l k a w s i k l u c z a P i ą t k o ­ w s k i e g o ( K r ę ż e l e w i c e , S ą c z k ó w , D o b r o g o s t y ) ; j e d y n i e n a p ó ł n o c o d L ę k w i d o c z n y j e s t n i e z b y t p o k a ź n y o b s z a r l e ś n y . W i e l k i e z n a c z e n i e d l a r o z w o j u ' o s a d n i c t w a , a w o g ó l e d l a ż y c i a c z ł o w i e k a m a w o d a . N a j e j b r a k w d o b r a c h P i ą t k o w s k i c h n i e m o ż n a b y ­ ło n a r z e k a ć . L e ż a ł y o n e w d o r z e c z a c h N e r u z G n i d ą o r a z B z u r y z M o ­ s z c z e n i c ą . C a ł y t e r e n . n a p o ł u d n i e o d B ł o t p o k r y t y j e s t d o ś ć g ę s t ą s i e c i ą r z e c z n ą . M n i e j s z a j e s t o n a n a p ó ł n o c o d t e j s m u g i , a l e i t a m z n a j d u j ą s i ę m a ł e c i e k i w o d n e . W a r t o t e ż z a z n a c z y ć , ż e p r z e b i e g N e ­ r u m a u l e g ł w c i ą g u w i e k ó w z b y t d a l e k o i d ą c y m z m i a n o m , k t ó r e b y m o ż n a p r z e d s t a w i ć o p i e r a j ą c s i ę n a ź r ó d ł a c h . N a t o m i a s t o d n o ś n i e d o B z u r y t r z e b a s t w i e r d z i ć p o w a ż n e z m i a n y j e j k o r y t a - g ł ó w n i e w o ­ . ,D -. G 1 1 1 У. S p e z i a l k a r t e v o n S ü d p r e u s s e n , Berlin 1802-1B03. W c z e ś n i e j s z a o d n i e j , b o p o c h o d z ą c a z c z a s ó w p a n o w a n i a S t a n i s ł a w a A u g u s t a m a p a K. P e r t h e e s a, M a p p a s z c z e g u l n a W o i e w ó d z t w a Ł ę c z y c k i e g o , j e s t m n i e j d o k ł a d n a .

(14)

k o l i c a c h Ł ę c z y c y , k t ó r e z o s t a ł y p r z e z e m n i e o m ó w i o n e w i n n y m m i e j ­ s c u 1 0 . W s p o m n i e ć tu j e s z c z e w y p a d n i e , ż e ś r o d k o w a c z ę ś ć d a w n e g o pow. ł ę c z y c k i e g o p o s i a d a ł a p e w n e b o g a c t w a m i n e r a l n e . S t a n o w i ł y j e p r z e d e w s z y s t k i m , e k s p l o a t o w a n e j u ż w ś r e d n i o w i e c z u i t o w c z e s n y m , p o k ł a d y d a r n i o w e j r u d y ż e l a z n e j . I t a k w i a d o m o , ż e w XI i X I I w. w g r o d z i e ł ę c z y c k i m i s t n i a ł a d y m a r k a s ł u ż ą c a d o w y t o p u ż e l a z a i k u ź n i c a 11 P o ­ n a d t o z n a j d o w a ł y s i ę t u t a j s o l a n k i - d z i ę k i t e m u , ż e w g ł ę b i n a j ­ s t a r s z y c h , p o c h o d z ą c y c h z o k r e s u p e r m s k i e g o , o s a d ó w g e o l o g i c z n y c h , k t ó r e c i ą g n ą s i ę o d T o m a s z o w a M a z o w i e c k i e g o p o p r z e z K ł o d a w ę d o I- n o w r o c ł a w i a i d a l e j n a z a c h ó d w y s t ę p u j e s ó l 1 2 . Z d a n i e m b a d a c z a s o ­ l a n e k ł ę c z y c k i c h J. S a m s o n o w i c z a , w X V I I I i X I X w. b y ł y z n a n e i e k s ­ p l o a t o w a n e ź r ó d ł a s ł o n e w Ł ę c z y c y i D ą b r o w i c a c h , w T o p o l i z a ś j u ż w X I I I w. m i a ł a i s t n i e ć w a r z e l n i a s o l i ; ź r ó d ł a t e j e d n a k z b i e ­ g i e m l a t u l e g ł y w y s ł o d z e n i u 1 "*.

w

c z a s a c h w s p ó ł c z e s n y c h s o l a n k i s k u ­ p i a j ą s i ę n a p ó ł n o c o d P a r z ę c z e w a - w o s a d a c h t a k i c h j a k Wielka Wieś, Ś l i w n i k i , S o l c a W i e l k a i M a ł a , Z e l g o s z c z ; w p r z y p a d k u t e j o s t a t n i e j m i e j s c o w o ś c i ź r ó d ł a w s p o m i n a j ą o f u n k c j o n o w a n i u w a r z e l n i s o l i w l a ­ t a c h 1 7 8 0 - 1 7 9 5 . N a t o m i a s t n i e j e s t w i a d o m e , c z y e k s p l o a t o w a n o s o ­ l a n k i w p o z o s t a ł y c h w y ż e j w y m i e n i o n y c h o s i e d l a c h w o b e c b r a k u w i a ­ d o m o ś c i ź r ó d ł o w y c h . W o l n o j e d n a k m n i e m a ć , ż e w e w s i a c h S o l c a W i e l k a i M a ł a , k t ó r y c h n a z w y w y w o d z ą s i ę o d s o l i , ź r ó d ł a s o l n e b y ł y z n a n e i w y k o r z y s t y w a n e o d c z a s ó w b a r d z o d a w n y c h , s k o r o o b i e t e osady w s p o ­ m n i a n e s ą w d o k u m e n t a c h z d r u g i e j p o ł o w y X I V w . , a j a k t o b ę d z i e m o ż n a z o b a c z y ć p o n i ż e j , p o c z ą t k a m i s w y m i s i ę g a j ą c z a s ó w z n a c z n i e o d l e g l e j s z y c h . Z k o l e i w a r t o p r z y p a t r z y ć s i ę b l i ż e j w a r u n k o m f i z j o g r a f i c z n y m t e r e n ó w , n a k t ó r y c h u l o k o w a ł a s i ę t e n u t a z d u ń s k a . J a k w s p o m n i a ł e m , b y ł t o o b s z a r p o ł o ż o n y z a s a d n i c z o w w i d ł a c h B z u r y i S ł u d w i i . J e s t P o r . w s p o m n i a n y o d d a n y d o d r u k u w " A c t a U n i v e r s i t a t i s L o - d z i e n s i s " a r t y k u ł : U w a g i n a d d z i e j a m i w s i k o l e g i a t y ł ę c z y c k i e j . S. Z a j ą c z k o w s k i , 0 p r o d u k c j i ż e l a z a n a d a w n y c h z i e m i a c h ł ę c z y c k i e j i s i e r a d z k i e j d o p o ł o w y X V I w . , " Z e s z v t v N a u k o ­ w e U. Ł " 1 9 5 7 , S. I, z. 5. s. 39. 12 J. D y l i k , Z. D y l i k , K a c z m a r e k , o p. c i t . , s . 4 J. S a m s o n o w i c z , 0 s o l a n k a c h w Ł ę c z y c k i e m i i c h z w i ą z k u z b u d o w ą p o d ł o ż a c z w a r t o r z ę d u , " P o s i e d z e n i a N a u k o w e P ań st wo ­ w e g o I n s t y t u t u G e o l o g i c z n e g o " 1 9 2 8 , n r 1 9 / 2 0 , s. 2 7 - 2 8

(15)

o n m a ł o u r o z m a i c o n y , n a o g ó ł r ó w n i n n y , p o ł o ż o n y n i e z b y t w y s o k o n a d p o z i o m e m m o r z a . S p o t y k a m y tu s t o s u n k o w o d o b r e g l e b y , k t ó r e s t a n o w i ą b i e l i c e n a o g ó ł l e p s z y c h , p o d w z g l ą d e m u ż y t e c z n o ś c i r o l n e j , g a t u n ­ k ó w . N a w o d n i e n i e j e g o j e s t i b y ł o w y s t a r c z a j ą c e d l a p o t r z e b c z ł o ­ w i e k a , c h o ć j a k p o d k r e ś l a A. D y l i k o w a d o r z e c z e l e w e j s t r o n y B z u r y j e s t g o r z e j r o z w i n i ę t e o d p r a w e g o 1 4 . N a l e ż y p a m i ę t a ć , ż e o m a w i a n y t e r e n o t a c z a ł y z d w ó c h s t r o n y r z e k i : B z u r a i S ł u d w i a , a p o n a d t o i- s t n i a ł y t a m j e s z c z e i n n e d r o b n e c i e k i w o d n e . N a t o m i a s t b y ł o n p r a ­ w i e w z u p e ł n o ś c i p o z b a w i o n y l a s ó w , k t ó r e o d d a w n a z o s t a ł y w y k a r c z o - w a n e a i c h d a w n e t e r e n y w z i ę t e p o d u p r a w ę . J e d y n i e w o k o l i c a c h B ą ­ k o w a , R z ą ś n a i W i s k i e n i c m o ż n a b y ł o z a o b s e r w o w a ć n i e w i e l k i e l a s y . P r a g n ą ł b y m tu z a z n a c z y ć , ż e o m a w i a n y o b s z a r , s t a n o w i ą c y t r ó j k ą ­ t n e w y b r z u s z e n i e d a w n e g o w o j . ł ę c z y c k i e g o , s i ę g a j ą c e s w y m w i e r z c h o ­ ł k i e m p r a w i e a ż p o d Ł o w i c z , p i e r w o t n i e n i e w c h o d z i ł o w s k ł a d Ł ę c z y ­ c k i e g o , a l e n a l e ż a ł o n i e g d y ś d o k a s z t e l a n i i ł o w i c k i e j 1 5 . W s k ł a d z i e m i ł ę c z y c k i e j ó w t r ó j k ą t w s z e d ł p r z e d 1 3 5 7 г ., a p o 1 3 5 9 r. n a ­ s t ą p i ł o j e g o p o w i ę k s z e n i e o t e r e n y z n a j d u j ą c e s i ę n a p r a w y m b r z e g u B z u r y , g d z i e z n a j d o w a ł y s i ę 2 w s i e a r c y b i s k u p i e 1 6 . J a k i e b y ł y p r z y ­ c z y n y p r z e s u n i ę ć g r a n i c z n y c h p r z e d 1 3 5 7 r. t r u d n o j e s t o b e c n i e s t w i e r d z i ć , b o n i e s ą z n a n e o k o l i c z n o ś c i a n i d o k ł a d n y c z a s i c h d o ­ k o n a n i a . N a t o m i a s t o p r z y ł ą c z e n i u o b s z a r ó w n a p o ł u d n i e o d Bzury z a ­ 14 D y l i k o w a , o p . c i t . , s. 5 0 1 .

15 O d n o ś n i e d o g r a n i c i p i e r w o t n e j p r z y n a l e ż n o ś c i tej części pow. o r ł o w s k i e g o p o r . K. P o t к a ń s к i, O p a c t w o n a ł ę c z y c k i m g r o d z i e " R o z p r a w y A k a d ë m i i U m i e j ę t n o ś c i , W y d z . F i l o z o f .- H i s t ." 1 9 0 2 , S. II, t. X V I I I , s. 1 0 0 - 1 0 2 ; Z. W o j c i e c h o w s k i , M o m e n t y t e r y t o - r y a l n e o r g a n i z a c y i g r o d o w e j w P o l s c e P i a s t o w s k i e j , L w ó w 1 9 2 4 , s. 18 i m a p a ; S. A r n o l d , T e r y t o r j a p l e m i e n n e w u s t r o j u a d m i n i s t r a ­ c y j n y m P o l s k i P i a s t o w s k i e j (w. X I I - X I II ), " P r a c e K o m i s j i d l a A t l a ­ s u H i s t o r y c z n e g o P o l s k i " [ K r a k ó w ] 1 9 2 7 , z. 2, s. 5 4 - 5 5 i m a p a W i e l ­ k o p o l s k i ; J. K a m i ń s k a , G r o d y w c z e s n o ś r e d n i o w i e c z n e z i e m P o l ­ s k i ś r o d k o w e j n a t l e o s a d n i c t w a , Ł ó d ź 1 9 5 3 , m a p a n r 6 ; J . W a r ę - ż a k , O s a d n i c t w o k a s z t e l a n i i ł o w i c k i e j ( 1 1 3 6 - 1 8 4 7 ) , cż. I, Ł ó d ź 1 9 5 2 , s. 59, 7 5 - 7 7 i m a p a d ó b r ł o w i c k i c h z 1 7 9 2 r.; S. M. Z a j ą ­ c z k o w s k i , 0 k s z t a ł t o w a n i u s i ę g r a n i c d a w n y c h z i e m ł ę c z y c ­ k i e j i s i e r a d z k i e j d o X V I w . , " S l a v i a A n t i q u a " 1 9 7 1 [r. w y d , 1 9 7 2 ] , t. X V I I I , s. 1 3 2 - 1 3 4 ; R. R o s i n, R o z w ó j t e r y t o r i a l n o - p o l i t y c z n y d a w n y c h z i e m w o j e w ó d z t w a ł ó d z k i e g o ( X - X V w . ) , " P r a c e i M a t e r i a ł y Mu* z e u m A r c h e o l o g i c z n e g o i E t n o g r a f i c z n e g o w Ł o d z i . S e r i a A r c h e o l o g i ­ c z n a " 1 9 7 5 , n r 22, s. 4 2 2 - 4 2 3 . 16 S . M . Z a j ą c z k o w s k i , 0 k s z t a ł t o w a n i u . . . , s. 1 33 .

(16)

d e c y d o w a ł y w a r u n k i w ł a s n o ś c i o w e . W s i e t a m s i ę z n a j d u j ą c e należały d o a r c y b i s k u p i e j t e n u t y z d u ń s k i e j i z t e g o w z g l ę d u d o ł ą c z o n o j e do pow. o r ł o w s k i e g o . W a ż n y m c z y n n i k i e m w r o z w o j u o s a d n i c t w a , k t ó r y c o p r a w d a n i e n a ­ l e ż y d o w a r u n k ó w f i z j o g r a f i c z n y c h t e r e n u , a l e j e s t z n i m i ś c i ś l e z w i ą z a n y , j e s t s i e ć d r o ż n a . U ł a t w i a o n a n i e t y l k o k o m u n i k a c j ę m i ę ­ d z y o s i e d l a m i l u d z k i m i , a l e n i e k i e d y m o ż e p r z y c z y n i ć s i ę d o ich p o ­ w s t a w a n i a . W m i a r ę r o z w o j u o s a d n i c t w a s i e ć d r o ż n a u l e g a z a g ę s z c z e ­ n i u . O d t w o r z e n i e w i ę k s z y c h i w a ż n i e j s z y c h s z l a k ó w h a n d l o w y c h n a o g ó ł n i e n a p o t y k a n a p o w a ż n i e j s z e t r u d n o ś c i , n a w e t w o d n i e s i e n i u d o w c z e ś n i e j s z y c h o k r e s ó w ś r e d n i o w i e c z a . D r o g i t e g o t y p u p o z w a l a j ą p o ­ z n a ć z j e d n e j s t r o n y b a d a n i a a r c h e o l o g i c z n e w y k r y w a j ą c e r ó ż n e g o r o ­ d z a j u s k a r b y , z d r u g i e j z a ś ź r ó d ł a h i s t o r y c z n e i n f o r m u j ą c e o k o m o ­ r a c h c e l n y c h i s t n i e j ą c y c h w p o s z c z e g ó l n y c h m i e j s c o w o ś c i a c h , w z g l ę d ­ n i e p o d a j ą c e p r z e b i e g s z l a k ó w h a n d l o w y c h . G o r z e j n a t u r a l n i ? p r z e d ­ s t a w i a s i ę s p r a w a z d r o g a m i m a ł y m i , l o k a l n y m i , o k t ó r y c h ź r ó d ł a p i ­ s a n e p r z e k a z u j ą m a ł o w i a d o m o ś c i . D o k ł a d n y p r z e b i e g d r ó g n a i n t e r e ­ s u j ą c y c h m n i e o b s z a r a c h p o d a j ą m a p y z k o ń c a X V I I I w. W i ę k s z o ś ć z n a ­ n y c h w ó w c z a s d r ó g , z w ł a s z c z a w a ż n i e j s z y c h i w i ę k s z y c h , i s t n i a ł a j u ż n a p e w n o w ś r e d n i o w i e c z u . N i e k t ó r e j e d n a k , s z c z e g ó l n i e m n i e j s z e , m o ­ g ł y p o w s t a ć z n a c z n i e p ó ź n i e j i a . u i ; ; W i n t e r e s u j ą c e j a u t o r a ś r o d k o w e j c z ę ś c i p o w . ł ę c z y c k i e g o z n a j ­ d o w a ł y s i ę w s p o m n i a n e B ł o t a Ł ę c z y c k i e . W c z a s a c h d a w n i e j s z y c h s t a ­ n o w i ł y o n e b a r d z o p o w a ż n ą p r z e s z k o d ę w k o m u n i k a c j i ; m o ż n a j e b y ł o w ó w c z a s p r z e k r o c z y ć w z g l ę d n i e d o b r z e t y l k o w k i l k u m i e j s c a c h . J e d ­ n y m z n i c h i t o n i e z m i e r n i e w a ż n y m b y ł o p r z e j ś c i e m i ę d z y Ł ę c z y c ą a T o p o l ą K r ó l e w s k ą . M i a n o w i c i e z Ł ę c z y c y k i e r o w a ł a s i ę n a p ó ł n o c g r o ­ b l a d o w z m i a n k o w a n e j w s i T o p o l a , p r z e z k t ó r ą p r z e c h o d z i ł y drogi r o z ­ , У ? У ч,!'!т ? т п ’ . ,Z e s t u d i ó w n a d z a g a d n i e n i e m d r ó g w W i e l k o -p o l s c e o d X d o X V I I I w i e k u , " P r z e g l ą d Z a c h d d n i " 1 9 5 3 , R I X t II s. 1 9 9 ; R. R o s i n, Ziemi a' w i e l u ń s k a w X I I - X V I w. S t u d i a z ’dzie- j ó w o s a d n i c t w a , Ł ó d ź 1 9 6 1 , s. 2 1 8 1 8 „ n o , V W T T ? У V ? ’ • С 1 Ч s 2 5 0 p o d k r e ś l a , ż e m a p y p o c h o d z ą -L w ' P ° d a i 9 t a k g ę s t ą s i e ć t y c h d r ó g [ t z n . l o k a l n y c h ] , ż e w y r ó ż n i e n i e z n i c h d r ó g s t a r s z y c h , a k t u a l n y c h d l a p o s z c z e g ó l n y c h o - k r e s ó w e p o k i f e u d a l n e j j e s t r z e c z ą b a r d z o t r u d n ą " .

(17)

c h o d z ą c e s i ę o d t e j m i e j s c o w o ś c i w r ó ż n e s t r o n y 1 9 . P r z e z Ł ę c z y c ę i T o p o l ę w i o d ł y w a ż n e s z l a k i j u ż w X I I i X I I I w . , a z a p e w n e i d a w n i e j . T. W ą s o w i c z ó w n a u s t a l i ł a s z l a k h a n d l o w y p r o w a d z ą c y w t y c h w i e k a c h i w c z e ś n i e j z R u s i p r z e z R a d o m i I n o w ł ó d z d o Ł ę c z y c y . P o p r z e k r o c z e ­ n i u B ł o t d z i e l i ł s i ę o n: j e d n a d r o g a w i o d ł a n a K u j a w y , d r u g a z a ś -- p r z e c h o d z ą c p r z e z K o ł o i K o n i n -- d o W i e l k o p o l s k i 2 0 . T o o s t a t n i e o d g a ł ę z i e n i e z n a ł j u ż K. M a l e c z y ń s k i j a k o d r o g ę Ł ę c z y c a - K o n i n - P o z n a ń , a S. W e y m a n u z n a w a ł j e z a s t a r y ' t r a k t , k t ó r y w o k r e s i e rozbicia feu­ d a l n e g o s t a n o w i ł p o ł ą c z e n i e W i e l k o p o l s k i z p o ł u d n i o w y m M a z o w s z e m i R u s i ą , u ż y t k o w a n y z a ś b y ł i w c z a s a c h O d r o d z e n i a 2 1 . Z Ł ę c z y c y , a w ł a ­ ś c i w i e z T o p o l i s z e d ł i n n y s z l a k w k i e r u n k u p ó ł n o c n o - w s c h o d n i m d o P ł o c k a 2 2 . N a t e r e n a c h l e ż ą c y c h n a p o ł u d n i e o d p r a d o l i n y m o ż n a poznać l i ­ c z n e d r o g i k i e r u j ą c e s i ę d o Ł ę c z y c y . D w i e z n i c h p r o w a d z i ł y z K a l i ­ s z a p r z e z S p i c y m i e r z i P o d d ę b i c e , i n n e z Ł a s k u p r z e z L u t o m i e r s k , z S u l e j o w a p o p r z e z W o l b ó r z , z R a w y i I n o w ł o d z a p r z e z J e ż ó w , z g ł ę b i z a ś M a z o w s z a , z W y s z o g r o d u p r z e z S o c h a c z e w i Ł o w i c z 2 3 . W 1344 r. K a ­ z i m i e r z W i e l k i w y z n a c z y ł d r o g ę p r z e z Ł ę c z y c ę k u p c o m i d ą c y m z B r z e ­ ś c i a d o K r a k o w a i s t ą d n a W ę g r y , z a ś w 1 3 4 9 r. t z w . n o w ą drogę, k t ó ­ r a w i o d ł a z T o r u n i a d o L w o w a p o p r z e z I n o w ł ó d z , R a d o m i S a n d o -2 4 m i e r z . Z o w y m i d r o g a m i w t y m m i e ś c i e s t y k a ł s i ę t r a k t z K o ł a d o / 19 S, Z a j ą c z k o w s k i , 0 p o s i a d ł o ś c i a c h k l a s z t o r u trze- m e s z e ń s k i e g o w Ł ę c z y c k i e m w X I I w i e k u n a t l e p o c z ą t k ó w Ł ę c z y c y , " R o ­ c z n i k i H i s t o r y c z n e " 1 9 6 4 , R. X X X , s. 6 8 . ; i d e m, 0 p r z e j ś c i a c h . . . , s. 9 6 i n. o r a z m a p a n a s. 8 8 - 8 9 . T. W ą s o w i c z ó w n a , K a l i s z n a t l e w c z e s n o ś r e d n i o w i e ­ c z n e j s i e c i d r o g o w e j , [w:] O s i e m n a ś c i e w i e k ó w K a l i s z a , t. I, Kalisz I 9 6 0 , s. 7 6 - 7 8 i m a p a p r z y s. 7 3; p o r . S. Z a j ą c z k o w s k i , 0 p r z e j ś c i a c h . . . , s . 96. 21 K. M a l e c z y ń s k i , N a j s t a r s z e t a r g i w P o l s c e i stosunek i c h d o m i a s t p r z e d k o l o n i z a c j ą n a p r a w i e n i e m i e c k i m , L w ó w 1 9 2 6 , s. 2 0 1 i m a p a ; W e y m a n , o p . c i t . , s. 2 1 4 , 2 2 2 - 2 2 3 . 2 2 S. Z a j ą c z k o w s k i , 0 p r z e j ś c i a c h . . . , s. 9 6 - 9 7 . I b i d e m , s. 9 7; p o r . t e ż : R. R o s i n, P i o t r k ó w T r y b u n a l s k i w ś r e d n i o w i e c z u , [w:] 7 5 0 l a t P i o t r k o w a T r y b u n a l s k i e g o . M a t e r i a ł y n a s e s j ę n a u k o w ą , P i o t r k ó w T r y b u n a l s k i 1 9 6 7 , s. 1 6 - 1 7 , 1 9 - 2 0 . 24 S. W e y m a n , C ł a i d r o g i h a n d l o w e w P o l s c e P i a s t o w s k i e j , P o z n a ń 1 9 3 8 , s. 1 0 1 - 1 0 2 ; S. Z a j ą c z k o w s k i , 0 p r z e i - ś c i a c h . .., s. 98.

Cytaty

Powiązane dokumenty

1136, którym Jakób biskup(!) gnieźnieński miał nadać ulubionemu przez biskupa Ottona klasztorowi na górze św. Data budzi u autora podejrzenie, czy nie zachodzi

Monika Strzępka i Paweł Demirski niewątpliwie intensywniej niż ktokol- wiek dotąd w polskim teatrze poruszają się po przestrzeniach kultury niskiej, jej estetyki i symboli,

średniowieczna literatura polska jest pod tym względem bardzo uboga. Zachowały się następujące zabytki rękopiśmienne: 1 ewangeliarz niepełny z ok. oraz Glossa super

Układ szkieletu dziecka i osobnika dorosłego zdaje się sugerow ać niejednoczesne złożenie do grobu zwłok. nieopodal głowy zm arłego odkryło

Lipton R, Saper J, Ashina M et al.: A phase 3, randomized, double- blind, placebo-controlled study to evaluate the efficacy and safety of eptinezumab for the preventive treatment

Analiza badań sondażowych; Agnieszka Florczak, Krytyka Karty Praw Podstawowych w Polsce; Arkadiusz Domagała, Episkopat wobec Kar- ty Praw Podstawowych ; Larysa

Trudno to dociec, bo chociaż autor chciał wielokrotnie skontaktować się z Firlejem, ustalił nawet adres jego zamieszkania, nie udało mu się.. 7 7

The present contribution is organized as fol- lows: section 2 reviews the double-force-cou- ple point-source model and discusses the using of this model to explain the