A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA IU R ID IC A 40, 1989
A n d rze j Bu czek
W PŁYW REFORMY GOSPODARCZEJ NA KSZTAŁT PR AW A DEWIZOWEGO
Potrzeba zasadniczy ch zm ian u staw o d aw stw a dewizow ego d ostrze-g ana by ła już w po łow ie lat sied em dziesiątych. Pod jqte w tym o kresie p ra ce nie zostały jedn akże uw ień czo ne rozw iązaniam i u staw od aw czy -mi. S ytu acja taka b yła m. in. efektem b rak u p rzejrz ysty ch k on cepcji i dalece w olu n tary sty czn ej po lityki rządu w dziedzinie gosp odarki d e-wizowej. W y nik iem tej po lity ki było rosnące zad łużenie za gran icą, p rzy og raniczon ych m ożliw ościach ek sp o rtow y ch n aszej gospodark i.
Rola gospo darki dew izow ej w fun kcjo no w an iu go spo darki n aro d o -w ej -w zbudzała znaczne zain tereso -w anie od sam ego p oczątk u p o d ję-cia p rac nad reform ą gospodarczą. Stąd też kw estie zw iązane z g o s-p o d ark ą dew izow ą znalazły swe odbicie w s-po ch odzącym ze stycznia
1981 r. p ro jek cie P o dsta w o w ych zało żeń relo rm y g ospo da rczej1. K w e-stie te u względ nione z o stały także w o pracow an ym przez Kom isję do Spraw Reform y G ospodarczej — na p od staw ie trw a ją cej blisko pół ro ku społecznej dysikusji n ad w spom nianym dok um entem — p ro je kcie
K ieru n kó w relo rm y g ospoda rczej2.
U względnienie problem ów zw iązan ych z g ospo dark ą dew izow ą zn a-lazło swój w y raz zaró w no w tezach o góln ych d oty czący ch stru k tu ry u stro jow o -o rg an izacy jn ej oraz p od staw o w ych zasad funk cjon ow ania go spodarki, jak też w p ro p on ow any ch rozw iązaniach szczegółow ych d otyczących fun kcjo now an ia p rzed siębiorstw , h and lu zagran iczneg o, bądź też sy stem u bankow ego. N a szczególną uw agę zasług uje teza ogólna, stw ierdzająca ,,że zapew nien ie p orząd k u p raw ne go i p raw o -rządno ści w go spo darce n aro do w ej w ym aga p raw id ło w ej legislacji oraz spójności m ięd zy system em p raw nym , a sy stem em ekonom
icz-1 P or. K o m is ja d o S p ra w R e lo rm y G o s p o d a rc z e j. P o d s t a w o w e z a ł o ż e n i a r e l o r m y
g o s p o d a r c z e j (p r o j e k t) , n a k ła d „ T ry b u n y L u d u ", W a rs z a w a , s t y c z e ń 1981.
nym [...] " Dalsze sform ułow ania w tym zak resie zw róciły uw ag ą na po trzebę ścisłego ureg ulo w ania w y d aw an ia n orm aty w n y ch aktów w y -konawczych oraz na konieczność u staw o w eg o o k reślen ia k om p etencji naczelnych, cen traln y ch i teren ow y ch organó w państw ow ych. Po d-kreślo no także kon ieczno ść w p ro w adzen ia bezw zględ neg o obowiązku pu bliko w an ia w szelkich ak tó w no rm aty w n ych , regu lu jący ch sp ra w y gosp odarki n a ro d o w ej3. M ożna zauważyć, że p rzedstaw io ne p o stu laty od nosiły się z całą rozciągłością do po trzeby zreform o w an ia u sta w o -daw stw a dewizowego.
O bo w iązu jąca od 28 III 1952 r. ustaw a dew izow a4 była aktem p raw -nym o ch ara k terz e blank ieto w ym , przyzn ający m szczególnie szerokie ko m peten cje m inistrow i finansów. Kom peten cje te sięg ały tak daleko, że w łaściw ie m inister finansów, w drodze zwolnień w yd aw an y ch w fo r-m ie rozporządzenia, w ład ny był naw et całkow icie w yelir-m ino w ać w szelkie zakazy i o graniczen ia dewizowe. U staw a dew izow a o k reślała bo -wiem jed y n ie m ak sy m alny zak res reg lam en tacji, p ozo staw iając jego k ształtow anie p rzede w szy stkim w ręk ach m inistra finansów, a w n ie-co innym zak resie i form ie także w ręk ach m inistra h an d lu zagran icz-nego. R ozwiązanie takie zap ew niało bardzo dużą elastyczno ść reg lam en tacji dew izo w ej5, z drug iej jed n ak stro n y doprow adziło do n a d m ierneg o ilościowo ro zbudo w ania w y kon aw czych aktó w n o rm aty w nych®. Sy tu acja tak a stw arzała dalece n iep rzejrz y sty obraz u sta w o -d aw stw a -dewizow ego. W a rto na-d to zauw ażyć, że tym sposobem kształto w anie reglam entacji dewizowej przeb ieg ało całkow icie poza k on tro lą Sejmu. Poza ty m przepisy w yk on aw cze reg u lu jące zasady reglam entacji dewizowej w od niesien iu do sfery g ospo darki n a ro d o -wej, a w szczególności dotyczące h an dlu zagran iczneg o, często b yły nie publikow ane.
Pozostaw ienie tak dużej swobody w dziedzinie go sp odarki d ew izo-w ej okazało się, przede izo-wszy stkim izo-w latach sied em dziesiątych, dalece szkodliwe dla gospo darki n aro do w ej poprzez dopro wadzenie, w w y n i-k u n iesi-k rę po w an yc h działań rządu, do n adm iern ego zad łużenia Po l-ski. R ównocześnie stan ten p rzyczy nił się w dużej m ierze do p o w sta-nia sy tu acji k ry zyso w ej w całej g ospo darce narodow ej.
3 P o s tu la t ta k i z a w ie ra te z a 32 P o d s t a w o w y c h za ł oż e ń. .. o ra z te z a 23 K i e r u n k ó w r e lo r m y . .. 4 Dz. U. n r 21, po z. 133. U s ta w a t a d a le j z w a n a b ę d z ie w s k r ó c ie u s ta w ą d e w izo w ą . 5 R o z ró ż n ie n ie t a k ic h o d m ia n re g la m e n ta c j i d e w iz o w e j j a k e la s ty c z n a i s z ty w n a w y s tę p u je ju ż w l ite r a tu rz e fr a n c u s k ie j w l a ta c h trz y d z ie s ty c h . P o r. M . O r ł o w -s k i , K u r -s y w a l u t o w e — p ie n i ą d z k a p i ta l, W a r-s z a w a 1972, -s. 152. 6 P o r. C. K o s i k o w s k i , R o la M i n is tr a F in a n s ó w w s y s t e m i e z a r z ą d z a n i a f in a n s a m i w p a ń s t w a c h s o c j a l i s t y c z n y c h , Ł ódź 1976, s. 159.
R ealizacja założeń reform y g ospod arczej w znacznej m ierze p ozw o-liła na w y elim ino w anie n ieko rzy stny ch rozw iązań sy stem ow ych w d zie-dzinie gospo darki dew izow ej. W y razem działań leg islacy jn y ch re ali-zujący ch p o stu laty zaw arte w założeniach reform y g osp od arczej było m. in. u ch w alenie w dniu 22 XI 1983 r. u staw y — Prawo d e w izo w e7. Stw ierdzić można, że po dstaw o w ym osiągn ięciem no wego rozw iązania leg islacy jn eg o było zrezy gn ow anie z b lankietow ości przep isó w p raw -n ych po dstaw o w eg o dla g ospo darki dew izow ej ak tu praw -n eg o. Efekt ten został osiągn ięty m. in. poprzez og ran iczenie i k o n k rety zację kom -p eten cji organó w w yk onaw czy ch . Uległy -przede w szystk im likw idacji ko m p eten cje m inistra finansó w do w y daw ania rozporządzeń, w drodze k tó ry ch na g ru n cie przepisó w u staw y dew izow ej, m ógł on zw alniać od poszczególnych o graniczeń i obow iązków w tejże u staw ie p rzew i-dzianych. Praw o dewizowe, w przeciw ieństw ie do u sta w y dewizow ej, nie jest już ak tem p raw n ym o k reślając ym jedy n ie m aksy m aln y zak res obow iązzaków i ograniczeń. Ustaw a — Prawo d ew izow e, bliżej zak o n -k rety zu je zarów n o obowiąz-ki, ja-k i og ran iczen ia dewizow e, a nadto w art. 20 o kreśla także dozwolone czynności z za kresu ob ro tu d ew i-zowego.
W om aw ianej ustaw ie zostały rów nież bliżej sk o n krety zo w an e k om p eten c je m in istra finansów, m in istra h an d lu zagran iczn ego i N aro d o -w eg o Banku Polskiego -w zak resie udzielan ia z-w olnień de-w izo-w y ch 8. Spraw a ta jest o tyle isto tn a, iż przy usztyw n ien iu reg lam en tacji p o -przez lik w id ację blank ietow ości przepisó w ustaw y , zach ow any zo stał tą drogą k on ieczn y m arg ines jej elastyczności. E lastyczność ta nie po -zo staje w sprzeczności z założeniam i refo rm y gospo darczej, a będąc efek tem specyfiki g osp odarki dew izow ej, służy zapew nieniu spójności sy stem u p raw n ego z system em ekonomicznym . N ie jest bow iem m o-żliwe zapew n ienie tej spójności przy często zm ieniających się czy nnik ach ennikonom icznych, nnik ształtu jący ch się pod w pływ em zagran icy i rów -no czesn ym b rak u od pow iedn iej elastyczn ości k rajow y ch rozwiązań praw ny ch . Chodzi jed n akże o to, aby m argines elasty czn ości nie po -zostaw ał nieog ran iczo ny i aby podm ioty k sz ta łtu jąc e ten m argines p od leg ały k ontro li Sejm u9.
U staw a — Prawo d ew izo w e jest ró w n ież w yrazem realizacji p o -stu lató w dotyczących d osko nalenia p ro cesu legislacyjneg o.
Przeja-M DzTTT n r 63, poz. 288. U s ta w a d a le j z w a n a b ę d z ie u s ta w ą — P r aw o d e w i z o w e . 8 I n s ty t u c ji t e j o b s z e rn ą m o n o g ra fię p o ś w ię c iła E. F o j c i k M a s t a l s k a , Z e
-z w o l e n i e d e w i -z o w e w p o l s k i m p r a w ie d e w i -z o w y m , W ro c ła w 1975.
9 A k tu a ln ie w y ra z e m k o n tro li S e jm u w te j d z ie d z in ie je s t, z g o d n ie z a rt. 2G u s t a w y z d n ia 26 II 1982 r . o p la n o w a n i u s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z y m (Dz. U. rur 7, p o z. 51) u c h w a le n ie p rz e z S ejm b ila n s u p ła tn ic z e g o P a ń s tw a o ra z o c e n ia n ie je g o w y k o n a n ia .
wem teg o jest m. in. pełne i o stre o k reślen ie w art. 1 przedm io tu re g lam e n ta cji10. Je st to w yraźn y postęp w stosu n ku do rozw iązań u sta w y dew izow ej, k tóra su gero w ała w art. 1, jako b y przedm iotem reg u -lacji b y ły jed yn ie k w estie zw iązane z ob rotem w artościam i dew izo-wym i, podczas gd y faktyczn ie u stalo n y przez nią zak res reg la m e n ta-cji był znacznie szerszy. Pozostałe elem en ty zak resu przedm io tow ego nie znajdo w ały jedn akże swego w yrazu w przep isach ogólnych, a w y -arty k u ło w a n e zostały do piero w rozdziale czw -artym poświęconym ograniczeniom i obowiązkom. Rozw iązanie takie, z p un ktu widzenia techniki leg isla cy jn ej uw ażać należało za dalece ułomne.
M ożna jed n ak że dostrzec, że dążenie do do sko nalenia techn iki leg islacyjn ej, w przepisach u staw y — Prawo dew izow e, w pew n ych p rzy -p ad kach -p osu nięte zo stało za daleko. Przyk ładem teg o jest m. in. n ie-u zasadn io na zm iana nazew nictw a po jęć podm iotów obow iązków d ew i-zowych. Zauw ażyć należy, że o kreślen ie k rajo w ca i cudzoziem ca d w izowego stw orzone przez p rzep isy u staw y dew izow ej zo stało p rz e-jęte do p rzepisów p raw n ych spoza zak resu p raw a dewizowego. Po-w sta ją Po-w zPo-w iązku z tym liczne Po-w ątpliPo-w ości co do tego, czy o k reślenia te w y stęp u jące w ty ch w łaśnie poza p raw no dew izow ych przepisach, n ależy rozum ieć w zn aczeniu now ych o kreśleń stw o rzony ch przez u sta -w ę — Pra-wo de-w izo-w e, czy też -w znaczen iu -w ystępu jący m -w nieobo- w iązu jącej u staw ie dewizowej. Sądzić należy, że k w estie te ro zstrzyg -n ięte w i-n-n y b yć w p rzepisach koń co w ych i p rzejściow ych u staw y —
Prawo dew izow e, czego n iestety nie uczyniono. Spraw a je st o ty le
ważna, że aczkolw iek zak res ty ch po jęć uległ niew ielkim zmianom, lecz tym nie m niej istotnym . Sens ty ch zm ian spro w adza się do tego, że odd ziały i p rzed staw icielstw a w k ra ju osób praw nych, org anizacji i in sty tu cji nie będących osobam i praw ny m i m ające siedzibę za g ra -nicą, o ile p ro w adzą działalno ść zarobk ow ą są osobam i k rajow y m i, a jeżeli działalności tak iej nie prow adzą, są osobami zagranicznym i. W ątp liw ości są ta k dalekie, że n aw et p rzep isy spoza zak resu p raw a dewizowego, w y d an e po u ch w aleniu u staw y — Prawo d ew izo w e, p o -słu gu ją się n ad al pojęciam i k rajo w ca i cudzoziem ca d ewizowego11.
10 Z g o d n ie z a rt. 1 u s t a w a r e g u lu je : 1) u p ra w n ie n ia d o p o s i a d a n ia p rz e z o s o b y k ra jo w e i z a g ra n ic z n e w a rt o ś c i d e w iz o w y c h w kiraju o ra z u p r a w n ie n ia d o p o s ia d a -n ia p rz e z o s o b y k ra jo w e ty c h w a r to ś c i z a g ra -n ic ą , 2) o b ró t d e w iz o w y o ra z z a s a d y u s ta l a n i a i re a liz o w a n ia n a le ż n o ś c i i z o b o w ią z a ń p ie n ię ż n y c h w ty m o b ro c ie , 3) o b o -w ią z e k z g ła s z a n ia m ie n ia o s ó b k ra jo -w y c h z n a jd u ją c e g o s ię z a g ra n ic ą i m ie n ia o s ó b z a g ra n ic z n y c h z n a jd u j ą c e g o s ię w k r a j u o ra z o g ra n ic z e n ia n ie k tó ry c h c z y n n o ś c i n ie s t a n o w i ą c y c h o b ro tu d e w iz o w e g o , 4) w ł a ś c iw o ś ć o rg a n ó w w s p r a w c h d e -w iz o -w y c h o ra z z a k re s i z a s a d y k o n tr o li d e -w iz o -w e j.
11 P rz y k ła d e m te g o je s t c h o c ia ż b y ro z p o rz ą d z e n ie M in is t ra A d m i n is tra c ji i G o s p o d a rk i P r z e s tr z e n n e j z d n ia 18 X II 1984 r. w s p r a w ie w a ru n k ó w n a jm u b u d y ń
W a rto równ ież wspomnieć, że p ojęcie k rajo w ca i cudzoziem ca d e -w izo-w ego p rzy ję te zostało na -wzór roz-w iązań po lskich -w n iek tó ry ch p aństw ach so cjalisty czn y ch i mimo m ających tam m iejsce zm ian u s ta -w o da-w st-w a de-w izo-w ego pozostało nie zm ienione12.
Podobnie przedstaw ia się spraw a zastąpienia w y stęp u jącego w u sta w ie dewizowej p ojęcia o b ro tu w artościam i dewizowym i, pojęciem o b ro tu dew izow ego w usta w ie — Prawo d ew izow e. Również i w tym p rzy -pad ku trud no d o pa trzy ć się głębszej m otyw acji d ok on anej zmiany. Podkreślić n ato m ia st należy, że w spom niane n azw y p o jęć p o jaw iły się ju ż w p rojek cie om aw ianej u staw y pochodzącym z d ru g ie j po ło w y la t sied em d ziesiąty ch 13. Zauważyć należy, że w spom niany p ro je k t nie miał oczyw iście n ic wspólnego z założeniam i refo rm y go spo darczej. Stąd też w prow adzon e przez tę u staw ę zm iany p ojęć n ie p ow in ny by ć w ża-d en sposób k o jarz o n e z reform ą go spoża-darczą. M ożna natom iast ża-dojść do w n io sk u w o p arciu o p rzedstaw io ną sy tu ację, że b a last p rzyzw y cza-je ń stano w i dość znaczną przeszkodę w e w p row o dzaniu no w y ch zasad z dziedzin y techn iki tw orzen ia praw a.
N ależy jedn akże przyzn ać, że tw órcy p ro je k tu u staw y — Prawo
d e w izo w e z d rug iej po ło w y la t sied em d ziesiątych w w ielu p rzy p ad k ach
w yp rzedzili p o stu laty zaw arte w założen iach refo rm y go spo darczej. Dążeniem ich było m. itn. tak ie u reg ulo w anie g osp od arki dew izow ej, k tó re w sposób o ptym aln y prowadziłoby, zwłaszcza poprzez d ziałal-ność p ań stw a w za k resie m onopolu h andlu zagranicznego, do n a jb a r-dziej k orzystn ego k ształto w ania bilansu płatniczeg o pań stw a. Dzisiaj stw ierdzić można, że d ążenie to było w p ełn i zgodne z du ch em p o dję te j kilk a la t później refo rm y go sp odarczej. Być może, że p ro p o no -w ane przez t-w ó rcó-w p ro je k tu u sta-w y — Pra-wo d e-w izo -w e -w drug iej p oło w ie lat sied em d ziesiątych rozw iązania b yły zby t śm iałe w sto sun -k u d o -k o n iu n -k tu raln ie realizo w an ej wów czas p olity -ki gosp odarczej. Za w nioskiem takim p rzem aw ia fakt, iż p rop o no w an y w ówczas k ilk u -m iesięczny o kres vacatio legis p rzek ształcił się w o k res kilk uletni. Stąd
k.ów i lo k a li p rz e z c u d z o z ie m c ó w d e w iz o w y c h (Dz. U. rur 58, poz. 302). M im o , iż j e s t to ro z p o rz ą d z e n ie z m ie n ia ją c e , to p o s łu g u je s ię n a d a l p o ję c i e m c u d z o z ie m c a d e w iz o w e g o a n ie o s o b y z a g ra n ic z n e j, c h o c ia ż o b o w ią z y w a ł a ju ż u s t a w a — P r aw o
d e w i z o w e .
12 P rz y k ła d o w o s y tu a c ja t a k a w y s tę p u je w C z e c h o s ło w a c ji. P o ję c ie c u d z o z ie m c a i k ra jo w c a d e w iz o w e g o w p ro w a d z o n e z o s ta ło ta m n a w z ó r o k re ś le ń p o ls k ic h w za- k o n e o d e v iz o v e m g o s p o d a r s tw e z 1953 r. („ Z b ierk a z a k o n o v " 1953(107)) u trz y m a n a z o s ta ła p o z m ia n ie d o k o n a n e j w 1958 r . („ Z b ie rk a z a k o n o v " 1958(64)) i w y s tę p u je n a d a l w n o w y m a k c i e z 21 X II 1970 r. („Z b ie rk a z a k o n o v " 1970(43)). 13 K r y ty k ę p o j a w ia ją c y c h się w ó w c z a s p ro p o z y c ji z m ia n n a z e w n ic tw p rz e d s ta w ił J . S k o c z y l a s w p ra c y D o p u s z c z a l n o ś ć c z y n n o ś c i d e w i z o w y c h w p r a w i e PRL, W a rs z a w a 1979.
też można mieć wątpliw ości czy w łaściwe je st m ówić o u sta w ie —
Prawo d ew izo w e z listop ada 1983 r. jako o nowym p raw ie dewizow ym .
Dążenie twórców p ro jek tu, z d ru g iej połow y lat siedem dziesiątych, do u reg u lo w an ia możliwie w ustaw ie, w szystkich dziedzin m ający ch istotn e zn aczenie d la d opły w u do go sp od arki n aro do w ej śro dk ów d e -wizowych oraz racjo n aln ego go sp od arow ania nimi, nic nie straciło na ak tu aln o ści w o kresie realizacji refo rm y g ospo darczej. Czy d ążenie to faktycznie zo stało zrealizow ane m ożna mieć d uże w ątpliw ości — o k w e-stiach tych k ry ty czn e uwagi zasyg nalizow ane zostały w dalszej części rozw ażań. W tym m iejscu zaznaczyć n a le ży że w uch w alo n ej w listo-padzie 1983 r. u staw ie — Prawo d ew izo w e , w yrazem ty ch d ążeń je st m. in. zaw arcie — o k reślo n y ch po przednio w przepisach w y k o n aw -czych — zasad d oty cz ących u stalan ia i realizo w ania n ależn ości i zo-bo w iązań p ien iężn ych w o b ro cie dewizowym z zagranicą. Zam ieszcze-nie tych zasad bezp ośrednio w ustaw ie n ad ało im ch a rak teru b ard ziej trw ałeg o, p rzy czyn iając się tym sam ym do ich upo wszechnienia, a przez to tak że do zw iększenia ich p rzestrzeg ania.
Ja k wcześniej wspom niano, efek tem b lankietow ości u staw y d e w izowej było n ad m ie rn e rozbu do w an ie ilościow e przepisó w w y ko n aw -czych. Łącznie w ok resie ob ow iązyw ania u sta w y dew izow ej w y d an ych zostało po nad sto w y ko naw czych ak tów n o rm a ty w n y ch 14. O czy wiście liczba obo w iązujących w d an y m czasie ak tów w y k onaw czych b yła znacznie m niejsza. Znaczna p o praw a sy tu acji w tym za k resie n a stą -p iła w ro ku 1973 -po do konanej k od y fika cji og ólny ch zezw oleń d ew izowych m in istra finan só w 13. Od teg o czasu liczba aktó w w y k on aw -czych oscylo w ała w okół dwudziestu.
N a po d staw ie u staw y — Prawo d ew izo w e w y dan ych zostało do tej p o ry d w an aście ak tó w w y ko n aw czych 18. Liczba ta nie ob ejm uje p rzep isó w w y kon aw czych w y d any ch w w yk o n aniu in ny ch u staw a n a w ią -zu jący ch p ośredn io do u sta w y — Prawo d ew izow e. W yd aw ać się m o-że, że liczba o bow iązu jących ak tu aln ie w yk on aw czych ak tó w n o rm
a-14 P rz y k ła d o w o o g ó ln a lic z b a a k tó w w y k o n a w c z y c h w y d a n y c h p rz e z m in is t ra fin a n s ó w w ro k u 1969 w y n o s ił a 129, a w r o k u 1973 s p a d ła d o 84. P or. K o s i k o w -s k i , op. cit., -s. 159.
15 Z a rz ą d z e n ie m in is t ra fin a n s ó w z d n ia 6 V II 1973 r. w s p r a w ie z e z w o le n ia n a n i e k tó re c z y n n o ś c i o b ro tu w a rto ś c ia m i d e w iz o w y m i o ra z g ra n ic z n e j k o n tro li d e
w iz o w e j (M on. P ol. n r 29, po z . 184). Z a r z ą d z e n ie to u c h w a liło 28 a k tó w w y k o n a w -c z y -c h m in is tr a fin a n s ó w .
16 W lic z b ie te j m ie ś c i s ię : 1 ro z p o rz ą d z e n ie R a d y M in is tró w , 3 ro z p o rz ą d z e -n ia m i-n is t ra fi-n a -n s ó w , 1 ro z p o rz ą d z e -n ie m i-n is tr ó w fi-n a -n s ó w i h a -n d lu z a g ra -n ic z -n e g o , 3 z a rz ą d z e n ia m in is tra fin a n s ó w , 1 z a rz ą d z e n ie m in is tr a fin a n s ó w i p re z e s a NB P, 2 z a r z ą d z e n ia m in is tra h a n d lu z a g ra n ic z n e g o i 1 z a rz ą d z e n ie m in is tró w fin a n s ó w i h a n -d lu z a g ra n ic z n e g o .
ty w n ych w y d any ch na p odstaw ie u staw y — Prawo d ew izo w e , jest i ta k znaczna. Fakt ten spo w odo w an y je st p rzede w szystkim przez dw ie szczególnie istotn e przesłan ki. Pierw sza z nich — to rezy g n a cja z k o n cepcji ogólnego rozp orządzenia w ykonaw czego. Przesłanka ta je st e fe k -tem ścisłego o kreślenia przez u staw ę — Prawo d ew izo w e przypadków , w k tó ry c h o k reślo n e k w estie w in ny być sk o nk retyz ow an e przez o k re -ślon e podm ioty. Tym sposobem odrzuco na została zasada g e n eraln ej klau zu li w yk onaw czej d la m inistra fin ansów zaw arta w u staw ie d e -wizowej. Efektem teg o jest rozw iązyw anie różn ych k w estii przez różne a k ty w ykonaw cze, co oczyw iście po w od uje ich rozbudo w ę ilościową.
Przesłanka d ru g a zw iązana jest z w spom nianą wcześniej p otrzebą zach ow ania odpo wied niej elastyczn ości reg lam e ntacji dew izowej. K w e-stia ta jest szczególnie istotn a w o dniesieniu d o og ólny ch zezwoleń dewizow ych. Z ak res i liczba ty ch zezwoleń p ozo stają w bezp ośredn iej zależności od w aru n kó w k sz ta łtu jąc y ch g ospo darkę dewizową. Stąd też liczba ak tó w w y ko naw czy ch w y d aw an y ch w tym zakresie może ró żn ie k ształto w ać się w różn ym czasie. M ożliwość w yelim in ow ania tej sy tu acji istn ieje jed y n ie w drod ze u sztyw n ien ia zasad reg lam en ta-cji dew izowej, co p ozo staw ało by w raż ącej sprzeczności z założeniam i reform y go sp odarczej.
Szczególnie cennym osiągnięciem u staw y — Prawo d ew izo w e jest realizacja zasad rów nop raw no ści podm iotów go spodarczych. W z ak re -sie tym n astąp iła pełna realizacja założeń refo rm y go spodarczej. R eali-zacja tej zasady p o zostaje w ścisłym związku ze zm ianą k on cepcji m odelu zasad y państw o w eg o m onopolu h and lu zagranicznego w Pol-sc e17. W yrazem te j zm iany b yło u chw alenie 2 6 II 1982 r. u staw y o u praw n ien iach do p ro w ad zenia ha nd lu zagran iczn ego 18. O dejście od ry go rysty czneg o p ojm ow ania zasad y państw ow ego m onopolu h andlu zagran iczneg o, co pro p on ow ano w Polsce już w ro ku 195619, stw orzyło m ożliw ość u czestniczenia w tym h an dlu poza przed siębio rstw am i h and lu zagranicznego rów nież przedsięb io rstw om przem ysło w ym oraz innym osobom p raw n y m i fizycznym n a p od staw ie k o n cesji u dzielan y ch przez m inistra han dlu zagranicznego. K onsekw encją tego by ła rezy gn acja z w y od rębn io ną w u staw ie — Prawo d ew izo w e k ateg o rią w y k on aw
-17 P or. J . O k o l s k i , Z p r o b l e m a t y k i o b r o t u z w i ą z a n e g o z h a n d l e m m i ę d z y n a r o d o w y m ( U w a g i n a t le u s t a w y o u p r a w n i e n i a c h d o p r o w a d z e n i a h a n dl u z a g r a -n ic z -n e g o ), „ P a ń s t w o i P ra w o " 1983, -n r 4. ,s Dz. U. n r 7, p oz. 59. 19 O p ro p o z y c ja c h ta k ic h p is a li m . in. S. D ł u g o s z , C z y d e c e n tr a l iz a c j a w h a n d l u z a g r a n ic z n y m ( a r t y k u ł d y s k u s y j n y ) , „ H a n d e l Z a g ra n ic z n y " 1958, z. 2 o ra z J . G i e d w i d ż, C zy d e c e n tr a l iz a c j a w h a n d l u z a g r a n i c z n y m (gl os w d y s k u s j i) , „ H a n d e l Z a g ra n ic z n y " 1958, n r 7.
ców n aro do w y ch planów go sp od arczych oraz szczególnych zasad rea li-zow an eg o przez ©ich o bro tu dewili-zowego.
Przy o kazji zw raca się uwagę, że uległa likw idacji in sty tu cja n a stępczego zatw ierd zan ia um ów20, jak o zbędn a i n iep otrzeb nie k ręp u -jąca podm ioty u czestn iczące w h an d lu zag raniczny m 21. Stw ierd zenie to n ie do koń ca zgodne je st z praw dą. Praw dą jest, że in sty tu cja ta znik n ęła z u staw y — Prawo d ew izow e. Nie je st n ato m ia st praw dą, że in sty tu cja ta została zlikwidow an a w odn iesieniu d o h and lu zag ran icz-nego. Zauw ażyć m ianowicie n ależy , że n ajpo w szechn iej sto so w aną w p r ak ty ce form ą n astęp czego zatw ierdzan ia umów b yła forma pozw o-len ia n a p rzy w ó z lub w yw óz22. Form a ta została p rzejęta przez p rze-p isy u staw y — Prawo celn e23 i tam zyskała rze-p raw o o by w atelstw a. O g ól-n e zezwoleól-nie dewizowe w zak resie h aól-n d lu zag raól-niczól-nego i u sług zw ią-z an y ch ią-z tym h an dlem 24 ma ch ara k ter ią-zeią-zwolenia w arun ko w eg o. Ze-zw ala się bowiem jedno stk om h an dlu zagraniczn eg o25 na zaw ieranie um ów w za kresie o b ro tu tow aram i i usługam i z zagranicą, pod w a-run kiem u zy skan ia zezw olenia n a przyw óz lub wywóz. R ównocześnie p rzepisy w yk on aw cze z zakresu p raw a celnego w sp raw ie pozwoleń n a przyw ó z i wyw óz w handlow ym obrocie z zag ran icą2® zo bow iązują jedn o stk i h an dlu zagran iczn eg o do zam ieszczania w k o n trak tac h e k s-p o rto w y ch i im s-portow ych k lauzu li u zależn iającej w ażność k o n tra k tu od uzyskania pozw olenia n a wyw óz lub przyw ó z. T ak więc u z y sk a-n ie po zw olea-nia a-n a przyw óz lub wyw óz staa-n o w i rów a-nocześa-nie sp eła-nie- ełnie-n ie w a ru ełnie-n k u d o k o rzy staełnie-n ia z og ólełnie-n eg o zezwoleełnie-nia dewizowego, co jes t rów n ozn aczne z zezw oleniem n a p o b ran ie należn ości z zagranicy lub d ok o nan ie p łatn o ści n a rzecz zag ran icy.
20 S z e rz e j n a t e n te m a t S k o c z y l a s , o p. cit., s. 124— 135.
21 U z a s a d n ie n ie p r o je k tu u s ta w y — P ra w o d e w iz o w e , Diruk S e jm o w y n r 357.
22 W y n ik a to z § 9 z a r z ą d z e n ia n r 42 m in is tra h a n d lu z a g r a n ic z n e g o z d n ia 30 VI 1956 r. w s p ra w ie w y k o n a n ia p rz e p is ó w d e w iz o w y c h w z a k re s ie o b ro tu t o w a r o w e g o z z a g ra n ic ą i u s łu g z ty m o b ro te m z w ią z a n y c h (nie p u b lik o w a n e ) z m ie n io n e z a rz ą d z e n ie m n r 66 m in is tra h a n d lu z a g r a n ic z n e g o z d n ia 2 VII 1964 r. (Dz. U rz. M H Z n r 17, po z. 119). 23 U s ta w a z d n ia 26 III 1975 tr. P r a w o c e l n e (Dz. U. 1984, n r 57, po z. 290). 24 Z a rz ą d z e n ie n i 6 m in is tra h a n d lu z a g ra n ic z n e g o z d n ia 4 II 1985 r. w s p ra w i e o g ó ln e g o z e z w o le n ia d e w iz o w e g o w z a k re s ie h a n d lu z a g r a n ic z n e g o i u s łu g z w ią z a -n y c h z ty m h a -n d le m (Dz. U rz. -n r 4, p oz . 7). 2* J e d n o s tk a m i h a n d lu z a g ra n ic z n e g o , z g o d n ie z § 1 p o w o ła n e g o w y ż e j z a r z ą -d z e n ia n r 6 M H Z s ą : a) p a ń s tw o w e p rz e -d s ię b io rs tw a , k t ó r y c h o rg a n e m z a ło ż y c i e l-s k im j e l-s t m in il-s te r h a n d lu z a g ra n ic z n e g o , b) in n e n iż w y m ie n io n e w p k t. a o l-s o b y p ra w n e o ra z o s o b y fiz y c z n e u p ra w n io n e d o p ro w a d z e n ia h a n d lu z a g ra n ic z n e g o . 26 Z a rz ą d z e n ie n r 55 m in is tra h a n d lu z a g r a n ic z n e g o z d n ia 31 X II 1984 |r. w s p r a -w ie p o z -w o le ń n a -w y -w ó z i p rz y -w ó z -w h a n d lo -w y m o b ro c ie to -w a ro -w y m z z a g ra n ic ą (Dz, U rz . M H Z 1985, n r 1, po z . 1).
Łatwo w ięc dostrzec, że in sty tu cja następ czeg o zatw ierd zania um ów w form ie po zw o lenia n a p rzyw óz lub wywóz, fu n k cjo nu je n a d al w p o lskim p raw ie i to jeszcze p rzy rozszerzonym ak tu aln ie zak resie p o d miotowym. O b ejm u je m ianowicie w szystkie jed n o stk i h an d lu za g ra -nicznego, w ty m także nie będ ące jedno stk am i g osp odarki u społecznio-nej oso by p raw ne oraz osoby fizyczne. N a g run cie n a to m ia st p rzep i-sów u staw y d ew izow ej in stytu cja n astępczego zatw ierdzan ia um ów do tyczyła jed y n ie jedn o stek gosp odarki uspołecznio nej. Rozw iązanie to jest z jed n ej stro n y k on sek w en cją p rzy jęcia zasad y ró wn oupraw - ności podm iotów uczestn iczących w h an dlu zagranicznym , z d rug iej n ato m iast stro n y jest efek tem realizacji funkcji k o n tro ln y c h w y n ik a-jący ch z zasad y p aństw ow eg o m onopolu h and lu zagranicznego.
W arto tak że zauważyć, że p rzed staw ian e rozw iązania są rów no cześnie w y razem realizacji zasady spójności system u praw a. W tym p rzy padk u u zy sk an a zo stała spójn ość rozw iązań z zakresu p raw a d ew izo w ego z rozw iązaniam i p raw a celnego. O siągn ięcie tej spójności n a -stąpiło poprzez rezy gn ację ze stro n y praw a dewizowego z uno rm ow ań do tyczących insty tu cji w tej dziedzinie w yk ształco nej, k tó ra z czasem stała się instytu cją bardziej w łaściwą p raw u celnem u.
W związku z przedstaw ion ym i pow yżej rozw iązaniam i m ożna dojść do wniosku, że u staw a — Prawo d ew izo w e ch arak te ry zu je się d alek o idącą odporn ością na przejm o w an ie w yk ształcon y ch w innych dziedzi-n ach p raw a idziedzi-n sty tu c ji praw dziedzi-n odew izow ych. Za stw ierdzedziedzi-niem takim przem aw ia pom inięcie m ilczeniem p rzy ję tej w u sta w ie z d nia 2 6 II 1982 r. o go spo darce finansow ej p rzed siębio rstw państw ow ych 27 za-sad y sam ofinansow ania dew izow ego. U stawa ta stw ierd za bowiem w art. 30, ust. 1, że p rzedsiębio rstw o ma p raw o do dysp ono w an ia c zę -ścią w pły wó w dewizow ych u zy skanych ze zrealizow an ej przez siebie sprzedaży to w arów i usług. N atom iast ustaw a — Prawo dew izo w e, k tó ra weszła w życie przeszło dwa lata później, p rzy ję ła za zasadę ak u ra t ro zw iązanie odw rotne. Zgodnie bowiem z art. 24 w alu ty obce p rze kaz an e z zag ran icy n a p ok ry cie należności pow inn y b yć niezw łocznie po zaw iadom ieniu o ich przekazaniu o dprzed ane polskiemu b a n ko w i dew izow em u. Od zasady tej dopuszczony został co p raw da w y jątek, iż istnieje możliwość w p łaty o trzy m an yc h należności na rac h u -nek ban ko w y prow adzon y w w alutach obcych n a po dstaw ie zezw ole-n ia dew izow ego lub przep isów ustaw y .
Rzecz jedn ak że w tym, że rach u n ki b an ko w e p row adzon e w w alu -tach obcych dla p rzed siębiorstw pań stw o w y ch lub ich zrzeszeń,
zane bezpośredn io z in sty tu cją odpisów dew izo w y ch 28, prow adzone są na pod staw ie uchw ał R ady M inistrów 29. U chw ały te k o n sek w entn ie nie n aw iązu ją do przepisów z zak resu praw a dewizowego. Zauw ażyć można, że in sty tu cja odpisów dewizowych, k tó rej poprzedniczką by ła in stytu cja funduszów dew izo w ych30, n ie ty lk o nazw ą jest zw iązana z praw em dew izow ym pojm ow anym jako ogół przep isów reg u lu jący ch reg lam en tację i go spo darkę dewizową. Chodzi przecież o to, że po -jęcie reg lam en tacji ob ejm uje swym zakresem , n ie tylko ograniczen ia i obowiązki, ale także zasad y rozdziału dó br w y stępu jący ch w o g ra -niczonej ilości31. Dobrami takim i w tym p rzy pad ku są środki d e-wizowe.
W y d aje się, że w ag a zasad rozdziału śro dkó w d ew izow ych dla g o -spodarki dew izowej jest szczególnie istotna. W ram ach tych zasad, poza insty tu cją odpisów dew izow ych, m ieszczą się równ ież kw estie zw iązane zo sp rzedażą p rzed siębio rstw om p aństw ow ym śro dkó w dewizowych, zarów n o po obow iązu jącym ku rsie, ja k też w d ro d ze p rzetarg ó w d e -wizowych. W y stęp u jąc e w tym zakresie rozw iązania praw n e stw arz ają ró wn ocześnie po le do funk cjono w an ia bodźców, zarów no p o zy ty w -nych, jak i n egaty w ny ch , w dziedzinie rozw o ju eksportu, k tó re g o rola dla gosp odark i dew izowej ma ch arak ter zasadniczy. Pom inięcie w u s ta -w ie — Prwo d e-w izo -w e, ty ch szczególnie isto tny ch dla g osp od ark i n a-ro dow ej kw estii, uznać należy za po zo staw ienie tego ak tu p raw neg o w d użej sprzeczności z założeniam i reform y go spodarczej.
Podobny zarzut od nieść m ożna co do p om in ięcia w u staw ie —
Praw o d ePraw izo Praw e, zasad do tyczących p rzekazy Praw ania za g ranicą części d o
-ch od u zag raniczn y -ch osób p raw n y -ch i fizyczny-ch p row ad zący -ch w Pol-sce działalność gospodarczą. Z asady te zostały ściśle o kreślo n e w art. 33 u staw y z d n ia 6 VII 1982 r. o zasad ach prow ad zenia n a teryto riu m
28 P o r. Z. O f i a r s k i , Z m o d y f i k o w a n e z a s a d y f u n k c j o n o w a n ia o d p i s ó w d e w i -z o w y c h w w a l u ta c h w y m i e n i a l n y c h , c-z. I, „ P r-z e g lą d U s ta w o d a w s tw a G o s p o d a rc -z e g o "
1986, n r 6 ł cz. II, n r 7.
as U c h w a ła n r 134 R a d y M in is tró w z 28 V I 1982 r. w s p r a w ie d y s p o n o w a n ia p rz e z p rz e d s ię b io r s tw a p a ń s tw o w e c z ę ś c ią w p ł y w ó w d e w iz o w y c h ze z re a liz o w a n e j s p rz e d a z y t o w a ró w i u s łu g w e k s p o rc ie (M on. P ol. n r 18, p oz . 157), z a s tą p io n a u c h w a -łą n r 152 R a d y M in is tró w z d n ia 4 X 1985 r. w s p ra w ie s z c z e g ó ło w y c h z a s a d tw o rz e n ia i w y k o rz y s ty w a n ia o d p is ó w d e w iz o w y c h w w a lu ta c h w y m ie n ia ln y c h (M on. P ol. n r 32, poz. .218). 30 P or. W . K a w a ł k o w s k i , U w a g i o t w o r z e n i u i w y k o r z y s t a n i u f u n d u s z u d e w i z o w e g o p r z e d s i ę b b r s t w , „B a nk i K r e d y t" 1970, n r 2, T. P a w ł o w s k i , F u n -d u s z e -d e w i z o w e j a k o s t y m u l a t o r y e k s p o r t u , „ F in a n s e " 1979, n r 4 o ra z B. M u c h a . R o z w ó j i n s t y t u c j i f u n d u s z ó w d e w i z o w y c h p r z e d s i ę b i o r s t w i o r g a n iz a c ji g o s p o d a r -c z y -c h , „ Z e s z y ty N a u k o w e U J " 1983, P ra -c e P ra w n i-c z e , z. 106. 31 P or. M . M a d e y , A. S t e l m a c h o w s k i , Z a r y s p r a w a g o s p o d a r c z e g o , W a rs z a w a 1980, s. 258— 259.
Polskiej R zeczypospolitej Ludow ej działalności go spo darczej w za k re -sie d rob n ej w ytw órczości przez zag raniczne osoby p r aw n e i fizyczne32. Również i w tym p rzy p ad k u n ie m ożna mieć w ątp liw ości, że k w estie zw iązane z transferem środk ów dew izow ych po zostają w bezpośrednim zw iązku z k ształtem go sp od arki dewizowej. W zw iązku z p rze dstaw io n ym i k w estiam i m ożna odnieść w rażenie, że u staw a — Prawo d ew izo
-w e regu luje sp ra-w y drugorzędne, a czasem i m arg inalne dla g o spo darki
dewizowej.
Stąd też, leżąca rzekom o u p o dstaw p ro jek tu teza — tak ie g o u re -g ulow an ia -g osp od ark i dew izow ej, k tó re w sposób o pty m aln y p ro w ad ziłoby, zwłaszcza poprzez działalność pańsitwa w zak resie m onopolu h a n -dlu zagranicznego, do n a jb ard ziej ko rzystn ego k ształto w an ia bilansu płatniczeg o p ań stw a33, w y d aje się n ie znajdo w ać swego odbicia w u ch w alon ej n a p o dstaw ie w spo m n ianego p ro je k tu u staw y — Prawo
d ew izo w e. M ożna rów nież stwierdzić, że w tym za k resie u staw a — Prawo d ew izow e, n ie rea liz u je p o stu latu założeń reform y go sp odarczej
o dążeniu do spójności sy stem u p raw n eg o z system em ekonom icznym . Za wnioskiem takim przem aw ia przede w szystkim b rak spójn ości ro z w iązań p raw n y ch regu lujących , w różnych ak tach praw ny ch , g ospo -d ark ę -dewizową.
N iew łaściw e byłob y jedn ak że stw ierdzenie, że k w e stie zw iązane z nowym i w aru nk am i fun kcjon o w ania go spo d arki na ro do w ej, w tym p rzed e wszystkim h and lu zagranicznego, zostały w pełn i pom inięte w p rze pisach ustaw y — Prawo d ew izo w e. Dostrzec m ianowicie należy, że znalazły swe odbicie k w estie zw iązane ze w spó łpracą i k o o p era cją osób k rajo w y ch z osobami zagranicznym i. Zn alazły tak że sw e odbicie zasad y tw o rzen ia spó łek lub p rzed sięb io rstw z udziałem k ap itału ob -cego. W tym ostatnim przy padk u z zasadam i tym i p ozo staje w bez-p o śre d n iej k o relacji uchw alo na 23 IV 1986 r. u staw a o sbez-półkach z udzia-łem zagraniczny m 34.
Ogólnie można stw ierdzić, że reform a go spo darcza m iała raczej p o średn i wp ły w n a kształt u staw y — Prawo dew izow e. W pły w ten sp ro -w adzał się -w zasadzie do st-w o rzen ia -w aru n k ó-w do uch-w alen ia no-w ej ustaw y , k tó ry c h to w a ru nk ów b rak by ło w d ru g iej połow ie lat sie-dem d ziesiątych. Fak ty cznie jedn akże w zasadzie n ad an y został k ształt u staw odaw czy rozwiązaniom pochodzącym z tam teg o ok resu . N o w e ro zw iązania zw iązane z reform ow aną gospo darką narodo w ą w u sta -w ie — Pra-wo d e-w izo -w e -w zasadzie nie znalazły s-w ego odbicia. Fak t ten zw iązany jest z up rzedn io obow iązu jącą ko ncep cją wyłączności
32 Dz. U. n r 19, po z. 146
33 U z a s a d n ie n ie p r o je k tu u s t a w y — P r aw o d e w i z o w e , D ru k S e jm o w y n r 357. 34 Dz. U. n r 17, poz. 88.
reg u low an ia tej dziedziny w drod ze n orm aty w n ej działalno ści Rady M inistrów 35.
O dm iennie n ato m ia st ocenić m ożna w p ływ reform y g ospod arczej n a całok ształt rozw iązań p raw n y ch reg ulu jący ch g ospo dark ę dew izo-wą, tj. praw o dewizo we szerok o rozum iane. W tej dziedzinie nastąpiły d alek o idące p rzeo brażen ia — zw iązane w dużej m ierze ze zm ianą k oncepcji m odelu zasady państw o w eg o m onopolu h and lu zag ran icz-nego. M ożna powiedzieć, że n ow e po dejście do zasa dy państw o w eg o m onopolu h and lu zag ran iczn eg o w istotny sposób w płyn ęło na ak tu a l-n y k ształt za sad y m ol-nopolu w alutow eg o p ań stw a. R ozwiązal-nia te, jak w yżej podkreślono, n ie znalazły swego w yrazu w u staw ie — Prawo
dew izo w e. Fak tu tego nie należy jedn akże zbyt pochopnie ocen iać n e
-gatyw nie. Szereg bowiem no w ych rozwiązań, ja k chociażby zw iązany ch z fun kcjon ow aniem odpisów i przetarg ó w dew izow ych, fu n k cjo -n u je -n adal -n a zasadach -n ie do ko ńca d o praco w a-n ego ek sp ery m e-n tu i wzbudza szereg różn orakich k o n tro w ersji36. Można stwierdzić, że a k -tu aln ie w y stę p u je do piero faza tw orzen ia n o w y ch zasad g ospo darki dew izow ej naw iązu jących d o now ych w aru nk ów fu nk cjon ow ania g o s-po d arki naro do w ej.
W y d aje się, iż po zakończeniu fazy ekspery m en tow an ia i d o praco -w an iu no -w ych zasad zaistn ieją -w arun k i do d o k on an ia u norm o -w ań u staw o w y ch chociażby w akcie p raw ny m o g osp o d arce dewizow ej. U stawa tak a ob ejm o wałaby w ów czas nie tylko te rozw iązania, k tó re aktu aln ie zaw iera u staw a — Prawo de w izo w e, ale rów nież ite, k tó re w yk ształciły się w ak tach p raw n y ch przedm iotow o zw iązanych z fu n k-cjo no w an iem in nych dziedzin g o spo d arki n aro do w ej. Przy jm u jąc tak ie stanow isko u staw ę — Prawo d ew izo w e trak to w ać n ależy jak o rozw ią-zanie przejściow e. Sądzić, można, że skoro zgodnie z p rzyjęty m i zało-żeniam i refo rm a go spo darcza w in na b y ć procesem ciągłym, to pro ces d o sko n alenia p raw a dewizo wego pow inien jej tow arzyszyć.
K a t e d ra P ra w a F i n a n s o w e g o U n iw e rs y te t J a g ie llo ń s k i
U d z ia ł w d y s k u s ji w z ię li: d oc . d r h a b . E u g e n ia F o jc ik - M a s ta ls k a (U n iw e r s y te t W ro c ła w s k i), pro f, d r h a b . A p o lo n iu s z K o s te c k i (U n iw e rs y te t J a g ie llo ń s k i), do c . d r h a b . A n d rz e j BoTodo (U n iw e rs y te t M ik o ł a ja K o p e rn ik a w T o ru n iu ), d r W ito ld O l-s z o w y (U n iw e rl-s y te t Ł ódzk i), d r W a n d a W o jto w ic z (U M C S w L u b lin ie ), d r A n d rz e j B u c ze k (U n iw e rs y te t J a g i e llo ń s k i). 35 P o r. W . Z a k r z e w s k i , Z a k r e s p r z e d m i o t o w y i f o r m y d z i a ł al n o ś c i p r a w o -t w ó r c z e /, W a r s z a w a 1979, s. 8— 9, o ra z C. K o s i k o w s k i , P r o b l e m y l e g i s l a c y j n e p o ls k i e g o p r a w a f i n a n s o w e g o i j e g o k o d y f i k a c j i , W ro c ł a w — W a rs z a w a — K ra k ó w — — G d a ń s k — Ł ódź 1983, s. 42. 30 P o r. O f i a r s к i, op . cif.
A n d r z e j B u c z e k
T H E IN FL U E N C E O F E C O N O M IC R E FOR M O N T HE SH A PE O F T H E FO R E IG N CU R R E N C Y L A W
T h e s u b je c t of th is p a p e r is a n a n a ly s i s of m o d ific a tio n s of fo re ig n c u r re n c y le g is la tio n , fro m th e p o in t of v ie w o f p rin c ip le s of th e e c o n o m ic re fo rm . A n a s s e s s m e n t of th e fo re ig n c u rre n c y le g is la ti o n b y th e A c t of 28 th M a rc h 1952 r e v e a le d t h a t th o s e s o lu tio n s w e re in a d e q u a t e to th e c o n d itio n s of fu n c tio n in g of th e n a ti o n a l e c o n o m y a l re a d y in th e 1970s. It w a s th e n p ro v e d b y a tte m p ts of n e w le g is la tiv e s o lu tio n s in th is fie ld . A b a n d o n in g th e n th e n e c e s s a r y m o d ific a tio n s h a s led , a m o n g o th e r s , to a n e x c e s s iv e d e b t of P o la n d , a s a r e s u l t o f u n r e s t ric te d a n d v o l u n ta ris tic o p e ra tio n s of th e g o v e rn m e n t, in th is s p h e re o f n a ti o n a l e c o n o m y .
T h e fo rm a l e x p re s s io n of re a liz a tio n of e c o n o m ic re fo rm , in th e s p h e re of f o re ig n c u r re n c y , w a s th e p a s s in g o n 22 nd N o v e m b e r 1983 of th e A c t „ F o re ig n C u rr e n c y L a w ". T h e p rin c ip a l a c h i e v e m e n t of th e n e w le g is la ti v e s o lu tio n w a s a b a n d o n m e n t of le a v in g b la n k s in th e le g a l r e g u la tio n s o f th e b a s ic A c t o n fo re ig n c u rre n c y c irc u la t io n . T h is e ffe c t w a s a c h ie v e d , a m o n g o t h e r s , th ro u g h lim ita tio n a n d s u b s ta n tia tio n of t h e c o m p e te n c e of e x e c u tiv e o rg a n s . T h e A c t „ F o re ig n C u rr e n c y L a w ", u n lik e a n A c t fix in g o n ly th e m ax im u m ra n g e of r e s tr ic t io n s a n d d u tie s , s u b s ta n t ia te s b o th th e d u tie s a n d fo re ig n c u r re n c y lim ita tio n s . In th is w a y , th e m a rg in o f fl e x ib ility , n e c e s s a r y in fo re ig n c u r re n c y o p e ra t io n s , h a s b e e n lim ite d a n d b ro u g h t u n d e r p a r lia m e n ta r y c o n tro l. M o re o v e r, a s u b s ta n t ia l a c h ie v e m e n t of t h e .Act „ F o re ig n C u rre n c y L a w " is a p re c is e a n d fu ll d e te r m in a ti o n in a rt. 1 of th e o b je c t of re g u la tio n .
S till, it s h o u ld b e r e m a r k e d t h a t th e tr e n d to p e rfe c tio n in th e le g is la tiv e t e c h n i -q u e of t h e A c t „ F o re ig n C u r re n c y L a w " in s o m e in s ta n c e s g o e s to o fa r. O n e of th e m is t h e g ro u d l e s s m o d ific a tio n in te rm in o lo g y of s u b je c t s o f fo re ig n c u r re n c y o b lig a tio n s a n d fo re ig n c u r re n c y c ir c u la tio n . B e sid e s , th e m o d ific a tio n s d a te b a c k to t h e p r o je c t of m id1970s, w h e n t h e y w e re a lr e a d y o b je c tiv e ly c ritic iz e d . U n fo rtu -n a te ly , th e c ritic is m d id -n o t r e a c h th e a u th o r s of t h e B ill „ F o re ig -n C u r re -n c y L aw ". It s h o u ld b e s tre s s e d t h a t t h e in te n tio n s of t h e a u th o r s of th e m id-1970s p r o je c t w e re re d u c e d to a n a s p ir a t io n fo r s u c h a re g u la tio n of fo re ig n c u r re n c y c irc u la tio n w h ic h w o u ld b e c o m e th e o p tim u m w a y to w a rd s th e m o s t p ro fi ta b le fo r m a t io n of th e b a la n c e of p a y m e n ts of th e s ta te . It is a p i ty th a t th o s e in te n t io n s w e re d e c la re d a s th e m o tiv a tio n o f th e p ro je c t, b u t w e re n o t r e fle c t e d in t h e c o n te n t s o f th e A c t „ F o re ig n C u r re n c y L aw " .
T h e p rin c ip le o f s u b s ta n tia l lim ita tio n of e x e c u ti v e a c ts to t h e A c t „ F o re ig n C u rr e n c y L aw " w a s re a liz e d o n ly p a rtl y . It w a s d u e to tw o re a s o n s . T h e fir s t o f th e m w a s a b a n d o n in g t h e c o n c e p tio n of a g e n e r a l e x e c u ti v e r e g u la tio n a n d a g e n e r a l c o m p e te n c e c la u s e of th e M in is te r of F in a n c e . A s a c o n s e q u e n c e , v a r io u s q u e s t io n s to b e c o n c r e tiz e d u n d e r t h e A c t, a re s o lv e d b y v a rio u s e x e c u ti v e a c ts, w h ic h in c re a s e s t h e ir n u m b e r. T h e o th e r re a s o n w a s th e n e e d o f n e c e s s a r y fle x i-b ilit y of fo re ig n c u rre n c y c o n tro l. C o n s e q u e n tly , in th e c o u r s e of tim e , it le a d s to m o d ific a tio n s of e x e c u tiv e s o lu tio n s e n d re s u l ts in a r is e of th e i r v o lu m e .
It s h o u ld b e n o tic e d t h a t th e A c t ..F o re ig n C u rr e n c y L a w " a c c e p te d th e p r in -c ip le of e q u a li ty fo r a ll e -c o n o m i-c s u b je -c ts . R e a liz a ti o n of th is p ri n -c i p le is s tr i-c t ly c o n n e c te d w i th th e m o d ific a tio n of c o n c e p tio n of s t a te m o n o p o ly in fo re i g n tra d e , e x p re s s e d b y th e A c t of 26th F e b ru a r y 1982 o n q u a lific a tio n s fo r fo re ig n tr a d e . H o w e v e r, it s h o u ld n o t be u n d e rs to o d t h a t in c o n s e q u e n c e of a d o p tin g th e p rin
-c ip ie o f e q u a li tv of s u b e j-c ts , th e fo r e ig n -c u rre n -c y la w h a s a b a n d o n e d t h e in s titu t io n of a c c e p tin g c o n tra c t s e x p o s t. T h is in s t itu tio n s , a p p e a rin g m o s tly in fo rm of im p o rt o r e x p o rt lic e n c e , h a s b e e n e a r l ie r a d o p te d b y c u s to m s le g is la tio n , w h e re it h a s b e e n e s t a b lis h e d , b e c o m in g a n in s tr u m e n t of r e a liz a tio n of th e p rin c ip le of fo re ig n tr a d e m o n o p o ly .
It is w o r th n o tic in g th a t t h e A c t ^ F o re ig n C u r re n c y L aw " is c h a ra c te r iz e d b y s t ro n g r e s is t a n c e fo r a d o p tin g fo re ig n c u rre n c y in s titu t io n s b y o th e r b ra n c h e s of la w . F o r e x a m p le , th e p r in c i p le of fo re ig n c u r re n c y s e lf fin a n c in g , o r th e c o n s e q u e n c e of th e p rin c i p le , c o n n e c te d w ith g a in in g fo re i g n c u r re n c y m e a n s b y e n t e r -p ris e s , h a v e n o t b e e n e x -p re s s e d in t h e F o r e ig n C u rr e n c y L aw , a -p -p ro v e d b y th e A c t of 26th F e b r u a r y 1982 o n f in a n c ia l e c o n o m y of e n te r p ris e s . A s im ila r o b je c tio n re fe rs to o m is s io n o f p rin c ip le s of t ra n s f e r a b ro a d of a p a r t o f in c o m e o f fo r e ig n le g a l a n d n a t u r a l p e rs o n s , e n g a g e d in e c o n o m ic a c t iv it y in P o la n d . T h u s , it c a n b e s ta te d t h a t th e A c t „ F o re ig n C u rr e n c y L aw " r e a lis e s a n a r ro w c o n c e p tio n of fo re ig n c u rr e n c y c o n tro l, w ith o u t s e c u rin g c o n s is t e n c y b e tw e e n t h e le g a l s y s te m a n d th e e c o n o m ic s y s te m .
In g e n e r a l, dt c a n be fo u n d th a t t h e e c o n o m ic r e f o rm h a d a r a th e r in d ire c t in flu e n c e o n t h e s h a p e of th e A c t „ F o re ig n C u r re n c y L a w ” . T h e n e w s o lu tio n s of th e re fo rm e d n a tio n a l e c o n o m y h a v e n o t fo u n d t h e ir r e fl e c t io n in t h e A ct. H o w e v e r, th e in flu e n c e of e c o n o m ic re fo rm o n t h e w h o le of le g a l s o lu tio n s , r e g u -la tin g th e fo r e ig n c u r re n c y e c o n o m y , i.e. th e -law of fo re ig n c u r re n c y in b ro a d s e n s e , s h o u ld b e d iff e re n tly a s s e s s e d . H e r e fa r re a c h in g m o d ific a tio n s h a v e ta k e n p la c e , c o n n e c te d m o s tly w i th th e c h a n g e o f c o n c e p tio n o f fo re ig n tr a d e m o n o p o ly , a n d th e c h a n g e s in f in a n c ia l s y s te m of s t a te - o w n e d e n te r p ri s e s . T h u s th e A c t „ F o-re ig n C u rr e n c y L aw " s h o u ld b e c o n s id e o-re d to b e a te m p o ra r y s o lu tio n , w h ic h s h o u ld b e r e p la c e d b y a le g a l a c t c o v e rin g th e w h o le of s o lu tio n s r e fe r ri n g to fo r e ig n c u r re n c y e c o n o m y .
