INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 1/II/2012, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 79–91
Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Justyna Wójcik
PRACE URZĄDZENIOWO-ROLNE
W ASPEKCIE POLITYKI UE
NA PRZYKàADZIE WSI PADEW NARODOWA
____________
EQUIPMENT-AGRICULTURAL WORK
IN THE CONTEXT OF EU POLICY ON THE EXAMPLE
OF THE VILLAGE PADEW NARODOWA
Streszczenie
W Polsce prowadzone są prace urządzenioworolne. W artykule przedsta-wiono rozwój obszarów wiejskich w aspekcie realizacji prac scaleniowych w kra-jach UE i w Polsce. Polskie dziaáania omówiono na przykáadzie wsi Padew Naro-dowa. Przedstawiono efekty scalenia i zagospodarowania poscaleniowego. Ukazano syntetyczne rozwiązania projektowe obszarów wsi Padew Narodowa i zestawiono je z rozwiązaniami stosowanymi w UE.
Sáowa klucze: Prace urządzeniowo-rolne Summary
There is equipment - agricultural work in Poland. This paper presents the development of rural areas in the aspect of integrating work in EU countries and Poland. Polish works were discussed on the example of Padew Narodowa village. The paper presents the effects of consolidation and post-integration development. It shows synthetic project solutions for Padew Narodowa rural area and compares them with solutions used in the EU.
WPROWADZENIE
Zagospodarowanie powierzchni ziemi (gruntów) jest procesem obejmują-cym prace urządzeniowo- rolne, sáuĪąobejmują-cym zaspokajaniu potrzeb czáowieka, jak teĪ bieĪącym uĪytkowaniem uksztaátowanych obiektów, polegającym na wyko-nywaniu czynnoĞci uprawowych lub innych sáuĪących utrzymaniu tych obiek-tów w stanie zapewniającym czerpanie z nich okreĞlonych korzyĞci [ĩak 2006].
Wiejskie obiekty charakteryzują siĊ wadliwą strukturą gruntów. Grunty rolne znajdują siĊ w stanie rozdrobnienia, w wyniku czego mają niewielką powierzchniĊ oraz nieregularny ksztaát. Utrudnieniem dla rolników jest takĪe niekorzystny ukáad dróg, ograniczający dostĊp do dziaáek, co powoduje brak moĪliwoĞci wykorzystania nowoczesnych maszyn rolniczych. WystĊpowanie rozproszenia gruntów rolnych powoduje wzrost kosztów produkcji (np. z powo-du ograniczonego dojazpowo-du do posiadanych dziaáek). To stanowi takĪe czynnik hamujący restrukturyzacjĊ gospodarstw rolnych. Wadliwą sytuacjĊ przestrzenną gospodarstw rolnych w znaczny sposób poprawiają zabiegi scalenia gruntów, których zapotrzebowanie w skali kraju ukazuje zaáączony rysunek 1.
ħródáo: F. Woch 2006 Materiaáy szkoleniowe. Source: Woch F. (2006) Training materiale
Rysunek 1. Zapotrzebowanie na prace scaleniowo - wymienne w skali gmin w Polsce Figure 1. The demand for integrating - interchangeable work across municipalities
Celem niniejszego artykuáu jest ukazanie zakresu merytorycznego projektu scalenia gruntów, w odniesieniu do polityki UE dla rolnictwa.
Cel ten zostaá realizowany zgodnie z nastĊpującą procedurą:
– analiza przykáadowych rozwiązaĔ projektów prac scaleniowych w wy-branych krajach UE z uwzglĊdnieniem elementów Ğrodowiskowo – krajobrazo-wych,
– analiza struktury przestrzennej ukáadu dziaáek w gospodarstwach rolnych dla badanego obszaru ewidencyjnego – Padew Narodowa,
– analiza rozwiązaĔ projektowych scalania dla badanego obrĊbu,
– odniesienie rozwiązaĔ projektu scalenia dla badanego obrĊbu do rozwią-zaĔ stosowanych w UE.
Analiza zostaáa dokonana na podstawie danych ewidencyjnych oraz bada-nia dokumentacji scaleniowej wsi Padew Narodowa
Wspólna Polityka Rolna – jako rozwój obszarów wiejskich w krajach Unii Europejskiej.
Wspólna Polityka Rolna siĊga 1957 roku, która zostaáa stworzona na mocy Traktatu Rzymskiego. Celem jej jest zabezpieczenie interesów rolników, zwiĊk-szenie konkurencyjnoĞci rolnictwa wspólnotowego na rynku Ğwiatowym, a takĪe podniesienie poziomu Īycia mieszkaĔców obszarów wiejskich. Obejmuje pro-blemy struktury agrarnej pocháaniając niemal poáowĊ Ğrodków finansowych UE. Takie gospodarowanie przyczyniáo siĊ m.in. do: dominacji wysoko nakáadowych systemów produkcji rolnej, wysokiej i wąskiej specjalizacji gospodarstw, spadku bioróĪnorodnoĞci, niekorzystnych zmian struktury uĪytkowania ziemią, a w konsekwencji degradacji Ğrodowiska naturalnego. Z powodu duĪej szkodliwoĞci dla Ğrodowisk oraz wysokich obciąĪeĔ finansowych dokonano zreformowania Wspólnej Polityki Rolnej. Pierwsza reforma miaáa miejsce w 1968 r., zaĞ na-stĊpna w 1985 r., jednak najistotniejszy wpáyw na zmiany wywaráa reforma wprowadzona w 1992 r. przez ministra ds. rolnictwa McShany’ego. Dotyczyáa stopniowego odchodzenia od polityki podtrzymywania cen od polityki utrzy-mywania poziomu dochodu, zmiany funduszy strukturalnych oraz ograniczenia w wielkoĞci produkcji.
NastĊpna reforma Wspólnej Polityki Rolnej to Agenda 2000, która wnio-sáa: redukcje wsparcia cenowego, zmiany w programowaniu funduszy struktu-ralnych, umocnienie znaczenia wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, a co najwaĪniejsze propagowanie modeli Ğrodowiskowych w gospodarowaniu rolnym.
Aktualnie Wspólna Polityka Rolna UE, opiera siĊ na trzech istotnych za-sadach, a mianowicie na:
– jednolitym rynku produktów rolnych, co oznacza swobodĊ przemiesz-czania produktów na terenie caáej UE,
– preferencji europejskiej, czyli na ochronie rynku wewnĊtrznego Unii przed napáywami konkurencyjnych towarów i wahaniami cen na rynkach Ğwia-towych,
– solidnoĞci finansowej, oznaczającej, Īe w kosztach prowadzenia Wspól-nej Polityki RolWspól-nej uczestniczą wszystkie kraje czáonkowskie, zaĞ Ğrodki finan-sowe gromadzone są w centralnym funduszu [Sobolewska – Mikulska 2009].
Polityka UE w aspekcie realizacji prac urządzeniowo-rolnych
W ostatnich 30 latach moĪna zaobserwowaü znaczny spadek liczby gospo-darstwa w krajach Unii Europejskiej. Dotyczy to przede wszystkim mniejszych gospodarstw, o powierzchni do 20 ha, jednak najwiĊcej ubyáo gospodarstw do 5 ha.
W krajach UE do najliczniejszej grupy zaliczamy duĪe gospodarstwa, o powierzchni, co najmniej, 50 ha. Jest to spowodowane wewnĊtrznymi regula-cjami prawnymi, o charakterze strukturalnym, wspierającymi racjonalną kon-cepcjĊ gruntów. Jednym z przykáadów uregulowaĔ prawnych jest ograniczenie w swobodzie obrotu ziemią (niepodzielnoĞü gospodarstw rolnych), co ma na celu ochronĊ gospodarstw rolnych przed nieracjonalnymi podziaáami, oraz zasa-dĊ niepodzielnoĞci gospodarstw rolnych w postĊpowaniu spadkowym. Z tej przyczyny tworzone są przez wspóáspadkobierców spóáki rodzinne.
Jednak najwaĪniejsza jest zaleĪnoĞü trzech skáadników, które muszą ze so-bą wspóágraü, a mianowicie: rolnictwo – wieĞ – Ğrodowisko. Rolnictwo jest skáadnikiem równowagi ekologicznej, który jest wartoĞcią samoistną i w rów-nym stopniu waĪną, jak wytwarzanie dóbr i usáug ĪywnoĞciowych [Sobolewska – Mikulska 2009]. Dlatego teĪ w krajach UE realizowany jest rozwój zrówno-waĪony, który zaspokaja potrzeby ludzi obecnie, ale takĪe i dba o przyszáe po-kolenia.
Towarzyszy temu proces rozwoju obszarów wiejskich, który jest wyzwa-niem dla wszystkich paĔstw w zakresie gospodarowania, przeksztaácania oraz ochrony Ğrodowiska naturalnego. UzaleĪniony jest on od poziomu stopnia orga-nizacji paĔstwa i spoáeczeĔstwa. Podejmowane są projekty rozwoju obszarów wiejskich z wyszczególnionymi celami, co przedstawia tabela 1.
Kraje biorące udziaá w procesie rozwoju obszarów wiejskich chcą uzyskaü jak najlepsze efekty. Dla Holendrów istotny byá nacisk na ekonomiĊ oraz szybki rozwój rolnictwa, a celem tego dziaáania byáo powiĊkszenie gospodarstwa, uĪyĨnianie gleb i modernizacja pól. Jednak obecnie wyĪszym priorytetem jest ochrona przyrody, dbaáoĞü o rzadkie siedliska fauny i flory, odtwarzanie znisz-czonego krajobrazu, co spowoduje stworzenie korzystnych warunków dla tu-rystki. Dlatego teĪ, prowadzeniem skomplikowanych procesów w ramach roz-woju obszarów wiejskich jest w Holandii DLG (Dienst Landefijk Gebied) tj.: ochrona terenów uprawnych i przyrodniczych, przeksztaácanie krajobrazu oraz zakup ziemi dla realizacji celów okreĞlonych w projektach.
Tabela 1. Gáówne cele rozwoju obszarów wiejskich Table 1. The main objectives of rural area development
Rozwój obszarów wiejskich
Cele dla rolnictwa: Cele dla ochrony Ğrodowiska oraz walorów rekreacyjnych i krajobrazowych: • ponowny podziaá dziaáek • transformacje gruntów rolnych • poprawa dróg rolniczych • zalesianie gruntów rolnych
• renowacja systemów melioracji pól • ochronna cennych przyrodniczomiejsc • modernizacja gospodarstw • aranĪacja podpisywania umów z rol-nikami dotyczący ochrony Ğrodowiska • budowa ĞcieĪek rowerowych i szla-ków spacerowych
ħródáo: Opracowanie wáasne. Source: Own.
Instrumentem wspierającym prace związane z rozwojem obszarów wiej-skich jest scalenie gruntów. W krajach UE kontrolĊ nad sporządzeniem projektu scalenia okreĞla holenderska ustawa o scaleniach gruntów prowadzona przez Komitet Lokalny przy wspóápracy z Agencją do Spraw ScaleĔ, która jest ko-mórką Ministerstwa Rolnictwa, Gospodarski Zasobami Naturalnymi i Ryboáów-stwa. Ustawa zawiera wszystkie wymogi dotyczące terenów scalanych okreĞlone przez politykĊ przestrzenną obszaru [Sobolewska – Mikulska 2002].
Gáównym celem w procesie rozwoju obszarów wiejskich jest :
– uwzglĊdnienie, w jak najpeániejszy sposób racji wszystkich zaintereso-wanych, reprezentujących interes róĪnych stron,
– zarządzanie obszarami wiejskimi, którego zadaniem jest ochrona rzad-kich siedlisk fauny i flory, co przyczynia siĊ do wprowadzenia systemu dopáat i rekompensat,
– rozwój rynku nieruchomoĞci rolnych przyczyniający siĊ do obrotu nie-ruchomoĞciami i optymalizacji uĪytkowania ziemią.
Scalenie gruntów przyczyniáo siĊ do rozwoju obszarów wiejskich, m.in. dziĊki poprawie warunków pracy i Īycia w gospodarstwach rolnych, uwzglĊd-niając aspekty kulturowe i przestrzenne. DziĊki temu gospodarstwa podniosáy swoją konkurencyjnoĞü, poprzez zwiĊkszenie swojej wydajnoĞci ekonomicznej i zmniejszenie kosztów produkcji. W krajach UE, po przeprowadzonym scale-niu, dochód czysty gospodarstw zwiĊksza siĊ o ok. 46%, a ze wzglĊdu na wa-runki dojazdu, moĪe siĊgaü nawet 40% [Sobolewska-Mikulska 2009].
Celem prawidáowego opracowania Projektu Planu Rozwoju jest przepro-wadzenie inwentaryzacji istniejącej infrastruktury, niezbĊdnej do peánienia przypisanych funkcji. W związku z tym, istotny jest nakáad prac planistycznych
poáączony z zaangaĪowaniem urzĊdów i instytucji, w celu moĪliwoĞci pogodze-nia sprzecznych i nakáadających siĊ interesów w stosunku do okreĞlonego obsza-ru, tak, aby caáy obszar uwzglĊdniaá przyrodnicze i kulturowe walory krajobra-zu, zgodnie z interesem prywatnym i publicznym. W projektach tych waĪną rolĊ odgrywa poprawa uksztaátowania rolnej przestrzeni produkcyjnej, czyli aspekt ekonomiczny.
W paĔstwach unijnych zostaáy stworzone takĪe silne podstawy prawne ge-nerujące Ĩródáa finansowe oraz organizacje odpowiedzialne za realizacjĊ roz-woju obszarów wiejskich. „Fazą promocji”, nazywamy okres przygotowawczy, w czasie którego nastĊpuje edukacja spoáeczeĔstwa wiejskiego i pozyskanie akceptacji dla zmian. NastĊpnie dokonywane jest planowanie i projektowanie szczegóáowe oraz realizacja projektu rozwoju. WaĪne jest, aby uczestnicy scale-nia byli aktywni i Ğwiadomi wprowadzanych zmian.
Zabieg scalenia gruntów dla wybranego obszaru ewidencyjnego - Padew Narodowa. Charakterystyka wsi Padew Narodowa
WieĞ Padew Narodowa poáoĪona jest w województwie podkarpackim, w powiecie mieleckim, w gminie Padew Narodowa. Przez miejscowoĞü prze-páywa niewielka rzeka Babulówka, dopáyw Sanu. MiejscowoĞü Padew Narodo-wa jest siedzibą gminy i speánia funkcjĊ centrum administracyjnego, gospo-darczego i kulturalno-oĞwiatowego gminy. Przez teren wsi na caáym jej odcinku, przebiega ruchliwa droga wojewódzka nr 985 Nagnajów - Mielec - DĊbica. Dáu-goĞü wsi, która wynosi okoáo 7 km, klasyfikuje Padew Narodową do grupy naj-dáuĪszych wsi w Polsce. Na tym obszarze wystĊpuje niewielki spadek terenu, gdyĪ przewaĪają nachylenia od 0 – 2 %.
Powierzchnia wsi wynosi 1852,7 ha wraz z zabudową, która jest we wáa-daniu 1350 wáaĞcicieli i posiadaczy gruntów, w tym 505 gospodarstw rolnych. WieĞ zamieszkuje okoáo 2315 osób.
UĪytki rolne naleĪą do gleb III – VI klasy bonitacyjnej. WiĊkszą czĊĞü ob-szaru wsi pokrywają gleby piaskowe reprezentowane przez plejstoceĔskie osady rzeczne wyksztaácone jako Ğrednio zagĊszczone Īwiry. Na obszarze starorzeczy wystĊpują osady rzeczne i namuáy organiczne.
Analiza projektowanego scalenia
Prace scalenia gruntów na Podkarpaciu podjĊto stosunkowo póĨno, bo do-piero tuĪ przed II wojną Ğwiatową. Do 1945 r. prace wykonano tylko w 11 wsiach, na áącznym obszarze 7947 ha. NajwiĊksze zainteresowanie scalaniem gruntów miaáo miejsce w latach 1946 – 1988. àączny obszar scalonych wów-czas gruntów wynosiá 20.6530 ha. Byáo to gáównie postĊpowanie z urzĊdu, nie-kiedy wszczynane wbrew opinii zainteresowanych rolników. Natomiast prace
scaleniowe po 1989 r. realizowane są wyáącznie na wniosek zainteresowanych wáaĞcicieli gruntów.
Scalenie gruntów realizowane w ramach Sektorowego Programu Opera-cyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora ĪywnoĞciowego oraz rozwoju obszarów wiejskich w latach 2004 – 2006” przeprowadzono w trzech gminach woj. podkarpackiego: Padew Narodowa – gmina Padew Narodowa, Krzeszowice – gmina KaĔczuga, Pawáowice – gmina Pruchnik.
Prace scaleniowe w caáoĞci finansowane byáy ze Ğrodków publicznych, z czego 80% stanowiáo dofinansowanie z Unii Europejskiej z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFO i GR), a 20% z budĪetu paĔstwa.
Scalenie gruntów realizowane w ramach Sektorowego Programu Opera-cyjnego (SPO) w latach 2004 – 2006, to nie tylko opracowanie programu scale-nia gruntów i dokumentacji geodezyjno – prawnej, ale równieĪ szereg dziaáaĔ o charakterze inwestycyjnym, okreĞlanych mianem zagospodarowania poscale-niowego związanego z organizacją przestrzeni produkcyjnej, w tym:
– budowy i modernizacji dróg rolniczych i dojazdowych do zabudowaĔ gospodarczych poszczególnych uczestników scalenia,
– budowa urządzeĔ melioracji wodnych,
– niezbĊdne dziaáania w związku ze zmianą dotychczasowej struktury go-spodarstwa rolnego, w tym likwidacja zbĊdnych miedz, roboty rekultywacyjne umoĪliwiające uprawĊ nowo wydzielonych gruntów.
Zgodnie z ustawą z dnia 26 marca 1982 r. o scaleniu i wymianie gruntów (jednolity tekst) Dz. U. Z 2003 r. Nr 178, poz. 1749 z póĨniejszymi zamianami oraz materiaáami zebranymi w Powiatowym OĞrodku Dokumentacji Geodezyj-nej i KartograficzGeodezyj-nej w Mielcu starosta powiatu mieleckiego postanowieniem z dnia 20.05.2005 r. Nr GN.6017 – 8/05 wszcząá postĊpowanie scaleniowe grun-tów wsi Padew Narodowa, natomiast Zarząd Województwa Podkarpackiego uchwaáą z dnia 20.09.2005 r. zatwierdziá do realizacji dziaáanie „Scalenie grun-tów” w ramach SPO. Prace wykonano w etapach podzielonych na odpowiednie czynnoĞci w okresie od 28.12.2005 r. – 31.03.2008 r., co przedstawia tabela 2.
Efekty scalenia i zagospodarowanie poscaleniowe
W wyniku zrealizowanego scalenia z funduszy europejskich nastąpiáa znaczna poprawa w parametrach przestrzenno - technicznych dziaáek ewiden-cyjnych, co ilustruje tabela 3.
Tabela 2. Etapy realizacji prac sclaeniowych Table 2. Stage of integrating work.
Etapy I- caáoksztaát prac związanych
z okreĞleniem wartoĞci uczestników scaleĔ:
II - opracowanie szczegóáowego projektu scalenia:
III - wyniesienie projektu w teren:
1. Opracowanie zaáoĪeĔ do projektu scalenia gruntów 1. Opracowanie wstĊpnego projektu rozmieszczenia dziaáek i jego konsultacja
1. Okazanie projektu scale-nia, zebranie uwag i ich rozpatrzenie, wprowadze-nie zmian, zatwierdzewprowadze-nie projektu i wprowadzenie w posiadanie
2. Ocena wpáywu scalenia na Ğrodowisko 2. Opracowanie pro-jektu szczegóáowe-go oraz rejestru po scaleniu 2. Sporządzenie dokumenta-cji geodezyjno – prawnej do ujawnienia nowego stanu wáadania w ewiden-cji gruntów i budynków 3. Analiza i ocena materiaáów
geode-zyjno - kartograficznych i badanie ksiąg wieczystych
3. Wyznaczenie i utrwalenie projektu na gruncie 4. Kontrola gleboznawczej klasyfikacji
gruntów
5. Szacunek gruntów
6. Pomiar niezmiennych elementów projektu scalenia
7. Opracowanie rejestru przed scale-niem
8. Zebranie ĪyczeĔ od uczestników scalenia w zakresie lokalizacji gruntów ekwiwalentnych 9. ZaáoĪenie, stabilizacja i pomiar
osnowy realizacyjnej
ħródáo: Opracowanie wáasne. Source: Own.
Tabela 3. Zmiany w liczbie i wielkoĞci dziaáek Table 3. Changes in the number and size of parcels
Lp. Wyszczególnienie Liczba Wspóáczynnikzmian 1.
2.
Liczba dziaáek przed scaleniem Liczba dziaáek po scaleniu
4624
3200 -30,8 3.
4. ĝrednia powierzchnia dziaáek przed scaleniem w haĝrednia powierzchnia dziaáek po scaleniu w ha 0,40 0,52 30,0
ħródáo: Opracowanie wáasne. Source: Own.
CzynnoĞci scaleniowe mają na celu poprawĊ struktury przestrzennej, przede wszystkim umoĪliwiają wydzielenie rolnikom gruntów rolnych w ko-rzystnym poáoĪeniu, to znaczy w bliskiej odlegáoĞci od siedliska oraz pozwalają zmniejszyü rozdrobnienie gruntów. W zamieszczonej powyĪej tabeli przedsta-wiono liczbĊ dziaáek na badanym obiekcie przed i po scaleniu. Widoczne jest zmniejszenie iloĞciowe dziaáek, z 4624 na 3200, tym samym wspóáczynnik zmian jest korzystny i wynosi 30,8. Zabiegi scaleniowe nie powodują utraty powierzchni ziemi, a wydzielone dziaáki mają wiĊkszą powierzchniĊ i są áatwiej-sze do gospodarowania. Przed zabiegami scaleniowymi Ğrednia powierzchnia dziaáek wynosiáa 0.4 ha i Ğwiadczyáo to o duĪym rozdrobnieniu, zaĞ po scaleniu wynosi 0,52 ha. Wspóáczynnik zmian wyniósá 30,0. Powierzchnie dziaáek ulegáy powiĊkszeniu, co spowodowaáo poprawĊ efektywnoĞci i dochodowoĞci struktur rolnych.
W wyniku zabiegu scalenia gruntów i realizacji zaáoĪeĔ projektowych na obiekcie Padew Narodowa uzyskano nastĊpujące korzyĞci:
– zmniejszenie iloĞci dziaáek ewidencyjnych w gospodarstwach rolnych o 30-50%,
– przybliĪenie rozáogu gruntów poszczególnych gospodarstw rolnych do ich dziaáek siedliskowych, Ğrednio o ok. 1 km,
– stworzenie dojazdów do wszystkich dziaáek,
– urządzenie przepustów zjazdowych do dziaáek, áącznie 450 sztuk, – urządzenie gminnych dróg dojazdowych do pól, o áącznej dáugoĞci 35 km,
– uregulowanie stosunków wodnych rowami melioracyjnymi, o áącznej dáugoĞci 20,8 km.
Zagospodarowanie poscaleniowe w badanej wsi ilustrują zdjĊcia przed-stawiające przykáady: przepustu, rowu melioracyjnego oraz drogi.
Na zdjĊciu 1 przedstawiona jest realizacja rowu melioracyjnego. Jednak rozwiązanie to nie jest w peáni skuteczne, nie zapewnia biologicznej ochrony. Natomiast zdjĊcie 2 obrazuje drogĊ obsáugi rolnej pól, jest to rozwiązanie ĞciĞle techniczne, bez elementów krajobrazotwórczych np. zadrzewieĔ.
W wyniku przeprowadzonej analizy na badanym obiekcie scaleniowym – wsi Padew Narodowa nasuwają siĊ nastĊpujące spostrzeĪenia i wnioski. Scalenie wsi charakteryzuje siĊ duĪym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych, jak równieĪ rozproszeniem dziaáek tych gospodarstw w przestrzeni wsi. Zaobserwowaną szachownicĊ gruntów pogarsza fakt duĪego rozproszenia gruntów rolnych. Rozmieszczenie dziaáek sektora indywidualnego przestrzeni wywoáuje wiele nieprawidáowoĞci, czego dowodem jest záy stan dróg, a nawet brak dostĊpu dro-gowego z siedliska do dziaáek. Te trudnoĞci sprawiáy, Īe wáaĞciciele gruntów podjĊli wspólną decyzjĊ o scaleniu gruntów, które byáo realizowane z funduszy europejskich. W wyniku zagospodarowania po scaleniowego wybudowano no-we dojazdy, przez co kaĪda dziaáka posiada dostĊp do drogi. Uregulowano
sto-sunki wodne poprzez wykonanie rowów melioracyjnych i budowĊ przepustów. Wyniki techniczne prac scaleniowych przejawiają siĊ wzrostem Ğredniej po-wierzchni dziaáek z 0,40 ha do 0,52 ha i zmniejszeniem siĊ liczby dziaáek z 4624 do 3200, oraz wydzieleniem dziaáek kwadratowych o odpowiednim wydáuĪeniu.
ħródáo: Podkarpacie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych. Source: Podkarpackie Biuro Geodezji i Terenów Rolnych.
Fotografia 1. Przykáad rowu
melioracyj-nego wykonamelioracyj-nego na terenie objĊtym sca-leniem (Padew Narodowa)
Figure 1. Exemple of a drainage ditch
constructed in the integrated area (Padew Narodowa)
Fotografia 2. Przykáad drogi
wybudowa-nej pomiĊdzy dziaákami na terenie objĊtym scaleniem (Padew Narodowa)
Figure 2. Example of a road built between
parcels in the integrated area (Padew Narodowa)
Wyszczególnione efekty scalenia gruntów sfinansowane z funduszy euro-pejskich są niezaprzeczalnym dowodem, Īe na badanym obiekcie znacznie po-prawiáy siĊ warunki pracy i Īycia ludnoĞci wiejskiej.
Syntetyczne porównanie rozwiązaĔ projektowanych obszaru wsi Padew Narodowa i rozwiązaĔ stosowanych w UE
W sytuacji, gdy Polska staáa siĊ czáonkiem Unii Europejskiej, zaistniaáa koniecznoĞü innego pojmowania istoty scaleĔ, opartej na potrzebach spoáeczno-Ğci lokalnych oraz szeroko rozumianego ogólnonarodowego interesu gospo-darczego, poniewaĪ dotąd potrzebĊ scaleĔ warunkowaá gáównie wzrost produk-cji rolnej lub leĞnej, osiągany jedynie poprzez tworzenie warunków do efektywniejszego gospodarowania w rolnictwie i leĞnictwie. W tym celu naleĪy ukierunkowaü przepisy prawne dotyczące scaleĔ i wymian oraz dziaáania prak-tyczne na efektywne, zgodne z potrzebami spoáeczeĔstwa, wykorzystanie
natu-ralnych zasobów przestrzeni wiejskiej oraz aktywne wprowadzanie w tĊ prze-strzeĔ innych dziedzin gospodarki narodowej oraz infrastruktury, której stan i dostĊpnoĞü dla spoáeczeĔstwa polskiego znacznie odbiega od poziomu osią-gniĊtego przez inne kraje Unii.
Tabela 4. Analiza porównawcza badanego obiektu i rozwiązaĔ w krajach UE Table 4. Comparative analysis of the test object and solutions in the EU countries
Obszar Etapy scalenia / Rozwiązania projektowe Polska
- Padew Narodowa
Kraje UE Zmniejszenie iloĞci dziaáek ewidencyjnych
w gospodarstwach rolnych + + PrzybliĪenie rozáogu gruntów do ich dziaáek siedliskowych + + Stworzenie dojazdów do wszystkich dziaáek + + Urządzenie gminnych dróg dojazdowych do pól + + Urządzenie przepustów zjazdowych do dziaáek + + Uregulowanie stosunków wodnych rowami melioracyjnymi + + Peáne zaangaĪowanie uczestników scalenia - + UwzglĊdnienie scaleĔ restrukturyzacyjnych -/+ + SprawnoĞü techniczna i organizacyjna - + Zachowanie walorów przyrodniczo – krajobrazowych -/+ + Rozwój rynku nieruchomoĞci rolnych - +
Ochrona gleb i wód - +
ħródáo: Opracowanie wáasne. Source: Ow.
Jak wynika z danych zawartych w powyĪszej tabeli prace scaleniowe we wsi Padew Narodowa odbiegają od kluczowych procesów rozwoju obszarów wiejskich w krajach UE. Wynika to, z wciąĪ nie dostosowanych przepisów prawnych, jak i ze poziomu ĞwiadomoĞci spoáeczeĔstwa. Gáówne rozbieĪnoĞci wynikają z zakresu ochrony Ğrodowiska i ksztaátowania krajobrazu wiejskiego.
Z tej przyczyny wyáania siĊ koniecznoĞü nowelizacji ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów w zakresie: okreĞlenia nowych celów scalenia, uwzglĊdnienia scaleĔ restrukturyzacyjnych i infrastrukturalnych związanych z realizacją liniowych inwestycji komunikacyjnych, zobowiązania inwestorów do sfinansowania kosztów scalenia i zagospodarowania poscalenio-wego w przypadku kaĪdej inwestycji liniowej, która uzasadnia podjĊcie prac scaleniowych.
RozpoczĊcie na szeroką skalĊ, z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym, scaleĔ związanych z realizacją inwestycji liniowych, jeĪeli stopieĔ
dezorganiza-cji przestrzeni, które one wywoáują, uzasadnia ich podjĊcie. Opracowanie no-wych standardów technologicznych (instrukcji), gdyĪ aktualnie obowiązujące nie są przystosowane do dziaáaĔ praktycznych.
PODSUMOWANIE
Celem poprawy struktury agrarnej w krajach Unii Europejskiej jest prze-budowa struktury przestrzennej i obszarowej gospodarstw, m.in. w ramach sca-leĔ gruntów, a takĪe poprawa sytuacji mieszkaĔców wsi, unowoczeĞnienie rol-nictwa, ochrona Ğrodowiska i ksztaátowanie krajobrazu itp.
W Polsce prace związane z opracowaniem Projektu Rozwoju Obszarów Wiejskich powinny byü skoordynowane z zadaniami gminy w zakresie prac nad sporządzeniem studium uwarunkowaĔ i kierunków zagospodarowania gminy oraz wskazywaü obszary priorytetowe, tj. te, które w pierwszej kolejnoĞci po-winny byü objĊte pracami scaleniowymi i wymiennymi oraz pracami związany-mi ze sporządzeniem związany-miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.
Naturalną konsekwencją opracowania i wdroĪenia projektu Rozwoju Obszarów Wiejskich bĊdzie w najbliĪszej przyszáoĞci rozpoczĊcie w prac scale-niowo-wymiennych na tych obszarach w okreĞlonej kolejnoĞci wynikającej z uwarunkowaĔ ekonomicznych oraz merytorycznych. Pewne rozwiązania, w tym zakresie zostaáy zrealizowane na badanym terenie, jednak ich zakres jest daleko niewystarczający.
Analizowana miejscowoĞü - Padew Narodowa i przeprowadzony na jej obszarze proces scalenia gruntów w sposób wystarczający poprawia rozáóg w gospodarstwach rolnych, jednak nie w peáni realizuje wytyczne w zakresie rozwiązaĔ Ğrodowiskowo - krajobrazowych przyjĊte w krajach UE.
BIBLIOGRAFIA
Noga K. Metodyka opracowania i realizacji prac scalenia w wymiany gruntów w ujĊciu
komplek-sowym. SWWoTRwK, Kraków 2001.
Noga K. Metodyka programowania prac scaleniowych i technologia ich wykonywania w terenach
górskich (na przykáadzie beskidzkiej zlewni Soáy). ZNAR im, H. Koááątaja w Krakowie,
Kraków 2001.
Sobolewska – Mikulska K. Ochrona Ğrodowiska jako element gospodarowania gruntami na obsza-rach wiejskich w Polsce, Chorwacja 2009, s. 11.
Sobolewska – Mikulska K. Metodyka rozwoju obszarów wiejskich z uwzglĊdnieniem wybranych procedur geodezyjnych w aspekcie integracji z Unią Europejską, OWPW, Warszawa 2009, s. 17-19.
Sobolewska – Mikulska K. Prace scaleniowe po akcesji do Unii Europejskiej. PG SIGMA NOT. Nr 1/2005, Warszawa 2005, s. 10 – 13.
Sobolewska – Mikulska K., Puáecka A. Scalenia i wymiany gruntów w rozwoju obszarów wiej-skich, OWPW, Warszawa 2007.
Zysk E. Struktura uĪytkowania gruntów rolnych w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej ze
wskazaniem kierunków rozwoju polityki gospodarowania ziemią rolną, PG SIGMA NOT.
Nr 3/2005, Warszawa 2005, s. 17 – 20.
ĩak M. Podstawy geodezyjnego urządzania gruntów rolnych, WAR w Krakowie, Kraków 2006, s. 7.
Mgr inĪ. Justyna Wójcik Zakáad Katastru i Gospodarki NieruchomoĞciami Wydziaá Geodezji i Kartografii Politechnika Warszawska Plac Politechniki 1 00-661 Warszawa tel. 669 960 156 e-mail: justynaa.wojcik@wp.pl
