Program zajęć dydaktycznych z przedmiotu „geografia turystyczna Polski” na studiach z geografii turyzmu i hotelarstwa na UŁ

R obert Wiluś

PROGRAM ZAJĘĆ DYDAKTYCZNYCH Z PRZEDMIOTU

„GEOGRAFIA TURYSTYCZNA POLSKI” NA STUDIACH

Z GEOGRAFII TURYZMU I HOTELARSTWA NA UL

LE PROGRAMME DES ACTIVITÉS DIDACTIQUES

AU SUJET „GÉOGRAPHIE TOURISTIQUE DE LA POLOGNE”

AUX ÉTUDES DE LA GÉOGRAPHIE DU TOURISME

ET DE L ’HÔTELLERIE À L ’UNIVERSITÉ DE ŁÓDŹ

THE CURRICULUM OF THE ‘TOURIST GEOGRAPHY OF

POLAND’ SUBJECT AT THE GEOGRAPHY OF TOURISM AND

HOTEL MANAGEMENT STUDIES AT THE UNIVERSITY OF ŁÓDŹ

Przedm iot „geografia turystyczna Polski” realizow any je s t na trzecim roku studiów geograficznych na specjalizacji z geografii turyzm u i hotelarstw a pod­ czas 20 godz. w ykładu i z takiej samej liczby godzin ćw iczeń; zajęcia s ą obo­ w iązkow e. G eografia turystyczna Polski zajm uje się w aloram i turystycznym i, zagospodarow aniem turystycznym , a także ruchem turystycznym w kraju. Jed ­ nym z najw ażniejszych celów nauczania tego przedm iotu je s t przekazanie w m iarę szerokiej i w szechstronnej wiedzy o atrakcyjności Polski, je j w alorów turystycznych i ich przydatności dla rozw oju różnych form w spółczesnej tu ry s­ tyki. Pozostałe aspekty zw iązane z zagospodarow aniem i ruchem turystycznym zostały w program ie przedm iotu praktycznie pom inięte, gdyż są one szeroko om aw iane na innych zajęciach realizow anych na studiach na specjalności z geografii turyzm u i hotelarstw a1. Pomim o tego, zakres przedm iotow y tej w ie­ dzy je s t bardzo szeroki. W iedza ta je s t mocno pow iązana z innymi dziedzinam i geograficznym i, zarów no z zakresu geografii społeczno-ekonom icznej, ja k i fi­

1 Przedmioty: „ruch turystyczny” - 20 godz. konwersatorium I rok, „zagospodarowanie turys­ tyczne” - 20 godz. II rok, „podstawy geografii turyzmu” - 20 godz. I rok.

zycznej, a także nie geograficznym i - historią, etnografią, archeologią, architek­ turą, histo rią sztuki, przyrodą itp. Poznanie w alorów turystycznych Polski w tak szerokim zakresie prowadzi do pełnego zrozum ienie ich istoty i znaczenia dla rozw oju turystyki.

B ardzo ważnym celem przedm iotu je s t w skazanie na m ożliwości w ykorzys­ tania zdobytej w iedzy z geografii turystycznej Polski w przyszłej działalności zaw odow ej zw iązanej z turystyką, szczególnie przy tw orzeniu nowych, orygi­ nalnych i zarazem konkurencyjnych produktów turystycznych odpow iadających aktualnym trendom w turystyce. Przydatność tej w iedzy w praktyce wiąże się z um iejętnością w łaściw ej oceny rangi w alorów turystycznych, co w pływ a na tw orzenie odpow iednich ofert turystycznych poprzez w łaściw y w ybór walorów. K ierując się zasadą, że najw iększe znaczenie we w spółczesnej turystyce ma człow iek2, podczas zajęć podkreśla się także praktyczną przydatność tej wiedzy polegającą na um iejętnym w ynajdyw aniu i „dopasow aniu” w alorów turystycz­ nych do różnorodnych potrzeb turystów podróżujących po Polsce. Z w raca się tutaj uw agę na w alory, które stale decydują o atrakcyjności turystycznej Polski, ja k i te, których atrakcyjność zależy od coraz bardziej różnorodnych i zm ieniają­ cych się potrzeb i gustów w spółczesnych turystów . Tego typu um iejętności u jaw n iają się w trakcie podejm ow ania decyzji zw iązanych zarów no z organiza­ c ją różnego rodzaju im prez turystycznych (opracow anie program u), ja k i z ich prow adzeniem (pilotaż i przew odnictw o turystyczne). W iedza z zakresu geogra­ fii turystycznej Polski przydatna je s t także w działalności związanej z prom ocją turysty czną regionów , całego kraju, oraz zarządzaniem turystyką na szczeblu lokalnym , regionalnym i centralnym .

W iedza o w alorach turystycznych, jak o jednym z najw ażniejszych elem en­ tów potencjału turystycznego Polski, przekazyw ana je s t w ujęciu przestrzennym (regiony turystyczne Polski) i problem owym (w ybrane w alory turystyczne Polski i zw iązane z nim i form y turystyki). U jęcie regionalne prezentow ane je st w trakcie wykładów . Po om ów ieniu podstaw ow ych pojęć, takich ja k „obszar turystyczny” , „region turystyczny”, „miejscowość turystyczna”, „atrakcyjność tu­ rystyczna”, „potencjał turystyczny”, prezentow ane i om aw iane są dotychcza­ sowe regionalizacje turystyczne Polski w ujęciu historycznym , genetycznym (stosow ane kryteria w yznaczania regionów turystycznych) i przestrzennym (porów nanie rozm ieszczenia regionów turystycznych do krain geograficznych i historycznych Polski). K olejne w ykłady do tyczą ju ż prezentacji regionów i m iejscow ości turystycznych poszczególnych stref krajobrazow ych Polski - strefy nadm orskiej, pojeziernej, nizinnej, wyżynnej i górskiej. Treści przekazy­ wane w trakcie w ykładów regionalnych do tyczą najistotniejszych i aktualnych problem ów zw iązanych z rozwojem turystyki w danej strefie krajobrazow ej,

2 W krajach wysoko rozwiniętej gospodarki turystycznej przemysł turystyczny jest nazywany nawet people business.

oceny atrakcyjności potencjału turystycznego tych stre f pod kątem przydatności dla różnego rodzaju form turystyki, w ydzielenia regionów turystycznych w po­ szczególnych strefach, omówienia najważniejszych walorów turystycznych i w y­ odrębnienia s tre f funkcjonalnych w zależności od rodzaju funkcji turystycznej w danym regionie oraz określenia znaczenia regionów turystycznych w turys­ tyce krajow ej i m iędzynarodow ej.

G łów nym celem ćw iczeń je st pokazanie praktycznej przydatności i m ożli­ wości w ykorzystania szerokiej wiedzy o w alorach turystycznych Polski. K ażde ćw iczenie w ykonyw ane je s t przez studentów indyw idualnie, a następnie prezen­ tow ane w form ie referatu lub przygotow yw ane pisem nie. Ć w iczenia rozpoczy­ n ają się od analizy atrakcyjności turystycznej środow iska naturalnego Polski w aspekcie rozwoju różnych form turystyki. A naliza dotyczy w ybranych przez studentów krain geograficznych. W analizie tej należy:

- ocenić atrakcyjność turystyczną poszczególnych elem entów środow iska wybranej krainy geograficznej Polski (rzeźby, wód, szaty roślinnej, klim atu),

- podkreślić, który z analizow anych elem entów środow iska naturalnego naj­ bardziej decyduje o atrakcyjności turystycznej wybranej krainy geograficznej Polski,

- określić, na ile analizow ana kraina geograficzna w yróżnia się pod w zglę­ dem atrakcyjności turystycznej środow iska naturalnego od innych krain (jaka je s t ranga danej krainy pod względem atrakcyjności turystycznej),

- dla jak ich form turystyki ja k ie elem enty środow iska naturalnego s ą atrak­ cyjne turystycznie,

- określić zróżnicow anie przestrzenne atrakcyjności turystycznej w obrębie danej krainy (w ystępow anie obszarów chronionych).

K olejne ćw iczenia dotyczą oceny atrakcyjności w alorów antropogenicznych Polski. C elem ich je st zw rócenie uwagi na zróżnicow anie ilościow e i ja k o ś­ ciow e tych w alorów , rozm ieszczenie najw ażniejszych obiektów zabytkow ych, określenie ich rangi w skali krajowej i m iędzynarodow ej. Ćw iczenie obejm uje swoim zakresem m. in. obiekty zabytkow e w pisane na listę św iatow ego dzie­ dzictw a kulturalnego i naturalnego UN ESC O i pom ników historii. A by zapoz­ nać się szczegółow o z w ied zą dotyczącą zabytków z listy UNESCO i pom ników historii, studenci dokonują klasyfikacji tych obiektów wg w ym yślonych i na­ zw anych przez siebie co najm niej pięciu kryteriów , a następnie p lan u ją trasę jednej wycieczki po Polsce, której celem je s t poznanie m inim um jedn ego za­

bytku z listy U N ESC O oraz trzech pom ników historii. D ruga część ćw iczenia zw iązanego z poznaw aniem w alorów antropogenicznych Polski dotyczy zabyt­ ków architektury i urbanistyki. W iedza zdobyw ana podczas tego ćw iczenia w ią­ że się ze znajom ością stylów architektonicznych. Ć w iczenie kończy się opraco­ waniem tabeli, w której w porządku chronologicznym (od najstarszego okresu przedrotnańskiego, przez rom anizm , gotyk, renesans/m anieryzm , barok/rokoko, klasycyzm , style XIX w. po secesję) w ym ienia się pięć reprezentatyw nych

obiektów dla danej epoki, określa się ich położenie oraz planuje je d n ą przykła­ dow ą trasę zw iązaną z poznaw aniem zabytków architektury i urbanistyki dla każdego stylu.

N astępne ćw iczenie zw iązane je s t ze szlakami turystycznym i, które przebie­ g ają przez Polskę - krajow ymi i m iędzynarodow ym i. Celem ćw iczenia je s t przede wszystkim podkreślenie znaczenia szlaków turystycznych dla rozwoju w spółczesnej turystyki. Poza znajom ością najw ażniejszych i najbardziej zna­ nych szlaków , takich ja k kopernikow ski, piastow ski, Orlich Gniazd, zam ków krzyżackich, cysterski, O rłow icza, hanzeatycki, bursztynow y, drew nianej archi­ tektury sakralnej itp., studenci przygotow ują i opracow ują w łasny szlak turys­ tyczny zw iązany z wybranym przez siebie walorem (przyrodniczym lub antro po ­ genicznym ), załączając do opisu szlaku także jeg o mapę.

K olejne ćw iczenia dotyczą poznaw ania wybranych atrakcji turystycznych Polski od strony w ażniejszych i specyficznych form turystyki rozw ijających się w kraju. W tym celu w ybrane zostały dw ie form y turystyki - turystyka senty­ m entalna i religijna. Podczas ćwiczeń przeprow adzana je s t dyskusja, która do­ tyczy genezy i oceny zasobów turystycznych Polski dla rozwoju obu w ybranych form turystyki. Po dyskusji w ykonywane są indyw idualne ćw iczenia, które w przypadku turystyki sentym entalnej dotyczą analizy rozm ieszczenia w alorów zw iązanych z turystyką żydow ską w Polsce3, a w przypadku turystyki religijnej - zaprojektow ania im prezy turystycznej, której celem je st poznanie w ybranych obiektów kultu religijnego w Polsce.

O statnie zajęcia pośw ięcone są zagadnieniom atrakcyjności turystycznej Polski dla turystyki przyjazdow ej. W trakcie zajęć studenci przygotow ują na podstaw ie w cześniej dostarczonych m ateriałów propozycje różnych im prez tu ­ rystycznych na terenie kraju, których program je st odpow iedni do potrzeb turys­ tów zagranicznych odw iedzających Polskę. Rynki zagraniczne, skąd pochodzi większość turystów odw iedzających Polskę, zostały podzielone na kategorie wg ich znaczenia w turystyce przyjazdowej - od najw ażniejszych (np. rynek USA, Kanady, Francji, N iem iec, W ielkiej Brytanii, krajów Beneluxu, Skandynaw ii, Izraela, W łoch, Rosji, Ukrainy, Białorusi, Litwy), poprzez rynki mniej znaczące (np. rynek Am eryki Południow ej - Brazylia, A rgentyna, Chile, Azji - Japonia) i perspektyw iczne (np. rynek Korei Południow ej). Inform acje zaw arte w m a­ teriałach dostarczonych studentom dotyczą generalnie najw ażniejszych celów w yjazdów turystycznych poszczególnych nacji, najbardziej popularnych form spędzania przez nich czasu w olnego oraz w ażniejszych potrzeb zaspokajanych w trakcie w yjazdów turystycznych.

O ceniając literaturę do przedm iotu „geografia turystyczna Polski” należy stw ierdzić, że brak jest, ja k dotychczas, jedneg o podręcznika, który prezento­ w ałby zagadnienia dotyczące atrakcyjności turystycznej Polski kom pleksow o

i jed n o cześn ie w yjaśniałby związki pom iędzy w ystępującym i na terenie Polski w aloram i turystycznym i a środow iskiem , historią itp., co pozw alałoby na lepsze zrozum ienie i opanow anie niezbędnego m ateriału. Przyczyną tego je s t na pewno duża trudność w napisaniu takiego podręcznika zw iązana z szerokim zakresem przedm iotow ym w iedzy z geografii turystycznej Polski. Treść wielu podręczni­ ków, które dotyczą generalnie geografii turystyki Polski, nastaw iona je s t bar­ dziej na opis faktów zw iązanych z waloram i turystycznym i, zagospodarow a­ niem turystycznym , regionam i turystycznym i itp. Jedynym dostępnym obecnie podręcznikiem akadem ickim tego typu je s t trzecie w ydanie

Geografii turystyki

Polski

autorstw a T eofila Lijew skiego, B ogdana M ikułow skiego i Jerzego W y­ rzykow skiego. W porów naniu z pozostałym i pozycjam i, które ukazały się dość daw no (B a j c a r 1969, B a r 1974, B a r , D o l i ń s k i 1975, C h u d o b a , D z i e r ż a n o w s k i 1972), jak i nowszym i ( K r u c z e k , S a c h a 1994), podręcznik ten prezentuje najw yższy poziom m erytoryczny. N ie mniej studio­ w anie je g o treści stw arza pew ne trudności zw iązane z koniecznością poznania bardzo dużej liczby różnego rodzaju faktów dotyczących atrakcyjności turys­ tycznej Polski. Bez posiadania podstaw w iedzy ogólnogeograficznej, historycz­ nej i z innych dziedzin, zrozum ienie istoty i znaczenia różnorodnych w alorów turystycznych Polski dla rozw oju turystyki je st praktycznie niem ożliw e. Istnie­ ją c ą lukę w niew ielkim stopniu w ypełnia X tom

Encyklopedii geograficznej

świata

dotyczący Polski (1997). W zw ięzły i zarazem bardzo ciekaw y sposób przedstaw iono w nim zagadnienia dotyczące geografii, historii, a także turystyki Polski. K siążka je s t bardzo bogato ilustrow ana licznym i kolorowym i fotografia­ mi, m apam i i rysunkam i, które ułatw iają przysw ojenie w iedzy ogólnogeogra­ ficznej o Polsce. P odobną funkcję spełnia także podręcznik A. Dylikowej

Kra­

iny geograficzne Polski

, w którym - w ramach geograficznej charakterystyki poszczególnych krain - m ożna odnaleźć interesująco sporządzony opis piękna krajobrazu. B ardzo ważnym i wykorzystyw anym na zajęciach z geografii turys­ tycznej Polski źródłem w iedzy są liczne m apy turystyczne, a zw łaszcza tem a­ tyczne (np. m apy zam ków , ochrony przyrody, ośrodków kultu religijnego itp.) i te, które do tyczą regionów turystycznych. D użą rolę w zdobyw aniu w iedzy z geografii turystycznej Polski odgryw ają w szelkiego rodzaju w ydaw nictw a al­ bum ow e, których je s t obecnie bardzo dużo i trudno w yróżniać tutaj ja k iś kon­ kretny przykład. W yjątkiem może być seria w ydaw nicza dotycząca zabytków z listy św iatow ego dziedzictw a kulturow ego i naturalnego UNESCO. W tom ie dotyczącym Europy północnej i środkowej zam ieszczono opis tego typu obiek­ tów znajdujących się na terenie Polski w raz z bardzo dobrym i fotografiam i. Istnieje także spora grupa w ydaw nictw przew odnikow ych, folderow ych po Pol­ sce, których nie sposób pom inąć, ale trudno polecić jak o literaturę obow iązko­ w ą ze w zględu na ich liczbę i formę opracow ania. Tego typu źródła w iedzy stanow ią bardzo d o b rą literaturę uzupełniającą, w ykorzystyw aną zw łaszcza w trakcie ćw iczeń. Podobną zaletę m ają w ydaw nictw a słow nikow e. N ajw aż­

niejszym opracow aniem je s t w tym zakresie

Słownik geogrctficzno-krajoznaw-

czy Polski

pod redakcją Ireny M ileskiej. Ponadto w arto tu w ym ienić także lek­ sykon

M iejsca święte Rzeczypospolitej

pod redakcją A ntoniego Jackow skiego.

Przedm iot „geografia turystyczna Polski” kończy się egzam inem ustnym. Podczas egzam inu spraw dzana je s t przede w szystkim um iejętność posługiw ania się zdobytą w iedzą nie tylko poprzez w ym ienienie, w skazanie na m apie i opi­ sanie atrakcji w ystępujących w różnych regionach turystycznych, ale także przez określenie rangi poszczególnych w alorów turystycznych oraz zależności, jak ie w ystępują pom iędzy w aloram i turystycznym i a środow iskiem geograficz­ nym, histo rią itp. D odatkow o w trakcie egzam inu pokazyw ane są ilustracje (zdjęcia lub przeźrocza) różnych obiektów turystycznych4 z Polski, które należy rozpoznać, określić ich położenie oraz przedstaw ić podstaw ow e inform acje np. 0 stylu, historii, randze obiektu itp.

Program w yk ładów

1. Cele, program w ykładu, form a egzam inu, literatura. G eografia turystycz­ na Polski - głów ne zadania badawcze. O m ów ienie istniejących w aloryzacji i re­ gionalizacji turystycznych Polski. Podział Polski na regiony turystyczne - po­ rów nanie regionalizacji turystycznych z regionam i geograficznym i w g A. Dyli- kowej.

2. Regiony turystyczne nizin nadm orskich (cz. I). 3. Regiony turystyczne nizin nadm orskich (cz. II). 4. Regiony turystyczne Pojezierza Pomorskiego. 5. Regiony turystyczne Pojezierza M azurskiego. 6. Regiony turystyczne K rainy W ielkich Dolin.

7. Regiony turystyczne starych gór, wyżyn i N iziny Śląskiej (cz. I). 8. Regiony turystyczne starych gór, wyżyn i N iziny Śląskiej (cz. II). 9. Regiony turystyczne Karpat, nizin i kotlin podkarpackich (cz. I). 10. R egiony turystyczne Karpat, nizin i kotlin podkarpackich (cz. II).

Program ćw iczeń

1. Ć w iczenia organizacyjne. O m ów ienie celu, zakresu, program u form y zali­ czenia ćw iczeń.

2 -4 . A trakcyjność turystyczna krajobrazu Polski w aspekcie rozwoju różnych form turystyki - analiza atrakcyjności w alorów przyrodniczych krain geogra­ ficznych Polski.

5. Zabytki, pom niki historii, obiekty św iatow ego dziedzictw a kulturow ego 1 naturalnego U N ESC O w Polsce.

6. A trakcyjność turystyczna Polski dla turystyki religijnej.

7. Turystyka sentym entalna do P o ls k i-N ie m c y , Żydzi - walory, obszary najbardziej atrakcyjne.

8. T urystyka innych narodowości - popyt na produkty turystyczne Polski turystów z w ażniejszych rynków turystycznych na świecie.

9. Szlaki turystyczne w Polsce - rodzaje, ranga. 10. Podsum ow anie ćwiczeń.

L iteratura do przedm iotu „geografia turystyczna P olski” B a j c a r A., 1969, Regiony turystyczne Polski, „Geografia w Szkole” , z. 3-4. B a r R., 1974, Geografia walorów turystycznych Polski, WSWP, Gdańsk. B a r R., D o l i ń s k i A., 1975, Geografia turystyczna Polski, PTE, Kraków.

C h u d o b a T., D z i e r ż a n o w s k i L., 1972, Geografia turystyczna Polski, PTE, K ra­ ków.

Cudze chwalicie... Geografia turystyczna Polski (poradnik), 1994, Agencja DINO, Warszawa. D y 1 i k A., 1973, Geografia Polski. Krainy geograficzne, PZWS, Warszawa.

Encyklopedia geograficzna świata, t. X: Polska, 1997, Kraków.

J a c k o w s k i A. (red.), 1999, M iejsca święte Rzeczypospolitej. Leksykon, Znak, Kraków. K r u c z e k Z., S a c h a S., 1994, Geografia atrakcji turystycznych Polski, Kraków.

L e ś k o R., K l e m e n t o w s k i K., 1979, Rejonizacja turystyczna (uwzględniająca nowy po d zia ł administracyjnyj oraz określenie zasobów turystycznych podstawowych jed n o stek gos­ podarki przestrzennej w turystyce, „Biuletyn Informacyjny Instytutu Turystyki”, nr 1.

L i j e w s k i T., M i k u ł o w s k i B. , W y r z y k o w s k i J., 1998, Geografia turystyki Polski, PW E, Warszawa.

L o t z ]., S c h m i d t M ., V e s e r T., 1997, Skarby kultury i przyrody świata. Europa p ó ł­ nocna i środkowa, UNESCO - światowe dziedzictwo kulturalne i naturalne, HENTA, War­ szawa.

M i 1 e s k a J. M., 1963, Regiony turystyczne Polski, „Prace G eograficzne IG PAN” , nr 43. M i I e s k a J. M. (red.), 1998, Słow nik geograficzno-krajoznawczy Polski.

Dr Robert W iluś Wpłynęło:

K atedra Geografii Miast i Turyzmu 10 grudnia 1999 r. Uniwersytet Łódzki

ul. Kopcińskiego 31 90-142 Lódź