D
Y
S
K
U
S
J
A
ROCZNIKI PSYCHOLOGICZNE / ANNALS OF PSYCHOLOGY
GIAN VITTORIO CAPRARA1 Sapienza Universit¥ di Roma Dipartimento di Psicologia
PRAKTYKA PSYCHOLOGICZNA
NIE POWINNA BY
û ODERWANA OD TEORII
ANI POZOSTAWA
û W TYLE
ZA DOBRYMI BADANIAMI
Zasadniczo panuje zgoda co do wagi pytaĔ, jakie stawia Jerzy M. BrzeziĔski, a takĪe w kwestii proponowanych odpowiedzi. Powszechne uĪycie jĊzyka angielskiego w komunikacji naukowej nie powinno prowadziü do zaniedbywania tych jej Ğrodków, które słuĪą upowszechnianiu wiedzy w jĊzykach lokalnych. DbałoĞci o ocenĊ jakoĞci psychologicznych badaĔ naukowych i instytucji badawczych powinna towarzyszyü taka sama dbałoĞü o odpowiednie kryteria oceny jakoĞci prak-tyki psychologicznej i kształcenia psychologów praktyków. Kryteria oceniania zarówno badaĔ, jak i praktyki powinny byü oparte na solidnych teoriach psychologicznych.
Słowa kluczowe: rozpowszechnianie wiedzy, ocena badaĔ i praktyki.
Zasadniczo zgadzam siĊ ze stwierdzeniem Jerzego M. BrzeziĔskiego, Īe rozwój badaĔ naukowych i kształcenia jest zadaniem najwyĪszej wagi z punktu widzenia rozwoju demokratycznego społeczeĔstwa; dodałbym, Īe wkład nauk społecznych i psychologicznych jest nie mniej waĪny z punktu widzenia tego celu niĪ wkład tradycyjnych nauk „twardych”. Zgadzam siĊ równieĪ z odpowie-dziami udzielonymi na postawione pytania. Zaprezentowany tok myĞlenia doty-czący globalnego charakteru badaĔ naukowych i kryteriów ich oceny moĪna odnieĞü równieĪ do Włoch. Eksperymenty powinny byü replikowalne; badania
Adres do korespondencji: GIAN VITTORIO CAPRARA –Dipartimento di Psicologia, Sapienza
Universit¥ do Roma, Via dei Marsi, 78, 00185 Roma, Italy; e-mail: gianvittorio.caprara@ uniroma1.it
GIAN VITTORIO CAPRARA
518
obserwacyjne, kliniczne i korelacyjne powinny byü potwierdzane ustaleniami badaĔ miĊdzykulturowych, a dane surowe powinny byü dostĊpne, kiedy tylko jest to moĪliwe. JednakĪe replikacja nie moĪe sprowadzaü siĊ do tłumaczenia i powtarzania tych samych procedur. Nie moĪna nie doceniü faktu, Īe stwierdzo-ne uprzednio prawidłowoĞci dotyczące poznania, afektu i zachowania okazują siĊ kruche i nietrwałe, gdy podda siĊ je badaniu w innym kontekĞcie kulturo-wym. Przeciwnie: wynikająca z lepszego zrozumienia kultury i epigenezy zasad-nicza ĞwiadomoĞü elastycznoĞci, zmiennoĞci i potencjalnoĞci psychicznego funk-cjonowania człowieka powinna skłaniaü do wiĊkszej otwartoĞci na nowoĞü i róĪnorodnoĞü, a takĪe stanowiü ostrzeĪenie przed wyciąganiem przedwczes-nych wniosków odnoĞnie do tego, co naleĪy uwaĪaü za powszechnie obowiązu-jące i zawsze prawdziwe.
Skoro angielski musi byü uĪywany w Ğrodowisku naukowym jako lingua
franca, młodych badaczy powinno siĊ zachĊcaü do opanowania tego jĊzyka, aby
mogli uczestniczyü w globalnej debacie. Jednak naukowców nie powinna spoty-kaü kara za nieopanowanie idiomatycznej angielszczyzny, zaĞ przewagĊ, jaką w tej rywalizacji mają rodzimi uĪytkownicy jĊzyka angielskiego, powinni mini-malizowaü redaktorzy, recenzenci i ewaluatorzy decydujący o przyznawaniu grantów. Z pewnoĞcią potrzeba zaistnienia na arenie globalnej nie powinna pro-wadziü do lekcewaĪenia potrzeby i wartoĞci odpowiedniego upowszechniania wiedzy wĞród praktyków, klientów i ogółu społeczeĔstwa.
TrwałoĞü czasopism poĞwiĊconych głównie psychologii jest we Włoszech problemem. W przypadku czasopism naukowych doborowy i wąski krąg odbior-ców, jak równieĪ atrakcyjnoĞü czasopism miĊdzynarodowych z punktu widzenia najlepszych naukowców sprawiły, Īe od samego początku trudno jest czasopi-smom krajowym utrzymaü standardy naukowe. Spadającą w ostatnim czasie atrakcyjnoĞü czasopism włoskich, nawet tych wydawanych w jĊzyku angielskim, jeszcze bardziej obniĪyły róĪne wskaĨniki bibliometryczne, z których wynika, Īe przewaĪają zagraniczne tytuły o ustalonej pozycji. Koszty wydawnicze oraz ograniczone dochody z subskrypcji prywatnych i publicznych jeszcze bardziej zniechĊciły wydawców do uruchamiania wersji angielskojĊzycznych. Z kolei w przypadku czasopism skierowanych do ogółu społeczeĔstwa trudno jest uczy-niü naukĊ na tyle ciekawą, atrakcyjną i istotną dla odbiorcy, aby mogła konku-rowaü ze zdroworozsądkową psychologią, jaką znajdujemy w magazynach o tematyce ogólnej. Pomimo duĪej liczby psychologów praktyków, trudno wy-mieniü choüby jedno włoskie pismo, któremu udało siĊ zdobyü prestiĪ i reputa-cjĊ, a zarazem pozyskaü szeroki krąg odbiorców w dziedzinach takich, jak psy-chologia kliniczna, psypsy-chologia wychowawcza, czy psypsy-chologia organizacji. Nie
PRAKTYKA NIE POWINNA BYû ODERWANA OD TEORII I BADAē
519
potrafiĊ okreĞliü, w jakim stopniu kryteriom skłaniającym do nabywania wiĊk-szej wprawy w posługiwaniu siĊ jĊzykiem angielskim powinno towarzyszyü zastosowanie w szerszym zakresie jĊzyka angielskiego w przekazywaniu wiedzy na uczelniach. Z pewnoĞcią studentom naleĪy umoĪliwiü bezpoĞredni dostĊp do wiĊkszoĞci Ĩródeł ich wiedzy.
Dobre ksiąĪki moĪna pisaü w kaĪdym jĊzyku i udostĊpniaü szerokiej pu-blicznoĞci poprzez dobre tłumaczenia. Napisanie ksiąĪki w jĊzyku, który otwiera szerszy rynek, jest jednak z pewnoĞcią korzystniejsze. Choü dobre podrĊczniki są czĊsto dziełem autorów z róĪnych krajów, nie powinno to zniechĊcaü do publi-kowania zbiorów artykułów przybliĪających to, co najlepsze w krajowej psycho-logii, ani teĪ do publikowania podrĊczników, w których cieszący siĊ renomą krajowi naukowcy dokonują przeglądu i omówienia aktualnego stanu badaĔ w róĪnych dziedzinach psychologii. Nie sądzĊ jednak, aby te same podrĊczniki i teksty, które słuĪą studentom do pozyskiwania wiedzy, mogły z równym powo-dzeniem słuĪyü psychologom praktykom i przygotowywaü studentów do podjĊ-cia praktyki psychologicznej. Praktykom naleĪy doradzaü i pomagaü w uaktual-nianiu wiedzy, w efektywnym komunikowaniu siĊ z kolegami po fachu w jĊzy-ku, którego uĪywają na co dzieĔ, a takĪe w radzeniu sobie z problemami, których rozwiązywanie zaleĪy w duĪej mierze od ich doĞwiadczenia i umiejĊtnoĞci sto-sowania wiedzy w okreĞlonym kontekĞcie. Studentom powinno siĊ umoĪliwiü zrozumienie tego, w jaki sposób wiedza naukowa przekłada siĊ na dobrą prakty-kĊ; naleĪy takĪe zapewniü im efektywne kontakty z innymi specjalistami i spra-wiü, by potrafili dostrzec potrzeby człowieka w okreĞlonych kontekstach, gdyĪ potrzeby te mogą istotnie siĊ róĪniü w róĪnych krajach i kulturach. MoĪe siĊ okazaü, Īe wymaga to innej wraĪliwoĞci i innych rodzajów podejĞcia niĪ te, do których moĪna przywyknąü, czytając czasopisma naukowe i podrĊczniki akademickie.
Nie mam wiele do powiedzenia w kwestii róĪnorodnoĞci systemów oceny, jakie przyjĊto na poziomie krajowym i lokalnym, aby wprowadziü porządek i ocenĊ merytoryczną w obszarach, w których były jakieĞ niejasnoĞci. JeĞli cho-dzi o ocenĊ naukowców, nie wydaje siĊ, by obecna dewaluacja monografii zaw-sze miała sens. Z pewnoĞcią nie jest uczciwe pomniejszanie wartoĞci wszystkich monografii przy jednoczesnym premiowaniu artykułów bĊdących dziełem licz-nego grona współautorów, których indywidualny wkład pozostaje sprawą wąt-pliwą. JeĪeli chodzi o ocenĊ instytutów i placówek dydaktycznych, to dorobek naukowy nie powinien byü głównym kryterium tam, gdzie misją instytucji jest kształcenie praktyków niezajmujących siĊ badaniami naukowymi. Nie lekcewaĪĊ trudnoĞci, z jakimi wiąĪe siĊ ocena dorobku praktyków, ani teĪ tego, Īe jest to
GIAN VITTORIO CAPRARA
520
nowe wyzwanie. UwaĪam jednak, Īe w kwestii poprawy systemu oceniania pra-cy psychologów praktyków i podniesienia jakoĞci praktyki psychologicznej wie-le pozostaje jeszcze do zrobienia. Standardy jakoĞci są szczególnie potrzebne do oceny oferty placówek prywatnych, które zwykle wymykają siĊ tradycyjnym standardom, stosowanym przez publiczne instytucje naukowe.
Nie mam wiele do dodania takĪe w kolejnej poruszonej kwestii – plagiatu i fabrykowania danych, poza tym, Īe przyłączam siĊ do potĊpienia tych praktyk. Dane mają sens w ramach teorii, która uzasadnia wysiłek i pieniądze włoĪone w ich zebranie, która okreĞla ich sens i konsekwencje dla wiedzy i której logi- ka oraz spójnoĞü mogą stanowiü ochronĊ – przynajmniej czĊĞciową – przed oszustwami.
Na koniec przypomnĊ, Īe w czasach, w których róĪnego rodzaju presja znie-chĊca do myĞlenia kategoriami psychologicznymi, nowe technologie mogą zaĞ tworzyü złudzenie, Īe lepsze poznanie funkcjonowania mózgu moĪe całkowicie zastąpiü naukĊ o umyĞle, subiektywnoĞci i indywidualnoĞci, nie ma rzeczy bar-dziej przydatnej niĪ dobre teorie psychologiczne. Mamy ĞwiadomoĞü, Īe szcze-gólnie trudno jest oceniü wartoĞü poglądów i teorii dotyczących struktur i proce-sów psychicznych, o których wnioskujemy na podstawie relacji słownych, ob-serwacji i doĞwiadczeĔ pozostawiających duĪą swobodĊ intuicji, interpretacji i przypuszczeĔ. Psychologia nie moĪe jednak siĊ wyrzec swojej specyfiki nauki o umyĞle ani teĪ swojej misji przerzucania mostów pomiĊdzy naturą a wychowa-niem, aby umoĪliwiü wszechstronne zrozumienie całej osobowoĞci.
