Alicja Szlązakowa
III Olimpiada Literatury i Języka
Polskiego
Biuletyn Polonistyczny 16/50, 81-87
i z a k re s l e k t u r o r a z omawia z nim - w t r y b i e k o n s u l t a c j i - p r o
blem atykę wyłonion ą w c z a s i e przygotowywania rozprawy d o k t o r
s k ie j .
U c z e s t n ic y studiów k o r z y s t a j ą w i n s t y t u c j i , k t ó r a i c h z a t r u d n i a , z uprawnień ok re ślon yc h w Uchwale Eady M in is t ró w z d n ia 30 l i p c a 1971 (" M o n it o r P o l s k i " 1971, nr 45, p o z . 2 8 7 ) . U chwała t a nakłada na zakła dy pracy obowią zek u d z i e l a n i a z w o l n ie ń na z a j ę c i a , zwrotu kosztów p o d r ó ż y , u rlo pu o ra z d a j e u czes tn ik om studiów prawo u b ie g a n ia s i ę o stypendium.
Mgr Zbigniew J a r o s i ń s k i
III OLIMPIADA LITERATURY I JĘZ Y K A POLSKIEGO
Do t r a d y c j i Olim piady L i t e r a t u r y i Języka P o l s k i e g o wcho d z i j u ż o k o lic z n o ś c io w e m otto, k t ó r e to w a rzy s zy e lim in a c jo m o g ó ln o p o ls k im . N adaje ono zawodom p o lo n is ty c z n y m s w o is tą barwę. Tworzy ów s z c z e g ó ln y k l i m a t , k t ó r y k o j a r z y ć s i ę b ę d z i e p ó ź n i e j z naszymi "rokami o l i m p i j s k i m i " . Tak w ię c I Olimpiada n a w ią za ł a do t r a d y c j i ję z y k a p o l s k i e g o , p rzypom nia ła n a j s t a r s z y do chowany z a p i s z d a n ia w ję z y k u p o ls k im , c y t a t z K s i ę g i H e n ry - k o w s k ie j: " d a j , ać j a po bru szę, a t y p o c z y w a j" . " O l im p ia d ą Bro n ie w s k ie g o " nazwiemy I I O lim piadę, przeprowadzoną w 10 r o c z n i cę ś m ie r c i p o e t y . Tematy prac pisemnych w e l i m in a c ja c h I I i I I I s t o p n ia o p a r t o wtedy na wybranych w ie r s z a c h B r o n ie w s k ie g o : na c y t a c i e z "Grobu Tamerlana" i w ie r s z u "Moja b i b l i o t e k a " .
I I I Olimpiadę nazwiemy "K o p er n ik a ń s k ą ", choć n i e o Koper niku p i s a l i o l i m p i j c z y c y . Na pamiątkowych ksią ż k a ch , k t ó r e o t r z y m a l i zawodnicy i ic h o p ie k u n o w ie - n a u c z y o ie le , w i d n i a ł a wy powiedź M ik o ła j a K o p ern ik a: " m y ś li uczonego są n i e z a l e ż n e od sądu o g ó łu — po niew aż d z ie łe m uczonego , [ • • * 3 j e s t szukanie we
wszystkim prawdy £ « * « 3 n* C y ta t ten b ę d z i e zawsze przypom inał
zawodnikom, że I I I Olim piada odbywała s i ę w Roku Kopernikow
skim, w Roku Nauki P o l s k i e j . Nh u r o c z y s t o ś c i zak oń czen ia I I I Olim piady w dniu 10 czerw ca br.. - w S a l i Okrągłego S t o łu P a ł a
8.2
-cu S t a s z ic a - przewodniczący Komitetu Głównego Olim piady, p r o f . dr K a zim ie rz 7/yka, w rę cz a ją c dyplomy laureatom i premie ich nau c z y c ie lo m , nawiązał do Roku Hauki P o l s k i e j i przypomniał bogate t r a d y c j e t e j h i s t o r y c z n e j s a l i w s i e d z i b i e n a jw y ż s z e j w P o l s c e i n s t y t u c j i naukowej — P o l s k i e j Akademii Nauk.
W d y s k u s ji nad k s z t a łt e m n a s z e j Olimpiady proponowano, by zawody każdego roku - od początkowego do o s t a t n i e g o etapu - w ią z a ł y s i ę z o k re ś lo n ą , oo rok inną, d z i e d z in ą z c a ł o k s z t a ł t u pro gramu nauozania. Wybrany problem z pewnością zyskałby na p o g ł ę b i e n i u . Każda Olimpiada byłaby studium monograficznym - konkur
sem o konkretnej tematyoe i nazwie.
Być może, w d a l s z e j e w o l u c j i fo rm i t r e ś c i zawodów n a s t ą p i
zmiana, p o zw ala ją ca skupiać wokół jednego tematu w s z y s t k ie as
pekty n a s z e j d y s c y p li n y , d o j ś ć do w i ę k s z e j i n t e g r a c j i zagadnień, k t ó r y o h znajomością musi s i ę o l i m p i j c z y k wykazać. P ie r w s zą p r ó bą w tym z a k r e s ie okażą s i ę e l i m i n a c j e fi n a ł o w e ( u s t n e ) , z a p l a
nowane w wytycznych do przeprowadzenia IV Olim piady, a sprowa-
d z a ją o e rozmowy na tym najwyższym s z c z e b lu do d z ie d z in y in d y w i dualnych zainteresow ań zawodnika. Po t r z e c h l a t a c h " p o w i e l a n i a " z a ł o ż e ń o r g a n iz a c y jn y c h i tematyoznyoh zarysowanych w I Olim p i a d z i e i na stęp n ie ulepszanych - w IV O lim p ia d z ie spróbujemy po nowemu. A le o tym p ó ź n i e j , gdy plany staną s i ę r z e o z y w i s t o ś - o i ą .
Tymozasem I I I Olimpiada w e lim in a o j a c h I , I I i I I I sto p n ia p o w t ó r z y ł a p i ę ć stosowanyoh dotąd k o n k u r e n c ji:
h i s t o r i a l i t e r a t u r y p o l s k i e j i l i t e r a t u r a w spółczesna, b ) poprawność i k u ltu r a ję z y k a o r a z wiadomości z nauki o
języku ,
o ) współozesne ż y c i e k u lt u r a ln e ,
d ) indywidualna, samodzielna l e k t u r a zawodnika,studium wy
b ra n ej d z ie d z i n y indywidualnyoh zain tere sow ań , e ) r e c y t a c j a utworu l i t e r a o k i e g o .
Sprecyzowano n i e c o in a o z e j formę "pracy p r ó b n e j " , k t ó r a s t a nowi podstawę s t a r t u w O lim p ia d z ie . Zamiast " K a r t k i z p a m ię t n i k a " wprowadzono " K a r t k i z d z ie n n ik a " . Okazało s i ę bowiem, że w świadomośoi uczniów pam iętnik t o forma z b y t s t a r o ś w i e c k a . . . P r o
blem tk w i jednak n i e t y l e w nazwie t e g o domowego wypracowania,
"V7y-t y c z n y c h . . . " s u g e s "V7y-t i i , że powinny s i ę "V7y-tam z n a le ź ć r e f l e k s j e wy wołane l e k t u r ą , w ra ż e n ia z przed staw ień t e a t r a l n y c h , f il m ó w , wystaw i t p . , n a da l u czniow ie p r z e k a z u ją w tych opraoowaniach w yn urzenia natury bardzo o s o b i s t e j , r ozw a ża n ia na temat sensu ż y c i a lub opisy m łod zie ń czy ch brawurowych psot i wydarzeń, zu p e ł n i e oderwanych od p o d ło ża w spółczesnego ż y c i a k u lt u r a l n e g o i p r z e ż y ć z nim związanych.
Ja k i b y ł p r z e b i e g i w yn iki t e g o r o c z n e j Olimpiady?
E li m in a c j e sz k o ln e ( I s t . ) - od były s ią między 9-13 s t y c z n i a 1973. Za podstawą do rozmów z o l im p ijc z y k ie m na temat h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o s ł u ż y ł y t r z y zestawy utworów z l e k t u r y obo w ią z k o w e j. W porozum ieniu z uczniami n a u c z y c i e l w y b i e r a ł je d en z n i c h , k tó ry sta w a ł s ią obowią zujący w danej s z k o le :
a ) J.Kochanowski: " P i e ś n i " ; A .M i o k i e w io z : "Pan Ta d e u s z"; B .P ru s : " L a l k a " ; S.W yspiański: " W e s e le " ; T.B orowski: "P o ż eg n a n i e z Marią" i inne opowiadania.
b ) I . K r a s i c k i : Wybór b a je k i s a t y r ; A .F r e d r o : "Z e m sta "; J. S ło w a c k i: L i r y k i ; S.Żerom ski: Wybór opowiadań i n ow el; J.A n d r z e j e w s k i : " P o p i ó ł i diam ent".
c ) J .U .N iem c ew icz : "Powrót p o s ł a " ; C. Norwid: Wybór utwo rów l i r y c z n y c h ; E.Orzeszkowa: "Nad Niemnem"; Z .N a łko w s ka :"G ra n i c a " ; K .K .B a o z y ń sk i: Wybór w i e r s z y .
Do e l i m i n a c j i szko ln ych s t a n ę ło w 520 szkołaoh (w tym 40
t e o h n ik a c h ) ok. 4 000 uczniów. Szkoły s k iero w a ły do zawodów
w ojewódzkich 2930 kandydatów. Po w e r y f i k a c j i "prac próbnych" i a n a l i z i e wyników e l i m i n a o j i szkolnych k o m itety wojew ódzkie 0— lim p ia d y z a k w a lif ik o w a ł y do zawodów I I s t o p n ia ogółem 909 u o z -
n iów . Brak nam danych, ozy i j a k i e problemy nasuwają zawody
w ew n ą trzs zk o ln e. N a u o z y o ie le m i l c z ą , a może warto i t e n e ta p poddać r e w i z j i , wysunąć p r o p o z y c je zmian na l e p s z e ? Według o p i n i i komitetów w ojew ódzkich, s z k o ły c o r a z b a r d z i e j odpowie d z i a l n i e t r a k t u j ą u d z i a ł uczniów w o l i m p i a d z i e n a u k ow ej,n ie ma ju ż zaskakujących n ie s p o d z ia n e k i kandydatów t r a f i a j ą c y o h w t e n n u rt przypadkowo, na l o s s z c z ę ś c i a , że "może s ią u d a ". Obecnie w sz ere ga ch o lim p ij c z y k ó w r y w a l i z u j ą ze sobą u czn iow ie l e p i e j przygotowani,^ a u t e n t y c z n i s z k o l n i " p o l o n i ś o i " .
Ogólny ś r e d n i poziom zawodników I I I Olimpiady b y ł t e ż b a r d z i e j wyrównany i wyższy n i ż w ubiegłym roku. Kało b y ł o jednak
84
-uczniów wybitnych, s z c z e g ó l n i e u zd oln ion y c h , k t ó r z y w a tm o s fe
rą rozgrywek i rozmów z jurorami w n i e ś l i b y j a k i e ś ożywcze
t c h n i e n i e n i e p r z e c i ę t n e j osobowości. Podobno u z d o l n ie n i huma n i ś c i nadal j e s z c z e w y b ie r a ją b a r d z i e j a tr a k c y jn e kierunki stu
diów i z a p r z ą t n i ę c i są przygotowaniami do egzaminu z matema
t y k i . . .
E l im in a c je wojewódzkie ( I I stopnia^ przeprowadzono w dniach 10-12 lu t e g o 1973 r . U c z e s t n i c z y ł o w n ich 891 uozniów (w tym 686 dziew cz ą t i 205 ch łop ców ). Z k l a s I I I b y ło ogółem 214 o
sób, z techników - 35 uczniów k la s y IV i k la sy V.
U cz estn io y zawodów wojewódzkich p i s a l i wypracowanie na j e den z t r z e c h podanych do wyboru tematów:
I : Co łą c z y i co r ó ż n i bohaterów t w ó r c z o ś c i M i c k ie w ic z a , Słow ack iego i K r a s iń s k ie g o ?
I I : Który ze znanych c i p is a r z y n a j p e ł n i e j r e a l i z u j e t w ó j i d e a ł twóroy?
I I I : Jakie f i l m y współczesne c e n i s z n a j w y ż e j ; u za s a d n ij wybór na przykładach .
Na ogólną l i c z b ę p is zą c y c h 891 uczniów temat I wybrało
109, I I - 543; I I I - 239. Jak pokazują l i c z b y , n a j a t r a k c y j n i e j s z y d la m łod zie ży ok azał s i ę temat I I , najm niej wybrało temat I , h i s t o r y c z n o l i t e r a c k i .
Ooeny za wypracowania p r z e d s t a w i a ją s i ę n a s tę p u ją c o : stop n i "dobrych" i "ba rd zo dobrych" postaw iono 294, " d o s t a t e c z nych" i "p lu s d o sta teo z n y ch " - 488, " n ie d o s t a t e c z n y c h " - 109. Jak na kandydatów do dyplomu la u r e a t a , zbyt w i e l e j e s z o z e wy ników n ie d o s ta te o z n y o h .
Drugą pracą pisemną na s z c z e b lu wojewódzkim b y ł o ć w io z e - n i e s t y l i s t y c z n o - j ę z y k o w e , p o le g a ją o e na a d i u s t a c j i 10 poda- nyoh zdań i i n t e r p r e t a c j i poprawionych w n ic h błędów. Wykona n i e t e g o ć w ic z e n ia oceniono n a s tę p u ją c o : 399 s to p n i "dob rych" i "bardzo dobryoh", 400 " d o s ta te c z n y o h " i "p lu s dostateoznych" o r a z 92 " n i e d o s t a t e c z n e " . O gólnie b i o r ą c , u czniow ie w y k a z a li w t e j praoy dużą w ra ż liw o ś ć na b łą d , u m ie li go popraw ić, a le gramatyczne u za sa dn ie n ie błędu n a potyka ło w i e l e trudność i . S u gerowany w i n s t r u k c j i d l a jurorów poziom i n t e r p r e t a c j i błędów o k a z a ł s i ę d la uczniów z b y t wysoki - n ie odpowiadał w iedzy ję zykoznawczej u czn ia szkoły ś r e d n i e j . N ie k t ó r z y u czniow ie wy z n a l i , że z t e g o typu pracą z e t k n ę l i s i ę po r a z p ie r w s z y .
7i e li m in a c j a c h ustnych zawodnicy o d pow iad ali na t r z y wy losowane p y t a n ia : z h i s t o r i i l i t e r a t u r y i l i t e r a t u r y w s p ó ł- o z e s n e j , z nauki o języ ku i ze w spółczesnego ż y c i a k u l t u r a l n e g o . P y t a n ia z l e k t u r y ind yw idu a lnej stawiane b y ły bezpośred n i o . Zawodnicy r e c y t o w a l i t e ż przygotowany t e k s t .
Z uwag członków jury o poziom ie od pow ied zi ustnych p r z e
kazać t r z e b a sygna ły n i e p o k o ją c e . Przy d o b r e j na o g ó ł o r i e n t a c j i w problem atyce w spółozesnego ż y c i a l i t e r a c k i e g o i k u l t u r a l n e g o (system atyczn y kontakt z> t e l e w i z j ą i prasą l i t e r a c k ą ! ) uderza słab a znajomość l i t e r a t u r y k l a s y o z n e j , nawet wśród o lim p ijc z y k ó w ujawniano f a k t y n i e p r z e o z y t a n i a wymaga nych p r z e z program te k s tó w , jak np. " L a l k i " ozy " N i e - B o s k i e j K o m e d ii " . Problematykę i d e o w o - a r t y s t y o z n ą l i t e r a t u r y k l a s y c z
n e j ujmowali zawodnicy n ie k ie d y w sposób uproszczony i nader
p ł y t k o , bez n a l e ż y t e g o p o p a ro ia znajom ością m a t e r ia łu r z e c z o wego z b y t pochopnie wygłaszanyoh sądów w a r t o ś c i u ją c y c h . Zna jomość l i t e r a t u r y w s p ó łc z e s n e j p o l s k i e j i o b cej p r z e d s t a w ia s i ę l e p i e j . N i e ź l e t e ż na o g ó ł wypowiadano s i ę na temat in d y w id u a ln ie wybranej le k t u r y z wykazu przedstaw ionego p r z e z Ko
m i t e t Główny. •
Ze w s z y s tk ic h n atom iast okręgów sygnalizowano bardzo n i s k i poziom wiedzy z zakresu nauki o ję z y k u . Na n i e k t ó r e p y ta n i a n i e k t ó r z y zawodnicy (nawet dobrze zn ają cy m a t e r ia ł z i n nych d z i e d z i n p o l o n i s t y c z n y c h ) po p r o s t u odmawiali odpowie d z i , ta k ja k by w s z k o le t e g o d z i a ł u programu w o g ó le n i e o - praoowywano! Równocześnie jednak stw ierd z a n o dużą sprawność w w ys ła w ia n iu s i ę , płynny to k w yp ow ied zi, bogate i c e ln e słow n ic t w o , poprawność f r a z e o l o g i c z n ą . A le obok teg o - poziom, r e - o y t a o j i t e k s t u l i t e r a o k i e g o n i e n a j l e p s z y , wymowa n i e s t a r a n na, poważne wady d y k c j i . Dobór tek s tó w do r e c y t a c j i b y ł mało z ró żn io o w a n y , p o w t a r z a ją s i ę c z ę s t o fragmenty"Pana Tadeusza",
opraoowane n ie k ie d y s ł a b o . Z pamięoiowym opanowaniem t e k s tu
t e ż j e s t n i e n a j l e p i e j .
Zawody o g ó l n o p o l s k i e ( I I I s t o p n i a ) przeprowadzono w lia r -
szawie w dniach 14-16 k w ie t n ia 1973 r . Dopuszczono do n ich
102 osoby, z k t ó r y c h 101 p r z y s t ą p i ł o do e l i m i n a c j i pisemnych. W t e j l i c z b i e b y ł o 67 d z ie w o z ą t i 34 ohłopoów, t y l k o 1 uczeń z technikum.
8.6
-7/śród uczestnik ów e l i m i n a c j i c e n tra ln y c h z n a l a z ł o s ią 14 uczniów z k la s I I I , i t o t r z e b a uznać za sukces. Do f i n a ł u do
t a r ł y 32 osoby, oo świadczy o wysokim poziom ie o lim p ijc z y k ó w
dopuszozonych do zawodów I I I s t o p n ia . Do e l i m i n a c j i ustnych k w a li fik o w a ła bowiem je d y n ie ooena p r z y n a jm n ie j "d ob ra " z obu prac pisemnyoh.
Tematy prao pisemnyoh p r z e d s t a w i a ł y s ią n a s t ę p u ją c o : A. Rozprawka na jeden z t r z e o h podanyoh do wyboru tematów:
iH L i t e r a c k i wyraz buntow niczej postawy młodyoh w różnych
epokach ku ltu ry p o l s k i e j ; 2^ D z i e ł o l i t e r a c k i e jako sposób przekazywania w iedzy o psychioe c z ło w ie k a ; 3) Jak rozum iesz słowa J u lia n a P r z y b o s ia , że "nowoczesna p o e z ja t o w y n a la z- - oze la b ora toriu m c o ra z sp raw n iejs zy oh sposobów e k s p r e s j i j ę
zyk ow ej"? Temat 1 wybrało 14 zawodników, 2 - 64, 3 - 23. B. A n a li z a k r y t y c z n o l i t e r a c k a jednego z t r z e o h podanyoh do wy
boru tekstó w p o e t y o k io h . Były t o w i e r s z e :
O Adam M ic k ie w ic z : "Te r o z k w i t ł e św ieżo drzew a"; 2) K a z i
mierz W ie rz y ń s k i: "O jczyzna ohoohołównJ 3)' Sta n isła w Gro-
ohowiak: "Kanon".
Celem przy go tow a n ia s ią zawodników do e l i m i n a o j i ustnych K om itet Główny p r z e k a z a ł zestaw 23 d z i e d z i n , dostosowanych do s z c z e g ó ln y c h z ain teresow ań o lim p ijc z y k ó w . Było wśród n ic h 5
tematów z nauki o jęz y k u . Tylk o 13 ze wskazanych d z i e d z i n wy
b r a l i do rozmów z jury zawodnioy, k t ó r z y d o s z l i do f i n a ł u w l i c z b i e 32 osób. N a jw ię o e j z n ic h w ybrało tematy:
"Problemy w spółczesnego t e a t r u " 6 osób
"A d ap ta cja film o w a i t e l e w i z y j n a d z i e ł a literackiego 6 osób T y lk o jedna osoba w ybrała d z ie d z in ą j ę z y k a , a m ian ow ic ie:
"S łow n ik i ję z y k a p o l s k i e g o " 1 osoba
P o z o s t a łe d z ie d z in y "obsadzone" b y ł y n a stęp u ją co:
"C h ara k tery styc zn e z ja w is k a w spółczesnego dramatu" 3 osoby
"N ajciekaw sze z ja w is k a nowej p o e z j i " 3 osoby
■Przemiany w s t r u k tu r z e p o w ie ś c i XIX i XX wieku" 2 osoby "P ols k a powieść h i s t o r y c z n a XIX i XX wieku" 2 osoby
"C.K.Norw id" 2 osoby
R ż y c ie p o l s k i e j l i t e r a t u r y podziemnej w la ta c h
~ 1939-1944" ' 2 osoby
"Jan Kochanowski na t l e renesansu e u r o p e js k ie g o " 1 osoba
" W ier sz p o l s k i i je g o przemiany" 1 osoba
" K u ltu r a p o l s k i e g o Oświecenia na t l e eu ropejskim " 1 osoba Wśród 32 u czestn ik ów e l i m i n a c j i ustnych b y ł o 20 d z ie w c z ą t i 12 chłopców; 6 uczniów k la s I I I i 26 z k la s IV. Dyplomy Lau r e a t ó w Olimpiady przyznano 13 zawodnikom, k t ó r z y za w s z y s t k ie konkurencje u z y s k a l i n ajw yższą l i o z b ę punktów, oceny wyższe n i ż " d o b r e " . Ponadto przyznano 4 w y r ó ż n ie n ia tym uczniom, k t ó r y c h od la u rea tów d z i e l i ł a r ó ż n i c a z a le d w ie k i l k u punktów. Wszyscy l a u r e a c i i w y r ó ż n ie n i - t o u czn iow ie w y łą c z n ie k la s y IV l i - oeum o g ó l n o k s z t a ł c ą c e g o . Po r a z p ie r w s zy w io h l i o z b i e je s t ta k w i e l u chłopców. Po r a z pie rw s zy obok d z i e c i poohodzenia i n t e l i g e n c k i e g o dyplom l a u r e a t a Olimpiady L i t e r a t u r y i Języka P o l s k i e g o otrzym ało dwoje poohodzenia r o b o t n i c z e g o , i t o na dwóch na jw y ż sz y ch m iejsoaoh ( I i I I l o k a t a ) . Wśród la u r e a t ó w . z n a l e ź l i s i ę u czniow ie z Krakowa ( i l o k a t a ) , Ł o d z i , Rzeszowa i Gdyni
( I I l o k a t a ) , Ł o d z i , Warszawy, Krakowa ( I I I l o k a t a ) , W rocławia , Warszawy, Płook a, Brzozowa, Ł o d z i , C h cjn io (I V l o k a t a ) .
Na mocy z a r z ą d z e n i a m in is t r a o ś w ia ty i wychowania z dnia 31 maroa 1973 r . Dyplom Laureata Olimpiady L i t e r a t u r y i Języka P o l s k i e g o uprawnia, po uzyskaniu świa dectw a d o j r z a ł o ś o i , do wstępu bez egzaminów n i e t y l k o na f i l o l o g i ę p o ls k ą , a l e i na s t u d i a f i l o l o g i i o b c e j (p r z y "ba rd zo dotarej? o c e n ie z danego j ę zyka oboego przy m atu rze) oraz b i b l i o t e k a r s t w a i h i s t o r i i w szk o ła oh wyższych. Z w o ln ie n ie z o z ę ś o i lub z o a ł o ś c i egzaminu j e s t równoznaczne z wystawieniem oceny bardzo d o b r e j .
Szczegółowe sprawozdanie z p r z e b ie g u i wyników m O lim p ia dy L i t e r a t u r y i Języka P o l s k i e g o z n a jd u je s i ę w a r t y k u l e A. S z lą z a k o w ej " P o l o n i s t y k a " 1973» n r 6.
