Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
G r ó b ś w. Ja k ó b a w Co m p o s t e l i w ś w i e t l e ź r ó d e ł a r c h e o l o g i c z n y c h
Je r z y Km ie c iń s k i
Z agadnienie grobu św. Jakóba je st kw estią delikat ną i niew ątpliw ie trudną. Jak radzi D iaz y D iaz - należy się tu obiektyw nie p rzyglądać fak to m 1. Trzeba na w stę pie podkreślić, iż w św iecie chrześcijaństw a zachod niego istnienie grobu św. Jakóba w C om posteli p rzy j m ow ano bez w ahań od IX w ieku. Stam tąd bierze też początek je d n o z istotnych zjaw isk w ieków średnich: pielgrzym ki do Santiago porów nyw alne do je ro zo lim skich i rzym skich bądź też do M ekki m uzułm ańskiej. Z agadnienie to m iało i m a nadal kolosalne znaczenie zarów no w dziedzinie religijnej, ja k i politycznej oraz kulturow ej. Z tego też w zględu zasługuje na dogłębne badania.
Przed om ów ieniem badań archeologicznych prow a dzonych w latach 1946-1959 w K atedrze w Santiago - które istotne są dlatego, iż prow adzone były przy zasto sowaniu naukow ych, w spółczesnych rygorów m etodycz nych - należy om ów ić w ydarzenia i przedsiębrane dzia łania zw iązane z grobem apostoła. G lobalnie rzecz bio rąc od czasów T eodom ira biskupa Irii, to znaczy od IX w ieku po nar. Chr. do w spom nianych ju ż system a tycznych badań archeologicznych, określone aluzje tek stów z okresu od IX do X II w. sugerują, iż Teodomiro odnalazł grób w pom ieszczeniu piw nicznym . N ad nim w zniesiono św iątynie w czasach A lfonsa II i III. Ołtarz głów ny św iątyni usytuow any był nad w spom nianą kryp tą z sarkofagiem . Do krypty tej, być może, mieli dostęp wierni.
Podczas najazdu A lm anzora w roku 997 zniszczona została św iątynia w zniesiona przez A lfonsa III. Grób apostoła ocalał. Św iątynia odbudow ana została przez Vermunda II i S. Pedro de M ezonzo. Szczątki apostoła pozostaw ały nadal nietknięte. Podczas przebudow y świą tyni przez G elm ireza w stylu rom ańskim , poszerzony został ołtarz nad M auzoleum M niejszym , gdzie znajdo w ały się relikw ie. K rypta nadal m ogła być odw iedzana przez wiernych. Podobnie działo się w czasach biskupa C resconio. Podarow ano w ów czas kość z ram ienia św ię tego niejakiem u R obertow i, m nichow i z Lieja, ja k też innym pielgrzym om z jeg o orszaku. W roku 1138 Gel- m irez w ysłał do San A ntonia, biskupa Pistoya, fragm ent kości czaszki św iętego. Jest to fakt niezm iernie istotny dla późniejszej identyfikacji szkieletu apostoła.
Od tego je d n ak czasu dostęp do krypty został za mknięty. G elm irez bow iem poszerzył ołtarz w
prezbite-1C. Torres Rodriguez, La Galicia Romana, La Coruna 1982, s. 173.
rium w ten sposób, że uniem ożliw ił bezpośrednie skła danie hołdu. Być m oże u podstaw decyzji G elm ireza le żało uniem ożliw ienie kradzieży lub profanacji, jak też i nadm iernych próśb o relikw ie. Jako substytut utw orzo no specjalny obręb „C onfessio” gdzie w ierni mogli m o dlić się i odbyw ać m edytacje obok ołtarza.
W późniejszym czasie grób nadal był niedostępny. W roku 1572 je d y n ą m ożliw ością kom unikacji z trum ną był niewielki otwór, przez który widać było wnętrze kryp ty, a i to zarezerw ow ane było tylko dla książąt, arcybi skupów i innych najw yższych dostojników kościelnych i świeckich. Sytuacja była nieprzyjem na. Pielgrzym i po długiej, uciążliwej w ędrów ce nie m ogli zobaczyć reli kwii Świętego Jakóba, dla którego to celu ponieśli tyle w yrzeczeń. Stale jed n ak tw ierdzono, iż ciało apostoła i jeg o uczniów Teodora i A tanasia znajdow ało się pod głów nym ołtarzem Katedry.
K ardynał i arcybiskup Santiago Don M iguel Paya Roco w roku 1878 zdecydow ał się położyć kres niezręcz nej sytuacji i nakazał w szczęcie badań m ających na celu odsłonięcie tajem niczej krypty. Prace zostały zlecone ka nonikow i A ntonio Lopez Ferreiro oraz Jose M aria Labin ja k też archeologom A ntonio F em andez G uerra i Fidel Fita. Brali też udział w badaniach profesorow ie U niw er sytetu Santiago, A ntonio Cazares, Francisco Freire i Ti- m oteo Sanchez Freire2.
Po przezw yciężeniu licznych przeszkód znaleziono pod ołtarzem głów nym prostokątną kryptę podzieloną na dwie części - jed n a przeznaczona zapew ne dla apo stoła, druga zaś dla jeg o uczniów Teodora i A tanazego. Boki krypty skonstruow ane były z granitow ych bloków starannie obrobionych. Posadzkę w części A postoła sta nowiła m ozaika, w części uczniów - wyłożona była kw a dratow ym i płytkam i. Średniow ieczne przekazy określa jąc, iż pierwsza część stanow iła miejsce pochówku zwłok
A postoła, nie precyzow ały jed n ak czy złożone one były w sarkofagu czy też w otw orze poniżej podłogi. Lopez Ferreiro, Fidel Fita i F em andez G uerra uważali, iż rzym ski charakter krypty nie ulega w ątpliw ości3.
Radość z odkrycia krypty zam ącona została przez fakt, iż była ona pusta, bez śladów szczątków ludzkich - w brew tem u co przekazała tradycja średniowieczna.
2C. Torres Rodriguez, La Galicia Romana, tamże, s. 174-177. 3 J. Guerra Campos, Excavaciones en la Catcdral de Santiago, [w:] Ciencia Tomista, 1960, s. 97-168,275-324; A. Lopez Ferreiro, Historia de la S.A.M. Iglesia de Santiago, Santiago, t. 3, 1905, s. 52 i nast.
Gr ó b ś w. Ja k ó b a w Co m p o s t e l iwś w ie t l eź r ó d e ła r c h e o l o g i c z n y c h 2 3 3
Rye. 1. Pozostałości dolnych partii świątyni Alfonsa II i III odkryte w podziemiach odbudowanej przez Vermunda II w XI w. Katedry w Santiago (wg J. Suarez Otero, Compostela..., s. 92).
Istniała w ersja w edług której relikw ie znajdow ać się m iały w absydzie, za ołtarzem głów nym , um ieszczone tam przez arcybiskupa Juana de Sanclem ente. Ten do stojnik kościelny m iał obaw iać się, iż m iasto Santiago, w raz z relikw iam i Apostoła, m ogą dostać się w ręce Fran cisco D rakę, który w roku 1589 zaw ładnął C oruną i za grażał Santiago de C om postela. Pierw otnie zam yślano w ysłać relikw ie do Torre de C am ba, potem do Orense. O statecznie ukryto je , w edług w ersji ludow ej, w najw ięk szej tajemnicy, w e w spom nianej absydzie. Strzałka w ska zująca na o k reślo n e m iejsce, gw iazdka na posadzce, m odły tam zanoszone — w szystko to pchnęło poszuki w aczy do rozpoczęcia prac w tym w łaśnie miejscu. W re zultacie znaleziono tam kom orę grobow ą długości 1 m, w ysokości 30 cm oraz szerokości 30 cm , przykrytą p ły tą granitow ą. K om ora zbudow ana była z granitow ych blo ków i cegły oraz z gładkich ułam ków białego m arm uru. W środku znajdow ały się przem ieszane kości. K om isja uniw ersytecka dokonała analiz anatom icznych oraz che m icznych. W rezultacie okazało się, iż szczątki należą do trzech osobników . Szczątki przenoszone były w p o śpiechu i pod osłoną nocy, o czym św iadczą ślady w o sku po zapalonych św iecach. M ateriały z których zbu dow ano kom orę były identyczne jak te w pierwotnej kryp cie, tylko w tórnie użyte - szczególnie ułam ki płyt m ar m urowych.
O pierając się na tych faktach kom isja doszła do w nio sku, iż znalezione kości przeniesione zostały z krypty pod ołtarzem głów nym i należały do św. Jakóba i dw óch jeg o uczniów. P rzeniesienie nastąpiło na skutek zagro
żenia m iasta przez F. D rakę. P otw ierdziła to C ongrega- tio de Ritos ja k też papież L eon X III a w następstw ie zap o czątk o w an o p ro ces k an o n iz acy jn y w bulli D eus om nipotens. D ow odem koronnym stała się relikw ia
-fragm ent kości czaszki - w ysłana przez G elm ireza do Pistoy. Fragm ent ten idealnie pasow ał do ubytku jednej z trzech czaszek znalezionych w e w tórnym grobie. W o bec faktu, iż przez G elm ireza w yjęty b y ł ten fragm ent jeszcze w pierw otnym grobie, hipoteza przyjm ująca prze niesienie szkieletów i identyfikacja ich z pierw otnym i, nie ulega w ątpliw ości. Z ebrane szczątki złożone zostały w srebrnym sarkofagu i m ożna j e oglądać w krypcie K atedry pod O łtarzem G łów nym 4.
O siągnięte w yniki - niezm iernie istotne — w szakże nie w yjaśniające sam ej genezy grobu św. Jakóba, spo w odow ały podjęcie badań archeologicznych na terenie K atedry w roku 1946 a trw ające do 1959 r. B adania p ro w adzone były przy zastosow aniu w spółczesnych m etod eksploracyjnych. O siągnięte rezultaty m o g ą być w eryfi kowane, gdyż konkrecje architektoniczne bądź sepulkral ne są zachow ane pod posadzką św iątyni i dostępne dla naukow ców i innych zainteresow anych,. D ostępna je st też dokum entacja w ykonana p o d nadzorem kom isarza w ykopalisk M anuela C ham ozo L am os5. Ó w czesny k a nonik (reprezentant w ładz kościelnych) późniejszy b i skup C uency - Jose G uerra C am pos opublikow ał do kładne spraw ozdanie z bad ań 6.
W w yniku tych poszukiw ań odkryto zalegającą pod obecnie istniejącą K atedrą, św iątynię w zniesioną przez A lfonsa III w stylu prerom ańskim , kam ienną, z posadz k ą m ozaikow ą. Jest to K atedra, k tó rą jednoznacznie w ią
4 J. Guerra Campos, Excavacioncs..., s. 115 i nast.; tenże, Exploru- ciones arqueologicas en torno al sepulero del Apostoł Santiago, San tiago dc Compostela 1982.
5 M. Chamoso Lamas, Noticias dc las cxcavacioncs Arqueologicas quc sc rcalizan cn la Catcdral dc Santiago, „Compostclanum I”, 1956, s. 369-400; tenże, „Compostclanum II”, 1957, s. 575-624.
2 3 4 Je r z y Km ie c iń s k i
Ryc. 2. Płyta nagrobna Biskupa Irii - Teodomira (ca f847 r.) (wg F. Singul, Urbanismo e Peregrinación na Cidade Apostólica de Santiago durante a Alta Idade, Compostela..., s. 114).
zać m ożna z fundacją A lfonsa III i biskupa Sismondo. Odkryto też pozostałości zbudow anej w cześniej św iąty ni przez A lfonsa II oraz biskupa Irii — Teodomira (ryc. 1). K atedra A lfonsa III była to okazała, trzynaw ow a św iątynia, której naw a głów na o w ym iarach 23,80 m x 14 m nie m a sobie rów nej w architekturze prerom ań- skiej H iszp an ii. N a to m ia st z k o śc io ła zbu d o w an eg o wcześniej przez A lfonsa II i Teodom ira pozostały reszt ki w niew ielkim obrębie fasady południow ej bazyliki A lfonsa III. To co pozostało, a raczej co odkryto, to resztki m urów z drobnego k am iennego m ateriału budow ane przez kiepskich fachowców. Zarów no je d n a ja k i druga św iątynia, ja k pisze G uerra Cam pos w zniesione zostały nad grobem św. Jakóba. Św iątynia A lfonsa III zniszczo na została przez A lm anzora w 997 r. a następnie odbu dow ana w kilka lat później przez biskupa San Pedro de M ezonzo i króla Verm uda. K onstrukcja ta zastąpiona została przez obecnie istniejący zespół rom ański zapo czątkow any w 1075 r. i znacznie przebudow any ok. roku
1112. N ależy podkreślić, iż w yniki prac archeologicz nych (K ościoły A lfonsa II i III) są zbieżne ze źródłam i pisanym i, z których pew ne uw ażane są za legendy lub apokryfy7.
P raw dziw ą niespodzianką i w pew nym sensie sen sacją, było odkrycie w podziem iach K atedry cm entarzy ska w cześniejszego od czasu odkrycia grobu A postoła. Źródła pisane, starsze od odkrycia grobu św. Jakóba, nic o nekropoli w C om posteli nie w spom inają. Świadczyć to m oże o tym , iż w m om encie odkrycia grobu A postoła ustało użytkow anie cm entarza. G uerra Cam pos sugeru je, że teren porastały chaszcze i las. C m entarzysko
oka-7 Cronica Compostelana /, 2, s. 21-22; A. Lopcz Fcrrciro, tamże, Apendice II, s. 511.
zało się w ielookresow ym . N ajstarsza sekw encja gro bów datow ana je s t na okres rzym ski. D o tej najstarszej fazy zaliczono 38 grobów szkieletow ych o orientacji g ło w ą na zachód. C ham ozo datuje te groby na okres III- IV w iek zaś G uerra C am pos na III-V wiek. Z alegają one najniżej8.
N a rów nym poziom ie lub nieco wyżej, jed n ak niżej niż bazyliki A lfonsa II i III, odkryto 24 groby w sarkofa gach o pokryw ach typu „podw ójna stuła”, dobrze zna nych w Galicji. Cham ozo Lam as i G uerra Cam pos datu- j ą t e pochów ki na okres hispano-sw ebski (509-585). B li
sko opisanych w yżej pochów ków odkryto 13 grobów w kształcie skrzyń z dobrze obrobionych p łyt kam iennych z w yściełanym płytam i dnem. Pochów ki te datowane są na tenże sw ebski okres9.
17 w rześnia 1955 r. natrafiono w w arstw ie dew asta
cyjnej o konsystencji gruzu kam iennego, płytę nagrob- k o w ąb isk u p a Irii — Teodomira. Płyta zdobiona była rów noram iennym krzyżem oraz ornam entem w stylu bizan- tyjsko-wizygockim podobnym do występującej ornam en tyki w K atedrze w Ow iedo. N a płycie w idnieje inskryp cja łacińska inform ująca, iż w tym grobie spoczyw a słu ga boży Teodomiro, biskup Irii, zm arły 13 listopada 847 r. (ryc. 2). D alsze badania pozw oliły stw ierdzić, iż była to tylko płyta nagrobkow a bez grobu, który został wyrabo- w any i zniszczony podczas najazdu A lm anzora w 997 r., co zgodnie pow tarzają zarów no źródła chrześcijańskie ja k i arabskie. W tedy też rozm yślnie zostały zniszczone
*M. Chamoso Lamas, Noticas de las Excavaciones..., „Composte-lanum II” 1957, s. 613; J. Guerra Campos, Excavaciones..., s. 308.
9 J. Guerra Campos, Excavaciones..., s. 305-308; M. Chamoso La mas, Noticas dc las Excavaciones Primera faze, „Compostelanum I”, 1956, s. 359-368.
Gr ó bś w. Ja k ó b a w Co m p o s t e l iw ś w ie t l eź r ó d e ła r c h e o l o g ic z n y c h 235
Ryc. 3. Cmentarzysko z fazy II swebsko-wizygockiej oraz III wczesnośredniowiecznej (IX-XI w.) odkryte w podziemiach nawy głównej Katedry Santiago (wg J. Suarez Otero, tamże, s. 84).
praw ie w szystkie relikw ie w raz z K atedrą w Santiago (budow a A lfonsa III). T ę i inne płyty m ożna oglądać w m uzeum katedralnym w S antiago10.
O dkrycie grobu je s t istotnym w ydarzeniem w histo rii badań archeologicznych w Katedrze. W w arstw ie k a tastrofy znaleziono szereg innych płyt z inskrypcjam i np. A m oaldo (885), Floro (920-930), V andila (979), A tana- sio (985), E rm egildo (1030), M artus (1047), V idam iro (1058), D agaredo (1062). Inskrypcje głosiły In hoc tu-
m ulo reąniescit fa m u lu s dei. N iektóre dodają presbiter et confessus (zakonnik) i dalej data śm ierci. O ddzielenie
od grobów i przem ieszczenie płyt było zapew ne dzie łem A lm anzora. G roby późniejsze niż data 997 (najazd A lm anzora) uległy zapew ne dew astacji przy budow ie K atedry ro m ań sk iej, zap o czątk o w an ej w roku 1075. O dkryto także w czasie dalszych badań w iele grobów niezniszczonych. W sum ie na zbadanym terenie odkryto 182 p o ch ó w k i11 (ryc. 3-5). Całość m ożna zaszeregow ać w następujące sekw encje chronologiczne:
I faza - groby datow ane na III-V w iek, które Cha- m ozo Lam os nazyw a paleochrześcijańskim i i które n a leży odnosić do czasów przedsw ebskich,
II faza - groby datow ane na V I-V II w iek; fazę tę m ożna nazw ać sw ebsko-w izygocką,
III faza — która rozpoczyna pochów ek Teodomira ar cybiskupa Irii (f8 4 7 r.) trw a aż po pełne średniowiecze.
10M. Chamoso Lamas, Noticas dc las Excavaciones..., „Composte- lanum II” 1957, s. 595-596; J. Guerra Campos, Excavacioncs..., s. 299, 300 oraz przypis 38.
11 J. Suarez Otero, Compostela no seculo IX-^c rcsurrcceion dunha cidade, [w:] Santiago - al Andalus. Dialogas artisticos para un mile- nio, Santiago 1997, s. 85-89.
M iędzy fazą paleochrześcijańską a sw ebsko-w izy gocką nie uw idacznia się hiatus chronologiczny. Istnieje takowy natom iast m iędzy fazą sw ebsko-w izygocką (czy li inaczej późnoantyczną) a średniow ieczną. H iatus ten trw a ok. 250 lat. W tym czasie cm entarzysko nie było użytkow ane przynajm niej w areale K atedry. B adania, które prow adzone są do chw ili obecnej na obrzeżach Katedry, choć odsłoniły niezm iernie interesujące ślady osadnictw a od starożytności do średniow iecza — cm en tarzyska nie u jaw niły12.
Specjalne m iejsce w prezentow anej kw estii należy się tzw. „m auzoleum ” , czyli grobow cow i uw ażanem u za grób św. Jakóba. Zarów no konstrukcja ja k i ornam en tyka pozw ala datow ać obiekt na I-II wiek po Chr. M auzo leum znajdow ało się w ew nątrz stale pow iększającego się cm entarza, gdzie dochodziło często do uszkadzania w cześniejszych przez późniejsze grobnice. M auzoleum trw ało je d n a k nienaruszone. Tak się dzieje tylko w te dy, je śli istnieje św iadom e p rzekazyw anie z pokolenia na pokolenie tradycji pow ażan ia i czci pochow anego osobnika.
W szystkie groby, łącznie ze średniowiecznym i, zw ró cone są głow am i na zachód. N ie m a w ypadków krem a cji, wszystkie pochów ki to groby szkieletowe w g term ino logii archeologicznej. N ie p o siad ają pochow ani osobni cy w yposażenia grobow ego. Te w szystkie kryteria p o zw alają przypuszczać, iż m am y tu do czynienia z chrze ścijańskim charakterem cm entarzyska od sam ego jego
12 F. Lopez Alsina, La ciudad de Santiago de Compostela en la Alta Edad Media, Santiago 1988; tenze, Dc Asseconia dc Compostela: pervivcncia dc cstructuras varias antiguas en le Alta Edad Media, „Com- postclanum 31”, 1986, s. 307-314.
2 3 6 Je r z y Km ie c iń s k i
Ryc. 4. Sarkofagi fazy II swebsko-wizygockiej oraz cmenta rzysko antyczne i wczesnośredniowieczne w podziemiach Ka tedry Santiago (wg J. Suarez Otero, tamże, s. 88).
zarania. Jeśli bow iem przyjm ie się w czesne (I w. po Chr.) datow anie trzech osobników pochow anych w m auzo leum - następnie przeniesionych przez arcybiskupa Ju ana de Sanclem ente (kiedy istniała groźba najazdu P. D ra kę w 1589 r.) - to trzeba w yraźnie podkreślić, iż w tedy na terenie europejskich prow incji rzym skich i w Italii panow ał pow szechnie obrządek ciałopalny a tylko chrze ścijanie chow ali sw ych zm arłych niespalonych.
H iatus dzielący fazę sw ebsko-w izygockąod średnio wiecznej m ógł być spow odow any zaw irow aniam i poli tycznym i zw iązanym i z konkw istą m auretańską oraz re- konkw istą asturyjską. O dkrycie grobu (krypty, m auzo leum ) w początkach IX w ieku zw iązane je st być m oże, z przetrw aniem głuchej w ieści gm innej o grobie św. Ja- kóba, która zachow ała pam ięć i w iązała z tym grobem miejsce określane w przybliżeniu. Zadziwiająca je st oczy wistość stw ierdzająca identyfikacje grobu A postoła z od krytym w czasach A lfonsa II i arcybiskupa Teodom ira m auzoleum . W spółczesne je st tym w ydarzeniom źródło pisane - list A lfonsa II do Teodom ira, m ów iące o ufun dow anym kościele, który pow stał aby czcić, adorow ać i czuw ać nad szczątkam i św iętego. D okum ent ten m ógł
Ryc. 5. Groby antyczne z fazy I (III-V w.) zniszczone przez fundamenty świątyni Alfonsa II oraz przebudowanej przez Alfonsa III w IX w. (wg J. Suarez Otero, tamże, s. 92).
w iarygodnie m ów ić o faktach, które działy się w chwili je g o pow stania, datow any je s t bow iem na rok 829. A u
tentyczność je g o zanegow ał B arrau-D ihigo, nie m nie jednak oceniać słuszność tej n eg acji13.
Sumując rezultaty badań w ykopaliskow ych i w ym o w ę źródeł kopalnych i epigraficznych, należy uznać za wysoce prawdopodobne, iż trzy szkielety pierwotnie zło żone w m auzoleum m ogą pochodzić z I w ieku po Chr. oraz, że tradycja o wyjątkowej czci, ja k ą się przynajmniej jeden z tych osobników cieszył, m ogła przetrwać od I do
IX wieku i zachow ać w iele elem entów prawdy. Wystar czy przytoczyć przykłady z sag skandynawskich, np. o kró lowej Ozie czy Jorku z Gokstad, które przetrw ały równe
1000 lat. Pow ażne potraktow anie ich przez badaczy nor weskich N ikolaisena i Gustaffsona przyniosło w rezulta cie odkrycie w spaniałych pochów ków łodziow ych14.
13 Barrau-Dihigo, Études sur les actes des rois Asturiens, „Revue Hispanique”, t. 14, 1919, s. 65; C. Torres Rodrigucz, La Calicia Roma- na, La Coruna 1982, s. 184-185.
14 A. W. Broggcr, H. Falk, H. Schetclig, Osebergfundet, Kristiania 1917,1.1, s. 284 i nast.
Gr ó bś w. Ja k ó b aw Co m p o s t e l iw ś w ie t l eź r ó d e ła r c h e o l o g ic z n y c h 2 3 7
Je rzy Km iecinskj
Da s Gr a bd e s He il ig e n Ja c o bin Co m p o s t e l a im Lic h ta r c h ä o l o g i s c h e n Fo r s c h u n g e n
Das Dasein des Heiligen Jacob - Apostel - Grabes in Com postela wurde schon seit IX Jahrhundert n. Chr. ohne alle Be denken in der christliche Welt des Westens eingenommen. Ganz bestimmte Anspielungen der Texten aus der Zeit seit IX bis XII Jhd suggerieren, dass Teodomiro der Bischop der Iria, hat das Grab im einen Kellerraum gefunden. Auf diese Stelle, unter der Regierung der asturianischen Königen Alfons II und III (IX Jhd) ein Tempel errichtet worden ist. Der Hauptaltar des Tempels ist über die oben genannten Krypta situiert worden. In dem Jahre 1878 wurden die Forschungen angenommen de rer Ziel - das Eutdecken der Krypta war. Die Ergebnisse der Forschungen, sehr w esentliche, jedoch nicht genügend aufklärende die Genese des Heiligen Jacob Grabes - verursach ten das Unternehmen der archäologischen Forschungen auf Territorium des Domes. Sie dauerten vom 1946 bis 1956. Im Ergäbnis der Forschungen neben der Feststellung der zeitli cher Gliederung aufeinander folgenden Phasen der Domum bau - ganz überraschend für den Forschem - ist ein christliche
Gräberfeld, auf die Zeit vom III bis XII Jhd datiert, freigelegt worden ist. Besondere Aufmerksamkeit zuseht dem „Mauso leum” oder der Krypta, die als Grab des Heiligen Jacob ange sehen ist. Sowohl die Konstruction wie auch Ornamentik lässt sich das Obiekt auf I - II Jhd n. Chr. zu datieren. „Mausoleum” steckte in der Mitte des mit der Zeit, erweitenden sich Gräber feld, wo man sehr oft zur Beschädigungen der früheren , von den späteren Grabkammem kam. „Mausoleum” blieb aber im mer unberührt. Es geschied nur dann, wenn zwischen den Ge nerationen ganz bewusste Überweisung der Tradition des ho hen Ansehen und Ehrfurcht für die begrabene Persönlichkeit existiert. Die Ergebnisse der archäologischen Forschungen und Ausdeutung der schriftlichen und epigraphischen Quellen zu sammenfassend, es lässt sich für höchst wahrscheinlich gel ten, dass die drei Skelleten (Sankt Jacob, und zwei seine Schüller - Theodor und Atanasius) im „Mausoleum” ur sprünglich gelegt waren und man darf sie auf I Jhd n.Chr. zu datieren.
Ü bersetzung von Verfasser
