A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O EC O N O M IC A 60, 1986
C z ę ś ć III
UKŁADY ZBIOROWE JAKO INSTRUMENT
POLITYKI W YNAGRODZEŃ
Ryszard Einsporn', Kazimierz G łow ac k i” , Edwarda K o n d e r la " ’, Aurelia Polańska"” ' (red.), J e rz y S ta rn a w ski..., J e rz y T u r”" "
UKŁADY ZBIOROWE JA K O NARZĘDZIA KSZTAŁTOW ANIA WYNAGRODZEŃ W ZAKŁADACH PRACY
WSTĘP
W kodeksie pracy, w dziale jed e n a s ty m w y ja śn io n o zadania u k ła -dów zbiorow ych prac y i określono stro n y z a w ierają c e układy. W myśl obow iązujących przepisów p ra w a p ra c y uk ład zbiorow y pow inien sp e ł-niać dwa zadania:
1) określać szczegółowo w a ru n k i w y n a g ro d z eń i świadczeń;
2) określać w a ru n k i p ra c y zatru d n io n y c h w dostosow aniu do w ła -ściwości gałęzi p ra c y lub zawodu.
• M gr, k ie ro w n ik D ziału A n aliz w Z ak ład zie E lek tro ciep ło w n i „ W y b rzeże" w G dańsku.
** Dr, a d iu n k t w Z ak ład zie E konom iki i B adania P racy U n iw e rsy te tu G dańskiego. **• M gr, k ie ro w n ik D ziału A n aliz w Stoczni G d ań sk iej im. Lenina.
•••• Prof. d r hab., k ie ro w n ik Z ak ład u E konom iki i B adania P ra c y U n iw ersy tetu G dańskiego.
•*•** M gr, sta rsz y a s y s te n t w Z ak ład zie E konom iki i B ad an ia P ra c y U n iw e rsy te tu G dańskiego.
Stronam i z a w ierają c y m i u k ład y zbiorowe p r a c y są m inistrowie, c e n -tra ln a o rganizacja spółdzielcza lub społeczna oraz zarząd głów ny zw iąz-k u zawodowego. N ie m ożna zaw rzeć u iąz-k ład u zbiorow ego bez uzgod-nienia w a ru n k ó w z m inistrem pracy, płacy i spraw socjalnych.
O b ow iązujące przepisy ustalają, ze in stru m e n te m podziału lundu- szów płac w p rze d sięb io rstw ie są u k ła d y z a w ie ra n e poza przedsię- Diorstwem n a szczeblu centralnym , l a k i e rozw iązanie ilustruje toz- uzieiczo-nakazow y syste m polityki płac. Państw o ja k o podm iot decy u u je 0 podziale dochodu n a ro d o w e g o i in stru m e n ta c h tego podziału.
Upadek gospodarki ujaw n io n y pod koniec lat siedemdziesiącycii zmusza do relorm y syste m u ekonomicznego. Retorm a ta ma by с cz y n -nikiem pobud z ają c y m produkcję, bo r y n e k je s t pusiy. Zeuy go napei- mc, trzeba m. m. uruchom ić bodźce do podejm ow ania produkcji zarow no dla kraju, ja k i na eksport, do p odnoszenia w ydajności pracy, do oszczęd-ności i ra cjo n aln e g o użytk o w a n ia surow ców i zasobow. W tym relor- m ow aniu gospodarki trzeba się posłużyć m. m. bodźcami płacowymi. Reforma płac w ym aga wielu zm ian w system ie płac; zm iany w y m a g a ją np. m etody za w iera n ia u k ładów zbiorow ych oraz ich treść.
S kuteczny układ zbiorow y to taki, k tó ry s a ty sfak cjo n u je obie strony, tzn. prac o w n ik ó w i bezpośrednich prac o d a w c ó w oraz zabezpiecza inte-r e s y bieżące i p e inte-rsp e k ty w icz n e społeczeństwa. O b ow iązujące do tej p o ry u k ład y nie spełniają, a co gorsza — nie sa ty sfa k c jo n u ją żadnej ze stron. Ponadto są niek o m u n ik a ty w n e , rozwlekłe, w e w n ętrzn ie n ie -spójne. M a ją c h a ra k te r d o k u m en tu jednostronnego, gdyż o k reślają zo-bow iązania bezpośredniego p ra c o d a w c y g w a r a n to w a n e przez centrum . N ie w y ra ż ają zobowiązań pracow ników .
Celem p o d jęty c h badań w ra m a c h tem atu MR — III/4 pt. C z ł o w i e k
1 praca jest usta le n ie koncepcji reform y w dziedzinie treści i m etod z a -w ie ra n ia układó-w zbioro-w ych pracy.
Plan badań prze w id u je 3 e tapy:
1) e tap rea liz o w a n y w 1982 r. — polega n a analizie treści w y b r a -n y c h u k ła d ó w zbiorow ych i oce-nie ich przydat-ności.
2) e tap p la n o w a n y na lata 1983 i 1984 — będzie zmierzał do sform ułow ania w z orcow ych u k ładów zbiorow ych p ra c y o zasięgu z a k ła d o -wym, b ranżow ym i ogólnym.
3) e tap przew idziany na ro k 1985 — będzie polegał na p rz y g o to w a -niu p r a c y do publikacji zwartej.
W y n ik i b a d a ń pierw szego e tap u są u ję te w niniejszym opracow aniu. Praca jest w y k o n y w a n a przez zespół złożony z na u k o w c ó w i p r a k t y -ków. O p ra c o w a n ie obejm uje 6 części p r z y g o to w a n y c h przez ró żnych
autorów . Część pierwsza, analizująca układ zbiorow y energ e ty k ó w , n a -pisana została przez Ryszarda hinsporna, druga, na tem at uk ład u obowiązującego w Stoczni G dańskiej — przez J e rz e g o Tura, trzecia, c h a -r a k te -ry z u ją c a w a -ru n k i p -r a c y i p łacy k ie-row ców w Stoczni Gdańskiej — przez E dw ardę Konderlę, czwarta, dotycząca s y ste m u płac nauczycieli akadem ickich — przez Kazimierza Głowackiego, piąta, o zasa d a c h p ł a -cy pracow ników u m y sło w y c h PLO — przez J e rz e g o Starnaw skiego, szósta, z a w ie ra ją c a uogólnienie pierw szego e ta p u badań — przez A u r e -lię Polańską.
Do badań w y b ra n o u k ła d y zbiorowe p ra c y bardzo ró żn o ro d n y c h grup pracow ników . Z akłada się, że takie podejście pozwoli zrealizow ać z a -p lan o w a n y k ońc ow y cel badań.
Problem treści i c h a ra k te r u układu zbiorow ego nie jest tem atem współczesnym. Paw eł J a sie n ic a od k ry ł d okum ent z 1528 r. — opubliko-w a ny przez J a n a 111 Dobrego, dziedzica Opola, Raciborza i opubliko-w ładcy ziemi bytomskiej, pierw szą w n a szy c h dziejach ustaw ę górniczą pt. U r d u n e k
g ó r n y . P raw zór obecnego uk ład u zbiorow ego opierał się na sta ry m polskim p ra w ie zw yczajow ym , a obok niego za w iera ł e le m en ty f ra n k o ń -skie i sa-skie. O rd u n e k stanow ił aż do XVIII w. wzór p ra w a górniczego na Śląsku. O to u r y w e k a rty k u łu XI, „W iele godzin robotnicy szychtę robić m a j ą ” : „Robotnik m a 12 godzin szychtę robić. J e d e n drugiego luzować, a nie wyjeżdżać, aż zadzwonią, a k tó ry robotnik w poniedzia-łek zjedzie, sobotnią szychtę całą ma mieć. A k tó ry w pół dnia tego zjedzie, w sobotę tylko pół szychty ma mieć [...]. Co sobota w szyscy szafarze, k tó rz y w sw ej mocy robotników mają, od każdego dw a h a le -rze wziąć mają. A te pieniądze m ają być dla ubogich, niem ocnych pachołków albo na rzeczy pospolite d o b r e " 1.
W XVI w. w a ru n k i p r a c y i p łac y określał w ł a d c a . Potem w a runki te określał właściciel z akładu pracy. Gdy na sc en ę dziejów w e szły związki zawodowe, ludzie p ra c y uzyskali głos w sp ra w ac h w a ru n k ó w pracy. Poziom płac stał się w ynikiem u r n o w y między p r a c o da w c ą i pracow nikiem . W socjalistycznym system ie produkcji p a ń -s t w o przejęło zadanie reg u lo w a n ia w a r u n k ó w płac. Dążono w ten sposób do p o d porzą dkow ania interesów jed n o s tk o w y c h i interesów p a r -ty k u la rn y c h interesom całego społeczeństwa.
System rozdzielczo-nakazow y p a ń stw o w ej polityki płac przestał być skuteczny. W y m a g a reformy. J e d n y m z ogniw tej reform y są um ow y zbiorowe. A b y je zmodyfikować, trzeba je przeanalizow ać i ocenić, co w nich je s t praw idłow e, a co nieprawidłow e.
I. CHARAKTERYSTYKA UKŁADU ZBIORO W EG O PRACY DLA PR A C O W N IK Ó W PRZEMYSŁU ENERGETYCZNEGO
ZAW A RTEGO 3U GRUDNIA 1974 R.
1. C H A R A K T E R Y S T Y K A A K T U A L N IE O B O W I Ą Z U J Ą C E G O U K Ł A D U Z B IO R O W E G O P R A C Y
Układ zbiorowy pow inien być form ą porozum ienia zaw ieranego w drodze negocjacji między p rac o d a w c ą i pracow nikam i r e p re z e n to -w a nym i przez organizacje z-w iązkó-w za-wodo-wych. W porozum ieniu tym pow inny być o kreślone p ra w a i obowiązki obu stron układu i j e d -nocześnie w a ru n k i płacy i p ra c y w danej branży.
W przem yśle e n e rg e ty c z n y m funkcje p rac o d a w c y spełnia minister gó rn ic tw a i energetyki. In te resy prac o w n ik ó w do Sierpnia 1980 r. rep re z en to w a ł branżow y zw iązek z aw odow y e n e rg e ty k ó w z Zarządem G łów nym na czele.
Pierw szy układ zbiorowy p ra c y dla p racow ników przem ysłu e n e r -getycznego z a w a rty został 25 lipca 1958 r. Układ ten był bardzo rozbu-d o w a n y grozbu-dyż ujm ow ał zagarozbu-dnienia, k tó re później włączono rozbu-do korozbu-deksu pracy. Można tu w ym ienić m. in. zasady p rzyjm ow ania i zw alniania prac o w n ik ó w postanow ienia o czasie p ra c y i w a ru n k a c h zatrudnienia, za sa d y przyznaw ania urlopów w ypoczynkow ych, w a ru n k i zatrudnienia kobiet i m łodocianych, obowiązki zakładów p r a c y w zakresie kultury i oświaty. Po 10 latach stosow ania objętość u k ład u w zrosła do 500 stron form atu A3. Układ składał się z 12 rozdziałów, 13 załączników, 71 p r o -tokołów dodatkow ych, 32 załączników do tychże pro-tokołów , 6 z a rz ą dzeń ministra górnictw a i e n e rg e ty k i oraz 7 załączników do tych zarz ą -dzeń. Ze względu na sam ą objętość układu z 1958 r. można stwierdzić, że jego stosow anie musiało stw a rz a ć użytkow nikom w iele problemów.
A ktualnie, od 30 gru d n ia 1974 r., w przem yśle e n e rg e ty c z n y m obo-w iązuje układ zbioroobo-wy p r a c y obo-w raz z późniejszymi kolejnym i zm ia-nami z aw artym i w protokołach dodatkow ych. O p ra c o w a n ie nowego u k ład u w m iejsce zdezaktualizow anego z 1958 r. w iązało się z p o s ta -now ieniam i u s ta w y z 26 czerw ca 1974 r.2, w p row adzającym i w życie kod e k s pracy.
N ależy zaznaczyć, że u kład zbiorowy p ra c y nie jest je d y n y m d o k u -m ente-m regulując y-m w a ru n k i płacy w energetyce. N ależą do nich, poza w spom nianym już k odeksem pracy, różnego rodzaju zarządzenia, roz-porządzenia i u c h w a ły jed n o ste k c entralnych, a także porozum ienia społeczne i branżow e z a w a rte po Sierpniu 1980 r. Przepisy te nie tylko uzupełniają bądź zmieniają dotychczasow e zasady w yna gra dza nia, ale
w p ro w a d z ają też now e składniki w ynagrodzeń. Prz y k ła d e m może być specjalny d o d a te k k w o to w y w p row a dz ony z dniem ogłoszenia stanu wojennego. W yliczenie w szystkich obow ią z u ją c y ch przepisów sp ra w i-łoby dużo trudności n a w e t wieloletnim specjalistom płacowcom.
P rz y jrz y jm y się bliżej kon stru k cji i z aw artości układu. Układ zbio-r o w y p zbio-ra c y p zbio-rac o w n ik ó w e n e zbio-rg e ty k i składa się z części ogólnej i czę-ści szczegółowej. W częczę-ści ogólnej określone są podm ioty — stro n y u k ład u (w tzw. p o s ta n o w ie n iac h w stępnychj, ogólne zasady w y n a g r a dzania (m. in. z asady p rzy z n a w a n ia dod a tk ó w za pracę n o c n ą i w g o -dzinach nadliczbowych), m ają ce c h a ra k te r pow szechny, tzn. nie odbie-g a ją c e od zasad p rz y ję ty c h w całym przem yśle, oraz postanow ienia w y k ra c z a ją c e poza pow szechnie obow iązujące zasady, korzystniejsze dla prac o w n ik ó w energetyki. W e n e rg e ty c e nie w p row a dz ono K a rt y
e n e r g e t y k a , o p rac o w an o natom iast jej projekt, w k tó ry m szczegółowo określa się w a ru n k i p rzy z n a w a n ia d o d a tk o w y c h świadczeń. E w entualną
K a r tę z a stęp u je uk ład zbiorowy, z a p ew n iając y zniżkę w opłata ch za energię elektryczną, p r a w o do leczenia s a n a to ry jn e g o chorób zaw odo-w y c h poza urlopem odo-w ypoczynkoodo-w ym , p ra odo-w o do urlopóodo-w dodatkoodo-w ych z tytułu p ra c y w w a ru n k a c h uciążliw ych lub szkodliw ych dla zdrowia oraz pod sta w o w e obowiązki z akładów p ra c y w zakresie św iadczeń so-cjalno-bytow ych, z aopatrzenia p rac o w n ik ó w w odzież ochro n n ą i środki pierw szej pomocy. Szczególnie k o rz y s tn e je s t dla p racow ników praw o do obniżki w opłatach za zu ż y w a n ą energię ele k try c z n ą na potrzeby w łasnego gosp o d a rstw a domowego. Przywilej ten budzi w iele k o n tro -wersji. Spełnia on je d n a k sw o je zadanie stabilizacji k a d r w e n e rg e ty c e i co najm niej z tego p o w odu pow in ien być u trz y m y w a n y .
W części szczegółow ej z a w a rte są w formie o d ręb n y c h z a -łączników z a sa d y w y n a g ra d z a n ia o k reślonyc h grup pracow niczych oraz p r zy z n a w a n ia dod a tk ó w do w y n a g ro d z eń zasadniczych.
W załączniku n r 1 określone są z asady tw orzenia specjalnego fun-duszu n a g ró d w w ysokości 0,5% p lan o w a n eg o osobowego funfun-duszu płac, funduszu mistrza w w ysokości do 2% funduszu płac zasadniczych robotników, zasady kategorii zaszeregow ania i prem iow ania robotni-ków, p rzy z n a w a n ia dodatków brygadzistow skich, z asady ustalania m ie-sięcznych sta w ek płac zasadniczych i dod a tk ó w funkcyjnych. N ie od-łączną częścią składow ą u k ład u są tabele s ta w ek płac zasadniczych oraz taryfikator p r ac o w n ik ó w z a tru d n io n y c h na sta n o w isk a c h n ie ro -botniczych.
Taryfikator dla p rac o w n ik ó w na stan o w isk a c h roboczych w p r o -w adzony został zarządzeniem nr 15 m inistra górnict-w a i e n e rg e ty k i z 14 września 1979 r. Składa się on z 4 odrębnie w y d a n y c h tomów. N ie obejm uje tych stanow isk, dla k tó ry c h obow iązuje jednolite w całej
g ospodarce zasady w ynagradzania, np. kierowców , stra ż y p rze m y -słowej.
W załączniku nr 2 w yszczególnione są zasady prem iow ania praco w ników u m ysłow ych zatru d n io n y c h w eksploatacji, w jednostka ch n a d -zoru technicznego i za k ła d a ch doświadczalnych. W k o lejn y c h załącz-nikach ujęto: z asady w prow adzania 4-brygadowej organizacji pracy, z a sa d y w y n a g ra d za n ia prac o w n ik ó w tra n sp o rtu samochodowego, p r a c ow ników zatru d n io n y c h w z a kładach budow nictw a e le k tro e n e rg e ty c z -nego, p racow ników zatru d n io n y c h w działach poligrafii, okręgow ych i rejo n o w y c h dozorach technicznych, ink ase n tó w należności za gaz i en e rg ię elektryczną, p racow ników w y k o n u ją c y c h p rac e rozruchowe, k onw ojentów , prac o w n ik ó w stołów ek przyzakładow ych, p racow ników kulturalno-w ychow aw czych, członków orkie str zakładowych.
Dodatkam i do płacy zasadniczej są: dodatek za pełnienie pogotowia technicznego, dod a te k za pracę w y k o n y w a n ą w w a ru n k a c h uciążliwych, d o d a te k specjalny za rem ont turbin, dod a te k za w ysługę lat. W o d ręb -n y m załącz-niku u ję te są z asady przyz -na w a -nia d e p u ta tu węglowego.
Zasady w y n a g ra d za n ia prac o w n ik ó w przem ysłu e n e rg e ty c z n e g o u j ę -te w formie załączników z biegiem czasu uległy dezaktualizacji. W szelkie zm iany i uzupełnienia do uk ład u w p row adzano w formie protokołów dodatkow ych. P rotokoły były p o d p isy w a n e przez obie stro n y układu. Z atw ierdzenie protokołu dodatkow ego często było w y -przedzane przez uch w a ły Rady M inistrów. Od stycznia 1975 r. do końca 1982 r. podpisano 17 protokołów dodatkow ych. Nie sposób omówić w niniejszym op rac o w an iu w szystkie protokoły. O graniczm y się do w ym ienienia najw ażniejszych.
Protokołem d odatkow ym nr 9/PE z 24 października 1977 r. w p ro w a -dzono uzupełnienia w zasadach p rzyznaw ania d o datku za w ysługę lat dla p racow ników stołówek przyzakładow ych, k ulturalno-ośw iatow ych i zmieniono załącznik o zasadach p rzy z n a w a n ia dodatku, rozszerzając jednocześnie zakres jego stosowania. P odstaw ą do w p row adzenia zmian były przepisy uchw ały nr 93 Rady M inistrów z 30 m aja 1975 r. w s p ra -wie p o p ra w y gospodarki funduszem płac oraz uc h w a ły nr 3 Rady M i-nistrów z 14 stycznia 1976 r. w spraw ie term inów w y p ła t dodatków za staż pracy.
W celu dostosow ania zasad w y n a g ra d za n ia p racow ników przem ysłu e ne rge tyc z ne go do bieżących potrzeb podpisano protokół nr И/РЕ w dniu 30 gru d n ia 1978 r. W nosił on istotne zmiany: podw yższono s ta w -ki w y n a g ro d z eń zasadniczych przez w prow adzenie n o w y c h tabel płac, zm ieniono taryfikator p racow ników um ysło w y c h i tabele dodatków funkcyjnych. Efektem tych zmian by ły znaczne podwyżki płac.
protokół nr 13/РП, a n u lu ją c y postanow ienia protokołu nr 11/PE w celu zachow ania zgodności treści u k ład u z postanow ieniam i u c h w a ły nr 127 Rady M inistrów z 17 sierpnia 1979 r. w spraw ie zasad w y n a g ra d za n ia n iektórych p racow ników zatru d n io n y c h w resorcie energetyki. W p r o w adzono now y składnik płac w postaci dodatków określa n y ch p ro c e n -tow o od płacy zasadniczej za p racę na drugiej i trzeciej zmianie. Po-nadto ponow nie podw yższono staw ki płac zasadniczych, s korygow ano taryfika tor prac o w n ik ó w u m ysłow ych oraz tabelę dodatków f u n k cy j-nych. W prow adzono również now e zasady prem iow ania, zwiększono u praw nienia do otrz y m y w a n ia dodatku za w ysługę lat już po 2 latach pracy, zwiększono dodatki godzinow e za pracę w w a ru n k a c h szkodli-w yc h i uciążliszkodli-wych.
Kolejna zmiana sta w ek płac zasadniczych miała m iejsce w końcu 1980 r. 19 października podpisano protokół dod a tk o w y n r 16. W e n e r g e -tyce zaistniała możliwość stosow ania 5 tabel sta w ek godzinow ych i 3
tabel sta w ek miesięcznych.
Stawki płac zmieniały się jeszcze dw ukrotnie. W związku z w p r o -w adzeniem skróconego do 42 godzin tygodnia prac y pod-wyższono z dniem 1 k w ie tn ia 1981 r. staw ki osobistego z a szeregow ania o w sp ó ł-czynnik 1,095. O statnia zmiana nie miała c h a ra k te r u obligatoryjnego. Na podstaw ie u c h w a ły nr 135 Rady M inistrów z 28 czerwca 1982 r.* przedsiębiorstw a u z y sk ały pełną sw obodę w ustalaniu w łasnych tabel płac przy zachow aniu c e n traln ie w yznaczonych s ta w ek minimalnych i m aksym alnych.
2. O C E N A U K Ł A D U Z B IO R O W E G O P R A C Y
Ocenę układu zbioroweqo prac y dla prac o w n ik ó w przem ysłu e n e r -getycznego z 1974 r. należałoby rozpocząć od stw ierdzenia, że nie jest on porozum ieniem dw ustronnym . Jak już w cześniej wspom niano, układ powinien określać praw a i obowiązki każdei ze stron. W rzeczyw isto-ści układ z 1974 r. określa przede w szystkim praw a prac o w n ik ó w do otrzym yw ania określonych w yna grodz eń i św iadczeń w różnej postaci. Praw a te są jednocześnie obowiązkami pracodaw cy. Brak jest sform uło-w ań o k reś la ją c y ch obouło-wiązki pracouło-w nikóuło-w . Nie posłużono się n a uło-w e t odnośnikam i do kodeksu pracy.
P rz y ję ty układ form alny om aw ianego dokum entu budzi w iele za-strzeżeń. N ależy sądzić, że w m om encie oprac ow yw a nia treści układu b rak było kom ple k so w e a o spojrzenia na problem y wynacrradzania. P r a -wdopodobnie poszczególne załączniki o p ra c o w y w a n e by ły odrębnie. Dużo trudności spraw iłoby ustalenie na podstaw ie układu składników
w y n a g ro d z eń i ich w zajem nych powiązań. J e d n ą z w iększych w ad układu jest zbyt duża liczba załączników, i to w dodatku bez z a c h o w a -nia logicznej kolejności. Z tego pow odu uk ład nie stanow i zw artej całości.
Duża część przepisów z a w a rty c h w układzie jest zbędna. Dotyczy to głów nie załączników re g u lu jąc y c h w yna grodz enia nielicznych grup pracow ników , nie zw iązanych bezpośrednio z branżą. W odniesieniu do prac o w n ik ó w biur p roje ktow yc h, k iero w c ó w i ich pom ocników, p r a -c ow ników kulturalno-ośw iatow y-ch, służby bibliote-cznej, żyw ienia zbiorowego, k o n w o je n tó w i członków orkie str zaw odow ych można z a sto -sow ać postanow ienia innych u k ładów zbiorowych.
Nie jest też konieczne ujm o w an ie przepisów o zasa d a c h w y n a g r a dzania p racow ników p o jedync z yc h zakładów, w formie odręb n y c h z a -łączników. Zakładam i tymi są: Przedsiębiorstw o Budownictwa Elektroe n Elektroe rg Elektroe ty c z n Elektroe g o ,,Elbud'', G łów nElektroe Biuro Studiów i P ro jElektroe k tó w E n Elektroe rg Elektroe -tycznych ,,Energoprojekt" oraz Dział Poligraficzny w Z akładach Pom
ia-row o-Badaw czych Energetyki ,,Energopomiar".
N ależałoby też zastanow ić się, czy w dokum encie o zasięgu b r a n -żowym celow e jest szczegółowe reg u lo w a n ie zasad p rem iow ania za rozruch urządzeń e n e rg e ty c z n y c h i ich remont.
Zasady w y n a g ra d z a n ia określo n e w układzie tw orzą system płac p r ac o w n ik ó w e n e rg e ty k i. System ten przez w p ro w a d z a n ie coraz to n o -wych, często nie p o w iązanych bezpośrednio z efektam i p r a c y s k ła d n ikó w w y nagrodzeń, staw ał się coraz bardziej złożony. Nie był też s y s te -mem efektyw nym . Stosow anie k ilkunastu różnych d o d a tk ó w p łacow ych nie może u k ie ru n k o w y w a ć ludzi na w y d ajn o ść pracy. Płaca zasadnicza n ajb a rd ziej związana z efektam i p r a c y stanow iła w 1982 r. zaledw ie ok. 40° o całości w y nagrodzenia. W p ro w a d z a n ie k o lejn y c h s kła dników p ł a c y i ciągłe zmiany w z asadach przy z n a w a n ia już istniejących p o c ią g n ę ło za sobą jed noczesny w zrost liczby przepisów. U kład zbiorow y z a w ie ra ją c y szczegółowe rozstrzygnięcia szybko dezaktualizow ał się. N a j -częstszym zmianom ulegały:
1) tabele godzinow ych i m iesięcznych s ta w ek płac;
2) tabele dod a tk ó w funkcyjnych;
3) taryfika tor kw a lifik ac y jn y prac o w n ik ó w um ysłow ych;
4) w ysokość sta w ek d o d a tk ó w za p ra c ę w w a r u n k a c h szkodliw ych dla zdrowia i niebezpiecznych;
5) z a sa d y p rzy z n a w a n ia dod a tk ó w za w ysługę lat;
6) z asady prem iow ania.
Szczególnie często zm ieniane b y ły stawki płac. J e s t to n ajsłabsze o g niw o układu. O ceniając uk ład zbiorowy, należałoby określić stopień j e -go przydatności dla p r a c o d a w c y i pracow ników . O przydatności u k ład u
dla p ra c o w n ik a może św iadczyć częstość k o rzy sta n ia z niego. O b s e rw u -je się brak z a interesow ania ze strony prac o w n ik ó w przepisami zaw artym i
w układzie. P racow nicy sięgają po układ tylko w p r z y p a d k a c h e g z e k -w o-w ania s-woich pra-w . W y n ik a to głó-w nie z faktu, że k o rz y s ta n ie z układu wym aga posiadania minimum wiedzy e k onom icznej i praw nej. Bardzo często pracow nikom w y s ta rc z ają ogólne w y ja śn ie n ia p rac o w n i-k ó w odpow iednich służb, szczególnie jeśli dotyczy to ich praw.
Układ jest w pełni czytelny tylko dla specjalistów z dziedziny z a -trudnienia i płac, m ają cy c h możliwość bieżącego śledzenia zmian. Dla p r a c o d a w c y układ zbiorow y jest bardzo w ażnym dokum entem , gdyż z a -w a r te są -w nim n aj-w ażniejsze inform acje o z a sa d a c h -w y n a g ra d za n ia, do k tó ry c h p rz e strz e g an ia p racodaw ca jest zobowiązany.
Przytoczone wyżej uwagi m ają c h a ra k te r ogólny. P ozw alają jednak na sform ułow anie w niosku o konieczności oprac o w an ia od podsta w n o w ego układu zbiorow ego dla przem ysłu e n e rg e ty c z n e g o . W p ro w a d z e -nie now ego układu jest w y m uszone p o n a d to przez założe-nie tzw. „m a-łej reform y płac", k tó ra weszła w życie z dniem 1 lipca 1982 r. O gólne zasady płacow e u s ta la n e przez M inisterstw o Pracy, Płac i Spraw
Soc-jaln y c h będą stanow iły w a ru n k i o g ran ic za ją ce posta n o w ie n ia układu. Nie w y p ra c o w a n o jeszcze założeń dla now o o p r a c o w y w a n y c h układów . Można jed n a k spróbow ać sform ułow ać n ajw ażniejsze założenia, k tó re p o w in n y być w zięte pod u w agę przy z a w iera n iu n ow ego układu.
1. Układ zbiorow y p r a c y powinien być a u te n ty cz n y m porozum ieniem między prac o d a w c ą i pracow nikami, pow stającym w drodze negocjacji.
2. Konieczna jest zm iana konstrukcji układu. Układ powinien s ta n o -wić zw a rtą m ery to ry c z n ie całość. Do niezbędnego minimum n a le ż y zmniejszyć liczbę załączników.
3. Z u k ła d u pow inny być w yelim inow ane, bądź u ję te w innych u k ł a dach zbiorow ych przepisy w y n ik a ją c e z ak tó w n o rm a ty w n y c h w y ż s z e -go szczebla.
4. Układ zbiorow y pow inien określać w m iarę p ro sty system w y n a -gradzania, zm niejszający liczbę dodatków nie zw iązanych z efektam i
pracy.
5. Układ zbiorow y pow inno się z aw ierać na czas określony, np. 5 lat, aby pow stała możliwość p o now nego negocjow ania z a w a rty c h p o r o -zumień.
6. Pow inna być stw orzona możliwość o k res o w eg o negocjow ania — np. co roku — u s ta lo n y c h staw ek płac.
7. Szczególnego opracow ania w ym aga ja w arunki pracy, jakie p o w i-nien zapew nić prac o d a w c a pracow nikom . W d o tychczasow ym układzie problem ten nie został uwzględniony.
za n y ch z tw orzeniem układu. Na przykład sp ra w ą o czyw istą jest p o trz e -ba o p rac o w an ia now ych ta ry fik a to ró w kw alifikacyjnych. Rozwiązania w ym aga również tryb zaw ierania porozum ienia i jego rejestracji. T ru d -nym zagadnieniem jest określenie zakresu podm iotow ego i przedm ioto-w ego układu. Problem óioto-w nie ioto-w y ja śn io n y c h jest bardzo dużo. C eloioto-w e s taje się więc stw orzenie modelu układu zbiorow ego dla w a r u n k ó w zde-c entralizow anego system u zarządzania.
II. CHARAKTERYSTYKA UKŁADU ZBIORO W EG O PRACY DLA PRZEMYSŁU METALOW EGO
O B O W IĄ ZU JĄ C EG O W STOCZNI GDAŃSK IEJ IM. LENIN A
t . O G Ó L N A C H A R A K T E R Y S T Y K A U K Ł A D U
Pierw szy układ zbiorow y prac y przem ysłu m etalow ego z a w a rty został 26 kwietnia 1957 r. Od tego czasu był stale rozszerzany p rzy p o m o cy protokołów d o datkow ych k olejno n u m erow anych, osobno dla k a ż d e go w ydania układu. W okresie 1957— 1971 w y d a n o 3 k o lejn e e d y c je te -go sam e-go układu. Różniły się one między sobą tym, że z a w ie ra ły zmiany w y n ik a ją c e z protokołów d o d a tk o w y c h z a w a rty c h w o k res a c h m ię -dzy poszczególnymi w ydaniam i. Dopiero w 1971 r. z a w a rto n o w y układ, a w 1974 r. następny, zaś p ro je k t n ow ego układu rozpoczęto d y s k u to -w ać -w styczniu 1981 r. D yskusję tę zakończono po 5 miesiącach.
A k tu a ln y układ zbiorow y p r a c y składa się z 2 części: części z a sa d niczej i 28 załączników. Część zasadnicza jest stosunkow o zwięzła. P rz y -pom ina n o rm y praw a p ra c y z a w a rte w kodeksie p ra c y (np. art. 14) oraz przedstaw ia szczegółowe p ostanow ienia n o rm a ty w n e dotyczące p rz e m y -słu m etalowego. Załączniki re g u lu ją w iele bardzo różnych zagadnień, a 15 z nich nie dotyczy w ogóle stoczni. Te, k tó re dotyczą stoczni, o k r e -ślają w y n a g ro d z en ie p rac o w n ik ó w z g ru p o w a n y ch w b ra n ż y o k ręto w ej oraz z asady zatrudniania i w y n a g ra d z a n ia specja listy c z n y c h grup stocz-niowców. Załączniki ułożono w nastę m ijąc ej kolejności:
— nr 1 zaw iera spis w szystkich załączników;
— nr 2 określa w y n a g ro d z en ie p rac o w n ik ó w stoczni i staw ki za p r ó -b y na morzu;
— n r y 3— 10 nie dotyczą stoczni;
— n r y 11— 2 2 określają z a sa d y zatrudnienia i w y n a g ra d za n ia sp e cial istycznych o ru p prac o w n ik ó w z atrudnionych w stoczni (np. k ie r o w cy, nurkowie) lub poza stocznią (np. m aszynistki w h a la c h maszyn, p r a -c ow ni-cy ośrodków badaw -czo-rozw ojow y-ch);
— nr 23 reguluje system prac y 4-brygadowy, nie a d a p to w a n y w sto-czni;
— n ry 24—26 u s ta la ją z asady ogólne dla przem ysłu m etalow ego, jak np. z asady stosow ania d odatków za p rac ę w w a r u n k a c h szkodliw ych dla zdrow ia i p rez e n tu ją w yka z y prac zaliczanych do szkodliwych: w y kaz stanow isk k ierow niczych i samodzielnych, z a sa d y p r zy z n a w a n ia d e -putatu węglowego, w y k a z prac z a bronionych dla k o b iet i młodocianych.
N ie które załączniki i pro to k o ły d o d a tk o w e są p o w tórzeniem u chw ał R ady M inistrów (np. z a sa d y w y n a g ra d z a n ia p r ac o w n ik ó w stra ż y p rz e mysłowej). Z kolei b ra k zasad w y n a g ra d z a n ia jed n o s te k stra ż y p rze c iw -p o ż a ro w ej nasu w a w n io se k o n iek o n s e k w e n c ja c h ujęcia układu. O g ó l-ny w y k a z prac szkodliwych dla zdrow ia jest bardzo obszerl-ny, przez co tw orzy w a ru n k i do rozszerzenia u p raw n ie ń prac o w n ik ó w w tym z a -kresie.
O bow ią z ując y w 1982 r. uk ład z 1974 r. jest co najm niej w połow ie nieaktualny. Lawina zmian w płacach w okresie 1980— 1982 zdeaktuali- zowała w iele załączników. N ow e zarządzenia, w y d a n e w ostatnim o k r e -sie, nie p r z y b ra ły formy p rotokołów dodatkow ych, g dyż nie było u s ta w y 0 związkach zaw odow ych, która o k reśla łab y u p ra w n ie n ia zw iązków z a -w odo-w ych, do rep re z en ta cji załogi -w -w a r u n k a c h pluralizm u zrzeszeń. Zm iany płac b y ły d o k o n y w a n e jed n o stro n n ie przez re s o rt lub zjednocze-nie.
J . O C E N A O B O W I Ą Z U J Ą C E G O U K Ł A D U
P ra co w n ic y nie są zadow oleni z m etod z a w iera n ia układów , gdyż nie biorą udziału w dyskusji nad projektam i. Każdy z obow iązujących u k ł a -dów daw ał p racow nikom p odsta w y do m aksym alizacji żądań płac o w y ch 1 przyw ilejów socjalnych. K ażdy uk ład zbiorow y zaw ierał n ied o k ła d n e i n ieja sn e sform ułow ania, k tó re by ły w y k o r z y s ta n e przez g ru p y z a tr u d -n io-nych lub i-ndyw id u al-n y c h pracow -ników . Umieli je dostrzec i
zastoso-w a ć zastoso-w edług szastoso-woich interesózastoso-w .
P ra k ty k a przyłączania do danego u k ład u zbiorow ego przepisów sto -sow anych w innych przem ysłach spowodow ała, że pracow nicy osiągali
zastosow anie bardziej k o rz y s tn y c h dla siebie w a r u n k ó w płac od tych, k tó re prze w id y w ał uk ład własny.
Użyteczność a k tu a ln ie o bow ią z ują c ego u k ład u zbiorow ego p r a c y p o -lega na tym, że:
1) określa on form alne p odsta w y um ów o p ra c ę między p rac o w n i-kiem i przedsiębiorstw em ;
2) stanow i po d sta w ę do rozw iązyw ania s p ra w sp o rn y c h w o rg a n a c h rozjem czych i sądach;
3) ustala w ogólnej formie p raw a i obowiązki pracodaw cy. Do n ajw ażniejszych niedociągnięć u k ład u należą:
4) b rak ujęcia obow iązków pracow nika;
5) pow tó rze n ie przepisów k odeksu p ra c y i innych zarządzeń władz centralnych;
6) ujęcie zasad i u n o rm o w ań dla całego przem ysłu m etalowego, co czyni d o kum ent zbyt obszernym ;
7) w ieloznaczne i niejasne sform ułow ania u tru d n ia ją c e stosow anie
układu; * ~
8) zbyt mało rozw iązań u ż y te c z n y ch dla b ran ż y o k rę to w e j i Stoczni Gdańskiej.
Zdaniem a u to ra nazwę „układ zbiorow y p ra c y " należałoby zmienić n a ,.umowa zbiorowa". Byłaby ona z a w iera n a na pe w ie n czas. Umowa taka winna określać w arunki pracy i płacy w ew nątrz zakładu. P rz e pisy k odeksu p ra c y i inne ogólnie obow iązujące nie pow inny być p o w ta r z a n e w umowie. Są one jed n a k w a ż n e i po w in n y być z n a n e także p r a -cownikom. M ożna by je ujm ow ać w postaci oddzielnego oprac ow ania i publik o w ać w zakładzie jako instrukcję szkoleniową.
P rotokoły d oda tkow e i a n e k s y do u m ow y pow inny być z a w iera n e w taki sam sposób, jak um owy. W przedsiębiorstw ie o p ra c o w u je się r egula m iny pracy, w k tó ry c h określa się obowiązki i p ra w a p ra c o w n i-ków. T e regulam iny są dokum entem niepotrzebnym . P raw a i obowiązki prac o w n ik ó w pow in n y być u ję te w um ow ie zbiorowej.
U m ow y w in n y być przy g o to w a n e przez specjalistów rep re z e n ta n tó w pracow ników , tj. tych, k tórzy znają przedsiębiorstw o, przebieq procesu produkcji, organizację, s tru k tu rę płac. Do podpisania um o w y k o m p e te n -tn e są strony, k tó re ponoszą jej skutki: d y rek cja každeqo przedsiębior-stw a i rep re z en ta n ci załóg. Z a w a rc ie um ow y w oparciu o p rzy q o to w a n y przez specjalistów p roje kt musi być poprzedzone dyskusją. W dyskusji m aia p raw o zabrać głos ci, któ ry c h ta um owa bezpośrednio dotyczy.
P r a k ty k a polea a ią c a na stanow ieniu w a ru n k ó w um ów przez „zarzą-dy ołów ne" związków z a w o d o w y c h i m inisterstw a nie zdała eqzam inu w stoczni przez 25 lat, tj. od opublikow ania pierw szego układu z 1957 r.
TH. UKŁAD ZBIOROW Y PRACY DLA K IERO W CÓW STOCZNI GD A ŃSK IEJ IM. LENINA
1. C H A R A K T E R Y S T Y K A U K Ł A D U Z B IO R O W E G O P R A C Y
K ierow ców pojazdów s a m ochodow ych stoczni obow iązuje układ zbior o w y p zbiora c y dla pzbiorzem ysłu m etalow ego z a w a zbiorty 31 gzbioru d n ia 1974 zbior. p o -m iędzy -m inistre-m prze-m ysłu ciężkiego a Zarząde-m G łów ny-m Związku
Zaw odow ego M etalow ców . W y m ie n io n y układ z aw iera część ogólną oraz 28 załączników, z czego 17 dotyczy o drębnego sposobu w y n a g r a -dzania różnych specjalistycznych g ru p zawodowych, k tó re nie są zaw o-dami typow ym i w p rzem yśle m etalow ym (np. k ierow cy, nurkow ie, człon-kow ie orkiestry, d ru k a rz e itp.). Kierow ców pojazdów sam ochodow ych Stoczni dotyczy: część ogólna układu, załącznik nr 5 z a w ie ra ją c y z a sa -dy w y n a g ra d za n ia prac o w n ik ó w tra n sp o rtu sam ochodow ego, załącznik nr 21 z a w ierają c y norm y i z asady w y d a w a n ia d e p u ta tu węglowego, z a -łącznik nr 23 z a w iera ją c y z asady stosow ania i w ysokość d odatków za p rac e w y k o n y w a n e w w a r u n k a c h szkodliw ych dla zdrowia, uciążliw ych i niebezpiecznych oraz załącznik nr 24 o k re ś la ją c y prace, k tó ry c h nie mogą w y k o n y w a ć k obiety i młodociani.
W części ogólnej układu omówiono: w a ru n k i w y n a g ra d za n ia p r a -cowników, gdzie prec y z u je się, co należy określić w um ow ie o pracę, jakie są formy w y nagradzania, co określa się jak o w yroby czy
roboty dobre, za k tó re przysługuje pełne w ynagrodzenie; p rz e rw y w y -p o c zynkow e w -pracy, -p rac ę zastę-pczą, -p rac ę szkodliwą dla zdrowia, p r a c ę w godzinach nadliczbow ych i w y n a g ra d z a n ie członków rad z a kładow ych; w a ru n k i przyznaw ania świadczeń in n y ch niż w y n a g r o d z e nie za pracę — określa się tu z asady p rzy z n a w a n ia d ep u ta tó w w ę g lo wych, nag ró d jubileuszow ych i dodatków za w ieloletnią i n ie p rz e rw a ną pracę; tzw. ,,pozostałe w a ru n k i pracy", gdzie ustala się g łó w n e ob o wiązki zakładu p ra c y w stosunku do pracow nika, tzn. kogo przede w s z y -stkim zakład powinien zatrudnić, kogo nie wolno zatrudniać w godzinach
nadliczbowych, ja k pow inien w yglą da ć rozkład p r a c y 3-zmianowej, ja k pow inno w yglą da ć w yposażenie p racow nika w narzędzia, odzież, środki czystości i ochrony osobistej, zapew nie nie odpow iednich w a r u n k ó w sa- nitarno-higienicznych, zaop atrz e n ie w napoje, o c h ro n a zdrowia. P onadto m ówi się o prow adzeniu placów ek socjalnych dla dzieci pracow ników ,
0 akcji w ypoczynkow ej, o działalności kulturalnoośw iatow ej, o b u d o w -nictwie m ieszkaniowym , k asie zapom ogow o-pożyczkow ej i pośm iertnej 1 o dokształcaniu pracow ników . Część ogólna u k ła d u mieści się na 18 strona c h m aszynopisu.
Załącznik nr 5 do om aw ianego u k ład u informuje, że pracow nicy tra n sp o rtu sa m ochodow ego w jed n o s tk a ch o r g a n iz a c y jn y c h ob jęty c h u k ładem są w y n a g ra d za n i na podstawie:
1) uch w a ły nr 60 Rady M inistrów z 15 m arca 1974 r. w sp ra w ie z a -sad w y n a g ra d z a n ia prac o w n ik ó w tra n sp o rtu sam ochodowego, spedycji k rajo w e j i kom unikacji m iejskiej4;
2) zarządzenia nr 11 m inistra pracy, płac i s p ra w s o cjalnych z 18
m arc a 1974 r. w spraw ie zasad w ynag ra d za n ia pracow ników za tru d n io -nych w tra nsporc ie sam ochodow ym , spedycji k rajo w e j i kom unikacji m iejskiej5.
Załącznik określa również, co należy rozumieć przez tra n sp o rt z o rga n iz o w a n y i niezorrganizow any, mówi o prac o w n ik a c h zaplecza te c h nicznego tra n sp o rtu sam ochodow ego oraz podaje przepisy p ra w n e p rz y -z n ają c e kierow com prem ie -za os-zc-zędną e ksploatację opon sam ochodow y c h i za oszczędność paliochodow płynnych. Jeżeli chodzi o ochodow y m ien io n e ochodow y -żej przepisy tzn, uchw ałę nr 60 Rady M inistrów i zarządzenia nr 11 ministra pracy, płac i spraw socjalnych, z a w ierają c e zasady w y n a g r a d z a nia k iero w c ó w pojazdów sa m ochodow ych i ich pom ocników, to o k r e ś la -ją one system y w y n a g ra d za n ia zasadniczego, k tó re mogą być stosow ane w poszczególnych jednostkach tra n sp o rto w y c h w zależności od potrzeb lub organizacji pracy, w y n a g ro d z en ie uz upe łniają c e oraz czas p ra c y k ie -rowców. W y s tę p u ją tu s y ste m y płac: czasow o-prem iow y, akordow y, z ry c z a łto w a n y i prowizyjny.
Ponadto płace zasadnicze są uzupełniane prem ią za w yniki jakościow e p ra c y p rz y z n a jakościow a n ą za jakościow y k o n a n ie zadań jakościow y z n a c z a n y c h przez d y r e k -tora przedsiębiorstwa (do wysokości 15°/n płac zaasadniczych), licznymi
dodatkam i, a mianowicie: za obsłuqę codzienną pojazdów sam ochodo-w ych, za rodzaj p roochodo-w adzonego pojazdu, za eksp lo a tację przyczep, za staż pracy, za czynności nie w chodzące w zakres norm alnych obow iąz-k ó w iąz-kierow cy, za p ra c ę w oodzinach nadliczbowych, za pracę w porze nocnej, za prow a dz enie p o jaz d ó w sa m ochodow ych n apędzanych oazem, za znajom ość języków obcych, oraz e k w iw a len ta m i pieniężnymi za przy- słuoujące d e p u ta ty w naturze.
Zaznacza się jednocześnie, że staw ki płac zasadniczych mo^a być podw yższane przy jednoczesnym odpowiednim zmnieiszeniu ruchom ej części płac w m iarę w y a o s o o d a ro w a n ia na ten cel odpow iednich śro d -k ó w poprzez w zrost efe-ktyw ności pracv, jeżeli w zrost ru ch o m e i części płac umożliwi podw yższenie tych sta w ek co naim niei o 5%. Zmiana ta może być w p ro w a d z o n a naiw cześniei d o 2 latach od d a ty w p ro w a d z e n ia zasad z a w a rty c h w zarządzeniu nr 11 ministra pracy, nłac i snraw s o c
-jalnych oraz w yłącznie w przypadku, ody w zrost ruchom ei cze«ci nłac ma c h a ra k te r trw a ły i iest w ynikiem zwiększenia w ydajności, p o n ra w y oroanizacii i d yscypliny pracy.
Poza tvm d y r e k to r z y przedsiębiorstw zoroanizow aneoo transportu m oga tw o rz v ŕ w rarnarh n lan o w a n en o funditszu nłac so e cia ln v fundusz n a g ró d w w ysokości do 0 5®/n plano w a n eg o osobow ego funduszu nłac,
* „D ziennik U rzęd o w y M in istra P racy, Płac i S praw S o c ja ln y c h ” 1974, n r 5/17, poz. 1 0.
z przeznaczeniem na n a g ro d y dla p rac o w n ik ó w za szczególne o siągnię-cia.
Z arządzenie nr 11 ministra pracy, plac i sp ra w s o cjalnych określa również czas p r a c y kierow ców n orm a lny i w godzinach nadliczbowych, reguluje w yn a g ro d z en ie za p o sto je niezaw inione przez kierow cę, o k r e -śla sposób w y n a g ra d z a n ia i zatrudniania kierowców, k tórzy ze względu na stan zdrow ia Jub wiek byli zmuszeni przejść do lżejszej pracy.
Pizepisy om aw ianego zarządzenia mówią też o obow iązkach p r a c o d aw cy d otyczących zapew nienia czasu w olnego na w y p oczynek z a ró w no w układzie dobowym , ja k i m iesięcznym (w p r z y p a d k u p ra c y c ią g -łej).
W odniesieniu do kierow ców pojazdów sam oc h o d o w y c h Stoczni G dańskiej d y r e k to r Stoczni, pow ołując się na u c h w a łę Rady M inistrów nr 60 i zarządzenie ministra pracy, płac i spra w socjalnych z 1974 r., w y d a ł w e w n ę trz n e zarządzenie w p r o w a d z a ją c e n o w e w a ru n k i p ra c y i płac dla k ierow ców pojazdów s a m ochodow ych z a tru d n io n y c h w z a -kładzie tran sp o rto w y m Stoczni, zaznaczając jednocześnie, że p rzepisy te nie zm ieniają posta n o w ie ń regulam inu prem iow a nia p rac o w n ik ó w Stoczni (w tym tra n sp o rtu sam ochodow ego) w zak re sie u p ra w n ie ń do k o r z y -stania z prem ii z funduszu zachęty m ate ria ln ej i n a g ró d z z a k ładow ego funduszu nagród. W p ra k ty c e oznacza to, że k ie ro w c y zatrudnieni w Stoczni nie według u k ład u zbiorowego p r a c y transportow ców , lecz według układu zbiorow ego p ra c y dla przem ysłu m etalow ego, k o rz y s ta ją z przyw ilejów z arów no jednego, ja k i drugiego układu.
Przykładem może być np. fakt, że kiero w c y Stoczni otrzym ują p r e -mie za w y k o rz y sta n ie próżnych przebiegów sam ochodów ciężarow ych, chociaż przepisy m ówiące o tym nie zostały u ję te w układzie zbiorowym prac y dla przem ysłu m etalow ego. T a k samo, z okazji Dnia T r a n sp o r towca, w y ró ż n iając y się k ie ro w c y Stoczni są odznaczani o d znaką W z o -row ego Kie-rowcy, a jednocześnie mogą być odznaczani odznaką Z
asłu-żonego Stoczniowca Stoczni Gdańskiej im. Lenina.
P odstaw ow e założenia regulacji płac w tra nsporc ie sam ochodow ym w prow adzonej u c h w a łą nr 60 z 1974 r. o raz zarządzeniem nr 11 m ini-stra pracy, płac i sp ra w s ocja lnych z 1974 r. były n astępujące:
1) podw yższenie zarobków ne tto pracow ników ;
2) w p ro w a d z e n ie bezpodatkow ego system u płac;
3) zbliżenie staw ek płac w tra n sp o rc ie do ich poziomu w przem yśle; 4) dokonanie przy b u d o w y s tr u k tu ry płac przez zw iększenie udziału e le m e n tó w stałych w ogólnym w ynagrodzeniu;
5) stw orzenie w a ru n k ó w z ap ew n iając y c h stabilizację k a d r oraz d o -p ły w n ow ych -p r ac o w n ik ó w do tra n s-p o rtu sam ochodowego;
6) stw orzenie p refe re n cji płac o w y ch dla p rac o w n ik ó w tra n sp o rtu zorganizow anego w poró w n a n iu z tra nsporte m niezorganizow anym ;
7) oddziaływ anie na zm niejszenie liczby godzin nadliczbow ych k ie -row ców w w yniku polepszenia organizacji pracy.
Specyficzna sytuacja, w ja k iej z n ajd u ją się k iero w c y Stoczni w o d -niesieniu do o bow ią z ują c ych ich dw óch układów zbiorowych, spraw ia, że nie w szystkie przepisy zm ieniające w a runki płacy i prac y danej g r u p y p rac o w n ik ó w z n ajd u ją sw oje odzw ierciedlenie w p rotokoła ch
d o d a tk o w y c h do układu.
W la ta c h 1975— 1У82 zaledw ie w dw óch p ro to k o ła ch dod a tk o w y c h (nr 16 z 1979 r. i n r 20 z 1980 r.), w je d n y m z p u n k tó w w prow adza się zm iany d otyczące załącznika n r 5 do układu, m ów iącego o płacach transportu. Protokół d odatkow y nr 17 z 1979 r. do uk ład u zbiorow ego p ra c y dla przem ysłu m etalow ego w prow adza now ą tabelę d odatków za w y k o n y w a n ie d o d a tk o w y c h czynności. Jeszcze tylko p ro to k o ły d o d a t-k o w e nr 22 i 23 z 1У80 r. dotyczące n a g ró d jubileuszow ych obejm ują
w ra z z innym i p rac o w n ik a m i rów nież p r ac o w n ik ó w pojazdów s a m ochodow ych. W p ozostałych sp ra w a c h dotycz ą c y ch zmiany w a ru n k ó w p r a c y i płac k iero w c ó w w o m a w ia n y m okresie zostało w y d a n y c h 5 z a rz ą -dzeń m inistra pracy, płac i sp ra w socjalnych, 1 rozporządzenie Rady M inistrów, je d n a u c h w a ła Rady M inistrów, 1 rozporządzenie ministra kom unikacji, 12 pism ZPO, 2 zarządzenia d y r e k to r a Stoczni, oraz
szereg u z u pełnień do tych zarządzeń. N ajczęściej, bo aż w 13 a k ta c h n o r m atyw nych, zm ieniano z a ró w n o godzinow e staw ki płac, ja k i w y n a g r o -dzenie ry czałtow e o ra z sta w k i akordow e. C z te rokrotnie (od 1979 do 1982 r.) zmieniano w ysokość i tabele dodatków za w y k o n y w a n ie cz y n -ności d o d a tk o w y c h nie w c h odzących w zakres obow iązków kierow ców , a d w u k ro tn ie w ysokość d o d a tk u za e k sp lo a ta c ję przyczep. R ozporządze n ie m Rady M inistrów z 30 gru d n ia 1981 r. podniesiono ra n g ę p r a cow ników tra nsportu, p rz y z n ają c I k a te g o rię z atrudnienia m. in. k i e -row com sam ochodów cięża-row ych, specjalistycznych, u p rzy w ilejo w an y c h
w r u ch u drogow ym , au to b u só w i ciągników, co wiąże się z w c z e ś n ie j-szym przechodzeniem na e m e r y tu r ę oraz w yżj-szym i stawkami.
Rok 1982 p ra w ie co miesiąc przynosił zm iany d otyczące p ra c y i płac k ierow ców pojazdów sam ochodow ych.
1) pism em m inistra p rac y , płac i sp ra w so cja ln y ch (znak P.I/IV— 8080—6/82) z 27 stycznia podw yższono staw ki osobistego z a sz e reg o w a -nia k iero w c ó w sam ochodów osobow ych;
2) w kw ietniu w p ro w a d z o n o zmiany d o tyczące d o datku za staż p r a cy, podniesiono w ysokość d o datku za w y k o n y w a n ie d o d a tk o w y c h c z y n -ności oraz d o datku za p ro w a d z en ie pojazdu z przyczepą, zlikw idow ano
dodatki za obsługą codzienną pojazdu, w łączając czas p rze znaczony na obsługę codzienną do n orm alnego czasu p ra c y kierow cy;
3) również w kw ietniu zlikw idow ano p rem ię za oszczędność ogum ie -nia;
4) kolejna zmiana z lipca (w naw iązaniu do u c h w a ły RM nr 6 8 z 13 kw ietnia 1982 r.) dotyczyła now ego układu dod a tk ó w za w y k o n y w a n ie czynności d o d a tk o w y c h oraz tabel z podw yższonym i dodatkam i za e k s -p loata cję -przycze-p;
5) w sierpniu a nulow a no prem ię za w y k o rz y s ta n ie p ró żn y c h p r z e -biegów sam ochodów i przyczep;
6) we wrześniu m inister pracy, płac i spraw so cja ln y ch w ydał k o -lejne zarządzenie, zm ieniające tabele zasz e reg o w an ia k iero w c ó w o raz w ysokość godzinowych, w idełkow ych sta w ek płac zasadniczych.
Reasum ując — najczęstsze zmiany dotyczyły w a ru n k ó w płacow ych: w ynagrodzenia zasadniczego i dodatków za w y k o n y w a n ie czynności nie w chodzących w z akres podsta w ow yc h obow iązków kierow cy. J e s t to zrozumiałe, poniew aż są to dw a najbardziej liczące się składniki p łacy kierowcy. J ednocześnie ze zmianami w a ru n k ó w płac d otyczących w yłącznie k ierow ców w prow adzono w Stoczni różne prem ie dla p r a -cow ników a k o rd o w y c h i dniów kow ych. Premie te p rzy z n a w a n o także kierow com pojazdów sam ochodow ych Stoczni. I tak kiero w c y m ają p raw o do premii za w y k o n a n ie zadań rzeczow ych (25% z płac z a sa d -niczych całej brygady, a indyw idualnie n a w e t do 40% płac z a sadni-czych) oraz do nag ro d y efektyw nościow ej, p rzy z n a w a n ej za e fe ktyw ne p rzepracow anie minimum 140 godzin w miesiącu, bez b rak ó w i z a strze żeń co do dyscypliny. Dla p racow ników tra n sp o rtu m aksym alna n a groda za efektyw ność wynosi 2000 zł. Oba te składniki płac są w d y sp o -zycji mistrza bezpośrednio k ieru jąc e g o brygadą.
W ieloskładnikow y c h a ra k te r system u płac kierow ców pow oduje że jest on skom plikow any i mało zrozumiały, co obniża bodźcowe oddziaływ anie system u płac na wzrost w ydajności i efektyw ności pracy. Każdy składnik płacy jest obliczany przy użyciu innego k ryterium . Kie-row ca dążący do otrzym ania m aksym alnego w yna grodz enia nie musi zw racać uw agi na potrzeby przedsiębiorstwa, tj. dbać o sprzęt, o w y -niki ekonom iczne p ra c y w łasnej lub zespołu, w k tó ry m pracuje.
2 . O C E N A P R Z Y D A T N O Ś C I U K Ł A D U
Układ zbiorow y prac y pow inien u k ie ru n k o w y w a ć ludzi na realizacją zadań zakładu i w zm acniać integrację pracow nika z zakładem. T y m -czasem w obecnym stanie rzeczy układ zbiorowy jest zbiorem przepi-sów u s ta lo n y c h na w ysokich szczeblach i bardzo szybko d
ezaktualizu-ją c y c h się. Do om aw ianego tu u k ła d u zbiorowego w ciągu niecałych
8 la t „narósł" gru b y s e g re g a to r p rotokołów d o d a tk o w y c h i przepisów
uzupełniających, nie licząc in n y ch segregatorów , z a w ierają c y c h p rz e -p isy uz u-pe łniają c e i zmiany do -poszczególnych załączników układu. W tym gąszczu przepisów p r a w n y c h rozeznaje się tylko p a rę osób bez-p ośre dnio z a tru d n io n y c h w Dziale P racy i Płac. P racow nicy Działu Transportu, a także k iero w c y w ogóle nie o rie n tu ją się, co to jest układ zbiorowy, a jeżeli n a w e t coś n a ten tem at słyszeli, to nie p o tra tią o k r e -ślić, do czego u k ła d służy. W y d a je się, ze układ zbiorowy, aby mógł pełnie sw o ją rolę właściwie, pow in ien stać się d okum entem ogólno-dostępnym .
Ram owy układ zbiorowy dla kierow ców całego k r a j u ogólny bądź branż ow y mógłby być o p rac o w an y centralnie. N a to m ia st układ szczegółow y pow in ien regulow ać w a ru n k i p ra c y i płacy prac o w n ik ó w j e d -n ego zakładu, po-niew aż k ażdy zakład, poza obow iązkiem stosow a-nia się do p e w n y c h rozw iązań ogólnych, ma sw oje specyliczne w arunki p racy, większe lub m niejsze możliwości opieki socjalnej, możliwości w y b o ru system ów płacow ych, co w przyszłości pogłębi się jeszcze, jeśli re lo rm a gospodarcza będzie o p a rta n a zasa d a c h samodzielności p r z e d -siębiorstwa. Układ zbiorow y p ra c y pow inien być z a w ie ra n y pomiędzy tak ty c zn y m i rep re z e n ta n ta m i p rac o w n ik ó w a k iero w n ic tw em p rze d się biorstwa. Pow inien z a w iera ć przepisy o k reślają c e w a r u n k i p r a c y i p ł a -c y p ra-c o w n ik a nie tylko z p u n k t u w idzenia obow iązków pra-cow nika, a le również, i to w szerszym zakresie niż dotychczas, obowiązki z a -kład u i służb p rac o w n ic z y ch wobec pracow ników .
P ra co w n ik przychodzący do p ra c y w inien zostać poinform ow any (najlepiej w lorm ie instrukcji, s tanow iącej wyciąg najw a żn iejsz y c n fragm entów z u k ła d u zbiorowego) z a ró w n o o obowiązkach, ja k i o fo r-m ie w yn a g ro d z en ia i o p rzy w ile ja c h zw ią za nyc h z p r a c ą w zawodzie i w zakładzie. P ra c o w n ik prze d podpisaniem um ow y o p r a c ę pow inien być poinform ow any, na co może liczyć i czego się spodziew ać — w te dy uk ła d zbiorowy stanie się a u te n ty c z n y m u k ładem między p ra c o w n i-kiem a d y r e k c ją d a n e g o przedsiębiorstw a.
W ta k dużym zakładzie ja k Stocznia G dańska uk ład zbiorow y p o -w inien z najdo-w ać się n a k a ż d y m -w ydziale u p rac o -w n ik a pro-w adzącego sp ra w y pracownicze, ta k a b y w każdej chwili mógł być udostępniony za in te re s o w a n y m pracow nikom . Układ pow inien być za w iera n y na o k re -s y nie dłuż-sze niż 2 lata, a form a graficzna u k ład u m ogłaby być w z o ro
-w a n a np. na „spisach ś-w iateł" sto so -w a n y c h -w żegludze, gdzie stro n y za w ie ra ją c e n ie a k tu a ln e przepisy w y m ien ia n e są na nowe, w y d a n e w tej samej formie graficznej. Przy takim rozw iązaniu układ byłby a k tu a liz o w a n y na bieżąco, a g e n e ra ln y p rze g ląd i m odyfikacja u k ła d u
oraz p onow ne podpisanie go przez z a in tere so w a n e stro n y od b y w a ły b y się w term in a c h uprzednio ustalonych.
IV. W A RUNK I l’RACY 1 SYSTEM PLAC NAUCZYCIELI AKADEM ICKICH SZKOL WYZSZYCH
1. C H A R A K T E R Y S T Y K A W A R U N K Ó W P R A C Y
Podstaw ow ym i aktam i o kreślającym i w a ru n k i p ra c y i p łacy n a u c z y -cieli akadem ickich są: u sta w a o szkolnictw ie w yższym z dnia 4 m aja 1У82 r. oraz przepisy w yk o n a w cz e w sp ra w ie w y n a g ro d z en ia n a u c z y -cieli akadem ickich (rozporządzenie Rady M inistrów z 2 sierpnia 1982 r.J. U staw a o szkolnictw ie w yższym określa n a s tę p u ją c e gru p y p ra c o w -nicze:
1) nauczyciele akadem iccy:
aj p racow nicy na ukow o-dydaktyczni, bj p racow nicy dydaktyczni,
c) prac o w n ic y naukowi;
2J pozostali p rac o w n ic y szkoły:
aj prac o w n ic y naukowo-techniczni, b) prac o w n ic y inżynieryjno-techniczni,
c) prac o w n ic y biblioteczni i dokum entacji n a u k o w e j z w yłączeniem p e w n y c h stanow isk zaliczanych do prac o w n ik ó w n a u k o w o d y d a k ty c z -n y c h (art. 131 ust. 3 ustawy),
d) prac o w n ic y adm inistracyjno-ekonom iczni, e) prac o w n ic y służby zdrowia,
f) p racow nicy obsługi i pozostali.
Mimo że usta w a w ym ienia szereg grup pracow ników , to bardziej szczegółowo określa w a ru n k i p ra c y i p łac y nauczycieli akadem ickich, a zwłaszcza prac o w n ik ó w n a u kow o-dydaktycznych. W ym ie n io n o tam stanow iska, na jak ic h m ogą być zatrudnieni p rac o w n ic y n a u k o w o d y daktyczni, oraz w arunki, jak ie po w in n y spełniać osoby na nich z a tr u d -nione. O kreślono także obowiązki tej g ru p y p rac o w n ik ó w oraz czas pracy, jaki ich obowiązuje. J e s t to czas zajęć w y ra ż o n y w tzw. godzi-na c h obliczeniowych. Czas ten w przeliczeniu tygodniow ym przy założeniu, że obow iązuje w r o k u akadem ickim 30 tygodni zajęć wraz z k o n -sultacjami, w ynosi dla:
1) profesora — 9 godzin (7 godzin zajęć, 2 konsultacji); 2) docenta — 11 godzin (7 godzin zajęć, 4 konsultacji);
3) adiunkta, starszego adiunkta, a s y ste n ta i starszego a s y ste n ta — 13 godzin (9 godzin zajęć, 4 konsultacji).
Czas zajęć oblig a to ry jn y ch w y d a je się znacznie kró tsz y od ty g o d niow ego czasu pracy obow iązującego w gospodarce n a ro d o w ej (42 g o -dziny) i szkolnictw ie (1H godzin), ale tak nie jest. O prócz zajęć w szkole p odejm uje się działania o c h a ra k te rz e organizacyjnym , w y c h o w a w -czym oraz poświęca się czas na p rzygotow anie się do zajęć i pracę badawczą, bez k tó rej trudno sobie w yobrazić realizację innych zadań szkół wyższych.
O gólne zasady w y n agrodzenia określone są w u sta w ie o szkolnictwie w yższym z przyw ołaniem K a r t y n au cz y ci el a , która określa relacje płac nauczycieli do płac p rac o w n ik ó w inżynieryjnotechnicznych w g o sp o -d a rc e naro-dow ej. Ze sp ra w bar-dziej szczegółow ych ustaw a w yróżnia niektóre e le m en ty płac, takie jak: płaca zasadnicza, dod a te k za w ysługę lat, w yn o sz ą c y 1% za k a ż d y rok pracy, nie więcej je d n a k niż 2 0%
płacy zasadniczej, oraz za k ła d o w y lundusz nag ró d w w ysokości 8,5% plan o w a n eg o osobowego funduszu płac, specjalny fundusz nag ró d za osiągnięcia n a u k o w e i d y d a k ty c z n e w w ysokości 2% osobow ego fu n
-duszu płac dla nauczycieli akadem ickich i 1% dla pozostałych p ra c o w
-ników szkoły wyższej. U staw a prze w iduje także n a g ro d y jubileuszow e za długoletnią pracę. K ształtują się one od 75% w yn a g ro d z en ia m ie -sięcznego za 20 lat p ra c y do 300% w ynagrodzenia za 40 lat pracy.
Staw ki płac zasadniczych, dod a tk ó w fu nkcyjnyc h oraz godzin po-na d w y m ia ro w y c h zaw iera c y to w a n e rozporządzenie Rady M inistrów w sp ra w ie w yn a g ro d z en ia nauczycieli akademickich.
Z pow odu ograniczeń form alnych n iektóre z dodatków funkcy jn y c h do stęp n e są tylko dla p rac o w n ik ó w od stopnia doktora habilitow anego wzwyż. Również tylko w p r zy p a d k u kilku stanowisk, takich jak: rektor, prorektor, dziekan i prodziekan, dopuszcza się zbieg 2 dod a tk ó w f u n k
-c y jn y -c h z tytułu pełnienia funk-cji kierowni-czy-ch. Fundusze: so-cjalny i m ieszkaniow y tw orzone są w w ysokości 5 i 3% rocznego p la n o w a n e -go funduszu plac, podobnie ja k w całej g ospodarce narodow ej. U staw a określa także czas trw ania urlopu w y p oczynkow ego dla prac o w n ik ó w n a u k o w o -d y d a k ty c z n y ch na 6 tygodni oraz inne rodzaje urlopów, jak
np.:
1) dla p o ra to w a n ia zdrow ia — do 1 roku; 2) dla celów naukow ych:
a) na p rzygotow ania prac y doktorskiej — do 6 miesięcy,
b) na p rzygotow ania p ra c y habilitacyjnej — do 12 miesięcy,
c) na pracę n a u k o w ą dla p rac o w n ik ó w od stopnia doktora habilito-w a ne go habilito-w zhabilito-w yż — 1 rok raz na 7 lat prac y w szkole wyższej;
3) dla celów z aw odow ych lub artystycznych.
J a k k o lw ie k prac o w n ic y naukow odydaktyczni są u p raw n ie n i do e m e r y tu r y na zasadach pow szechnego zaopatrzenia e m erytalnego, to p rz y
-sługuje im d o d a te k w w ysokości 2 0% lub 10% p o d sta w y w ym iaru
e m e r y tu r y w zależności od stanow iska, niezależnie od p o sia d a n y c h o d -znaczeń, z zastrzeżeniem, że e m e r y tu r a w yniesie nie więcej niż 1 0 0%
p odsta w y w ym iaru. E m e ry tu ry są także zinde ksow a ne z płacam i c z y n -n ych zaw odow o -nauczycieli akademickich.
Specyfiką zatrudnienia w szkolnictwie wyższym je s t to, że młodzi pracow nicy n aukow i m ianow ani są na czas określony, a mianowicie:
1) a s y ste n t stażysta n a 1 rok;
2J a s y ste n t i starszy a s y ste n t na 3 lata {stosunek p ra c y może być odnow iony na o k res n a s tę p n y c h 5 łat, nie dłużej je d n a k ja k na lat 8);
3) a d iu n k t na 5 lat (stosunek p ra c y może być odnow iony na dalsze 4 lata).
Stopień pew ności zatru d n ie n ia sam odzielnych prac o w n ik ó w n a u k o w y c h jest większy, gdyż są oni m ianow ani n a stałe. Rozwiązanie s to -sunku prac y z profesorem może nastąpić tylko za zgodą Rady Państwa. In te resu jąc ą insty tu cją w y stę p u ją c ą w szkolnictw ie w yższym jest możliwość pozostaw ania w stanie nieczynności, nie dłużej je d n a k niż
6 miesięcy, i stosunkow o długi okres wypow iedzenia, k tó ry w ynosi od
3 m iesięcy do 1 roku.
N auczyciele a kadem iccy k o rz y s ta ją także z p e w n y c h dod a tk o w y c h upraw nień, takich jak: p ra w o do dodatkow ej pow ierzchni m ieszkanio-wej, 50% zniżki kolejow ej, p ra w o do tw orzenia funduszu socjalnego dla e m e ry tó w i rencistów w w ysokości 5% funduszu r e n t i e m e ry tu r tej g r u p y pracow ników .
N auczycielom akadem ickim może być n a d a n y ty tu ł h o n o ro w y Z asłużony Nauczyciel PRL oraz M edal Komisji Edukacji N a rodow ej, p o n a d -to za szczególnie w y ró ż n ia ją c ą 2 0letnią p rac ę d y d a k ty c z n o w y c h o w a w
czą — krzyże: Krzyż K aw alerski O r d e ru O drodzenia Polski dla pro fe sorów, a dla pozostałych nauczycieli akadem ickich Złoty Krzyż Z a sługi. W p r zy p a d k u 30letniej w yró ż n iając ej p ra c y rów nież inni n a u -czyciele akadem iccy poza profesoram i m ogą otrzym ać Krzyż K a w a le r-ski O r d e ru O drodzenia Polr-ski.
2 . O C E N A O B O W I Ą Z U J Ą C Y C H Z A S A D
Środowisko nauczycieli akadem ickich posiada szereg u p ra w n ie ń sto-sunkow o korzystnych, przede w szystkim w zak re sie w a r u n k ó w pracy. Jeśli chodzi o w ynagrodzenia, to z kolei s y tu a cja m aterialna, zwłaszcza m łodszych p rac o w n ik ó w naukow ych, nie je s t zbyt dobra. Do szczegól-n y c h u praw szczegól-nie ń, sk ła szczegól-n ia ją c y c h do podjęcia p ra c y w szkole wyższej i k o n ty n u o w a n ie w niej pracy, można zaliczyć:
2) 6tygodniow y urlop oraz możliwość k orzystania z innych ro d z a
-jów urlopów;
3) dużą pew ność z atrudnienia na sta n o w isk a c h sam odzielnych p r a -cowników;
4) prestiż pły n ąc y z tytułu n a ukow e go i prac y w szkole wyższej; 5) e lastyczny wiek e m e ry ta ln y (przy odpow iednim stażu pracy) i indeksow aną z płacam i e m e r y tu r ą wraz ze specjalnym dodatkiem;
6) u m iarkow anie ograniczony sam orząd szkoły wyższej,
Do c z ynników szczególnie m o ty w u ją c y ch do w łasnej prac y n a u k o wej zaliczyłbym m ianow anie a s y ste n tó w i a diunktów na czas o k re ś -lony. Brak tej m otyw acji dla ad iu n k tó w odbił się niekorzystnie na rozw oju kwalifikacji kadry. Groźba rotacji bardziej m o ty w u je do rozw oju niż czynniki ekonomiczne. Nie o bserrozw ujem y prób strozw orzenia t a -kiego sam ego lub podobnego zagrożenia dla sam odzielnych p ra c o w n i-ków n a u k o w y c h poprzez k o n tra k ty okresow e, co obok stosunkow o ni-skich płac jest czynnikiem d e m o ty w u ją cy m tg g ru p ę pracow ników do d oskonalenia kwalifikacji.
W system ie płac nie w y s tę p u ją żadne bodźce do doskonalenia prac y d y d aktycznej, a zjaw isko to odnosi się do wszystkich nauczycieli a k a demickich. J e s t to zasadniczy m an k a m en t obecnego system u w y n a -grodzeń, Poziom prac y dyda ktyc z nej nie w yw iera w p ły w u na w ysokość plac.
V. CHARAKTERYSTYKA D OK UM EN TÓ W REGULUJĄCYCH W ARUNKI PRACY I PŁACY PR A C O W N IK Ó W UMYSŁOW YCH POLSKICH LINII OCEANICZNYCH
W GDYNI
1. C H A R A K T E R Y S T Y K A U K Ł A D U
Układ z a w a rty został w dniu 17 stycznia 1975 r. z mocą obow iązu-ją c ą od 1 stycznia 1975 r." Stronam i układu są: repre z en ta n ci p rzedsię-biorstw transportu morskiego, szef resortu — minister handlu zagranicznego i gospodarki morskiej oraz działający na rzecz p racow ników z a -trud n io n y c h w tych przedsiębiorstw ach Zarząd G łów ny Związku Z a w o-dow ego M a ry n a rzy i Portow ców.
Układ obejm uje n a s tę p u ją c e przedsiębiorstw a tra n sp o rtu morskiego: Polskie Linie O ceaniczne w Gdyni, Polską Żeglugę M orską w
Szczeci-6 W c ześn iej sy stem p racy i płac p raco w n ik ó w ląd o w y ch w tra n sp o rc ie m orskim
re g u lo w a ły k o le jn e a k ty p raw n e: u k ła d y zb io ro w e p ra c y z la t 1949 i 1958 o raz u ch w ała R ady M in istró w n r 135 z 1973 r.
nie, Polskie Przedsiębiorstw o F ra chtow a nia „Polfracht" w Gdyni, M o r-ską A gencją w Gdyni, M orr-ską A gencję w Szczecinie, Polski R ejestr S ta-tków w Gdańsku, Polskie Ratow nictw o O k r ę to w e w Gdyni, Biuro Pro-jektów Budownictwa M orskiego w Gdańsku, C e n tru m Informatyki M i-nisterstw a H andlu Z agranicznego i G ospodarki M orskiej w Gdyni.
Treść układu z aw arta jest w 5 rozdziałach, a szczegółowe z asady w ynag ra d za n ia prac o w n ik ó w regulują załączniki (od 1 do 1 0).
Rozdział pierw szy zaw iera postanow ienia w stęp n e o k reślają c e stro n y porozumienia. Układ ma z astosow anie do w szystkich ka tegorii p r a c o w ników z atrudnionych w w y m ienionych na w stępie zakładach, z w y j ą t -kiem dziennikarzy.
Rozdział druqi zawiera „postanow ienia szczególne zw iązane z w ł a -ściwościami z akładów prac y i zawodów". O kre ślono w nim obowiązki zakładu prac y dotyczące zatrudnienia jednego członka rodziny p ra c o w -nika, k tó ry zmarł lub stał się niezdolny do p ra c y na sk u te k w y p a d k u przy prac y lub choroby zawodowej. P racodaw ca ma u p raw n ie n ia do powierzenia pracow nikow i doraźnie lub na stałe doda tk o w ej prac y u z u -pełniającej, jeżeli praca określona um ow ą o pracę nie w ypełnia całko- w i( *e czasu pracy. Przepis ten jednocześnie g w a r a n tu je pracow nikow i ochronę wielkości o trz y m y w a n eg o w yn a g ro d z en ia (na podstaw ie u m o -w y o pracę) oraz st-w arza możli-wość jego -w zrostu -w przypadku, g dy praca w y k o n y w a n a jako uzupełniająca jest w yżej w y n agradzana.
W rozdziale trzecim om ówiono „szczegółow e w a ru n k i w y n a g r a d z a nia pracow ników ". Układ nie zaw iera zasad w y n a g ra d za n ia n a s tę p u
-jących n ru p prac o w n ik ó w o bjętych jeqo działaniem:
1) absolw entów szkół wyższych, średnich i zasadniczych w okresie
odbyw ania w stępnego stażu pracy;
2) p racow ników zatru d n io n y c h w tra nsporc ie sam ochodowym ;
3) p racow ników z akładów gastronom icznych, stołówek i bufetów; 4) p racow ników zatru d n io n y c h w straży przem ysłow ej;
.5) rad c ó w praw n y c h ;
6) muzyków;
7) prac o w n ik ó w re s o rto w y c h ośrodków w ypoczynkow ych: R) prac o w n ik ó w biura p ro je k tó w hudow nictw a morskiego: 9) m aszynistek z atrudnionych w halach maszyn.
Udział w ym ienionych a r u D pracow ników (z w yjątkiem p racow ników biura p roje któw budow nictw a morskieqo) w zatrudnieniu p rze d s ię -biorstw obiętych u k ładem oraz stooień ich przyczyniania się do w ielkości osiarraneno przez nie produktu są niewielkie. Zasady w y n a g r a -dzania tych p rac o w n ik ó w u reg u lo w a n e są odrębnym i przepisami. W d a l-szej części rozdziału trzeciego przedstaw iono:
