Potencjalne możliwości produkcyjne gleb i siedlisk użytków zielonych

ROCZNIKI GLEBOZNAW CZE T. X X X V I, NR 1, S . 4S—58, W ARSZA W A 1085

HENRYK OKRUSZKO

POTENCJALNE MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNE GLEB I SIEDLISK UŻYTKÓW ZIELONYCH

Instytut M elioracji i U żytków Zielonych w Falentach

UŻYTKI ZIELONE W KRAJOBRAZIE POLSKI

Trawy, podstawowa roślinność użytków zielonych, m ają płytki sy­ stem korzeniowy (do 30 cm), a jednocześnie duże zapotrzebowanie na wodę (500 kg wody na 1 kg suchej masy plonu). Z tych względów eko­ system y traw iaste rozw ijają się tam, gdzie gleby w w arstw ie przypo­ wierzchniowej są stale zasobne w wodę.

W arunki takie zapewniają częste opady, typowe dla klim atu górskie­ go lub morskiego. W Polsce na niżu różnica między ew apotranspiracją traw a opadem w sezonie w egetacyjnym jest rzędu 150—200 mm. Powo­ duje to, że w arunki odpowiednie do rozwoju ekosystemu traw iastego wy­ stępują tam , gdzie deficyt ten jest pokryw any zapasem wody z gleby. Siedliska takie w ystępują w miejscach gromadzenia się wód, z reguły w obniżeniach terenowych.

Gromadzenie się wody w siedliskach ma swoje następstwa. W w yni­ ku powodowanej przez akum ulację wody anaerobiozy w glebie następuje akum ulacja substancji organicznej. Napływ wody donosi m ineralną m a­ sę glebową w formie nam ułów lub w ytrąceń chemicznych. To oddziały­ wanie czynnika wodnego znajduje w yraz w charakterze gleb. Pow stają gleby hydrogeniczne, czyli utworzone przez wodę. Nazwę rozciąga się także na siedliska ich występowania.

ODRĘBNOŚĆ GLEB HYDROGENICZNYCH

Zasobność w substancję organiczną wyróżnia gleby hydrogeniczne spośród innych. Zawartość tej substancji układa się w szerokich grani­ cach — od 5 do 95'%, gdy tymczasem w glebach autogenicznych jest jej przeważnie 1—3%. Znajduje to swoje odbicie w porowatości utworów glebowych zarówno ogólnej, jak też różnicowej, czyli rozpatryw anej we­ dług średnicy porów. Porowatość ogólna waha się w glebach

hydroge-nicznych w granicach 55—90%, natom iast objętość mezoporów, decydu­ jących o potencjalnej retencji użytecznej gleb (PRU) — w granicach 23—60%, przy wartości tej ccchy w glebach nie hydrogenicznych w gra­ nicach 15—20% (tab. 1).

T a b e l a 1 Porównanie p o t e n c j a l n e j r e t e n c j i u ż y t e c z n e j w g le ba c h wytworzonych z utworów

о różnoj z u w a r t o ś c i s u b s t a n c j i o r g a n ic z n e j J

Comparison o f p o t e n t i a l u s e f j ] r e t e n t i o n s o i l s d ev el ope d fro n fo r m a t io n s w it h d i f f e r e n t co n t e n t оГ o r g a n ic m atter - i ic i . l nubsty.n- c j i o r g a n ic z n e j Cor.tent o f o r g a n ic matter P o t e n c j a l n a r e t e n c j a u ż y t e c z n e /д IVJ/ utworu w war st wi e 0 - 3 0 cm P o t e n t i a l u s e f u l r e t e n t i o n /РЕП/

o f the formst:!о: in the l a ^ t r o f 0 - 3 v ‘ cm

* w % o b j ę t o ś c i w mm - i n irx

Murszowata z utworu t o r f i a s t e ; ; o f.'-.ick s o i l d ev el ope d from p eat y f o r - s a t i on

1 ?, 7 7 6 , 3

Kurczowa z utworu mułowego

Mu c i: s o i l deve lo pe d from mud 2 7 , 5 3 0 , 7 9 2 ,1

Мигпгояа z t o r f u s i l n i e zamulonego Muck s o i l d eve lo ped froc: s t r o n g l y s i l ­ ted peat

4 3 ,3 31, 1 S 3 ,3

y.urezowa z to r f u n ie zamulonego, s . i l n i e r o z ło ż o n e g o

Muck. s o i l d eve lo pe d fror, г о г . - з ! lt e d

peat o f h ig h deuompoöi en degree

0 2 , 5 3 7 , 3 1 1 1 ,9

яигг.го*а z to rf u nie za b u lo n eg o , i r e d - n io ro z ło ż o n e g o

Muck s o i l dev el op ed Ггол r . o n - s i l t e d peat o f medium d e co m p o s it io n degree

8 4 , 2 4 3 , 5 1 3 0 , 5

Marszowa z t o r ' u n ie zamulonego, s ła b o ro z ło ż o n e g o

Muck s o i l devel ope d from n o n - ô i l t e à peat o f low d e co m p os iti o n de gre e

8 7 , 5 5 3 , 2 1 6 0 ,6

Pomimo dużej retencji użytecznej gleby hydrogeniczne nie są w sta­ nie pokryć wyłącznie z tego zapasu deficytu wody niezbędnej do wyso­ kiego plonowania traw . Konieczne jest uzupełnianie zapasów retencyj­ nych podsiąkiem kapilarnym , którego efektywność zależy od średnicy po­ rów, a ściśle — od objętości mezoporów oraz głębokości zalegania wody gruntowej.

Kształowanie się poziomu wody gruntow ej, oddziałującego na efek­ tywność podsiąku kapilarnego, jest regulowane systemem m elioracyjnym, a uzależnione od w arunków dopływu wód gruntowych. Dopływ ten jest w ścisłym związku z charakterem siedliska (typem hydrologicznego za­ silania). Z tych względów potencjalne możliwości produkcyjne użytków zielonych muszą być rozpatryw ane z uwzględnieniem zarówno rodzaju gleb, jak też rodzaju siedlisk ich występowania.

Drugi istotny element w odrębności gleb hydrogenicznych związany z dużą ilością w nich substancji organicznej, w ynika z zawartości skład­ ników odżywczych dla roślin. Skład chemiczny m asy organicznej tych gleb oraz właściwości sorpcyjne decydują o tym, że są one zasobne w azot i wapń, średnio zasobne w forsfor, bardzo ubogie w potas. Wy­

Produkcyjne możMwośai użytków zielonych ₄₅ stępują przy ty m bardzo duże zróżnicowania w stosunkach między tym i składnikam i (tab. 2). T a b e l a 2 Z a so b n o ść w s k ł a d n i k i od ży w cze g l e b łą k o w y ch o r ó ż n e j z a w a r t o ś c i s u b s t a n c j i o r g a n i c z n e j C o n te n t o f n u t r i e n t i n g r a s s l a n d s o i l s w it h d i f f e r e n t o r g a n ic m a tt e r c o n t e n t G le b a - S o i l Łuwart o s c s u b s t a n c j i o r g a n i c z n e j G ę s t o ś ć k g /d o o ^ O góln a T o t a l con z a .4 rt оS6 V> k g /h a / 0 - 2 0 cm / t e n t in kjs/ha / 0 - 2 0 c x /

j ; .osu n eic - R a tio C o n te n t o f o r g a n ic û ia tt e r i n % c f d .m . D e n s i t y kg/dcm^ 5 P К Ca FI : P :: К : Ca M u r s z a s ta Mucky sa n d s o i l 6 , 5 1 ,0 7 0 5 992 915 623 3 718 10 : 1 ,5 :: 1 i 14 M urszow ata Sandy muck s o i l 1 7 ,4 0 ,7 9 b 9 952 50 0 8 7 0 13 о б о 11 : 1 , 0 :: 1 : 15 Murszowa z utw oru t o r

-fo w o -a u ło w e g o Ücck s o i l d e v e lo p e d from poat-m ud fo r m a t io n 3 1 , 2 0 ,4 8 8 13 674 1317 1371 23 558 10 : 1 ,0 : 1 : 21 M'.’.ror.owa z t o r f u s i l n i e z a m u lo n e g o Muck s o i l d e v e lo p e d from s t r o n g l y l i l t e d p e a t 5 8 ,8 0 , 393 18 0 4 0 1213 737 17 154 24 : 1 ,6 :: 1 : 2 ) Murozow-A z t o r f u z a m g lo ­ n eg o Muck s o i l d e v e lo p -îd f r о л s i l t e d p e a t b b ,2 0 / 3 2 7 16 0 52 67-i 50 9 21 327 27 : 1 ,2 :: 1 : 36 K'iïszowA z t o r f u n i e z a ­ m u lo n e g o , s i l n i e r o z ło - żo n e g o Muck s o i l d e v e lo p e d from пог.- s i l t e d p e a t o f h ig h d e c o m p o s it io n d e g r e e 7 9 , 3 0 ,2 6 1 15 91 4 3 6 4 264 15 327 60 : 3 , 3 :: 1 : 58 Murszowa z t o r f u n i e z a ­ m u lo n e g o , s ła b o r o z ł o ż o ­ n e g o Muck a o i l d e v e lo p e d from поп- s i l t e d p e a t o f low d e c o m p o s i t io n d e g r e e 8 6 , 2 0 ,1 7 3 12 142 521 21 4 15 562 55 : 2 , 4 :: 1 : 71

W ogólnym ujęciu można stwierdzić, że gdy stosunek N : P : К : Ca w glebie brunatnej wytworzonej z gliny kształtuje się (przy zawartości К w glebie torfowej = 1) jak 20 : 8 : 23 : 28, to w glebie torfow o-m ur- szowej wynosi 72 : 3 : 1 : 70. Rzutuje to na zasady nawożenia, które w przypadku łąkowych gleb hydrogenicznych muszą być inne niż sto­ sowane na glebach pól ornych. Dotyczy to szczególnie gleb o wyższej zawartości substancji organicznej.

FAZA DECESJI W ROZWOJU GLEB HYDROGENICZNYCH

Przy wysokiej wilgotności siedliska hydrogenicznego gromadzi się w nim organiczna i m ineralna masa glebowa. Jest to faza akum ulacji. Po odwodnieniu następuje wzmożona m ineralizacja glebowej substancji organicznej, co powoduje jej ujem ny bilans w siedlisku. Wraz ze zm niej­ szaniem się ilości masy organicznej obniża się miąższość pokryw y glebo­ wej. Jest to faza decesji (ubytku) w rozwoju gleb hydrogenicznych.

Elementem składowym fazy decesji jest proces m urszenia gleb [3]. Obejm uje on wiele przem ian biologicznych, chemicznych i fizycznych. Przem iany te można scharakteryzować następująco.

W w yniku zwiększonego napowietrzenia intensywnie rozwija się m i­ kroflora glebowa powodując wzmożoną hum ifikację zgromadzonej w gle­ bie masy organicznej. Masa ta staje się bardziej amorficzna z racji w zra­ stającej ilości hum usu. Amorficzny hum us jest podatny na zmiany stanu wywoływane stopniem uwodnienia. K urczy się lub pęcznieje, co powo­ duje jego kondensację w gruzełkach (ziarnach), a w rezultacie prowadzi do zmiany stru k tu ry z amorficznej w ziarnistą. Wywołuje to zmiany w morfologii gleby objawiające się wykształceniem w profilu glebowym w arstw o różnej strukturze m asy (o różnym stanie rozziarnienia). Na podstawie tych w arstw ustala się stan zmurszenia gleby.

Zachodzące rozw arstw ienia w budowie profilu glebowego ma wpływ na kształtow anie się w nim stosunków powietrzno-wodnych. W zrasta przepuszczalność i odciekalność gleby, m aleje efektyw ny podsiąk kapi­ larny oraz retencja glebowa.

W w yniku mineralizacji, a także zróżnicowań w ruchu wody i zwią­ zanej z nimi różnej m igracji składników, następują zm iany w składzie chemicznym gleb. Ogólnie rzecz biorąc zaw arte w masie organicznej składniki w skutek jej m ineralizacji są udostępniane dla roślin. Dotyczy to przede wszystkim azotu, a w pewnym stopniu także fosforu. Oprócz m ineralizacji na gromadzenie się w glebie organicznej składników m ine­ ralnych ma w pływ w ytrącanie się żelaza z podsiąku w tlenowej strefie gleby. Zwiększa to jej właściwości sorpcyjne względem fosforu, a w n a­ stępstwie prowadzi do jego uwsteczniania się. Zmiany w składzie che­ micznym gleb objętych procesem m urszenia charakteryzują tzw. współ­ czynniki wzbogacenia (tab. 3). Podają one zawartość skłdnika w w

arst-T a b e l a 3 W a e : 1 c z y n n i k i w z b o g a c e n i a lu b z u b o ż e n i a w p le r n i a s t k i c h e m i c z n e w a r 3 t v ł y 0 - 5 c a

crl oby tс с w r t o ~ ; . : i d o .v.- у 4 - 0 О >'rc

Dćine z 2 0 - l e t n i e ? : } d o r w i e , d c z - j n i a l t u t e g o я Z c r .i c i ć z l ? D o c n i a d c i a l n y a B i c b r z a 8

СосГ f i c i e n t a o f ftnrichr.ont cr impoverish c:” the lav.-;: o f 0 - 5 с о Г psr.t t o i l in c:::.:ùicai e Inscrits in re la tj.un to Vhs lay? г o f 45-50 cm

Lata fvea tr,o Ю усг:Т сог/. лг.иоигз er;:o riu: n t the Kxpr г^.л-п l J t n t i o n Hiebrra

U i j t o k L a nJ k ’.r.fi к Ms - Ca - AT 1 ^ - Ул - ;-n - Си - Co -Łą k a Gr> 5 s l a r . u 2 , 6 2 - 0 , 9 3 - 0 , 4 o - ’ , i 7 - > , : ;o - V - 5 - 1 , C5 - 2 , t 5 - 1 , 0 4 - 7 , 5 0 -P;:l e о г г е л \ . ъ : . е f i ' j l d 7 . з з -1 G,L;> - 0 ,A0 - 1%J 1 Г-Jо i _{- 2,2-1 - I ; f 0 - /.. .?? - "., 50} -I-’о г е at !_____ ! 3 , 5 0 -i i , ^ , l i 1 , ob - . , ÜÜ - /0 - 3 , 4 0 - O . j - J - C, Ü9 - 7 , 7 0

-wie po-wierzchniowej gleby przy założeniu, że jego zawartość w w arstw ie głębszej, nie objętej procesem murszenia, równa się 1. Z analizy tych współczynników” wynika, że nie akum ulują się w glebie pod wpływem procesu murszenia tylko w apń i magnez. K ationy te są wymywane z gleb murszowych.

Produkcyjne możliwości! użytków zielonych ₄₇ M ineralizacja substancji organicznej w odwodnionych glebach uzależ­ niona jest przede wszystkim od stanu odwodnienia i sposobu użytkow a­ nia. W naszych w arunkach klim atycznych m ineralizuje się m asa orga­ niczna w ilości powodującej obniżanie się powierzchni gleby w grani­ cach 3—30 mm rocznie, z tym że 15—25°/o tego obniżania jest skutkiem zagęszczania się fazy stałej gleby. Średnie obniżanie się powierzchni za­ dam i onych użytków zielonych wynosi 1 cm rocznie.

Proces m urszenia przekształca gleby organiczne w murszowe, a gleby mineralno-organiczne w murszowate, a dalej w murszaste. W czarnych ziemiach proces glebowy zachodzący w fazie decesji określa się jako de­ gradację i polega na ubytku ilości próchnicy.

Zwięzłe gleby mineralne, na przykład mady, w w yniku procesu za­ chodzącego po ich odwodnieniu nabierają również stru k tu ry ziarnistej, co polepsza ich właściwości kształtujące stosunki powietrzno-wodne. W zrasta napowietrzenie i przepuszczalność gleby, a tym samym polep­ szają się w arunki rozwoju roślin.

ZASADY USTALANIA RODZAJÓW GLEB HYDROGENJOCZYNCH

W ystępujące na terenach łąkowych gleby hydrogeniczne tworzą w sy­ stemie przyjętej u nas klasyfikacji cztery klasy, w obrębie których wy­ różniane są typy i podtypy. Dalszy podział na rodzaje został opracowa­ ny i[4] z uwzględnieniem przede wszystkim przydatności gleb i siedlisk do użytkowania łąkowego.

Zasadą podziału na rodzaje jest w yróżnianie w profilu glebowym miąższości 1,3 m trzech w arstw diagnostycznych. Są to:

— w arstw a korzeniowa (K) 0—30 cm, mieszcząca główną masę (90%) korzeni roślin, objęta procesem glebowym; od właściwości tej w arstw y uzależnione są w arunki rozwoju system u korzeniowego, a tym samym roślin,

— w arstw a podścielająca pierwsza (Ti) 30—80 cm, stanowiąca głów­ ną część strefy kapilarnej; jej właściwości m ają decydujący w pływ na kształtowanie się efektywności podsiąku wody gruntow ej do w arstw y korzeniowej,

— w arstw a podścielająca druga (T2) 80— 130 cm, w której w w arun­ kach systemów melioracyjnych, stosowanych u nas na użytkach zielo­ nych, zalega poziom wody gruntow ej; od jej właściwości zależy szyb­ kość dopływu bocznego wody gruntowej, a tym samym zakres zmian jej poziomów, powodowanych podsiąkiem i ew apotranspiracją oraz działa­ niem sieci drenarskiej.

Na podstawie utworów glebowych w w arstw ach diagnostycznych usta­ la się rodzaje gleb.

W w arstw ie korzeniowej określa się oprócz rodzaju utw oru m acierzy­ stego także zachodzący proces glebowy i stopień jego zaawansowania.

W naw iązaniu do procesu wyróżnia się gleby glejowe (G), bagienne (P), murszowe (M), napływowe — głównie m ady (F) i czarne ziemie (D). Za­ awansowanie procesu glebowego określa się w przypadku gleb bagien­ nych i murszowych w skali trzystopniowe I—II—III.

W w arstw ach podścielających pierwszej i drugiej (Ti i T2) określa się na podstawie analizy ich budowy rodzaj dominującego utw oru, de­ term inującego charakter gleby.

W glebach torfowych kryterium wyróżnienia rodzaju utw oru stano­ wi stopień rozkładu (R), umożliwiający ustalenie rodzaju dominującego torfu w warstw ie (a—b—c).

W glebach organicznych nie torfowych określa się rodzaj utw oru gle­ bowego pod kątem właściwości umożliwiających potraktow anie go jako odpowiadającego torfom o określonym stopniu rozkładu.

W glebach z utworów m ineralnych, dla których kryteria podziału sta­ nowi skład granulom etryczny, stosuje się również zasadę zsyntetyzowa- nej inform acji o całej warstw ie diagnostycznej. Wydziela się cztery pod­ stawowe rodzaje utworów m ineralnych z odpowiednimi symbolami (1—2 —3—4). Szczegółowe zasady określania utworów glebowych pod kątem klasyfikacji gleb podane są w odpowiedniej literaturze {4, 7].

Inform acje uzyskane z charakterystyki całego profilu glebowego są kodowane zapisem w rodzaju np. M tllbc. Trzy pierwsze symbole cha­ rakteryzują w arstw ę korzeniową. Zapis M tll inform uje, że jest to gleba murszowa z torfu, w średnim stadium zmurszenia. 'Dwa następne symbo­ le zapisu inform ują o charakterze w arstw podścielających. W pierwszej na głębokości 30—80 cm przeważa i decyduje o właściwościach gleby torf średnio rozłożony, w drugiej — od 80 do 130 cm — torf silnie roz­ łożony.

PROGNOSTYCZNE KOMPLEKSY WILGOTNOSCIOWO-GLEBOWE

C harakterystyka hydrogenicznych gleb łąkowych opiera się o zało* żenią, że reprezentują one siedliska, w których w arstw a korzeniowa gle­ by w w arunkach prowadzonej produkcji łąkowej ma kontakt z lustrem wody gruntow ej na drodze kapilarnego podsiąku. Eksponuje to te w łaści­ wości glebowe, które decydują o przewodnictwie kapilarnym (i retencyj- ności) utworów glebowych w w arstw ie nad powierzchnią wody grunto­ wej. Właściwości te mogą być zbliżone na tle różnej genezy utworów glebowych oraz zachodzących w nich przeobrażeń, spowodowanych pro­ cesem murszenia. Mając to na uwadze, gleby o podobnych właściwościach wodnych łączy się w grupy, czyli kompleksy. Takie założenie stało się podstawą koncepcji wydzielania prognostycznych kompleksów wilgotno- ściowo-glebowych w obrębie hydrogenicznych gleb łąkowych [5].

Pojęciem prognostycznego kompleksu wilgotnościowo-glebowego

Produkcyjne możliwośai użytków zielonych ₄₉ w ania i przewodzenia wody w w arunkach obniżenia jej poziomu do głę­ bokości gw arantującej dostateczną ilość pow ietrza dla korzeni w okresie nadm iaru wody, to jest na wiosnę. W celu określenia priorytetow ej roli czynnika wodnego wprowadzono do nazwy kompleksu określenie „wil- gotnościowo-glebowy”. Ze względu na to, że gleby hydrogeniczne zasobne w substancję organiczną ulegają w w arunkach odwodnienia często daleko idącym przeobrażeniom kształtującym ich właściwości, kompleksy okre­ śla się jako „prognostyczne”. Oznacza to, że w kompleksy łączy się gleby o podobnych właściwościach, jakie będą miały po odwodnieniu.

W oparciu o wieloletnie badania kształtow ania się stosunków po- wietrzno-wodnych w różnych rodzajach gleb hydrogenicznych zostało wydzielonych siedem kompleksów. Kompleksy te określono nazwami w y­ rażającym i ich predyspozycje co do kształtow ania się w arunków wod­ nych oraz symbolami naw iązującym i do dominujących utworów glebo­ wych. Są to kompleksy — potencjalnie: mokry (A), okresowo mokry (AB), w ilgotny (B), okresowo posuszny (BC), posuszny (C), okresowo su­ chy (OD), suchy (D).

Kompleks potencjalnie m okry w ystępuje tylko na słabo rozłożonych torfach mechowiskowych i reprezentuje tereny zasilane intensywnym dopływem wód gruntowych. Dzięki włóknistości torfu obdażonego duży­ mi zdolnościami podsiąkowymi, gleby są stale silnie wilgotne naw et przy głębokim, poniżej 1 m poziomie zalegania wód gruntowych. Po odwod­ nieniu ulegają one stosunkowo m ałym przeobrażeniom, pozostając zwy­ kle w początkowym (I) stadium zmurszenia. C harakteryzują się też ma­ łym tempem mineralizacji, co zaznacza się w niskiej w nich zawartości azotu dostępnego dla roślin.

Kompleks potencjalnie m okry jest m odyfikacją poprzedniego, pole­ gającą na tym, że w profilach glebowych mechowiskowych torf słabo rozłożony podścielony jest torfem średnio rozłożonym, najczęściej turzy- cowiskowym. Wiąże się to z mniej intensyw nym podsiąkiem kapilarnym , co powoduje większe spadki wilgotności gleb w w arstw ie powierzchnio­ wej w okresach intensyw nej ew apotranspiracji.

Kompleks potencjalnie wilgotny w ystępuje na złożach torfu średnio rozłożonego, najczęściej turzycowiskowego, czasem z torfem słabo rozło­ żonym w głębszych partiach profilu. Duża objętość mezoporów powodu­ je, że gleby tego kompleksu są przeważnie dostatecznie wilgotne dla roz­ woju traw w w arunkach odwodnienia z kontrolowanym opadaniem po­ ziomu wody gruntow ej, nie niżej 0,8 m. W w arunkach długoletniego odwodnienia i okresowego intensywnego obsychania gleb w czasie susz atmosferycznych, gleby te w skutek procesu m urszenia powoli obniżają swoje optym alne dla rozwoju traw właściwości retencyjne i podsiąkowe.

Kompleks potencjalnie okresowo posuszny powstaje na glebach w y­ tworzonych z torfów średnio lub naw et słabo rozłożonych, ale podścielo­ nych silnie zhum ifikowanymi utw oram i organicznymi (torfami, mułami,

gytią) bądź średnim i lub ciężkimi utw oram i m ineralnym i (glinami, utw o­ ram i pyłowymi, iłami). Do kompleksu tego należą też gleby (mady, czar­ ne ziemie) w ytworzone z utw orów średnich lub ciężkich. W w arunkach występowania dłuższych okresów bez opadów i związanego z tym obni­ żenia się poziomu wody gruntow ej, gleby tego kompleksu przesychają w w ierzchniej w arstw ie do stanu ham ującego rozwój traw . U tw ory or­ ganiczne przeobrażają się dość szybko, co zaznacza się intensyw nym zmurszeniem oraz dużą ilością mineralnego azotu w glebie.

Kompleks potencjalnie posuszny jest związany z glebami wytworzo­ nym i z organicznych utw orów silnie zhumifikowanych, podścielonych utw oram i m ineralnym i lekkim i lub ciężkimi. Do kompleksu tego zalicza się wiele rodzajów” gleb, z tym że wspólną cechą gleb organicznych jest duża podatność na murszenie. Natom iast cechą wspólną dla gleb m ine­ ralnych jest lekki skład granulom etryczny z występowaniem w profilu w arstw utworów- ciężkich lub średnich. Są to gleby przesychające w le- cie w w arunkach systemu odwadniającego, usuwającego anaerobiozę wio­ senną, ponieważ poziom wody jest w tedy zbyt niski, aby zapewnić efek­ tyw ny podsiąk.

Kompleks potencjalnie okresowo suchy w ystępuje na płytkich gle­ bach organicznych wytworzonych przeważnie z torfów silnie rozłożo­ nych, intensyw nie zmurszałych, podścielonych lekkim i utw oram i m ine­ ralnym i, jak też na glebach m ineralno-organicznych i m ineralnych, w profilach których zalegają w arstw y utw orów lekkich i ciężkich.

Kompleks potencjalnie suchy to gleby o bardzo małej miąższości w arstw y mineralno-organicznej na utw orach m ineralnych lekkich i bar­

dzo lekkich. Są to zwykle wzniesienia wśród terenów zabagnionych,

które po melioracji tracą charakter siedlisk łąkowych.

ZRÓŻNICOWANIE WARUNKÓW PRODUKCYJNYCH UŻYTKÓW ZIELONYCH NA TLE PROGNOSTYCZNYCH KOMPLEKSÓW,

WILGOTNOŚCIOWO-GLEBOWYCH

Przykładem zróżnicowania w arunków siedliskowych, a tym samym produkcyjnych na zmeliorowanym terenie, powodowanego charakterem prognostycznych kompleksów wilgotnościowo-glebowych, są w yniki ba­ dań przeprowadzonych na obiekcie Wizna [1]. W syntetycznym ujęciu (tab. 4) wskazują one, że przy zbliżonym poziomie zalegania wody grun- wej wilgotność gleby w warstw ie korzeniowej była w glebie kompleksu potencjalnie mokrego (A) przez cały sezon w egetacyjny bliska polowej pojemności wodnej (78—80%), a w tym samym okresie w glebie kom­ pleksu potencjalnie posusznego (C) przybliżała się do pun k tu więdnięcia roślin (26—35%). W w yniku zróżnicowanej na tle wilgotności zawartości powietrza w glebie (8— 48%) w ystąpiły duże różnice w m ineralizacji azo­ tu glebowego i jego ilości dostępnej dla roślin. W glebie kompleksu A

Produkcyjne możliwoścd u żytków zielonych ₅₁

{ T a b e l a 4 R ó in 1 .c o 4 a n ie s .ię warunków w ilg o tn o :;c ir r * v c h ora?. m in e r n Н г .л :? ji a z o t u т» r le b a c h

t o r f o w i s k a tfiz n a w z a le - in c . - c i oa r o d z a j u p r o g n o ^ ‘v ) o z n e i'o k c^ p lc кзи w i l g o t n o ś c i o w o - g l e b o e e g o U ś r e d n io n e w y n ik i badań z a o k r e s 1 9 0 j - 1974 d i f f e r e n t i a t i o n o f m o is t u r e c o n d i t i o n s and o f n i t r o g o n m i n e r a l i z a t i o n i n s o i l s o f t h e W izn a f e n d e p e n d in g on t h e k in d o f p r o g n o a t i c a l m o ir t u r e s o i l c o m p le x Ejrperiaenfc r e s u l t s f o r th e p e r i o d 1 9 6 9 - 1 9 7 4 PKWG PMSC P o z io m wody g r u n to w e j w cm Ground r a t e r l e v e l i n cru w i l g o t n o ś ć w % o b j ę t o ś ­ c i w w a r s t w ie 0 - 3 0 cm M o is t u r e i n v o l.% i n th e l a y e r o f C -30 cm b r e d n ia za w a r ­ t o ś ć p o w ie t r z a w % o b j ę t o ś c i w w a r s t w ie 0 - 3 0 cm Mean a i r c o n t e n t i n v o l . % i n th e l a y e r o f 0 - 3 0 cn I l o ś ć u w a ln ia n e g o w g l e ­ b i e IT m ine ra ln e g o, k g /h a Amount o f m in e r a l N r e ­ l e a s e d i n s o i l , k g /h a ś r e d n i mean n a j n i ż s z y l o w e s t ś r e d n i a mean n a j n i ż s z a lo w e s t na dobę p e r day w в е z o n i e w e g . i n g r o w in g s e a s o n A 78 100 73*ô 7 7 , 7 8 , 3 0 , 3 4 6 5 В 9 0 104 6 5 , 2 5 2 ,3 3 8 , 4 0 , 0 4 161 С S ; 1 1 0 3 5 ,1 2 o , 3 4 7 , 7 1 ,G 0 3 4 6

zawartość N m ineralizującego się w glebie w ciągu sezonu w egetacyj­ nego była w ystarczająca zaledwie do wyprodukowania około 3,2 t/h a sia­ na (przy założeniu 2 kg N na 0,1 t siana). N atom iast w glebie kom­ pleksu С ilość ta była pięciokrotnie większa. Kompleks potencjalnie wilgotny (B) reprezentow ał w arunki pośrednie, o optym alnej dla traw wilgotności gleby (nie spadającej poniżej 52%), jak też o dużej zasob­ ności azotowej (161 kg/ha za sezon wegetacyjny).

Różnice w arunków siedliskowych, powodowane rodzajam i progno­ stycznych kompleksów wilgotnościowo-glebowych, m ają istotne znaczenie z p u n k tu widzenia melioracji, zagospodarowania i użytkowania tere­ nów łąkowych.

W aspekcie m elioracji różnice te ukierunkow ują działania, zmierza­ jące do uregulow ania stosunków pow ietrzno-wodnych w glebie według potrzeb użytków zielonych, w czterech zasadniczych formach.

W ystępowanie kompleksów potencjalnie mokrego i potencjalnie okre­ sowo mokrego daje podstaw y do rozwiązań m elioracyjnych opartych o wody własne siedliska, bez potrzeby przew idyw ania urządzeń naw ad­ niających.

Kompleks potencjalnie wilgotny umożliwia meliorację również bez przew idyw ania nawodnień, ale z bardzo starannym kontrolowaniem od­ pływ u wody z siedliska. Szczególnie istotne jest niedopuszczenie do obniżania się wilgotności gleby w w arstw ie podkorzeniowej do dolnej granicy wody łatwo dla traw dostępnej (pF 2,7), ponieważ prowadzi to do degradacji właściwości fizycznych masy glebowej i obniżania jej zdolności retencyjnych i podsiąkowych.

Kompleksy: potencjalnie okresowo posuszny, posuszny i okresowo suchy, nakazują stosowanie systemów m elioracyjnych, uw zględniających możliwość w ykonywania nawodnień opartych o kontrolow any odpływ z sieci m elioracyjnej w siedliskach zasilanych dopływem wód grunto­

wych (soligenicznych) lub o wodę doprowadzaną do systemu m elioracyj­ nego ze zbiorników bądź cieków w siedliskach o m ałych zasilaniu do­ pływem gruntow ym (topogenicznych). Natom iast w siedliskach fluwioge- nicznych typu dolin o płytkich glebach organicznych, z przepuszczalnym podłożem m ineralnym , możliwe jest naw adnianie oparte o piętrzenie rzeki. Woda rozchodzi się przez przepuszczalne podłoże i podnosi swoje zwierciadło w całej dolinie.

Tereny o glebach zakwalifikowanych do kompleksu potencjalnie su­ chego po przeprowadzeniu melioracji obiektu stają się przeważnie nie­ odpowiednie do użytkowania łąkowo-pastwiskowego. Są one zwykle w y­ żej położone na tle konfiguracji całego obiektu (jako grądy) i m ają gleby o słabym podsiąku kapilarnym . Powoduje to w okresie letnim brak kon­ ta k tu w arstw y korzeniowej traw ze zwierciadłem wody gruntow ej. Z tych względów powinny być wyłączone z zagospodarowania łąkar- skiego. Jeśli tw orzą one większy obszar zw arty, należy je przeznaczyć pod upraw y polowe. Natom iast w przypadku występowania tego rodza­ ju siedlisk w postaci m ałych wysepek lub wąskich pasów celowe jest przeznaczenie ich pod zadrzewienia ochronne.

W aspekcie zagospodarowania pomelioracyjnego, ukierunkowanego na użytki zielone, zróżnicowanie w arunków siedliskowych rzu tu je na postępowanie, którego celem jest uzyskanie odpowiedniej darni. D arń gw arantująca wysoką produkcyjność użytków oraz jego trwałość musi odznaczać się głębokim i silnym systemem korzeniowym traw oraz moc­ nym zwarciem tych roślin. Uzyskanie tego rodzaju darni uzależnione jest od doboru gatunków tworzących ru ń użytku zielonego oraz od w aru n ­ ków rozwoju roślin, szczególnie po wysiewie nasion w czasie zagospoda­ rowania. W arunki te to przede w szystkim odpowiednia wilgotność gleby w warstw ie, w której znajdują się kiełkujące nasiona i rozwijające się siewki. Uzależnione to jest od właściwości glebowych.

C harakterystyka gleb i ich właściwości w yrażona w prognostycznych kompleksach wilgotnościowo-glebowych daje podstaw y do prawidłowego doboru zabiegów agrotechnicznych związanych z zagospodarowaniem użytków zielonych.

W zagadnieniu tym, szczegółowo omówionym w innym opracowaniu [6], na podkreślenie zasługują następujące momenty.

Ograniczona masa glebowa poddana gwałtownem u wysychaniu, jak to ma miejsce na przykład po orce w trakcie zagospodarowywania, rea­ guje różnie przez zmianę swych właściwości. Zmiany duże w yrażają się w formie szybkiego wysychania gleby i tworzenia się na jej powierzchni tw ardych, suchych ziaren, źle chłonących i zatrzym ujących wodę. Pow­ staje środowisko glebowe suche, nieodpowiednie dla kiełkujących traw , sprzyjające przepadaniu nowych zasiewów. Zm iany te są typowe dla silnie rozłożonych torfów. Torfy przeobrażone procesem m urszenia oraz muły, pomimo silnej hum ifikacji masy organicznej, są mniej podatne

Produkcyjne możliwoścti użytków zielonych ₅₃ na tego rodzaju degradację właściwości powodowanych wysychaniem. Im słabiej rozłożone, a bardziej włókniste są torfy, tym mniejsze zmiany, w kierunku w zrostu podatności na przesuszenie, zachodzą we właściwoś­ ciach w arstw y glebowej poddawanej obróbce w trakcie zagospodarowy­ wania. Przykładem mogą być dane zaw arte w tab. 5. Rzutuje to na wy-T a b e l a 5 Z różnicow anie w ilg o t n o /x i w viarunkcch wysiewu n a sio n traw w g leb a ch

o TĆżnju. ch a ra k terz e n urszu torfow ego

D if f e r e n t i a t io n o f m oiature c o n te n t imde.v c o n d it io n s o f g r a s s s i d l i n g growth in b c i l s w ith d if f e r e n t chnr& cter o f muck

R o d za j g l e b y - S o i l kin d ij s .o t î . а о 1 з г п г .CJŚ;' V /:- o b j ę t o ś c i ¥7 V./?. Г Я t. *ЛАв e in v o i.% ln th e Zap as wedy n g l e b i e w % o b j ę t o ś c i W atûï r e s e r v e i n s o i l i n v o l . % 5 - 1 0 15 - 2 0 I 2 5 - 3 0 o g ó ln y t 'J o lil p o t e n c j a l n i e u i y t e c z n e j /PRU / p o t e n t i a l } .? u ее f u l /PR U /

i Мигэг z t o i f i \ a ła b o r o Ł ło s o n s g o w iG 'criinrego ;

uech-: .viekcw sgO ; t o r ~ ift:.ty I 5 5 ,0 5 1 , 7 7 2 , 3 8 4 , 4 4 5 ,6 Pen '.-/ 3>.'j[es i:> /с lop-j.. i _ч:* Л1с?.-ои.? •■•iÙ

-a io s e p i a ï c f l o r d eco a p cs.i. t; on ûo tëuriîi, to rfj-, ?.?<. ,'n io .Toiixozonogo t u r z y c c -

tviH kor.ogo, p r ô c h n ir .z n y

ht 'лоне к. d.ev':-lop^d from t a l ï - pe a t o r d e c c i r j c a i t i o n degix-e

г - ~ _{6 0 , 2 6 5 ,3 8 4 , 5 4 1 ,8}

» ö t o r f i: b j.lr .lo roŁsO ios-ie^o o l e e o w e g o ,

z iu ?•:, i s t- o •• -vruze i. к o* y 2 3 ,5 37..0 5 7 , 7 7 9 ,4 3 1 , 3

ę r s i •*:> -sru-r. V au.-.Jr -icv -lo p ? .': :'гош r e e d ps& t o f ć tc o p .p o iji t ie : : dfcgroo

hiix'iz c i i n i c r o z ł o i o .v g u гзг^лагочге- р о , r i • t j’. t-.ve.rdy

K a ïil, a su.'a • •-3 ç.i.‘ ü u u c i ćev<;.'icped fi*o2

- .t r o n g ly «Jeccb.'pcDed r o e d pep.t !

1-2 b , 1-2 3 6 ,1 4 7 , 3 7 5 , ? 2 5 - 0

konywanie upraw przygotowujących organiczne gleby łąkowe do siewu nasion oraz na dobór term inu siewu. Tereny o glebach, których w ar­ stwę powierzchniową tw orzy silnie rozłożony torf, nie mogą być zagos­ podarowywane w trakcie suchej, słonecznej pogody, typowej dla okresu maj-czerwiec. Prowadzi to bowiem z reguły do przepadania zasiewów. N atom iast gleby o torfach włóknistych, dobrze utrzym ujących wilgoć, mogą być poddane zagospodarowaniu bez względu na pogodę.

K olejna charakterystyka gleby, zaw arta w prognostycznych kom­ pleksach wilgotnościowo-glebowych, jest istotna w aspekcie w arunków zaopatrzenia w wodę korzeni traw , związanych z budową profilu glebo­ wego. Gleby jednorodne, nie wykazujące budowy w arstwowej, zapew­ niają dobre zaopatrzenie w wodę w arstw y korzeniowej. Natom iast w y­ stępowanie w profilu rozw arstw ień w utworze organicznym, powodo­ wanym stopniem rozkładu, zamuleniem, zmurszeniem, lub też w arstw : organicznej i m ineralnej, typowych dla gleb płytkich, związane jest zwykle z podatnością na przesychanie w arstw y korzeniowej.

W trakcie zagospodarowywania możliwa jest w pewnym stopniu zmiana budowy profilu glebowego przez odpowiednie zabiegi, między innym i w formie ujednolicenia m asy glebowej lub przekształcenia

ukła-du w arstw pod kątem zwiększenia zdolności zatrzym yw ania wody oraz możliwości jej podsiąkania. Dlatego regułą w pom elioracyjnym zagospo­ darow aniu musi być szczegółowa analiza w arunków glebowych, trak to ­ w ana jako podstawa doboru odpowiednich w danym siedlisku zabiegów upraw owych [6].

Prognostyczne kompleksy wilgotnościowo-glebowe umożliwiają także racjonalizację gospodarki na użytkach zielonych. Zaw arte w nich odbicie zróżnicowania w arunków siedliskowych stanow i istotną pomoc w p ra ­ widłowym gospodarowaniu przede wszystkim wodą i azotem.

Przykładowe dane, charakteryzujące zróżnicowane działania nawoże­ nia azotowego, w skazują, że woda i azot, czynniki stanowiące podstawę plonowania trawr, w ystępują w siedliskach łąkowych w odw rotnej zależ­ ności. Im zasobniejsze w wodę jest siedlisko z racji dużej retencji gleb, tym m niej odstępnych dla roślin zasobów azotowych, i odwrotnie (tab. 6).

T a b e l a 6 P lo n y s ia n a / t / Ь а / p r z j n a w o żsi i u T ' C . r a i dc.wfcaai a z o t u na t l e ę i ^ 9 9 2 m j в кале ъ l a t a c h 1971-1974 n a t o r f o w i f li z u a , я a i e d l l e k a c h z r ó t n l c o B o u j o h r o d z a je ® p r o .ę n o e t j c c n e s o k c a p le k s u w ilg o t n o ś c i o w o - g le b o w e go [2] j l e l l o Л / h n / a t f e r t i l i z e ; ic:: rr lth d i f f e r e n t n i t r o g e n га t e a e ç a i n e t th e b e ^ r o u n d o f p h o e p h o r u e - p o t a e s iu a f o i c i l i b a t i o n / ^ 3 ^ . i : is 9 » 2 ^ o b t a i n e d ^ 1 9 7 1 -1 9 7 4 oa th e S i o s a •fon ir. th e o i t a s b e l o ii g in g t o d i f f e r e n t p r o g n o s t ic ■ o ie tu r e - s o i l c o n p l i i s o jßj S i e d l i s k o w e d îa # PKWC S i t e a c c o r d in g to F.Î3C N a w o żen ie a z o to w e k s / h a - N i t r o g e n f e r t i l i z a t i o n П К p - o, 05 LSD P - 0 ,0 5 0 60 120 1 160 240 30 0 Mokre / А / f e t / А / 1 ,2 9 3 ,2 9 5 ,3 1 6 , 7 3 7 . 4 2 G , 12 0 , 5 1 5 W ilg o tn e / В / M o is t / В / 5 , 3 2 7 , 4 6 8 , 5 0 9 , 8 6 1 0 ,3 6 1 0 ,8 5 0 , 6 1 4 P o e u s e n e / С / S e a i - e v i û / С / ___________________I 6 , 7 9 I I_________ 7 , 3 0 7 , 2 9 6 , 8 0 7 , 4 7 7 , 7 9 0 * 0 9 1

Należy podkreślić, że gospodarowanie wodą może regulować gospo­ darkę azotową, szczególnie w aspekcie racjonalnego w ykorzystania jego naturalnych zasobów w glebie. Brak kontrolowanej gospodarki wodnej w siedliskach typu posusznego prowadzi do nieracjonalnego, często ra­ bunkowego rozchodowania zasobów azotu glebowego. Również przez właściwą gospodarkę wodną, p rzy uw zględnianiu stym ulującego m inera­ lizację gleby efektu nawożenia miedzią, uzyskuje się uruchom ienie re­ zerw azotowych w siedliskach potencjalnie mokrych.

OCENA MOŻLIWOSCfl PRODUKCYJNYCH GLEB I SIEDLISK UŻYTKÓW ZIELONYCH

Plony na użytkach zielonych kształtow ane są przez nawożenie i gos­ podarkę wodną. Środowisko glebowe jest tym czynnikiem, który umo­ żliwia prowadzenie w sposób zamierzony gospodarki nawozowej i wod­

Produkcyjne możliwościi użytków zielonych ₅₅ nej. Jest ono obiektem pośrednim przy form ow aniu plonów przez właś­ ciwą gospodarkę. Znajomość w arunków glebowych to określenie możli­ wości oraz sposobów działania w dążeniu do zamierzonych plonów.

Wychodząc z takiego założenia ocenę możliwości produkcyjnych użyt­ ków zielonych rozpatruje się uwzględniając z jednej strony potencjał glebowy sklasyfikowany w prognostycznych kompleksach wilgotnościo- wo-glebowych, z drugiej zaś środki techniczne, będące w dyspozycji pro­ ducenta.

Potencjał glebowy reprezentow any przez PKW G według danych sza­ cunkowych ustala się w następujących relacjach:

PKW G A — AB — В — ВС — С — CD

relatyw ny

plon 65 — 70 — 100 — 85 — 65 — 50

Oznacza to, że przy zastosowaniu jednakowych środków produkcji, bez ich różnicowania w dopasowaniu do w arunków glebowych reprezen­ towanych przez kompleks, uzyskiwane plony w ahają się w granicach re­ latywnego wskaźnika od 50 do 100. W arunki takie m ają miejsce zwykle po w ykonaniu prostych m elioracji umożliwiających rozwój ekosystemu trawiastego. Różnice te mogą być zmniejszone kosztem rozszerzenia asor­ tym entu i wielkości środków produkcji. Dotyczy to przede wszystkim zróżnicowania w dawkach nawozów azotowych, a szczególnie sposobów zastosowania oraz wielkości dawek nawodnieniowych.

Z podanego porów nania wynika, że jako najm niej w ym agające pod kątem środków produkcji są gleby kompleksu wilgotnego. Łatwość ure­ gulowania w nich stosunków powietrzno-wodnych przez stosunkowo pro­ sty system m elioracyjny oraz zasobność w azot glebowy, umożliwiają prowadzenie produkcji przy niskich kosztach. Na potencjalnych kom­ pleksach okresowo m okrym i mokrym koszty produkcji rosną w skutek konieczności zagęszczania sieci odwadniającej oraz niezbędności stosowa­ nia wysokich dawek nawozów azotowych. Należy podkreślić, że w za­ łożeniach przyjm uje się pewne koszty stałe dla wszystkich kompleksów, jak na przykład nawożenia potasowo-fosforowe, niezależnie od rodzaju PKWG.

Na glebach kompleksów potencjalnie okresowo posusznego, posusz- nego i okröSnwo suchego koszty produkcji obciąża potrzeba stosowania nawodnień, w których wi^/icość dawki nawodnieniowej oraz złożoność system u melioracyjnego rosną zgoum^ T nodaną kolejnością. Trzeba też

dodać, że nawodnienia potraktow ane jako czjr-—n.* fjlebę przez

ograniczenie m ineralizacji jej masy organicznej, powodują ^ Otrcxolo<l o4;0_ sowania nawożenia azotowego, którego dawki są w k o r e l a c j ^ ^ i g m * ^ * ^ cią środowiska glebowego.

Interesujące jest spojrzenie na około 4 m in ha użytków zielonych na niżu w naszym k raju pod kątem podziału na PKWG. Nie ma obecnie takich danych, gdyż prace organizacyjne nad sporządzeniem map gleb użytków zielonych według metodyki umożliwiającej ustalenie PKW G są w formie wyjściowej. Została opracowana i zatwierdzona przez m ini­ stra rolnictw a instrukcja co do sporządzania tego rodzaju map w skali 1 : 25 000 [7]. Według zasad stanowiących podstawę tej instrukcji scha­ rakteryzow ano gleby na kilku dużych obiektach łąkowych w kraju. Na ich podstawie można uzyskać pew ną orientację co do kształtow ania się

relacji między kompleksami na terenach użytków zielonych. Jednym

z większych zbadanych obiektów jest pradolina Biebrzy. Z danych do­ tyczących tej pradoliny w ynikają procentowe udziały poszczególnych PKWG w ogólnym areale gleb. Przedstaw iają się one następująco:

PKWG A — AB — В — ВС — С — CD

% powierzchni

pradoliny 2,7 — 2,1 — 13,6 — 7,0 — 51,5 — 23,1

Zestawienie to wskazuje wyraźnie, że dom inują w pradolinie Biebrzy gleby, których właściwości fizyczne, analizowane od strony retencyjności i zdolności przewodnictwa kapilarnego, w skazują na konieczność stoso­ w ania odw aaniająco-nawadniających systemów melioracyjnych. Stanowią one w rozpatryw anym przypadku 80% ogólnej powierzchni gleb hydro- genicznych. Pradolina Biebrzy jest bardzo zróżnicowana i w ystępują w niej wszystkie wyróżniane rodzaje mokradeł. Można więc przyjąć, że w pewnym sensie reprezentuje ona w arunki siedliskowe, w jakich znaj­ dują się u nas użytki zielone.

Przykład ten prowadzi do wniosku, że w k raju przew ażają na niżu gleby łąkowe, które po usunięciu zabagnienia wymagają, do uzyskania w arunków odpowiednich dla ekosytemu traw iastego stosowania nawod­ nień. Zdolność pokryw ania deficytu wody, jaki ujaw nia się w sezonie w egetacyjnym przy porów naniu wielkości opadu i ew apotranspiracji po w ykonaniu niezbędnego odwodnienia, posiada zaledwie 20% terenów po­ tencjalnych użytków zielonych.

LITERATURA

[1] C h u r s k i T., G o t k i e w i c z J., P а с o w s к z J.: Zróżni­ cowanie kom pleksów w ilgotnościow o na torfow isku Wisna. Bibl. Wiad. IMUZ 1979, nr 58. ^ --- ^

[2] K o w a l . ^ v > ^ r ^ J' ^ s k a J *: Charakterystyka zm ian w runi łąko.- — ; A..3P3 produkcyjności w w ydzielonych siedliskach na obiekcie Wisna. Pol.

eco l. Stn^* -L977, z. 3 .

coj O k r u s z k o EL: Gleby m urszowe trofowisk dolinowych i ich chem iczne oraz fizyczne w łaściw ości. Rocz. Nauk roi. S en F, 74, 1964, 1.

Produkcyjne możliwości: użytków zielonych ₅₇

[4] О к г u s z к o H.: Zasady rozpoznawania i podziału gleb hydrogenicznych z punktu widzenia potrzeb m elioracji. Bibi. Wiad IMUZ 1976, 52.

i[5] O k r u s z k o H.: Kom pleksy wdlgotnościowo-glebow e ina zm eliorowanych te ­ renach torfowych jako w yraz zróżnicowania w arunków siedliskowycih. Zesz. probl. Post. Nauk roi. 1977, zl 186.

[6] O k r u s z k o H.: Zastosowanie koncepcji kom pleksów w ilgotnościow o-glebo- w ych przy projektowaniu zagospodarowania i użytkowania pomelioracyjnego. BibL. Wiad. IMUZ 1979, nr 58.

[.7] O k r u s z k o H. ii in,: Instrukcja w ykonyw ania map w ilgotnościow o-glebow ych użytków zieloinyclh w skali 1 : 25 000. IMUZ, 1980.

[8] S a p e k A., G o t k i e w i c z J.: Rozm ieszczenie składników m ineralnych w profilach gleby torfowej z obiektu K uw asy, różnie użytkowanej i nawożonej. Rocz. Nauk roi. 79, 1971, Ser. F, s. 3.

Г. ОКРУЩКО ПОТЕНЦИАЛЬНЫЕ ПРОИЗВОДСТВЕННЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ ЛУГОПАСТБИЩНЫХ ПОЧВ И МЕСТООБИТАНИЙ Институт мелиорации и луговодства в Фглентах Р е з юме Характерным признаком лугопастбищных угодий в географических условиях Польши явчяется зависимость их образования от мест аккумуляции грунтовых вод. В таких местах образуются специфические почвы и местообитания определяемые названием гидрогенных. Гидрогенные почвы отличаются высоким содержанием органического вещества, которое определяет их свойства. Среди фазических свойств внимания заслуживает значительная порозность, а тем самым способность накапливания воды, а среди химических свойств — значительные разницы в соотношении N: Р: К: Са (72: 3:1: 70). Податливость органической массы почвы к преобразованиям в условиях осушения вызывает значительную лабильность как физических так и химических свойств почвы, при­ водящую к дифференциации видов почв. Эти виды, определяемые на основании трех диаг­ ностических слоев в почвенном профиле, объединяются в группы на базе сходства средовых условий образующихся после мелиорации. Указанные группы определяются названием прогнозических (послемелиоративных) увлажительно-почвенного комплексов. Они харак­ теризуют почву в слое от поверхности до глубины залегания грунтовой воды относительно ее влагозадержательной способности и капиллярной влагопроводимости-факторов име­ ющих раясное значение в регулировании воздушно-водного режима с помощью соответ­ ствующих мелиоративных систем. Сверх того они информируют о податливости почвы к преобразованиям в условиях осушентгя, а тем самым указывают на соответствующие способы использования и охраны почв. Имеется семь увлажнительно-почвенных комплексов представительных для различных средовых и производственных условий. Изучение гидрогенных почв на образцовых крупных лугопастбкщных массивах в Польше показало преобладание массивов нуждающихся в пол­ ном урегулировании воздушно-водного режима с помощью осушительно-оросительных систем.

и . OKRUSZKO

POTENTIAL PRODUCTION POSSIBILITIES OF GRASSLAND SOILS AND SITES

In stitu te for Laind R eclam ation aind Grassland [Farming at Falenty

S u m m a r y

A characteristic feature of grasslands under geographical conditions of P o­ land is their form ation depending an the ground w ater accum ulation places. lin such places specific soils and sites, determined as hydrogenic, are developed. H ydrogenic sails distinguish them selves w ith a high content of organic matter, determ ining their properties. Among physical properties that are their high porosity and consequently water storage ability and among chem ical ones — great differences in the N : P : К : Ca ratio (72 : 3 : 1 : 70), w hich deserve attentions.

The susceptibility o f organic m atter of soil to transform ations under drainage conditions causes a considerable labiliity of soil properties, both physical and chem ical, w hat affects differentiation of soil kinds. These kinds established on the basas of three diagnostical layers in the soil profile are jained into groups on the basis of sim ilarity of site conditions form ed after reclamation). These groups are defined as prognostical (post-reclam ation) soil-m oisture com plexes (PSMC). They characterize soil in the layer from surface to ground w ater table w ith regard to its retentional capacity and capillary conductivdty-factors being of (importance at regulation of air-w ater relations by an appropriate reclam ation system . Moreover, they inform about the susceptibility of soil to transform ations under draiinage conditions, and thus suggest suitable w ays of utilization and pro­ tection of soil.

S even soil-m oisture com plexes representaing different sites and production con­ ditions have been distingushed. Studies of hydrogenic soils on exem plary large graslaind areas in Poland proved prevalence of com plexes requiring a fu ll regula­ tion of air-w ater relations by the drainage and irrigation system s.

P ro f. d r h ab. H e n r y k O k r u s z k o I n s t y t u t M e lio ra c ji

i U ż y tk ó w Z ie lo n y c h w F a le n ta c h 05-550 R a s z y n