Sytuacja finansowa pism wileńskich w latach 1920-1921

Nałęcz, Daria

Sytuacja finansowa pism wileńskich

w latach 1920-1921

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 22/3, 57-62

K w a r ta ln ik H isto r ii P r a sy P o lsk ie j X X II З P L IS S N 0137-2998

D A R IA N A Ł Ę C Z

SY T U A C JA F IN A N S O W A P ISM W IL E Ń SK IC H W L A T A C H 1920— 1921

W C en traln ym A rch iw u m L S R R w W iln ie w a k ta ch U rzęd u D e le g a ta R zą­ du za la ta 1920— 1922 zn a jd u je się szereg in te r e su ją c y c h m a te r ia łó w obrazu jących fin a n so w ą stron ę fu n k c jo n o w a n ia p o lsk ich w y d a w n ic tw p ra so w y ch . N ie są to o c z y w iśc ie in fo rm a cje k o m p letn e. Z ach ow an e sp raw ozd an ia b u d żeto w e p o zo sta w ia ­ ją w ie le do ży czen ia pod w zg lęd em sw ej sy stem a ty czn o ści. N ie w . p e łn i są ta k ­ że r e p rezen ta ty w n e d la w y stę p u ją c y c h n a te r e n ie W iln a o rien ta cji p o lity czn y ch , ob ejm u ją b o w iem g łó w n ie d zien n ik i p rorządow e, w y d a w a n e przez m ie jsc o w e k oła d e m o k ra ty czn o -p o stęp o w e zw ią za n e z obozem p iłsu d czy k o w sk im . T a k i p ro fil m ia ła n a jlep iej źród łow o rep rezen to w a n a „G azeta K ra jo w a ”, zb liżon y do n iej b y ł ta k ­ że organ T o w a rzy stw a S tra ży K reso w ej „G azeta W ileń sk a ”. M ożna sąd zić, iż z a ­ sób m a teria łó w a r c h iw a ln y c h p o zo sta je w p rop orcjon aln ej z a leż n o ści od stop n ia z a in tereso w a n ia w ła d z ty m i w ła śn ie ty tu ła m i, ich b o w iem p otrzeb y D eleg a tu ra R zą­ du sta ra ła się zab ezp ieczyć w p ierw szej k o le jn o śc i1. W zam ian żądano o czy w iście rze te ln y c h i d ok ład n ych ro zliczeń k a so w y ch . F in a n so w a stron a fu n k cjo n o w a n ia in ­ n y ch w y d a w n ic tw , w ty m ta k że n a jsiln ie jsz e g o b lok u p rasy n a ro d o w o d em o k ra ty cz- n ej, sk u p ia ła u w a g ę w ła d z ty lk o w p rzypadku p otrzeb y z a k sięg o w a n ia łożon ych na n ie w y d a tk ó w . A przyzn ać trzeb a, że ch o cia ż n a k ła d y na p rasę p rorząd ow ą zn acz­ n ie p rzew y ższa ły su m y su b sy d ió w u zy sk iw a n y ch przez in n e ty tu ły , to jed n ak g e ­ n e r a ln ie liczon o s ię z zasad ą w sp iera n ia e le m e n tu p o lsk ieg o i p r o p a ń stw o w eg o na kresach . Z tej te ż racji p rzyzn aw an o d o ta cje n a w e t dla org a n ó w o p ozycyjn ych i m n iejszo ścio w y ch , b y le b y ty lk o w sp ie r a ły p o lsk ie in te r e sy p a ń stw o w e. I ta w ła śn ie stron a fin a n so w e j a k ty w n o śc i D ele g a tu r y R ządu obok zap isu m a te r ia l­ n y ch p o d sta w fu n k c jo n o w a n ia p r a s y _ w y d a je się n a jciek a w szą sferą za ch o w a n y ch a k t a rch iw a ln y ch . S p ra w ie su b sy d ió w p o św ięco n e też zostało gros zach ow an ej k o resp o n d en cji m ięd zy u rzęd em D eleg a ta a p o szczeg ó ln y m i w y d a w n ic tw a m i.

W sp raw ozd an iu B iu ra D eleg a ta R ządu z 11 p a źd ziern ik a , 1921 r. w id n ie je w y k a z su b sy d ió w (w m ark ach p olsk ich ) p rzyzn an ych różn ym w y d a w n ic tw o m w o k resie od 20 gru d n ia 1920 r. do 10 p a źd ziern ik a 1921 r.:

1 B iu ro D eleg a ta R ządu, S p r a w a w y d a w n i c t w ga zet. S p r a w o z d a n i e z a k c j i p r a ­

s o w e j w 1921 r. S tw ierd za n o w n im , iż p o p iera n ie ty c h ty tu łó w „było zalecon e

p rzez czy n n ik i rzą d o w e w a r sz a w sk ie ”, jak o że „in n ych źród eł pom ocy n ie p o sia ­ d a ją ”.

„R zeczp osp olita” „G azeta W ileń sk a ” „G azeta K ra jo w a ” „N asz S zta n d a r” „ J ed n o ść” (białoruska) 3 900 000 6 240 800 4 000 000 666 451 850 000

58

„M usil B a lsa s” (litew sk i) 979 100 B iu ro In f.P ra s.E a st-E x p ress 650 ООО

„G oniec K o w ie ń sk i” 100 000

„Der N ajer M orgen” (żyd ow sk i) 5 741 800 razem 23 128 151

W ed łu g in fo rm a cji raportu z listo p a d a 1921 r., za c a ły rok 1921 przyznano:

„ R zeczy p o sp o litej” 800 000

„G azecie W ile ń sk ie j” 1 420 000

„G azecie K ra jo w e j” 1 000 000

„N aszem u S zta n d a ro w i” 200 000

„J ed n o ści” 300 000

„M usy B a lsa s” 150 000

B iu ru In f.P ra s.E a st-E x p ress 200 000

„S łow u W ile ń sk ie m u ” 750 000

„Z iem i W ile ń sk ie j” 330 000

razem 5 120 000

S u m y te, choć w is to c ie n ie m a łe , w raz z p o g łęb ia ją cą się in fla c ją oraz w z r o s­ te m k o sztó w d ru k u 2 o k a z y w a ły się n iew y sta r c z a ją c e i zn a czn ie p rzek raczające p re­ lim in a r z e b u d żeto w e. S tąd też, p o w o łu ją c się na w ła sn e za słu g i i p ożytk i p ły n ą ­ ce z u trzy m a n ia sw y ch p erio d y k ó w , w y d a w n ic tw a sła ły m em o ria ły c o D e le g a ­ tu r y R ządu, prosząc o p k r y c ie d eficy tó w . A te, trzeb a przyznać, sta le rcsły .

R ap ort „ G azety K ra ;o w e j” za, okres od 1 m arca do 1 lip ca 1921 r. przed ­ s ta w ia ł się n astęp u jąco:

D o c h ó d

og ło szen ia .703 574,85

sp rzedaż d eta liczn a 609 632

od p. C h om iń sk iego (su b syd iu m ) 1 400 000 razem 2 713 206,85 R o z c h ó d

p en sje a d m in istra cji 226 778,45

p en sje red ak cji 204 500

drobne w y d a tk i 16 372

w yd atk i o rgan izacyjn e 15 137 m a teria ły p iśm ien n e 5 487

a b on am en t dep esz 45 500

m ark i p oczt Dwe i stem p lo w e 19 526

h on oraria au to rsk ie 34 296

k o sz ty rep rezen ta cji 300

kom orne, św ia tło , opał 11 735

druk 2 038 450

p ap ier 380 351

razem 2 998 432,45

2 1st tn ą , choć na p ew n o n ie p o d sta w o w ą p o zy cję w gru p ie k o sztó w druku sta n o w iły p ła ce zecerów , k tóre ro sły sy stem a ty czn ie: w lip cu 1921 r. o 25%, w sierp n iu o 34%, w p aźd ziern ik u o 40% (teczka w y d a w n ic tw a „N asz S zta n d a r”)

D e f i c y t 285 225,60

W lip c u 1S21 r. w e d łu g sp raw ozd an ia b u d żeto w eg o sy tu a c ja w y g lą d a ła zn acz­ n ie gorzej:

D o c h ó d

za o g b s z e n ia 228 781

sp rzedaż d eta liczn a 136 218

n a leży się od różn ych d łu żn i­

k ó w (k iosk i, p row in cja) 41 782 razem 406 781 na stra ty przeznaczono (zalegający

n ie w y p ła c a ln i dłu żn icy) 16 781 razem 390 000 R o z c h ó d

p en sje a d m in istra cji

(w ty m część z a leg ło ści za

czerw iec) 116 449,20

p e n sje red ak cji 126 250

d robne w y d a tk i 9 596

m a teria ły p iśm ien n e 4 829

a b on am en t d ep esz i k o m u n ik a tó w 30 500 m ark i p o czto w e i ste m p lo w e 6 950

h on oraria a u to rsk ie 67 000

św ia tło , opał, kom orne 95

druk 721 914

papier 119514

razem 1 203 097

D e f i c y t 813 097

N a p ok rycie d e fic y tu otrzym an o 700 000 D e fic y t n ie p o k ry ty 113 097

W b u d żecie ty m p ła ce dla p erso n elu ta k d zien n ik arsk iego, jak i a d m in istr a ­ cy jn e g o sta n o w ią zn ik o m y procen t. P rzy to czen ie ich w y d a je się jed n a k is to tn e d la o d tw o rzen ia sy tu a c ji m a teria ln e j śro d o w isk a p rasow ego, o k tó rej w ie m y sto ­ su n k o w o n ie w ie le , zw ła szcza w o d n iesien iu do p ie r w sz y c h la t D ru g iej R zeczy p o s­ p o litej. P e n s j e za lip iec 1921 r.3

R e d a k c j a

3 N a zew n ictw o fu n k cji w e d łu g orygin ału .

4 L u d w ik C h om iń sk i p e łn ił jed n o cześn ie fu n k c je w y d a w c y i red ak tora. B y ł poza ty m w e sp ó ł z ojcem w ła śc ic ie le m drukarni ,,L u x ”.

60

J ó zef B a to ro w icz 20 000

E dw ard K u lw ie ć (korektor) 8 750

A d m i n i s t r a c j a

S te fa n G rab ow sk i (adm inistrator) 15 000

+ 10% od o g ło szeń 22 878 37 878

W acław a D om b row sk a (pom ocnica ad m in istratora) 12 500

Jan K ibort (rach m istrz) 12 500

J ó zef M a zu rk iew ic z (st. ch ło p iec) 5 000 B o le sła w M ilew sk i (w oźn y) . 7 500 S ta n is ła w K o rn iło w icz (chłopak) 2 200 A n to n i N ien a rto w icz (chłopak) 2 200 S te fa n G rab ow sk i (p row izja za czerw iec) 21 271,20

E k s p e d y c j a

S te fa n ia N ie n a r to w ic z ó w n a (ek sp ed ytork a) 10 000 E d w ard B ie n ie sie w ic z (chłopak) 2 200 M ich ał K a sp ero w icz (chłopak) 2 200 A lek sa n d ra B rzozow sk a (posługaczka) 1 000

razem 242 699,20 N ie lep iej n iż w p rzyp ad k u „G azety K r a jo w e j” p rzed sta w ia ła się sy tu a cja „G a­ z e ty W ile ń sk ie j”. O g rożącej d zien n ik o w i lik w id a c ji z p ow od u n ie w y p ła c a ln o śc i d o n o siły k o le jn e p ism a k iero w a n e do D e le g a ta R ządu.

W sp raw ozd an iu b u d żeto w y m z m aja 1921 r. w id n ia ło ta k ie oto z e sta w ie n ie :

P rzych ód R ozchód N iedobór listo p a d 1920 73 127 366 849 293 722 gru d zień 1920 68 410 544 392 475 982 sty czeń 1921 88 657 394 362 305 705 lu ty 1921 121 980 496 174 374 194 m arzec 1921 235 189 1 037 459 802 270 k w ie c ie ń 1921 263 383 736 581 473 198 razem 873 045 3 649 314 2 776 269

W sk a zy w a n o p rzy tym , iż d e fic y t n ie je s t b y n a jm n iej p o w o d o w a n y sp a d k iem za­ in te r e so w a n ia d zien n ik iem , a jed y n ie n ie m o ż liw y m do p ok rycia z d och od ów u z y s­ k iw a n y c h ze sp rzed aży i o g ło szeń w zro stem k o sztó w druku. Z ysk i ze sprzed aży r o s­ ły b o w iem sy stem a ty czn ie:

p aźd ziern ik 1920 21 619 listo p a d 1920 66 631 grudzień 1920 46 541 sty czeń 1921 38 616 lu ty 1921 56 745 m arzec 1921 155 814 k w ie c ie ń 1921 190 675

M iało to ś c is ły zw ią zek ze w zro stem n a k ła d ó w z 2 tys. egz. n a p oczątk u roku d o 3800— 4300 egz. w k w ie tn iu i 4500 egz. w sierp n iu 1921 r. W p o ró w n a n iu w ię c z in n y m i d zien n ik a m i w ile ń s k im i p ozycja czy teln icza „G azety W ile ń sk ie j” n ie b y ­ ła sła b a . W ed łu g d a n y ch z k w ie tn ia 1921 „S łow o W ile ń sk ie ” u k a z y w a ło się w ilo ś ­ ci 2000— 2100 egz. p rzy 20% zw ro tó w , „G azeta Kra;'owa” 2100— 2300 egz. p rzy 25— 30% zw ro tó w , „ R zeczp osp olita” 3000— 3500 egz. przy 30— 35% zw rotów .

S y tu a c ja fin a n so w a „G azety W ile ń sk ie j” w d a lszy ch m ie sią c a c h 1921 r. przed ­ s t a w ia ła się n a stęp u ją co :

R ozchód czerw iec 1921

w rzesień 1921

listo p a d 1921 p ła ce p erson elu

w ie r sz o w e a b o n a m en t d ep esz k o sz ty ad m in istra cji druk d ruk a fisz a p a p ier lo k a l i op ał n iep rzew id zia n e

137 000 20 000 49 000 400 000 180 000 25 000 100 000 244 900 60 000 35 000 60 000 1 200 000 20 000 410 000 30 000 299 000 100 000 50 000 65 000 2 080 000 50 000 700 000 65 000 razem 826 000 2 059 900 3 409 000 D o c h ó d o g ło szen ia 100 000 300 000 500 000 sp rzed aż 375 000 773 000 1 487 500 razem 475 000 1 073 000 1 987 500 D e f i c y t ‘ 351 000 986 900 1 421 500 P la c e p e r s o n e l u w e w r z e ś n i u 1921 r.

red ak tor k ieru ją cy 56 000 red ak tor p o lity czn y 37 500

rep orter 16 800

red ak tor te c h n ic z n y 24 000

ad m in istrator 35 000

k a sjerk a 18 000

ste n o ty p istk a i p oczta 16 000

d zia ł ogłoszeń 11 000

d zia ł p ren u m era ty 11 000 d w óch c h ło p c ó w à 4800 9 600

■ razem 244 900

Z su b sy d ió w rzą d o w y ch , ze w zg lęd ó w , o k tó ry ch już p isa ła m , k o rzy sta ły jed ­ n a k n ie ty lk o w y d a w n ic tw a prorząd ow e. O p om oc fin a n so w ą u b ie g a ły się i in ­ n e red ak cje. B y ją otrzym ać, m u s ia ły w sza k że n iejed n o k ro tn ie godzić się na p od ­ p isa n ie p o d y k to w a n y ch im w a ru n k ó w , n ie z a w sze p rzecież zgod n ych z w ła sn ą lin ią id eo w ą czy p rogram ow ą. S iad ta k ieg o u k ła d u z a ch o w a ł się w a k ta ch D e le ­ g a ta R ządu, w te c z c e op atrzon ej ty tu łe m „ S p ra w y O rgan izacji B lo k u N arod ow ego »R zeczp osp olita«”. Z n a jd u je się tarh pism o:

62

W c za sie g d y p r z e d sta w ic ie le obozu n aro d o w eg o w y s y ła li te n list, k o szt w y ­ d a w a n y ch przez n ich p e rio d y k ó w p r z e d sta w ia ł się n astęp u jąco:

d zien n ik i („R zeczp osp olita”, „ D zien n ik W ile ń sk i”) — 635 000 ty g o d n ik i („G łos W ile ń sk i”, „N asz ,S zta n d a r”) — 215 000

b roszu ry ч — — 150 000

R e g io n a ln a u god a n ie sp o tk a ła się jed n a k z ap rob atą cen tra ln y ch w ła d z ZLN. Z arząd G łó w n y te j organ izacji o b a w ia ją c się zb yt d alek o id ącej in filtr a c ji o śro d ­ k ó w rzą d o w y ch zo b o w ią za ł A lek sa n d ra Z w ierzy ń sk ieg o do w y c o fa n ia się z za­ w a r ty c h zob ow iązań . P o słu s z n y w o li p a rty jn ej Z w ierzy ń sk i 31 m aja 1921 r. w y ­ sto so w a ł p ism o do D eleg a ta R ządu, in fo rm u ją ce, iż „ w y d a w n ic tw a n asze, n a w et n a ob szarze W ileń szczy zn y , a w ię c i »G łos W ileń sk i«, n ie m ogą ze w z g lę d ó w za­ sa d n iczy ch k orzystać z z a siłk ó w r z ą d o w y ch ”.

W te n sposób „G łos W ile ń sk i” zrzek ł się d o ta cji. N ie u c z y n iły jed n a k teg o p o ­ z o sta łe p ism a zb liżo n e doń orien tacją. Ś w ia d c z y ło to o n ie z w y k le sła b ej p ozycji fin a n so w e j p ra sy p o lsk iej, w y n ik a ją c e j p rzed e w sz y stk im ze sła b eg o za p lecza c z y ­ te ln ic z e g o i n ied o sta teczn eg o ro zw o ju g osp od arczego reg io n u , p o w o d u ją ceg o , iż r e ­ d a k c je n ie m o g ły lic z y ć n a z y sk i p ły n ą c e z in seratów .