Piotr Kowolik
"Pedagogika mass mediów", Adam
Lepa, Łódź 1998 : [recenzja]
Nauczyciel i Szkoła 1 (8), 193-196
Piotr Kowolik
Recenzja książki: Adam Lepa — Pedagogika
mass mediów.
A crchidiecezjalnc W ydawnictwo Łódzkie. Łódź 1998, ss. 248
N ieprzem yślany i żyw iołow y kontakt z m ediam i uzależnia jednostkę od nich i prowadzi do szkodliwej uległości wobec nie przebierającej w środkach propagandy i hałaśliwej reklamy, a także w stosunku do tych działań, które zniekształcają obraz św iata, człow ieka i w artości podstawow ych.
K siążka je s t p ró b ą odpow iedzi na form ułow any pow szechnie postulat, aby przede wszystkim pedagogika stała się podstawą w przygotowaniu dzicci, m łodzie ży i dorosłych do odbioru m ediów oraz tw órczego udziału w kulturze masowej.
Publikacja stanowi zarys podjętej problematyki. Czytelnik spostrzeże, że peda gogika m ass m ediów prezentow ana na kartach tej książki w yw odzi sw oje treści z wielu dyscyplin naukowych, z których pedagogika katolicka i psychologia, socjo logia i nauka o m asow ym kom unikow aniu należą do podstawow ych i najw ażniej szych. W ynika z tego, że „spojrzenie pedagogiczne” na media oznacza interdyscy plinarny charakter opracow ania.
Praca składa się z dziew ięciu rozdziałów, w obrębie których m ożna wyróżnić cztery bloki zagadnień. Stanow ią one głów ne części pracy.
W dwóch pierwszych rozdziałach, będących ogólnym wprowadzeniem do pro blem atyki, ukazano przedm iot i zadania pedagogiki mass mediów oraz charaktery stykę środków m asow ego kom unikowania.
R efleksje nad m ediam i w św ietle nauk pedagogicznych stanow ią treść czte rech kolejnych rozdziałów.
N ajw ażniejsze zagrożenia dla w ychow ania ze strony m ediów oraz środki za radcze w ynikające z logosfery om ów iono w dwóch następnych rozdziałach.
W ostatnim rozdziale podjęto zagadnienie badań nad mass mediami, wskazując na znaczne możliwości, jakim i dysponuje w tej dziedzinie pedagogika mass mediów.
R ozdział I — „P rzedm iot i zadania pedagogiki m ass m ediów ” (s. 2 0 -3 8 ). W rozdziale rozpatruje się pedagogikę mass m ediów w kontekście dyscyplin po krewnych, aby wskazać jej m iejsce wśród nauk o wychowaniu, a następnie określić przedmiot badań i najw ażniejsze zadania. Pierwsza część rozdziału poświęcona jest problemom terminologicznym, występującym dziś w szeroko pojętej wiedzy o mass mediach. Autor pokrótce charakteryzuje zjawisko komunikowania międzyludzkiego, w yodrębniając kom unikow anie zbiorow e — bezpośrednie, np. spektakl w teatrze; pośrednie z udziałem m ediów — ograniczone, np. telew izja kablow a w zakładzie
194 N a u c z y c ie l i S z k o ła 1 (8) 2 0 0 0
pracy i m asow e — periodyczne, np. czasopismo, radia, telew izja i nieperiodyczne, np. książka, plakat oraz kom unikow anie zbiorow e — indyw idualne — bezpośred nie, np. rozm owa dwojga osób i pośrednie, np. list, rozm owa telefoniczna. Zdefinio wano przedm iot pedagogiki mass m ediów — „dyscyplina ta opracow uje teorię for m ow ania postaw, niezbędnych w ychow ankow i do takiego odbioru m ediów, aby m ogły sią o n e przyczynić do rozrostu jego doskonałości duchow ej” (s. 33). Do naj w ażniejszych zadań pedagogiki m ass m ediów A. Lepa zalicza:
— w ypracow anie celów, m etod i środków w łaściw ych dla praktyki w ychow aw cy;
— badanie siły w pływu, zasiągu i skuteczności poszczególnych środków m asow ego kom unikow ania w ich oddziaływ aniu na człow ieka; — ukazanie dalekosiężnych celów formacji w dziedzinie m ediów; — podjęcie problem atyki w ychow aw czej w relacji w ychow anek-m edia; — studiow anie „w ym iaru pedagogicznego” każdego z m ediów;
— rozpatryw anie m ediów jako pomocy dydaktycznej w ram ach wychowania i kształcenia.
W rozdziale II — „Struktura i funkcjonow anie m ass m ediów ” (s. 3 9 -5 6 ) — p rzybliżono p o d staw o w ą w iedzę o m ass m ediach. A u to r o kreśla m ianem m ass m edia „ogół elektrycznych i elektronicznych sposobów odtw arzania, zapisyw ania i rozpow szechniania obrazów i dźwięków, które stosuje się w kom unikow aniu m a sowym w celu zorganizow anego odbioru indywidualnego lub zbiorow ego” (s. 39). Ponadto dokonuje klasyfikacji m ediów oraz w ym ienia i charakteryzuje funkcje m ass m ediów, takie jak: informacyjna, w ychowaw cza, integracyjna, rozryw kow a, propagandow a.
„P ed ag o g ic zn y w y m iar m ass m ed ió w ” stan o w i tre ść ro z d z ia łu trzecieg o (s. 57-89). Przedm iotem refleksji tego rozdziału są te w alory mass mediów, do któ rych m oże się odnieść w swojej działalności pedagog-praktyk, ja k i przedstaw iciel nauk o w ychowaniu. Prasa, film, radio i telewizja to m edia podstaw ow e, poniew aż ze względu na siłę i zakres oddziaływania spełniają istotną rolę w kulturze masowej, a ponadto dają początek innym mass mediom . Problem atyką pedagogicznego w y m iaru m ass m ediów rozpatrzono według schematu: 1) pojęcie i klasyfikacja, 2) rys historyczny, 3) w ym iar pedagogiczny.
R ozdział IV — „Podstaw y w ychow ania do m ass m ediów ” (s. 9 0 -1 0 6 ) p o święcony jest najważniejszym elem entom wychowania do mass mediów, tj. pojęcie, klasyfikacja, cele, środki i metody.
„M ass m edia i osobow ość” to tytuł rozdziału piątego (s. 107-127). Z agadnie niem szczególnie doniosłym w w ychowaniu do mass m ediów je s t skuteczność ich w pływ u na osobow ość. A u to r ro zp atru je w pływ m ass m ed ió w na oso b o w o ść w kontekście społecznym , kulturalnym i politycznym . M edia odbierane są przez
P io tr K o w o lik — R e ce n zja : A d a m Lepa — P e d a g o g ik a m ass m e d ió w 195 człow ieka w otoczce jeg o subiektyw nych odczuć, charakterologicznych określeń, życiow ych dośw iadczeń i wychowaw czych oddziaływań.
R ozdział VI — „Funkcja postaw w w ychow aniu do m ass m ediów ” (s. 128- 150). N ajtrw alsze zm iany w yw ołują m ass m edia w obrąbie postaw człow ieka. R ów nież działania propagandow e, docierające do adresatów za pośrednictw em mediów, zm ierzają do całkowitego zawładnięcia nimi. Fakty te tłum aczą żywe za interesow anie w ychow aw ców postaw am i ludzi. Problem atyką tą podejm uje rów nież pedagogika mass mediów. A. Lepa definiuje postawę, funkcje postaw, postawy negatyw ne (uległość w obec propagandy; zgoda na manipulację sobą, oraz postawy pozytyw ne (życzliw ość wobec: mass mediów; dialogu z mediami, w rażliwości na sztukę i stałego uczestnictw a w kulturze).
W rozdziale VII — „W ychowanie i propaganda” (s. 151-173) autor stwierdza, że najczęściej w yw ierają negatyw ny wpływ na osobow ość jednostki następujące zjaw iska w funkcjonow aniu mass mediów: przemoc i przestępczość; pornografia; szkodliwe przekazy na podświadomość; dominacja obrazu; propaganda ideologiczna i polityczna. Do podstawowych mechanizmów propagandy zaliczono: środki propa gandy, zasady propagandy, techniki propagandy.
Rozdział V III — „Logosfera w w ychow aniu do mass m ediów ” (s. 174-192) pośw ięcony je s t relacji „obrazu i słow a” oraz najw ażniejszym następstw om jakie w ynikają z niej dla wychowania.
Jednym ze środków, które skutecznie chronią człowieka przed szkodliwą domi nacją obrazu i m arginalizacją słowa, jest budow anie logosfery. Termin ten w zna czeniu, które ro zpatruje się w tym rozdziale, pojaw ił się w literaturze dopiero w 1995 roku. O znacza on „środow isko słow a” (s. 178).
O statni rozdział IX — „M ass m edia jak o przedm iot badań pedagogicznych” (s. 193-220) rozpatrywany jest z uw zględnieniem metod stosowanych przez nauki 0 wychowaniu, takie jak: nauka o masowym komunikowaniu; psychologia społecz na; socjologia w ychowania; teologia pastoralna. A utor przedstaw ia najw ażniejsze etapy badań pedagogicznych nad mediami (konceptualizacja badań — postawienie 1 sform ułowanie problemu badawczego, sformułowanie hipotez roboczych, studio wanie literatury przedmiotu, w ybór metod i technik badawczych, dobór próby, opra cowanie planu badań; realizacja badań i interpretacja wyników badań) oraz metody i techniki specyficzne dla pedagogiki (obserwacja, eksperyment pedagogiczny, ana liza treści dokumentów, techniki projekcyjne i metody statystyczne) i niespecyficzne dla pedagogiki (test, ankieta, rozm ow a kierow ana, skala ocen, analiza zawartości p rasy ). R e c e n z o w a n ą p ra c ę p o p rz e d z a „ W stęp ” , a zam yka „ Z a k o ń c z e n ie ” . O prócz tego autor zaw arł w ykaz skrótów używanych w pracy. Bibliografia podzie lona została na: 1 ) dokumenty kościelne i 2) opracowania (artykuły i pozycje zwarte w języku francuskim, angielskim, niemieckim i polskim). Ponadto na s. 240-248 za m ieszczono indeks rzeczowy.
19 6 N a u c z y c ie l i S zko ta 1 (8 ) 2 0 0 0
W tym m iejscu należy nadmienić, iż A utor książki je st arcybiskupem łódzkim, pracującym w Wyższym Seminarium Duchownym w Łodzi i w A kadem ii Teologii K atolickiej w W arszawie.
Publikacja może być pomocna słuchaczom studiów dziennikarskich, studentom studiującym pedagogikę, psychologię, socjologię i teologię oraz nauczycielom, gdyż m ogą w niej znaleźć m ateriał do refleksji nad pedagogicznym aspektem mediów.
K siążka je s t p ró b ą odpow iedzi na form ułow any pow szechnie postulat, aby przede wszystkim pedagogika stała się podstaw ą w przygotowaniu dzieci, m łodzie ży i dorosłych do odbioru m ediów oraz tw órczego udziału w kulturze m asowej.
Praca o dużych w alorach poznaw czych i kształcących. Strona edytorska bez zastrzeżeń.
