Raport roczny banków jako źródło informacji dla inwestorów

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 750. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2007. Joanna Krasodomska Katedra Rachunkowości Finansowej. Raport roczny banków jako źródło informacji dla inwestorów 1. Wprowadzenie Obserwowana w ostatnich latach liberalizacja przepływu kapitałów, towarów i usług oraz siły roboczej, dynamiczny rozwój rynków finansowych i szybki postęp technologiczny stworzyły nowe możliwości dla podmiotów gospodarczych poszukujących kapitału po jak najniższym koszcie oraz dla inwestorów chcących jak najkorzystniej ulokować posiadane wolne środki finansowe. Te nowe perspektywy nadały jeszcze bardziej istotne znaczenie prawdziwej i rzetelnej informacji. Stała się ona swego rodzaju towarem, a polityka dotycząca jej publikacji wpływa na kształtowanie wizerunku przedsiębiorstwa i funkcjonowanie mechanizmów prawidłowej alokacji kapitału w gospodarce. Dostęp do informacji i umiejętne jej wykorzystanie to warunek konieczny, choć nie zawsze wystarczający, dla podjęcia właściwej decyzji inwestycyjnej, transakcyjnej czy kredytowej. Podstawowych danych w tym zakresie dostarczają uczestnikom rynku raporty roczne przedsiębiorstw. Informacjami szczególnie użytecznymi dla odbiorców są dane dotyczące sytuacji finansowej i majątkowej podmiotu oraz wyników jego działalności. Dodatkowo, obraz spółki przedstawiony w raporcie pozwala wyciągnąć wnioski na temat trafności decyzji podjętych przez kierownictwo, jego dokonań w zakresie zarządzania, wypracowywania zysków i przysparzania majątku, dbałości o pracowników i otoczenie, w którym firma działa, czy też o jej rzetelności wobec kontrahentów i klientów.. M. Marcinkowska, Roczny raport z działań i wyników przedsiębiorstwa, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 38.. I. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa, Difin, Warszawa 2002, s. 16.. .

(2) Joanna Krasodomska. 152. Jedną najważniejszych grup użytkowników informacji są właściciele przedsiębiorstw (inwestorzy). Wnoszą oni bowiem do niego kapitał w zamian za wydane akcje czy udziały i oczekują wynagrodzenia w postaci dywidendy oraz wzrostu ceny akcji. W zależności od wyników finansowych firmy może jednak dojść do sytuacji, w której inwestorom nie zostanie wypłacona dywidenda. W skrajnym przypadku, gdy dojdzie do bankructwa firmy, ich roszczenia będą uznane jako ostatnie. Właściciele spółki są więc szczególnie zainteresowani decyzjami kierownictwa i wynikami prowadzonej przez nią działalności. Jest to istotne zwlaszcza w sytuacji oddzielenia funkcji zarządzania od własności. Zarząd spółki, jako jej organ wykonawczy i jedyny organ uprawniony do jej reprezentowania w obrocie gospodarczym, wyposażony jest w szerokie kompetencje, stwarzające jego członkom możliwość realizowania własnych celów, nie zawsze zgodnych z interesem spółki i jej właścicieli. Inwestorzy zazwyczaj nie są w stanie na bieżąco nadzorować działalności zarządu. Aktualne i rzetelne informacje są więc dla nich istotne również z racji jego kontroli.. inwestorzy, doradcy, analitycy finansowi. pracownicy. wierzyciele Informacja zawarta w raporcie rocznym. konkurencja. klienci, kontrahenci. agendy rządowe i samorządy. Rys. 1. Użytkownicy raportów rocznych Źródło: opracowanie własne.. Podsumowując można stwierdzić, że inwestorzy ponoszą największe ryzyko związane z funkcjonowaniem firmy i ich potrzeby informacyjne są największe. Z raportów rocznych, kierowanych głównie do nich, korzystają jednak również pozostali interesariusze spółek (por. rys. 1). Każdej z grup użytkowników raportu przypisać można zakres informacji, które będzie chciała uzyskać, by móc zrealizować własne cele związane z przedsiębiorstwem..

(3) Raport roczny banków jako źródło informacji dla inwestorów. 153. 2. Obowiązki informacyjne spółek giełdowych Jak już wspomniano, najważniejsze informacje o działalności spółki w danym okresie są zawarte w jej raporcie rocznym. W Polsce spółki giełdowe sporządzają raporty roczne zgodnie z ustawą o rachunkowości oraz wymogami Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 marca 2005 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych. Raport roczny w tej formie jest przedkładany w pierwszej kolejności Komisji Papierów Wartościowych i Giełd oraz Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Zawiera on co najmniej: – pismo prezesa zarządu lub osoby zarządzającej, omawiające zwięźle najważniejsze dokonania lub niepowodzenia w danym roku obrotowym i perspektywy rozwoju działalności na najbliższy rok obrotowy, – wybrane dane finansowe, zawierające podstawowe pozycje sprawozdania finansowego, – roczne sprawozdanie finansowe, sporządzone zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości i zbadane przez podmiot uprawniony do badania sprawozdań finansowych, – sprawozdanie zarządu lub osoby zarządzającej na temat działalności w okresie objętym raportem rocznym oraz zasad sporządzenia rocznego sprawozdania finansowego, – oświadczenie zarządu lub osoby zarządzającej dotyczące sposobu sporządzania sprawozdania finansowego i jego zawartości oraz zawartości sprawozdania zarządu, – oświadczenie zarządu lub osoby zarządzającej dotyczące badania sprawozdania finansowego, – opinię podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych, – raport podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych. Spółki giełdowe przekazują raporty okresowe w określonych terminach: – co roku (raport roczny – SA–R), – co pół roku (raport półroczny – SA–P), – kwartalnie (raport kwartalny – SA–Q). Grupy kapitałowe przekazują odpowiednio raporty skonsolidowane: SA–RS, SA–PS, SA–QS. W ściśle określonych sytuacjach, jak np. nabycie, zbycie lub utrata aktywów o znacznej wartości, zawarcie lub wypowiedzenie istotnej umowy, zmiana w kapitale akcyjnym, podjęcie decyzji o połączeniu z innym podmiotem,. Dz.U. nr 49, poz. 463.. .

(4) 154. Joanna Krasodomska. zmiana formy prawnej spółki, zmiana osób w zarządzie lub radzie nadzorczej spółki, muszą również przedstawić tzw. raporty bieżące. Oprócz powyższych, sformalizowanych raportów, spółki opracowują również raporty roczne w odmiennej formie, skierowane przede wszystkim do obecnych akcjonariuszy czy też potencjalnych inwestorów. Minimalny standard tych raportów określają przepisy, natomiast reszta prezentowanych informacji zależy od polityki zarządu w tym zakresie. Raporty te składają się z części regulowanej przez prawo, tzw. informacji finansowej, oraz z informacji niefinansowej. Pierwsza z wymienionych części obejmuje sprawozdania finansowe i opinię biegłego rewidenta, natomiast druga cześć raportu – informacje prezentujące pozytywny wizerunek firmy z wykorzystaniem różnego rodzaju wykresów, schematów i zdjęć. „Rdzeniem” raportu jest sprawozdanie finansowe. W jego ramach spółki publiczne prezentują: – bilans, – rachunek zysków i strat, – zestawienie zmian w kapitale własnym, – rachunek przepływów pieniężnych, – informację dodatkową, obejmującą wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i wyjaśnienia (tzw. noty dodatkowe). W raportach nie zamieszcza się raportu biegłego rewidenta z badania rocznego sprawozdania finansowego, gdyż na ogół akcjonariusze zadowalają się opinią. Opinia ta może być: – bez zastrzeżeń, czyli sprawozdanie finansowe pozwala wyciągnąć prawidłowe wnioski dotyczące sytuacji finansowej i majątkowej jednostki, – z zastrzeżeniami, co oznacza, że istnieje możliwość wyciągnięcia prawidłowych wniosków dotyczących sytuacji finansowej i majątkowej jednostki, ale po uwzględnieniu zastrzeżeń zamieszczonych w opinii, – negatywna, czyli stwierdzająca, że sprawozdanie finansowe wprowadza w błąd co do faktycznej sytuacji finansowej jednostki. Biegły może także odmówić wyrażenia opinii, w przypadku gdy np. jednostka odmówi udostępnia mu danych, o które prosi. Pozostała, niefinansowa cześć raportu, obejmuje szerokie informacje dotyczące działalności spółki w danym okresie. W części tej zarząd powinien przedstawić przede wszystkim:. K. Jajuga, Podstawy inwestowania na rynku papierów wartościowych, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2002, s. 209. . A. Pasławska, Walory poznawcze raportu rocznego spółki, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław 1996, nr 736, s. 65. .

(5) Raport roczny banków jako źródło informacji dla inwestorów. 155. – sytuację spółki w otoczeniu, w którym działa, – ocenę potencjału spółki – jej słabe i mocne strony, – najważniejsze dokonania i niepowodzenia w danym roku obrotowym. W raportach można więc znaleźć prezentację produktów, rynków zbytu, źródeł zaopatrzenia, a także informacje na temat ważniejszych osiągnięć firmy w dziedzinie badań i rozwoju. Często też przedstawiana jest w nich struktura akcjonariuszy, zamieszczane są informacje o pracownikach zatrudnionych w firmie i o jej odpowiedzialności społecznej. Część raportu jest na ogół poświęcona strategii rozwoju i przewidywanym wynikom finansowym spółki w przyszłości.. Raport roczny. Część finansowa Sprawozdanie finansowe: – bilans – rachunek zysków i strat – rachunek przepływów pieniężnych – zestawienie zmian w kapitale własnym – informacja dodatkowa Opinia biegłego rewidenta. Część niefinansowa List prezesa zarządu do akcjonariuszy Opinia rady nadzorczej Struktura organizacyjna, struktura akcjonariuszy, informacje o pracownikach zatrudnionych w firmie i jej odpowiedzialności społecznej Informacje o działalności firmy w danym okresie, charakterystyka rynków zbytu, źródeł zaopatrzenia, produktów, usług Informacje na temat corporate governance, wynagrodzeń członków zarządu i rady nadzorczej Informacje o czasie, miejscu i porządku walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Rys. 2. Struktura rocznego raportu spółki Źródło: opracowanie własne.. Jak już wspomniano, publikując tę część raportu zarząd dysponuje pewnym marginesem swobody. To od niego zależy, jakie informacje i w jaki sposób zostaną przedstawione. Na ogół określa on tzw. bezpieczny zakres informacji i wybiera taką prezentację firmy, by raczej podkreślić jej sukcesy, a nie porażki..

(6) Joanna Krasodomska. 156. Trudno oczekiwać, że w tego typu raporcie znajdziemy szerokie informacje na temat błędnych decyzji podjętych przez spółkę czy największych w danym roku niepowodzeń. Podobnie, prawdopodobnie nie zostaną zaprezentowane informacje mogące spowodować utratę przewagi spółki nad konkurentami. Należy jednak pamiętać, że warunkiem przydatności raportu jest jego wiarygodność. Zarząd jest zobowiązany do przedstawiania rzetelnych informacji, a o prawdziwości danych zawartych w sprawozdaniu finansowym świadczy opinia biegłego rewidenta. Raporty roczne spółek sporządzane w zakresie przedstawionym na rys. 2 są na ogół rozwinięte i często ich objętość wynosi ponad 100 stron. Zazwyczaj otwiera je list prezesa zarządu do akcjonariuszy. W odrębnej sekcji raportu są prezentowane i omawiane wybrane dane finansowe, a także wyniki finansowe za ostanie 5 czy 10 lat. Zwykle jest również przedstawiony skład osobowy zarządu i rady nadzorczej. Obszerna część raportu to na ogół prezentacja działalności firmy w danym roku obrotowym. Na końcu raportu można często znaleźć zawiadomienie o czasie i miejscu walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Raport w omawianej formie pełni funkcję public relations i jest często określany mianem „dokumentu na sprzedaż”. Sprzyja kreowaniu pozytywnego wizerunku firmy, pomaga w pozyskiwaniu nowych inwestorów. Niejednokrotnie wydawany jest dużym nakładem kosztów, na wysokiej jakości papierze i w dopracowanej szacie graficznej. Raport ma zaspokoić potrzeby informacyjne jego adresatów – przede wszystkim inwestorów. Dzięki analizie zamieszczonego w nim sprawozdania finansowego oraz informacji niefinansowych powinni oni być w stanie dokonać trafnej oceny spółki i określić ryzyko związane z daną inwestycją. Szczególnie istotne są dla nich odpowiedzi na następujące pytania: – czy zakup akcji spółki jest dobrą inwestycją? – w jaki sposób działalność spółki generowała posiadane zasoby środków pieniężnych i w jaki sposób spółka je wykorzystywała? – czy spółka jest w stanie kontynuować działalność i generować zysk? Wnioski z lektury raportu rocznego i decyzje podjęte na podstawie jego analizy mają dla spółki istotne znaczenie. Wpływają bowiem na ceny rynkowe akcji i na wartość rynkową jej majątku. Od nich zależy również dobra reputacja spółki, przesądzająca o jej kontaktach na rynku. Dobry obraz spółki jest bowiem istotny dla jej współpracy z partnerami handlowymi czy finansowymi oraz stosunków z klientami.. Ibidem, s. 65.. . Ibidem, s. 66.. .

(7) Raport roczny banków jako źródło informacji dla inwestorów. 157. 3. Szczególne znaczenie raportów rocznych banków Wspomniane na wstępie procesy związane z postępującą globalizacją w istotny sposób wpłynęły na zmianę sytuacji banków. Deregulacja rynków, rozwój nowych technologii, pojawienie się możliwości przeprowadzania transakcji na światową skalę, jak też zmiana postaw i oczekiwań uczestników życia gospodarczego doprowadziły do powstania podmiotów niebankowych, konkurujących z bankami w obszarach, które dotychczas były ich tradycyjną domeną. Konkurencja, której w tej sytuacji muszą sprostać banki, jest duża, a ich możliwości w istotny sposób są ograniczone przez wymogi prawne, normy ostrożnościowe, a także ingerencję ze strony państwa i instytucji nadzorczych. Celem funkcjonowania banków, podobnie jak wszystkich innych przedsiębiorstw, jest maksymalizacja wartości dla wszystkich zainteresowanych podmiotów, przede wszystkim dla właścicieli (inwestorów). Cel ten musi być jednak realizowany z jednoczesnym zapewnieniem bezpieczeństwa powierzonych bankom środków finansowych, co wynika z ich szczególnej roli jako instytucji zaufania publicznego. Banki notowane na giełdzie podlegają takim samym regulacjom prawnym jak wszystkie spółki publiczne i generowane przez nie informacje muszą spełniać omówione wcześniej wymogi. Znaczenie tych informacji jest szczególnie istotne, gdyż decyzje podjęte przez bank skutkują określonymi konsekwencjami nie tylko dla samej instytucji, ale również przekazane do publicznej wiadomości przesądzają o postrzeganiu banku przez aktualnych właścicieli i potencjalnych inwestorów, kredytobiorców czy depozytariuszy. Wpływają one również na decyzje organów państwowych i instytucji nadzorczych. Przy uwzględnieniu celu, jaki powinien przyświecać publikacji raportów rocznych określanych mianem „okna wystawowego spółki”, ich zawartość w przypadku banków notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie spotkała się z opiniami wyrażającymi pewne zastrzeżenia. Dotyczą one przede wszystkim takich kwestii, jak: 1) dostępność – informacje zamieszczane coraz powszechniej na stronach internetowych banków mają w większości przypadków zastąpić tradycyjny raport w formie broszury i zwolnić banki od jego dystrybucji; 2) informacyjna zawartość – sprawozdania finansowe są często prezentowane w formie skróconej, przemilczana jest kwestia corporate governance, społeczna odpowiedzialność banku czy też wysokość wynagrodzeń członków jego zarządu i rady nadzorczej; Por. A.S. Nartowski, Przejrzyści inaczej. Raport o raportach, „Gazeta Bankowa” 2004, nr 38, s. 16–19 oraz A.S. Nartowski, Krzywe zwierciadło banku. Raport o raportach, „Gazeta Bankowa” 2003, nr 41, s. 16–20..

(8) Joanna Krasodomska. 158. 3) bezpośrednia komunikacja rady nadzorczej z inwestorami – często brak jakichkolwiek informacji o ocenie działalności spółki przez radę nadzorczą; 4) dysproporcja informacyjna – zbyt mało informacji istotnych, zbyt wiele mniej ważnych, jak np. drobiazgowe wyliczanie otrzymanych nagród, wyróżnień czy pozycji w rankingach. W kontekście dostępności i treści raportu rocznego warto dla porównania przywołać rozwiązania zgodne ze światowymi standardami, stosowane w krajach zachodnich. Podczas gdy w Polsce zwrócenie się z prośbą o przesłanie raportu rocznego pozostaje często bez odpowiedzi, spółki zagraniczne dostarczają taki raport pocztą, wraz z wyrazami wdzięczności za zainteresowanie, zazwyczaj w terminie 2 tygodni. Kolejnym udogodnieniem dla poszukujących informacji o spółce są organizacje ułatwiające kontakt inwestorów z poszukującymi kapitału firmami, jak np. Annual Reports Service, który dostarcza zamówione przez Internet raporty spółek notowanych na londyńskiej giełdzie. Z wspomnianym już rozdzieleniem funkcji zarządu od własności wiąże się idea corporate governance10. Oznacza ona „stosowane przez radę nadzorczą w Europie czy radę dyrektorów w krajach anglosaskich mechanizmy monitorowania i kontroli, mające na celu zapewnienie prawidłowego i zgodnego z interesami akcjonariuszy prowadzenia przedsiębiorstwa”11 i znajduje wyraz w kodeksach ładu korporacyjnego. Są one zbiorami dobrych praktyk i norm postępowania spółek publicznych. Informacja o wdrożeniu zasad ładu korporacyjnego świadczy o ograniczeniu możliwości działania na szkodę akcjonariuszy przez podejmowanie nieprawidłowych czy bezprawnych decyzji. W kodeksach corporate governance są uwzględniane zasady dotyczące np.12: – praw i obowiązków właścicieli, w tym ochrony interesów właścicieli mniejszościowych, – struktur i procedur oraz roli zarządu i rady nadzorczej, – wynagradzania zarządu, w tym akcjami i opcjami na akcje spółki, – wyboru audytora i zapewnienia jego niezależności, – kontroli nad spółką i jej organami, – ujawnianiu informacji na temat działalności spółki. W większości raportów zachodnich odrębną sekcję stanowią informacje na temat stosowanych przez spółkę zasad ładu korporacyjnego, budujące jej wiary http://londonstockexchange.ar.wilink.com.. 10. Nadzór właścicielski, ład korporacyjny, nadzór nad działalnością przedsiębiorstwa.. R. Patterson, Kompendium terminów z zakresu rachunkowości finansów po polsku i angielsku, PricewaterhouseCoopers, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002, s. 232. 11. M. Marcinkowska, op. cit., s. 17.. 12.

(9) Raport roczny banków jako źródło informacji dla inwestorów. 159. godność i wzmacniające konkurencyjność. W Polsce, choć zostały opublikowane i zaakceptowane przez większość spółek Dobre praktyki w spółkach publicznych w 2002 roku, a 15 grudnia 2004 r. zarząd i rada Giełdy przyjęły uaktualnione Dobre praktyki w spółkach publicznych 2005, w raportach rocznych nie ma o nich mowy (por. tabela 1). W raportach rocznych polskich spółek, a banków w szczególności, pomija się na ogół kwestie odpowiedzialności społecznej, podczas gdy za granicą to właśnie banki i koncerny farmaceutyczne przodują w ich publikacji. Praktykowana jest nawet odrębna publikacja raportów finansowych i społecznych. W większości raportów zagranicznych można także znaleźć informacje o wynagrodzeniach członków organów zarządzających spółką. W przypadku firm brytyjskich odrębną sekcję raportu stanowi zwykle tzw. „Report on Directors’ Remuneration” ukazujący udziały dyrektorów w firmie i ich wynagrodzenie. W polskich raportach prezentuje się na ogół łącznie wartość wynagrodzeń wypłaconych osobom zasiadającym w zarządzie i radzie, a stan posiadania przez nich akcji spółki jest przedstawiany bardzo rzadko. Tabela 1. Statystyka oświadczeń dotyczących przestrzegania zasad ładu korporacyjnego przez spółki notowane na GPW w Warszawie Razem spółek. Stan na 31 grudnia 2004 r.. Liczba spółek, które nie przysłały oświadczeń. Liczba spółek, które nie przestrzegają na razie żadnej z zasad. Liczba spółek deklarujących wypełnianie wszystkich zasad (z wyjątkiem zasady nr 20a). Liczba spółek, które wypełniają co najmniej jedną z zasad. 229 0 9. 90. 220. zasada nr 20 może zostać przez spółkę wdrożona w terminie innym niż pozostałe zasady, jednak nie później niż do dnia 30 czerwca 2005 r. a. Źródło: opracowanie własne na podstawie www.gpw.pl.. Osiemnasta zasada wspomnianych już Dobrych praktyk w spółkach publicznych 2005 brzmi: „Rada nadzorcza corocznie przedkłada walnemu zgromadzeniu zwięzłą ocenę sytuacji spółki. Ocena ta powinna być udostępniona wszystkim akcjonariuszom w takim terminie, aby mogli się z nią zapoznać przed zwyczajnym walnym zgromadzeniem”13. W zagranicznych raportach powszechnie możne spotkać raporty czy też obserwacje rad nadzorczych, w których dokonują one zwięzłej oceny działalności spółki w danym okresie i stwierdzają, że rada wywiązała się ze swoich obowiązków, przyjęła opinię niezależnego audytora i zatwierdziła spra Dobre praktyki w spółkach publicznych 2005, opracowane przez Komitet Dobrych Praktyk, Forum – Corporate Governance, Warszawa, październik 2004, s. 6. 13.

(10) 160. Joanna Krasodomska. wozdania finansowe spółki. Ocena pozytywna potwierdza wiarygodność spółki, a gdy jest krytyczna – świadczy o wiarygodności rady. W polskich raportach pojawia się ona jednak sporadycznie. Dodatkowe informacje, powszechne w raportach zagranicznych i występujące rzadko lub w ogóle w raportach polskich, to m.in.: informacja o walnym zgromadzeniu akcjonariuszy – jego czasie, miejscu i porządku, strategia spółki na przyszłość, najważniejsze osiągnięcia w zakresie badań i rozwoju, czy też słownik fachowej terminologii użytej w raporcie. Polskie raporty różni także od raportów przygotowywanych według światowych standardów język publikacji. Niektóre polskie spółki sporządzają wprawdzie raporty w dwóch wersjach językowych, jednak tłumaczenie jest często zbyt dosłowne, a przeniesione wprost z języka polskiego określenia są trudne do zrozumienia przez zagranicznych użytkowników raportu. 4. Zmiany w zakresie informacji prezentowanych przez banki w raportach rocznych 4.1. Informacje na temat ryzyka jako element raportu bankowego. Oprócz wszystkich wymienionych powyżej informacji prezentowanych w raportach rocznych na szczególną uwagę zasługuje niewspomniany dotąd problem zarządzania ryzykiem. Ryzyko towarzyszy każdej działalności gospodarczej – także działalności bankowej. Zarządzanie i kontrolowanie ryzyka ma istotne znaczenie dla efektywnego funkcjonowania wszystkich podmiotów gospodarczych. W bankowości problem ten ma szczególne znaczenie ze względu na traktowanie banków jako szczególnego rodzaju instytucji zaufania publicznego. Mają one bowiem, działając w warunkach ryzyka gospodarczego, zapewnić bezpieczeństwo powierzonym im środkom finansowym. Jak już wspomniano, jednym z podstawowych celów raportów rocznych jest dostarczenie inwestorom wyczerpujących informacji na temat czynników mogących wpłynąć na podejmowane przez nich decyzje inwestycyjne. Każda taka decyzja wymaga rozważenia z jednej strony spodziewanego zysku, a z drugiej – ryzyka. Inwestorzy poszukują więc odpowiedzi na pytanie, jak je ograniczyć i tym samym zmniejszyć prawdopodobieństwo poniesienia straty, ale także jak je wykorzystać do osiągnięcia ponadprzeciętnych zysków. Raporty przedstawiają aktualnie osiągnięty przez spółkę wynik finansowy, natomiast nie są w stanie określić z całą pewnością wielkości tego wyniku w przyszłości. Prognoza przyszłych przepływów pieniężnych związanych z daną inwestycją leży w gestii inwestora. Dlatego też szczególnie istotną pozycję w raportach.

(11) Raport roczny banków jako źródło informacji dla inwestorów. 161. rocznych powinny zająć informacje dotyczące rodzajów podejmowanego ryzyka oraz stosowanych metod zarządzania nim. Obecnie wymagany zakres ujawnień na temat ryzyka nie jest szeroki i w powszechnej opinii niewystarczający. W tym obszarze czekają polskie banki dwie poważne zmiany. Pierwsza z nich to nowelizacja ustawy o rachunkowości wprowadzająca obowiązek prezentacji informacji dotyczących ryzyka. Druga, spodziewana w dalszej perspektywie czasowej, to wdrożenie zasad Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej. 4.2. Nowelizacja ustawy o rachunkowości. W celu pełnego zharmonizowania przepisów polskiego prawa bilansowego z regulacjami IV dyrektywy 78/660/EWG w sprawie rocznych sprawozdań finansowych niektórych rodzajów spółek i VII dyrektywy 83/349/EWG w sprawie skonsolidowanych sprawozdań finansowych wprowadzono w Polsce nowelizację ustawy o rachunkowości14. Nowelizacja ta dotyczy przede wszystkim uszcze gółowienia i rozszerzenia informacji prezentowanych w sprawozdaniu finansowym, a także wymogów co do jego badania i publikowania. W kwestii rozszerzenia informacji zawartych w sprawozdaniu finansowym wskazano konieczność przedstawienia w sprawozdaniu z działalności jednostki wszelkich istotnych danych dotyczących: – przewidywanego rozwoju jednostki, – ważniejszych osiągnięć w dziedzinie badań i rozwoju, – aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej, – instrumentów finansowych w zakresie rodzajów ryzyka, na jakie narażona jest jednostka, – przyjętych metod zarządzania ryzykiem. Spółki publiczne, zgodnie z tą regulacją, są zobowiązane do zaprezentowania w raporcie rocznym „istotnych czynników ryzyka i zagrożeń, z określeniem, w jakim stopniu emitent jest na nie narażony”. W sprawozdaniu finansowym wszelkie informacje o ryzyku ujmuje się w informacji dodatkowej. Dodatkowo, w przypadku banków, powinna ona uwzględniać informacje o celach i zasadach zarządzania ryzykiem, z zaznaczeniem podziału ryzyka na poszczególne rodzaje15. Ustawa o zmianie ustawy o rachunkowości została uchwalona przez Sejm 30 kwietnia 2004 r.16 i weszła w życie 10 lipca 2004 r. Jej ustalenia po raz pierw14. Zmiana ustawy o rachunkowości, www.twoja-firma.pl, marzec 2004. M. Marcinkowska, op. cit., s. 17.. 15 16. 1535.. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o rachunkowości, Dz.U. nr 145, poz..

(12) Joanna Krasodomska. 162. szy miały zastosowanie do sprawozdań finansowych sporządzonych za okres sprawozdawczy zaczynający się nie wcześniej niż 1 stycznia 2004 r.17 4.3. Wprowadzenie zasad Nowej Umowy Kapitałowej. Istotne zmiany w sprawozdawczości banków wywoła również wdrożenie zasad Nowej Umowy Kapitałowej. Umowa ta jest nowelizacją Pierwszej Umowy Kapitałowej obowiązującej banki od 1992 r. Została ona, podobnie jak poprzednia, opracowana przez Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego18. Jej podstawowym celem jest doprowadzenie do wzrostu stabilności systemu bankowego, poprawy warunków równej konkurencji w sektorze bankowym oraz lepszego odzwierciedlenia faktycznego poziomu ryzyka ponoszonego przez bank w procesie ustalania poziomu kapitału utrzymywanego dla jego zabezpieczenia19. Nowa Umowa Kapitałowa składa się z trzech wzajemnie uzupełniających się filarów: minimalnych wymogów kapitałowych, procesu kontroli nadzorczej oraz dyscypliny rynkowej. W kontekście publikacji informacji przez banki najważniejsze znaczenie ma filar trzeci. W filarze tym podkreślono bowiem, że zwiększona jawność i przejrzystość informacji pozwoli uczestnikom rynku ocenić podejmowane przez bank ryzyko i jego zdolność do absorpcji strat. Publikacja odpowiednio szerokich informacji w raportach, których odbiorcami są konkurenci, inwestorzy i klienci, motywować będzie również banki do dbałości o wyniki finansowe i wszelkie inne dane o działalności banku. Podkreślając konieczność zwiększenia zakresu publikowanych przez banki informacji, zwrócono uwagę na znaczenie jednolitych międzynarodowych standardów rachunkowości opracowywanych przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB), z którą blisko współpracuje Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego20. W Umowie przedstawiono również wymagania dotyczące częstotliwości prezentowania informacji przez banki. Najbardziej istotne informacje powinny być publikowane w cyklu półrocznym, bardziej ogólne założenia metodyczne, defini17. P. Rybicki, Sprawozdania finansowe po zmianach, www.infor.pl, kwiecień 2004.. Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (Basle Supervisory Committee) powstał pod koniec 1974 r. z inicjatywy prezesów banków centralnych państw Grupy G10. Obecnie jego członkami są: Belgia, Francja, Holandia, Japonia, Kanada, Niemcy, Stany Zjednoczone, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy, Luksemburg, Szwajcaria i Hiszpania. Podstawowym celem Komitetu jest rozwijanie międzynarodowej współpracy w zakresie doskonalenia regulacji prawnych działania nadzoru bankowego i koordynowania tego nadzoru. 18. A New Capital Adequacy Framework. Consultative Paper Issued by Basel Committee on Banking Supervision, Basel, June 1999. 19. P. Dziekoński, Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa – konsekwencje dla rynku kredytowego, Materiały i Studia nr 164, NBP, Warszawa 2003, s. 54. 20.

(13) Raport roczny banków jako źródło informacji dla inwestorów. 163. cje i pozostałe informacje – corocznie. W cyklach kwartalnych należy udostępniać informacje o współczynniku wypłacalności21. Ponieważ Umowa jest adresowana do banków działających na całym świecie, podkreślono w niej, że wszelkie ujawniane informacje muszą być zgodne z regulacjami prawnymi i praktyką wynikającą z obowiązujących w kraju działania standardów rachunkowości22. W Umowie zwrócono także uwagę na fakt, że należy odpowiednio wyważyć ilość publikowanych informacji, tak aby zwiększyć przejrzystość działania banku, ale jednocześnie nie wywołać zbędnego szumu informacyjnego. Założenia trzeciego filaru mają bowiem uświadomić odbiorcom informacji, w jaki sposób interpretować określone zjawiska, i wskazać czynniki, które świadczą o nadmiernym ryzyku ponoszonym przez bank. Zwiększenie przejrzystości nie powinno być jednak okupione dezorientacją, paniką i utratą zaufania inwestorów23. Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa, podobnie jak Pierwsza Umowa Kapitałowa, znalazła odzwierciedlenie w regulacjach Unii Europejskiej. W lipcu 2006 r. dyrektywa 93/6/EWG i inne dyrektywy w sprawie adekwatności kapitałowej (określane wspólnym mianem dyrektyw CAD) zostały uchylone przez Dyrektywę 2006/49/WE z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie adekwatności kapitałowej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych (wersja przeredagowana), natomiast dyrektywa 2000/12/WE została zastąpiona Dyrektywą 2006/48/WE z dnia 14 czerwca 2006 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności przez instytucje kredytowe. Te dwie dyrektywy składają się na pakiet przepisów zwanych Capital Requirements Directive (CRD) W dniu 26 stycznia 2007 r. nastąpiła nowelizacja ustawy Prawo bankowe, która wdrożyła postanowienia dyrektywy 2006/48WE oraz dyrektywy 2006/49/WE24. Nowe przepisy weszły w życie z dniem 1 kwietnia 2007 r. 5. Podsumowanie Raport roczny jest dla spółki najlepszą formą komunikacji z otoczeniem poszukującym informacji na jej temat. Od tego, jak się w nim zaprezentuje, może zależeć jej przyszłość na rynku. Informacje zawarte w raporcie powinny być zatem prawdziwe i rzetelne, a sposób ich przedstawienia jasny i rzeczowy. Swoboda, M. Iwanicz-Drozdowska, Ewolucja regulacji w zakresie adekwatności kapitałowej banków, „Bezpieczny Bank” 2004, nr 1(22), s. 97. 21. 22 B. Nagle, Time to Get Busy… Information-based Risk Management and Tools for Basel II, Trade & Industry, Jun/Jul 2003, s. 42.. 23 Kryzysy bankowe. Przyczyny i rozwiązania, red. M. Iwanicz-Drozdowska, BFG, PWE, Warszawa 2002, s. 435. 24. Ustawa z dnia 26 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe, Dz.U. nr 42, poz. 272..

(14) 164. Joanna Krasodomska. którą dysponuje zarząd przygotowując raporty adresowane do inwestorów, stwarza możliwość podkreślenia sukcesów spółki i zainteresowania nią potencjalnych inwestorów, ale także zagrożenie „przeładowania” go zbędnymi informacjami i w konsekwencji dezorientację jego odbiorców. Wyważenie publikowanych treści jest więc bardzo istotne. Ze względu na charakter działalności banków zawartość informacyjna ich raportów rocznych ma szczególne znaczenie. Na bankach spoczywa ogromna odpowiedzialność związana z powierzonym im kapitałem, a zarazem ich funkcjonowanie nierozerwalnie wiąże się z ryzykiem. Zwiększa to znaczenie informacji dotyczących najważniejszych decyzji kierownictwa banku, stosowanych zasad corporate governance, strategii banku na przyszłość czy jego społecznej odpowiedzialności. W przypadku każdego przedsiębiorstwa wyjątkowo ważna z punktu widzenia inwestorów jest informacja nie tylko o możliwym do osiągnięcia zysku z danej inwestycji, ale także o związanym z nią ryzyku. Zawarte w raporcie rocznym banku informacje o ponoszonym przez niego ryzyku oraz procesie zarządzania nim w szczególnie istotny sposób wpływają na ich odbiór przez uczestników rynku. Istotą funkcjonowania banków jest właśnie podejmowanie ryzyka o różnorodnym charakterze, a zarządzanie nim jest koniecznością regulowaną także prawnie. Zapewnienie o tym, że zarządzanie ryzykiem w banku jest efektywne, jest więc szczególnie potrzebne jego właścicielom i klientom. Wdrożenie zasad Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej wprowadzi istotne zmiany w działalności banków. Jej regulacje, dotyczące adekwatności kapitałowej banków, formułują nowe metody pomiaru ryzyka bankowego i określają sposoby zarządzania nim. Wyznaczają również nowe standardy w zakresie prezentacji przez banki informacji na temat ryzyka. Na zaufaniu do raportów rocznych i ujawnianych w nich informacji opiera się warunkujący rozwój gospodarki proces alokacji kapitału. W najbliższym czasie polskie banki, których raporty roczne odbiegają jeszcze od światowych standardów, muszą podjąć działania zmierzające do opracowania formy i treści raportów, które będą satysfakcjonujące nie tylko dla krajowych, ale również zagranicznych, potencjalnych inwestorów. Literatura �� Dobre praktyki w spółkach publicznych 2005, Komitet Dobrych Praktyk, Forum – Corporate�� Governance, Warszawa, październik 2004. Dziekoński P., Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa – konsekwencje dla rynku kredytowego, Materiały i Studia nr 164, NBP, Warszawa 2003. Iwanicz-Drozdowska M., Ewolucja regulacji w zakresie adekwatności kapitałowej banków, „Bezpieczny Bank” 2004, nr 1(22)..

(15) Raport roczny banków jako źródło informacji dla inwestorów. 165. Jajuga K., Podstawy inwestowania na rynku papierów wartościowych, Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie, Warszawa 2002. Kryzysy bankowe. Przyczyny i rozwiązania, red. M. Iwanicz-Drozdowska, BFG, PWE, Warszawa 2002. Marcinkowska M., Roczny raport z działań i wyników przedsiębiorstwa, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004. Nagle B., Time to Get Busy… Information-based Risk Management and Tools for Basel II, Trade & Industry, Jun/Jul 2003. Nartowski A.S., Krzywe zwierciadło banku. Raport o raportach, „Gazeta Bankowa” 2003, nr 41. Nartowski A.S, Przejrzyści inaczej. Raport o raportach, „Gazeta Bankowa” 2004, nr 38. A New Capital Adequacy Framework. Consultative Paper Issued by Basel Committee on Banking Supervision, Basel, June 1999. Olchowicz I., Tłaczała A., Sprawozdawczość finansowa, Difin, Warszawa 2002. Pasławska A., Walory poznawcze raportu rocznego spółki, Prace Naukowe AE we Wrocławiu, Wrocław 1996, nr 736. Patterson R., Kompendium terminów z zakresu rachunkowości finansów po polsku i angielsku, PricewaterhouseCoopers, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 2002. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 marca 2005 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych, Dz.U. nr 49, poz. 463. Rybicki P., Sprawozdania finansowe po zmianach, www.infor.pl, kwiecień 2004. Ustawa z dnia 30 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o rachunkowości, Dz.U. nr 145, poz. 1535. Ustawa z dnia 26 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe, Dz.U. nr 42, poz. 272. Zmiana ustawy o rachunkowości, www.twoja-firma.pl, marzec 2004. Banks’ Annual Reports as a Source of Information for Investors The changes caused by globalisation in recent years have increased the importance of accurate and reliable information. Access to and skilful use of this information governs the making of rational investment decisions. In the case of banks, the information they provide is especially significant due to the role banks play in the economy and the risk associated with their operations. A source of essential information for investors is a company’s annual report. In this article, the author presents the information that Polish public companies are obliged to disclose and characterises the structure of those companies’ annual reports. She also discusses the main features of Polish banks’ annual reports in the context of foreign banks’ publications. The author draws attention to the necessary changes in regard to disclosure of information by Polish banks following the amendment of the Accounting Act and the New Basel Capital Accord..

(16)