Tom X X IX , zeszyt 6 - 1981
J O A N N A W Ó JTO W IC Z
M Ł O D Z IE Ż A W Y R A Z Y O B C E
O P R Z Y C Z Y N A C H T R U D N O Ś C I W O P A N O W A N IU W Y R A Z Ó W O B C Y C H P R Z E Z M Ł O D Z IE Ż S Z K O L N Ą
W spółcześnie, i chyba nie tylko w spółcześnie, nie istnieją języki „czyste” , bez zapożyczeń. „W iara w to , że całości narodow e m ogą być zam knięte i sa mowystarczalne pod względem słownikowym , jest jeszcze bardziej iluzorycz na niż wiara w ich samowystarczalność gospodarczą” - zauważył słusznie R. Jakobson w jednej ze swych publikacji1. N a teren ie języka polskiego 0 słuszności tego stw ierdzenia przekonać m oże S łow nik języ k a polskiego pod redakcją W. D oroszew skiego, gdzie wśród zebranego m ateriału jest m .in. 55% wyrazów pochodzenia obcego, rozpoczynających się na literę A 1 67% na literę E 2.
Naw et z pobieżnego przeglądu zawartości tego Słow nika w ynika, że dziedziny szczególnie podatne na obce wpływy językow e to głównie nauka i polityka, obok tego gospodarka, turystyka i kultura. W. Pisarek stw ierdza w jednym ze swoich artykułów , iż w wiadom ościach prasow ych co siódmy wyraz używany przez autorów jest wyrazem zapożyczonym. P odobną sytua cję zauważa w przebadanych kom unikatach prasow ych3.
Powyższe stw ierdzenia przybliżają nas do om aw ianego problem u: m ło dzież a wyrazy obce4. Jeśli bowiem leksyka obca w ystępuje w słownictwie ogólnym, to m łodzież napotyka ją na co dzień, w inna ją więc rozum ieć. Uczeń słyszy wyrazy zapożyczone w radiu, telewizji, czyta je w artykułach, duża część słownictwa obcego znajduje się także w podręcznikach szkolnych. Z rozum ieniem wyrazów obcych przez m łodzież jest jed n a k źle. D laczego?
1 Cyt. za: D . B u t t l e r , H. K u r k o w s k a , H. S a t k i e w i c z . Kultura ję z y k a polsk ieg o . Warszawa 1976 s. 42.
2 Por. H . R y b i c k a . L o sy w y ra zó w obcych w ję z y k u p o lsk im . W arszawa 1976 s. 53. 3 Por. W. P i s a r e k . O właściwy w yra z na w łaściw ym m iejscu. ..Prasa Polska" 16:1962 z. 8 s. 80.
4 Wyraz obcy rozum iany jest tu jako taki, którego pod staw ę etym ologiczną m ożna w y w ieść z języka niesłow iańskiego. W Polsce używ any jest pow szechn ie lub bywa stosow any w ja kiejś dziedzinie życia sp ołeczn ego lub nau kow ego.
JOANNA WÓJTOWICZ
P ró b u jąc odpow iedzieć na to pytanie, przeprow adziłam w kilku szko łach odpow iednie badania. O dpow iedzi m łodzieży przekonują, że na sto pień przysw ojenia przez nią wyrazów zapożyczonych mogą wpływać warunki społeczno-dem ograficzne (wiek, pochodzenie społeczne, m iejsce zamiesz kania, rodzaj szkoły), niezależnie od ucznia, i czynniki kształtow ane przez poszczególne jednostki. Należy tu czytelnictwo książek, czasopism, prow a dzenie rozm ów na tem aty literackie, stosunek do wypracowań szkolnych, sposoby radzenia sobie z tłum aczeniem niezrozum iałego słownictwa. Wszy stkie te czynniki przełożone zostały na treści ankietowych pytań po to, by z odpow iedzi uczniów otrzym ać możliwie klarowny obraz uw arunkowań.
M łodzież w ypełniała ankietę w trakcie norm alnych zajęć szkolnych. A n kieta zaw ierała 40 słów pochodzenia obcego. K ryteriam i przy ich wy borze były:
1. C zęstość-rzadkość ich w ystępow ania w słownictwie potocznym i publicystyce5. Z ogólnej sumy 40 wyrazów użytych do badań część notują listy frekw encyjne. Są to często pojaw iające się w słowniku: konstrukcja,
inicjatywa, realizacja, kontynuow ać, modernizacja, postulat, analogiczny, eksploatacja. Z ak ład ając, że wyrazy najczęstsze znane są czytelnikowi do
rosłem u, postaw iłam sobie pytanie: o ile są znane m łodzieży? Jaki jest związek m iędzy pochodzeniem ucznia, jego oczytaniem a znajom ością tej grupy wyrazów? Z list frekwencyjnych wzięłam także wyrazy najrzadsze (od 1 do 9 razy) dla spraw dzenia reprezentatyw ności list frekwencyjnych. Słowa te to: dogm atyczny, partycypować, kompetencja, aspiracja, prestiż,
riposta, preparat, adopcja, integrować, purysta.
2. W ystępow anie wziętych do ankiety wyrazów w podręczniku szkolnym: karawana, heban, termy, fo ru m , k tó re uczniowie powinni znać i rozumieć.
3. W ystępow anie w ybranego słownictwa w prasie m łodzieżowej: ekspo
zycje, eksponaty, fascynować, konwencja, anulować, renomowany, rezer wuary, zlokalizow ać, rywalizacja.
4. Pozorna m otyw owalność wyrazów. Chodziło tu o takie zapożyczenia,
któ re ze względu na brzm ienie m ogłyby prowadzić do poprzestania na ludo wej etym ologii i zaniechania poszukiw ań właściwego znaczenia. Częstość ich w ystępow ania w słow niku frekwencyjnym waha się od 0 do 10 razy. Miesz czą się tu: koncept, faw oryt, korpus, demonstrator, interwenient, dyskw ali
fikacja, ekspedycja, in corpore, indagacja.
By w ypełnianie ankiety nie było dla m łodzieży nużące, zastosowałam cztery grupy pytań. W pierwszej chodziło o wytłum aczenie znaczenia 15 po danych słów obcych lub zastosow ania danych wyrazów w zdaniu. Druga grupa pytań w ym agała podania skojarzeń, jakie nasuw ają się w związku z danym i wyrazami obcymi - hom onim am i. W trzeciej grupie chodziło
5 W ykorzystano tu: S łow n ictw o w spółczesn ego ję z y k a p o lsk ieg o . L isty frekw encyjne. T. 2: D ro b n e w ia d o m o ści p ra so w e. T . 3: P u b licystyk a . W arszawa 1974-1975.
o zakreślenie właściwej odpowiedzi z trzech możliwych, podanych do wy boru. Najczęściej były to specjalnie dob ran e wyrazy, k tóre m ogłyby k o ja rzyć się z innymi o podobnym brzm ieniu, lecz zupełnie różnym znaczeniu. Na czwartą grupę pytań składało się 10 zdań, w ybranych uprzednio z p o d ręcznika do historii dla klasy V6 i czasopisma m łodzieżow ego „Świat M ło dych” , zawierających słowa pochodzenia obcego. Chodziło o zastąpienie podkreślonego słowa obcego odpow iednikiem polskim .
A nkietow ani (ogółem 254 osoby) to uczniowie ostatnich klas szkół po d stawowych i średnich (liceum i technikum ) z trzech środow isk; dużego, m ałego m iasta oraz ze wsi.
Ogólny obraz wyników jest następujący: 58% m łodzieży m a przysw ojone słownictwo obce użyte w ankiecie, 25% nie p ró b u je naw et budow ać od po wiedzi, ponad 17% daje odpowiedzi błęd n e. W yrazy obce połisemiczne nie są dobrze znane m łodzieży. Tylko 2,5% badanych p o dało przy nich trzy trafne konteksty.
M ożna przypuszczać, że wysoki w skaźnik „braków odpow iedzi” jest wynikiem tego, iż m łodzież: 1. nie rozum iała polecenia, albo 2. nie p o tra fiła, ze względu na niski stopień obeznania z wyrazam i obcymi, podać p ra widłowej odpowiedzi. D ruga z przyczyn jest bardziej praw dop od ob na, b o wiem prowadząca badania tłum aczyła ankietow anym polecenia, a w trakcie wypełniania ankiety w yjaśniała ew entualne wątpliwości. Być m oże, iż przyczyna tkwi także w tym , że badania były przeprow adzone w w arunkach przypom inających egzam in (m łodzież ankietow ano w szkole, na lekcjach, w obecności nauczyciela). M ożliwe, że w w arunkach bardziej sw obodnej at mosfery i przy daniu respondentom odpow iednio dłuższego czasu wyniki byłyby lepsze.
Przeprow adzone badania zdają się potw ierdzać powszechny pogląd, że środowisko dom owe ucznia m a decydujące znaczenie dla przysw ojenia przez m łodzież słownictwa obcego. O znajom ości tego słow nictwa decyduje też poziom kulturalny ucznia, w yrażający się między innymi szerokością jego zainteresow ań czytelniczych. Czynnikiem w arunkującym obycie języko we uczniów jest także rodzaj szkoły (najbardziej kom petentni są tu ucznio wie liceum). O bok przyczyn społeczno-dem ograficznych obycia językow ego (które świadomie om ówiłam tutaj krótko) analiza ankiet nasuwa jeszcze inne powody słabej kom petencji językow ej m łodzieży. Chodzi o przyczyny wew nętrzno j ęzykow e.
Część słownictwa w ykorzystanego w ankiecie należy do słownictwa używanego rzadziej. Niemalże wszystkie wyrazy tego typu opanow ane są przez m łodzież słabo. Pierwsze m iejsce w tej klasyfikacji zajm uje słowo:
partycypować. Trafnie rozum ie je tylko ok. 7 % , podobnie prestiż (tylko 6 H istoria d o klasy V. Oprać. G. M arkowski. W arszawa 1976.
90 JOANNA WÓJTOWICZ
13% stanow ią odpow iedzi dobre). Przy słowie riposta w ystępuje ponad 53% braków odpowiedzi. N ajlepiej opanow ane są wyrazy, z którym i zetknęła się m łodzież w klasach m łodszych. Karawana, heban, termy znane są prawie 70% ankietow anych, przy czym heban, jako mniej używany w późniejszej praktyce szkolnej i w życiu codziennym , jest znany w sposób dostateczny tylko przez 32% uczniów. Z byt częste używanie danego słowa w innym kon tekście niż rzeczywisty (np. przenośne) staje się przyczyną wypaczania u dzieci praw idłow ej reakcji na jed no stk ę leksykalną. D zieje się tak z je d nym z wyrazów ankiety. Forum - słowo poznane bardzo wcześnie przez m łodzież (kl. V ) - w wyniku używania go obecnie w innych kontekstach (np. nazwa czasopism a, hotelu) zatraciło dla respondentów rzeczywiste znaczenie. 18% ankietow anych p odaje błędne odpow iedzi, a 33,5% nie odpow iada wcale. Typow e dla om awianych badań jest również to, że naj więcej trafnych odpowiedzi po d ała m łodzież przy zdaniach sprawdzających b iern ą znajom ość słów obcych. Pow ażne kłopoty pow stały, gdy uczniowie m usieli sami tworzyć now e, właściwe form y wypowiedzi.
N ieum iejętność radzenia sobie z zapożyczeniam i nie dotyczy tylko, jak m ogłoby się wydawać, słownictwa statystycznie rzadkiego. Przeczą tem u k olejne przykłady w ynotow ane z przeprow adzonych badań ankietowych. N a przykład praw ie 50% uczniów nie potrafi podać popraw nej definicji
postulatu, który to wyraz pojaw ia się przecież tak często przy różnych
okazjach. 20% nietrafnych odpow iedzi notujem y przy często spotykanej
inicjatywie7. P róbą w ytłum aczenia tego stanu m oże być fakt, że powyższe
przykłady spotyka się najczęściej w artykułach czy audycjach społeczno-po litycznych, a tych nie zawsze m łodzież słucha.
W gorszej sytuacji są zapożyczenia, któ re w języku polskim m ają różne znaczenia przy jednakow ym brzm ieniu. N a przykład słowo korpus posiada 10 różnych znaczeń, a w ankiecie tylko 5 osób z 254 badanych wymienia 3 możliwe zastosow ania tego rzeczownika. Podobnie przy koncepcie znaj dujem y tylko u ok. 1% uczniów wszystkie trzy konteksty. Trzy trafne uży cia słow a eksploatacja podaje 0,4% ogółu badanych. W yraz ekspozycja ponad 77% kojarzy tylko z jednym znaczeniem .
Przedstaw ione wyniki badań pozw alają przypuszczać, że m łodzież czy tając artykuły w prasie, słuchając audycji, nie odbiera ich odpow iednio, bowiem po prostu nie rozum ie wielu użytych tam słów. Stan ten nie byłby taki niepokojący (w końcu nie trzeba koniecznie znać wszystkich słów ob cych), gdyby m łodzież w razie wątpliwości sięgała do słow nika wyrazów obcych. Jednakże różnie reaguje ona na słownictwo obce, użyte w czytanym tekście. N a podstaw ie przeprow adzonych badań da się wyznaczyć co naj m niej kilka dróg w ybieranych w takim wypadku. M ożliwe jest więc: 1. Sięg
nięcie do słow nika wyrazów obcych. 2. C ałkow ita rezygnacja ze zrozum ienia napotkanego, nie znanego wyrazu obcego (uczeń nie stara się w tym wypad ku zaradzić tem u przez sięgnięcie do odpow iedniej lektury8). 3. Skierow a nie pytania do najbliższego środowiska: kolegów , rodziców, nauczycieli9. M ożna przyjąć, że pom oc ze strony kolegów czy rodziców nie zawsze ow ocu je dobrze, bowiem może być tak, że np. kolega udzielający porady języko wej sam może jej potrzebow ać. 4. M oże wystąpić próba zrozum ienia sem an tyki wyrazu przez powiązanie przypuszczalnego znaczenia danego wyrazu z szerszym kontekstem zdaniow ym 10. 5. M ożliwa jest i taka sytuacja, w k tó rej uczeń będzie szukał m otywacji sem antyki danego wyrazu w jego budo wie słow otw órczej.
O statni kierunek drogi wybranej przez nie zorientow aną w sem antyce wyrazów m łodzież nasuwa dalszą, praw dopodobną przyczynę pom yłek młodzieży w definiowaniu podanych im zapożyczeń. M ożna by ją określić jako błędy wynikające z poszukiw ania m otyw acji. W ydaje się, iż odpow ied nią ilustracją tego sądu będą następujące dane: purystę część osób określa jako człowieka, który barwi tkaninę na kolor purpurow y. Partycypować kojarzy się jednem u z ankietow anych z term inem gram atycznym participium , który poznał praw dopodobnie przy okazji nauki języka obcego. Inny, nieprawidłowo dzieląc preparat na niby-m orfem y, kojarzy go sobie z wyra zem para (rozum ianym tu jak o ciało w stanie lotnym , np. para w odna) i objaśnia preparat jak o przyrząd do usuw ania nagrom adzonej pary ze zbiorników z gorącą wodą.
Zwyczaj przenoszenia sem antyki jednego wyrazu na drugi jest szcze gólnie częsty przy występowaniu w danym języku wyrazów o podobnym brzmieniu. A nkietow y demonstrator był dla niektórych rów noznaczny z demonstrantem, adopcja z adaptacją, przym iotnik renom ow any z reno
wacją. Pom ieszanie wyrazów w przytoczonych parach m oże być spow odow a
ne niekiedy czynnikami słowotwórczymi. N a przykład ob a wyrazy: dem on
strator i demonstrant, mimo różnego znaczenia słow nikow ego, m otyw ow ane
są przez ten sam czasownik. Sytuacja ta oraz żywotność i podobna funkcja sufiksów tych wyrazów -ant, -ator w system ie słow otw órczym języka pol skiego11 pow oduje, że oba różne wyrazy rozum iane są niekiedy jednakow o.
8 T akie stanow isko za jęło 12% m łod zieży, czem u jed n ak n ie n ależy bezkrytycznie w ie rzyć. Liczba osób rezygnujących z jakiejkolw iek pom ocy słow n ik ow ej jest z pew n ością o w iele większa.
9 26% p od aje, iż kieruje sw e pytania do k olegów , tyle sam o do rodziców , 19% d o nauczy ciela, reszta radzi sob ie sama.
10 J. L yons (W stęp d o ję z y k o z n a w stw a . W arszawa 1975 s. 451) stw ierdza, że wyrazy w kon tekście rozum iane są przez czytelników lep iej. P odobn e w n ioski pod aje w sw ej pracy W . Pisa rek (Jak m ie rzyć zro zu m ia ło ść tekstu. „Z eszyty P rasoznaw cze” 1969 z. 4 s. 49-55).
11 S ło w n ik ję z y k a p o lsk ieg o pod red. W . D o ro szew sk ieg o zaw iera 147 wyrazótr z sufik- sem -ant i 411 z sufiksem -ator.
92 JOANNA WÓJTOWICZ
P o dob na sytuacja zachodzi z wyrazam i ankietowym i adopcja-adaptacja, pu-
rysta-pury tanin. O bie pary m ają żywotne form anty obce (-ista, -izm, -acja)
wykorzystyw ane do tw orzenia nowych zapożyczeń12. O ile jednak niektóre z form antów tw orzą pew ne, stałe form acje słownikowe (np. -izm tworzy nazwy abstrakcyjne, -istall-ysta, -anin nazwy osobow e, a form ant -acja m ianuje czynności), o tyle form ant -ator nie chce podporządkow ać się re gułom (w słownictwie ogólnym przew ażnie tworzy nazwy osobow e, ale w leksyce specjalnej także nazwy przedm iotów )13. Ta wielorakość funkcji form antu m oże stanow ić istotną przyczynę trudności w rozum ieniu danego leksem u. F o rm an t ów stanie się elem entem mylącym dla tych, którzy k o ja rzyć będą znane sobie kategorie wyrazów, w skład których wchodzi ten form ant, z podobnym i (tylko zew nętrznie) słowami. Taki tok myślenia wy brali praw dopodobnie badani, kojarzący zupełnie odległe semantycznie wyrazy. W ankiecie znalazły się również wyrazy przejęte do naszego sy stem u leksykalnego na zasadzie cytatu (przykładem in corpore). Tego typu form acje spraw iały m łodzieży szczególną trudność, bowiem ich budow a nie kojarzyła się w tym w ypadku z żadnym elem entem rodzimym czy obcym, przejętym przez język polski.
Przed rozpoczęciem analizy uzyskanych odpowiedzi posegregowałam wyrazy w chodzące w jej skład na trzy zasadnicze grupy. Pierwszą tworzyły te leksem y obce, które m ają równoważniki w języku polskim (należą tu:
koncept, ekspozycje, fo ru m , renom owany, rezerwuary, zlokalizow ać, ry walizacja, term y). G rup ę drugą stanow ią zapożyczenia posiadające syno
nimy bliższe (eksponaty, fascynować, konwencja, anulowali). O statnią wreszcie tw orzą hasła z synonim am i dalszymi (eksploatacja, fa w oryt)u .
T eoretycznie wydawać by się m ogło, że zapożyczone wyrażenia z grupy pierwszej będą, z pow odu istnienia jednoznaczników polskich, znane m ło dzieży n ajlepiej. Przypuszczenie to okazało się złudne15. W yrazy posiada jące ścisłe równoważniki są w dużej m ierze nie znane uczniom. Objawia się to w b raku odpowiedzi. N atom iast te leksem y, które posiadają jedynie synonimy dalsze - są więc tru d no przetłum aczalne - m ają więcej odpowiedzi nietrafnych niż braków odpowiedzi. Sytuacja taka, wydaje się, może mieć kilka przyczyn. Uczniowie m ogą w danej chwili nie pam iętać ścisłego
12 Ż yw otn ość tych form antów potw ierdza In deks a tergo (pod red. D . G rzegorczykow ej, J. Puzyniny. W arszawa 1973) do Słow n ika ję z y k a p o lsk ieg o pod red. W . D oroszew sk iego oraz praca R . G rzegorczykow ej Z a rys sło w o tw ó rstw a p o lsk ieg o (W arszawa 1972 s. 63-77).
13 G r z e g o r c z y k ó w a, jw .; T. S m ó ł k o w a. N o w e słow n ictw o polskie. B adania r z e c zo w n ik ó w . W rocław -W arszaw a-K rak ów -G d ań sk 1976 s. 36.
14 Por. p od ział, jaki zaproponow ała D . W esołow sk a w artykule Stopień zrozu m ien ia p r z e z m ło d z ie ż licealną term in ów n a u k o w ych obcego p o c h o d ze n ia („P olon istyka” 20:1967 nr 1 s. 38-44).
15 P otw ierdziły się w ięc wyniki badań W eso ło w sk iej, która tw ierdzi, że przyswojenie leksyki obcej nie jest w arunkow ane przez istnienie lub brak odp ow ied nika polsk iego danego zapożyczenia.
określenia zapożyczenia, łatwiej więc im zdefiniow ać daną jed n o stk ę leksy kalną opisowo. Podanie odpow iedzi, najczęściej b łęd n ej, przy określaniu synonimów dalszych świadczy o tym, że dany uczeń przekonany jest o przy swojeniu leksem u. Być m oże, nie znając dobrze synonim u polskiego ja k ie goś zapożyczenia, śmielej pró b uje definiować dany wyraz, licząc, że z pow o du braku dokładnego odpow iednika rodzim ego naw et m ało precyzyjne określenie uznane zostanie za w ystarczające. Inną przyczynę wydaje się mieć sytuacja, w której w ystępują braki odpowiedzi. M ożna przypuszczać, że wy nikają one z tego, iż niektóre zapożyczone wyrazy straciły dla uczniów swą obcość, asymilowały się na tyle w słownictwie polskim , że m ało uw ażne oko nie zwróci uwagi na elem enty nie rodzim e. Z a wyrazy typow o polskie, w edług powyższego kryterium , badana m łodzież uznała np. konstrukcję, czasowniki
fascynować, zlokalizow ać. Nie m ożna wreszcie wykluczyć i tego, że spore
braki słownikowe m łodzieży w ynikają z niedostatków ankiety, z konieczności ograniczającej się do określonej liczby jed n o stek językow ych pochodzenia obcego. Sytuacja tak a jest jed n a k nieodłącznym elem entem związanym z b a daniam i ankietowym i i statystycznymi. Częściowym rozw iązaniem tego p ro b lemu może być dalsze prow adzenie podobnych badań na coraz to innym m ateriale słownikowym.
Podsum owanie przeprow adzonych analiz przedstaw ia się następująco: 1. Stosunkowo m ało ankietow anych osób p o d aje odpow iedzi trafne (ok. 50% ).
2. Największe trudności n o tu je się przy zapożyczeniach term inów po- lisemantycznych. Najczęściej m łodzież p o daje jed n o określenie z ponad trzech możliwych.
3. M łodzież myli znaczenia wyrazów posiadających podobną wymowę lub pisownię (np. pu rysta-purytanin, d em o n stran t-d em o n strato r).
4. Najlepiej radzą sobie uczniowie z wyrazami pochodzenia obcego, k tó re w ankiecie występują w szerszym kontekście. M łodzież m oże bowiem domyślić się znaczenia jednego, niezrozum iałego elem entu zdania, rozu m iejąc dobrze pozostałe.
5. Bardzo dobrze opanow ane są wyrazy, które w ystępują w po dręczn i kach szkolnych z podaną tam definicją realnoznaczeniow ą.
.6. Rów nież częstość występowania term inów zapożyczonych w czaso pismach, audycjach radiowych i telewizyjnych wpływa na d o b re, trafne używanie ich przez uczniów.
7. Przyswojenie przez m łodzież słownictwa zapożyczonego zależy w n a j większym stopniu od środow iska dom owego i rodzaju szkoły16.
16 Por. Z . B o k s z a ń s k i , A. P i o t r o w s k i , M. Z i ó ł k o w s k i . S ocjologia ję z y k a . W ar szawa 1977 s. 94-105; Z . B o k s z a ń s k i . U w arstw ienie sp o łeczn e a kon cepcje ró ż n ic ję z y k o w ych w socjolingw istyce. „Kultura i S p o łeczeń stw o ” 16:1972 z. 2 s. 107-113; A . P i o t r o w s k i , M. Z i ó ł k o w s k i . Z ró żn ico w a n ie ję z y k o w e a stru ktura sp o łeczn a . W arszawa 1976.
94 JOANNA WÓJTOWICZ
L ES J E U N E S E T L E S M O TS É T R A N G E R S Sur les cau ses des difficultés de l’assim ilation de m ots étrangers
par les élèv es
R ésum é
L ’article a pour but de m ontrer les causes de la faible connais sancc des m ots étrangers chez les élèv es. O n s ’est servi d'un questionnaire spécial conçu à cet effet. La recherche a porté sur d es un ités ch oisies du vocabulaire courant, du vocabulaire de h. presse et de celui des m anuels scolaires.
Il résulte de l ’étu d e que les facteurs rendant aux jeu n es difficile l’intelligen ce des emprunts son t les suivants: l’origine sociale des élèv es, le d om icile, le type de l’établissem en t scolaire fré qu en té (facteurs ex tern es), le caractère im m otivé du m ot (facteur intern e). C e dernier facteur expliq ue p. ex. les erreurs résultant de la paronym ie: ren om ow an y ’ren om m é’ : renow acja ’rén o vation ’, p u rysta ’puriste’ : pu rytan in ’puritain’.
