OrCYTCTBBe 'IeTIOrO MOp<}JOJIOnl'lecKOrO DOpora B rJIaBBO~ AOJIOMBTe CT8.JIO npB'lBBoii TOrO, 'lTO Be npOB30DIJIa. 'IeTKaa ,D;H4*Pe~8ltBJI Ra 4>8ltBaJIbBhle 30Bhl Me)lC)O' CPPOBTOM DJIaTCPOPMhI B JIaryBoii.
Mmcpo-cp~aJIbBhle rOpH30BThI B 3TOB 30Be DIBpoxo pacnpo-cTpaHeBhI B IDIaDe. no MHeHBlO asTopa B paii:<>He 1ie.lIBI(a - qapm Be 6b1JIO DaJIeoreorpacpB'Iecx:HX yCJIO-BBH cDoco6CTByro~ 06Pa30BaBmO Mop<}JOJIOnl'le-cxoii cpoPMhI THUa 6aphepa. MOPCPoJIonl'lecxaJI cpopMa rJIaBBOrO ;J;OJIOMBTa B 3TOM paiioBe ODpe;J;e.IDleTCJl XaK xap60BaTIlaJI IDIaTcpopMa.
OrJIo)KeBBJI oTlCpbIToro 6acceiiHa 3TO B3BecTHJIKH. OrJIO)KeBBJI xap6oRaTHoii DJIaTCPOPMhl - 3T0 AOJIO-MBThI.
3n 3aKOBOMeOBOCTh, HMelOiQaJl
ce,D;HMeBTaII,HOB-HId reBe3BC, Be 6hIJIa H3MeBeHa BBTeBCBBIILIMB ,lI;Ha-reBeTH'IecKHMB npo~tlccaMB. 3T0 OABa B3 OCBOBHhIX
JIBTOCP~aJIbBhIX 06YCJIOBJIeBHOCTeB rJIaBHOrO AOJIo-MBTa B ceBepHoii 'IaCTB 6acceiiBa.
B CTane npe;J;CTaBJIeBa xpaTKaJI xapaxTepHCTBXa XOJIJIeXTOpcxux CBOHCTB rJIaBBOrO AOJIOMHTa. nOpB-CTOCTh H npo~aeMOCTh ODHCLIBaeMhIX OTJIQ)xeHHii: lDDKe oDpeAeJIeHBOi TeopeTH'lecxH Ha OCHOBaHHH THUOB ropHhIX nopo;!;. nepBH'ImUI DOPHCTOCTh H npo~ MOCTh B paioHe 1ieJIHn:a-qapB3 3Ra'DITeJIhBO orpaHH-'IeRa pa3BI>IMH ,lI;HareBeTH'leCXHMH npo~eccaMII.
OrJIO:lKe~ rJIaBHOrO ;!;OJIOMBTa B paioHe 1ieJIH-u;a - qapm HBJIJ[IOTCJI BalDILIM 06"LeXTOM DOHCXOB Me-CTopo:lK;J;eHBi Be4rru, 'lTO no,IJ,TBep~ nOCJIe;J;HHe 3IP4>eXThI 6YPOBhIX pa60T.
TADEUSZ MAREK PERYT, LECH ANTONOWICZ, STEFANIA ROMAN Panstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa; Biuro Geologiczne Geonafta
o
SEDYMENTACJI OOLOMITU GWWNEGO W REJ()NIE BUKA
Badania wykonap.e w romych ~ach zbiornika cechszty6.skiego dow<Kizl!, re sedymentacja na obszarze peryferycznej ~sci zbiornika dolomitu glownego miala charakter cykliczny (np. 21, 26), chociai: nie ws~dzie jll stwierdzono np. 24). Fakt istnienia cyklicznoSci sedymen~
tacji dolomitu gJ:ownego, dobrze odwzorowanej
zmiana-mi wlaSciwoSci zbiornikowych korelowalnych na znacz-nych obszarach w PoIsce p61nocno-zachodniej (25), im-plikowal moZliwosc stwierdzenia podobnej cyklicznoSci i podobnych zmian przestrzennych wlaSciwoSci zbiorni-kowych w p61nocnej ~ci obszaru przedsudeckiego. Jako obiekt badati, ktorych celem byla rekonstrukcja warunk6w sedymentacji dolomitu glownego na tym
drugim wymienionym obszarze, wytypowano stref~ plat-formy w~glanowej dolomitu glownego w rejonie Buka. Rejon ten byl dotychczas przedmiotem badan
petro-Rye. 1. Obszar badmi
I - otw6r wiertniczy, 2 - otw6r wiertniczy om6wiony w ar-tykule, 3 - milli:szosc utwor6w dolomitu gl6wnego, w m
Fig. 1. Area studied
1 - well,2 - well studied, 3 - thickness of the Main Dolomite, in metres
UKD 552.543(438.222) graficznych i litologiczno-facjalnych E. rnowackiego (13, 14), ktory stwierdzil m.in. obecnosc szerokiej strefy barierowej, granicZllceJ ze strefll gJ:~bokiego szelfu. Na poludnie od bariery wystwuje - zdaniem tego autora (14) - strefa plytkiego szelfu. Wedlug E. rnowackiego (14, s. 307) nie jest moZliwe jednoznaczne wyromienie wllskiej strefy barierowej, typowej dla zbiornika dolomitu gJ:ownego.
Analizll
sedymentologicznll i mikrofacjalDll obWto 7 profili otworow wiertniczych: Brzoza 1, Buk 18, Dopiewo 2, Gaj 2, Gaj 3, Jankowice 3k oraz Swadzim 1 (ryc. 1). 'l»odczas profIlowania sedymentologicznego utwor6w dolomitu gJ:ownego oraz p6iniejszej weryfikacji ·obserwacji.makroskopowych przez badania plytekcien-kich zastosowano takll samll proporcj~ badawczll, jakll przyj~to podczas badan dolomitu glownego w Polsce p6lnocno-zachodniej (25). Przy opisie skal w~glanowych
zastosowano klasyfikaci~ Dunhama (8) wedlug pisowni zaproponowanej przez K. Jaworowskiego (19).
OM6WIENIE WYNIK6W BADAN
Sekweneja. W najnii:szej ~ dolomitu gJ:ownego
wyS~pujll zrekryst8Iizowane dolomity ziarniste, 0
teks-turze - jak moma wnosic z reliktow - pakstonu, barwy jasnej, przykryte dolomitami ziarnistymi barwy szarej . (ryc. 2). Powyrej wyS~pujll dolomity bezowe
zrekrys-talizowane z wyrainymi reliktami ziarn nieszkieletowych oraz bioklastow. W goroej c~ tego kompleksu moma rozpoznac teks~ pakstonu. Omawiane dolomity stop-niowo przechodzll - ku gorze profilu - w dolomity szare, makroskopowo gJ:ownie masywne. (w plytkach cienkich niekiedy stwierdza si~ wyraine warstewkowa-nie). W najnii:szej cz~sci sll to zrekrystalizowane pakstony peloidowe, a nast~pnie pakstony i greinstony ziarniste. Wsrod ziarn moma rozpoznae obecnosc zarowno ziarn nieszkieletowych . (glownie peloidow), jak i bioklastow (gI6wnie mal2:ow). Wyzej wystwujll, bioklastyczne
BRZOZA1 III BUK 18 III M xx 0'" 'G6 . . 6 A
•
•
•
• •
•
•
3DII! III 11+ I GAJ 2•
A• •
•
•
XXBWP 'I!JW I!JWP ·<lW ,.W • flWP -. '.;",:
"R; • 'G •• •
A ••
A•
S'MDZN 1• •
3D'12.5 A•
• 0 III ~. ~ • G • G xx xx GAJ 3 30465 A .-'0<> III .Ge eG6"
8G ·eo "G • <>G do <>G-..
\~ "0 DOPIEW02 '" W '" w A•
A A A•
:. JANKOWICE 3k III 300.0• •
A A XX :Ge "OG "G "cloG E)XX· G El 1 @ 2 3 r!l 4 ~ & xx 8 AA 7 111118Rye. 2. Wyksztalcenie badanych profili dolomitu g16wnego I - ooid, 2 - wadoid, 3 - peloid, 4 - bioklast, 5 - ziarno
w~glanowe (nieokreslone), 6 - sleala zrekrystalizowana, 7 - an-hydryt, 8 - brak rdzenia, G - greinston, P - pakston, W - wakston, M ~ madston: Kropki po prawej stronie slupk6w litologicznych oznaczajll miejsce pobrania pr6bki do
badan mikrofacjalnych
Fig. 2. Studied sections of the Main Dolomite I - ooid, 2 - vadoid, 3 - peloid, 4 - bioclast, 5 - carbonate grain (undifferentiated), 6 - recrystallized rock, 7 - anbydrite, 8 - no core, G - grainstone, P - packstone, W - wackestone, M - mudstone. Points of the right hand of litho logical columns
show place of sampling for microfacies study
maIZoraczki, slimaki, otwornice (Ammodiscus, jednose-ryjne) oraz mszywioly. Nad nimi wystwujll bioklastyczne wakstony i pakstony (rye~ 2) z zespolem malZowo-mal-roraczkowym, a w najwyi'3Zej e~Sci dolomitu gl6wne-go - dolomity zrekrystalizowane, miejscami zailone i warstwowane.
IoterpretaCjL Wyksztalcenie profilu dolomitu gl6w-nego wskazuje na persystentne warunki podp}ywowe, lagunowe (34, Fig. I; 15) miejscami plytsze (blisko plycizn greinstonowyeh _lub po lagunowej stronie kompleksu barier ooidowyeh, stwierdzono w Jankowieaeh). Biorlle pod uwag~ zmian~ barwy skal oraz obecnosc skal zrekrys-talizowanyeh blisko granie wyr6Znionyeh metodami geo-fizycznymi, moma wyromie trzy eykle w obrt;!bie dolomi-tu glownego, ehoe ieh geneza jest enigmatyezna. Jesli
WiIlZ8C
oWIl cyklicznose ze spadkami poziomu morza, to przypadek omawianego otworu wskazuje, ze wahaniapoziomu morza byly na tyle male, ze nie zaznaezaly si~ w zapisie litologieznym, i wynosily raczej kilka niz dziesilltki metrow. CaIy profil dolomitu glownego ma eharakter lekko transgresywny.
Buk 18
Sekweucja. W dolnej e~sci dolomitu gl6wnego wy-st~pujll dolomity zrekrystalizowane (rye. 2) z wyrainymi reliktami ziarn (rye. 3A), co sugeruje, Ze dolomity te prawdopodobnie reprezentujll, seri~ ziarnistyeh paksto-now i(lub) greinstopaksto-now. Miejscami owe relikty ziam wykazujll, cechy wadoidow, ehociai: z powodu rekrys-talizaeji trudno 0 jednoznaeznll, interpretacj~. Powyzej zrekrastalizowanyeh skal ziarnistyeh wystwujll, peloido-we greinstony, podr~nie pakstony, z bioklastami, przy-kryte zrekrysuilizowanymi dolomitami ziarnistymi, za-wierajll,eymi bioklasty, a nast~pnie masywnymi dolomita-mi 0 teksturze madstonu, z licznymi glonami z rodzaju A/gites (27), spotykanymi powszechnie na plaszczyznach
oddzielnoSci. NajwyzSZll ez~sc dolomitu glownego re-prezentujll zrekrystalizowane dolomity peloidowe. Nad nimi zalegajll, anhydryty dolnej ~sci anhydrytu pod-stawowego, wyksztaleone jako anhydryty g~sto pasem-kowane i laminowane (na gI~b. 2743,0 - 2743,S m), a nastwnie - do gI~b. 2723,0 m - anhydryty porowate, miejscami masywne, wykazujlj,ce ~stlj, obeenose pseudo-morfoz po krysztalach selenitu.
Interpretacja. CaIy profil dolomitu glownego' ma charakter lekko transgresywny. Przez analogi~ z kryteria-mi zastosowanykryteria-mi w odniesieniu do otworu Brzoza I, rowniez tutaj moZna wyroi:nie trzy eykle w' dolomicie glownym (rye. 2). Utwory I cyklu powstaly w warunkaeh stosunkowo plytkowodnyeh, prawdopodobnie na plyciznach greinstonowyeh. W utworach 11 cyklu dominujll, -w dolnej ~Sci - utwory wadolitowe (wedlug 14, Fig. 2, Sll to utwory onkolitowe), a w gomej - ' greinstony i rzadziej pakstony peloidowe, ktore Sll, e~sto w lagunach leZllcYeh za kompleksami ooidowyeh barier (5). Istnieje wiele moZliwoSci powstania peloidow (11), przy ezym regWll jest ieh zwillZCk z ograniezonll, cyrkulacjll; grein-stony peloidowe tworzll plycizny greinstonowe w lagu-naeh/szelfaeh (34, Fig. 1). Utwory III cyklu powstaly w warunkach lagunowyeh; obecnose madstonow moZe bye zwi~na z obniZeniami w obr~bie laguny (34) lub tez wskazywae na warunki ograniczonej rowni mulowej. Interpretacj~
takll:
potwierdza takZe masowe wystwowa-nie A/gites, ktory jest ~sto spotykany w facjach laguno-wyeh dolomitu glownego (np. 2S) oraz w kompleksie sebhy dolomitu pIytowego (np. 12). Wyksztalcenie utwo-row anhydrytu podstawowego wskazuje na depozycj~ subakwalnll w warunkach saliny, co dobrze koresponduje z warunkami przyjmowanymi dla depozyeji gomej ~Sci dolomitu glownego.Dopiewo 2
Sekweueja. W dolnej ~sci dolomitu glownego wy-s~pujll dolomity warstwowane i laminowane z makro-skopowo rozpoznawalnll faunll, (muszle mal:Z) (rye. 2): W plytkaeh cienkieh widaC, Ze Sll to, w g6mej ~sci tego interwalu (rye. 2) zrekrystalizowane bioklastyezne wakstony i pakstony, zawieraj~ce bogaty zesp61 fauny otwartego zbiornika (maIZe na og61 drobne, maIZora-czki, otworniee jednoseryjne). Gomll e~ dolomitu glownego budujll, dolomity masywne z faunll malZow, przY czym w najwyzszej e~Sci sekwencji na og61
wy-st~pujll cafe muszJe. Lokalnie stwierdza si~ obecnose
warstwowania (rye. 4A). Sll to na og61 biokJastyezne
wakstony (rzadko madstony), w ktorych wyst~pujll
maIze (przewaznie drobne), malzoraezki oraz mszywioly
pJanktoniezne. Niekiedy wakstony Sll zrekrystalizowane.
Interpretacja. Wyksztalcenie profiJu dolomitu glow-nego, a zwlaszcza domioaeja wakstonow bioklastyez-nyeh, miejscami z calymi muszlami, oraz skjad zespolu
fauoy wskazujll na per ystentne srodowisko
podplywo-we, otwartomorskie (por. 18, Fig. 18), zwfaszcza
obec-nose wakstonow z calyrni muszlami, odpowiadajllca strefom facjalnym 2 i 7 wedlug J.E. Wilsona (33) i
stan-dardowej mikrofacji 8, swiadczy 0 Jagunie szelfowej
z otwartll eyrkulacjll i spokojnej wodzie poniiej
normal-nej podstawy falowania. W profiJu nie moi:na stwierdzie
wi~kszyeh ziarn srodowiskowyeh, a caJy profil ma, biorllc
pod uwag~ wi~ksze zailenie w najniiszej e~sei dolomitu
glownego, charakter lekko regresywny.
Gaj 2
Sekwencja. W dolnej c~sci dolomitu glownego
wy-st~pujl! greinstony peloidowe, miejscami
zrekrystalizowa-ne (rye. 2), w najnizszej e~sei z cz~stymi glonami.
Ryc. 3. A - Zrekrystalizowany dolomit ziarnisty,
prawdopodob-/lie greinston peloidowo-wadoidowy. Buk 18, gt. 2774,3 m.
B - Greinston peloidowo-ooidowy z intraklastami ska/y pe loido-wej, wyrainie lekko przekqtnie wars/wowany, z pow/okami
stabili-zujqcymi osad ooidowy (u dolu) 0 genezie mikrobialnej. Gaj 3, gl.
3040,5 m. C - Greinston ooidowy 0 dose silnym upakowaniu
ziarn. Jankowice 3k, g/ 3039,3 m. Wszys/kiefot. J. Modrzejewska
i R. Ufnal
Ryc. 4. A - Laminowany madston, z przewarstwieniami
ziarnis-/ymi (u dolu). Dopiewo 2, gl 2960,0 m. B - Pakstoll-greinston
biok/astyczno-pe/oidowy. Gaj 2, gl. 3122,2 m. C -
Przekry-stalizolVany greinston bioklastyczny. SlVadzim 1, gl 3074,8 m
W gomej c~sei tego kompleksu pojawiajl! si~ oOldy
i bioklasty. Powyiej kompleksu peloidowych
greinsto-now wyst~pujll peloidowo-ooidowo-bioklastyczne grein-stony, a nast~pnie bioklastyczno-peloidowe preinstony i pakstony - greinstony (rye. 4B). Inwentarz fauny jest tu bardzo bogaty: wyst~pujl! maIZe, mali:oraczki, otwornice
jednoseryjne i spiralne. Dose e~sta jest mikrytyzacja
ziarn. Ku gorze obserwuje si~ wzrost ilosci matrix i domi-nujl! tekstury pakstonu, a nast~pnie w najwyiszej ~s ci wakstonu. W skladzie fauny SI! obecne wszystkie elementy stwierdzone wezesniej, a ponadto slimaki. W najwyiszej ezC(sei dolomitu glownego wakstony-pak-stony biokJastyczne S'l na ogot dose silnie zrekrystalizo-wane, a w najwyiszej e~sci pojawiajl! siC( problematyezne glony. Nalezy wspomniee, ie w calym profilu dolornitu
gtownego obserwuje siC( aiternacjC( dolomitow zwiC(zlyeh (na ogol zawierajll one dui:l! ilose fauny) i kruchyeh. Utwory anhydrytu podstawowego SI! silnie zrekrystalizo-wane.
Interpretacja. Bardzo czC(sto obecnose peloidow przy
dominaeji dolnej czC(sei dolomitu gtownego
grein-stonow wskazuje na depozyejC( w srodowisku laguny (ptycizny greinstonowe) i rowni piaskowej, przewunie
w warunkach podplywowych, z rzadkirni epizodami
Fig. 3. A - Recrystallized grainy dolomiTe, probably
peloid-va-doid grains/one. Buk 18, depth 2774.3 m. B - Slightly
cross--bedded peloid-ooid grains/one with intrac/asts of peloid rock. with crusTS of possible microbial origin which stabilize ooid deposit (at the bottom). Gaj 3, depth 3040.5 m. C - Ooid grainstone; notice relatively packed texture. Jankowice 3k, depth 3039.3 m. All
photos by J. Modrzejewska and R. Ufnal
Fig. 4. A - Laminated mudstone, with grainy inter/ayers (at the
bottom). Dopiewo 2, depth 2960.0 m. B - Bioclast-pe/oid
packstone-grainstone. Gaj 2, depth 3122.2 m. C - Recrystallized biac/ast grains/one. SlVadzim 1, depTh 3074.8 m
sedymentacji mi~owej, kiedy osadzaly si~ oolity. Bior~ pod uwag~ przewag~ tekstury wakstonu i wak-stonu-pakstonu ku g6rze dolomitu gl6wnego, moma s~e, .ze g6ma e~se profllu powstala w warunkaeh bardziej lagunowyeh. W profilu moma stwierdzie obec-nose dwoch cykli, z kt6ryeh dolny stanowi najprawdopo-dobniej amalgamat eyklu I i Ii, stwierdzonego w otworze Gaj 3, g6my
zas
jest odpowiednikiem cyklu Ill.Gaj 3
Sekweneja. Podobnie jak w otworze Gaj 2, r6wniez w omawianym otworze stwierdzono altemacj~ dolomi-tow zwi~eh i kruehyeh. W dolnej ~Sc:i dolomitu glownego wystwuje kompleks ooidowy greinstonow z rzadszymi przewarstwieniami ooidowo-bioklastyez-nyeh greinstonow i ooidowyeh greinston6w z bioklas-tami. Kompleks ten jest przykryty wadoidowymi grein-stonami (rye. 2), powy.zej kt6ryeh wyst~uje kompleks peloidowo-ooidowo-bioklastycznyeh gt:einston6w. G6r-nil e~se dolomitlJ glownego tworZll peloidowo-ooidowe greinstony, niekiedy z bioklastami (rye. 3B). W ob~bie peloidowo-ooidowyeh greinstonow spotyka si~ powloki, ' najprawdopodobniej 0 genezie mikrobialnej (rye. 3B).
Utwory anhydrytu podstawowego Sll silnie zrekrystalizo-wane.
Interpretacja. Utwory dolomitu glownego powstaly gl6wnie w srodowisku rowni plywo~~/aktywnej plyciz-ny, w warurikaeh podplywowyeh i do§C ~styeh mi~ plywowyeh; altematYWll Sll plycizny greinstonowe w ob-~bie laguny/szelfu. Obecnosc powlok mikrobialnyeh zwillZaDyeh z utworami oolitowymi jest eharakterystyez-na dla kompleksu oolitowej rowni plywowej (30, zob. tez
29), rozwijajllcyeh si~ wzdluZ brzeg6w, tak jak udoku-mentowano w rejonie wyniesienia Leby (24). Z kolei dose e~ste pojawianie si~ peloidow, powstaj~yeh prawdopo-. dobnie w wyniku mikrytyzyeji ooidow i bioklastow,
sugeruje okresowe warunki lagunowe. Ze wzgl~ow paleogeograficznyeh (znaczna odleglosc brzeg6w zbior-nika dolomitu gl6wnego) wyzbior-nikaloby,.ze otwory oolito-we reprezentujll bary oolitooolito-we, kt6ryeh mobilnosc byla okresami niewielka. Badania sedymentologiezne po-twierdzajll istnienie trzech cykli, dobrze korelowalnyeh z wyr6Znionymi w otworze Jankowice 3k.
Jankowice 3k
Sekwencja. Podobnie jak w otworaeh Gaj 2 i Gaj 3, r6wniez tutaj obserwuje si~ altemacj~ dolomit6w zwi~z Iyeh i malo zwi~lyeh. W najnizszej ~ dolomitu glownego wyst~ujll zrekrystalizowane greinstony peloi-dowo-ooidowe, zawierajllce w najniZszej e~sei glony. Sll one przykryte greinstonami ooidowo-bioklastycznymi, a nas~pnie greinstonami ooidowymi. W obr~bie grein-ston6w ooidowyeh obserwuje si~ wzrost kompakeji ku g6rze profllu (rye. 3C). Silnie skompaktowane greinstony ooidowe Sll przykryte greinstonami peloidowo-ooido-wo-bioklastyeznymi, powy.zej ktoryeh wyst~ujll grein-stony ooidowo-bioklastyezne (rye. 2). W WYZejleglych greinstonaeh zawartose ooid6w ulegla zmniejszeniu ku g6r.z,e, w ieh miejscu zas wyst~pujll peloidy; greinstony peIoidowe z ooidami i wyst~pujllce nad nimi greins-tony peloidowe sll silnie upakowane.
8ll
one przykryte peloidowymi greinstonami zawierajlleymi bioklasty oraz wadoidy, powyzej zas wyst~ujll greinstony ooido-wo-wadoidowe (rye. 2). NajWyZsZll e~se dolOIpjtU glow-nego reprezentujll kolejno: greinstonyooidowo-peloido-we, zrekrystalizowane greinstony peloidowo-ooidowe i, w najwyi:szej e~sci, zrekrystalizowane, poziomo war-stwowane greinstony peloidowe z glonami (rye. 2).
An-hydryty wyS~pujllce nad dolomitem gl6wnytn sll masyw-ne, zrekrystaIizowane.
Interpretacja. Wyksztalcenie dolomitu glownego wskazuje na barierowe srodowisko powstania, glownie w srodowisku mi~dzyplywowym. Epizody zwi~kswnej kompakeji i zdaj~ si~ pozostawae w zwillZku z nimi okresy wzmozonej mikrytyzacji pozwalajll na wyr6z-nienie trzech cykli w obr~bie dolomitu glownego (rye. 2),
dobrze korelowalnyeh z cyklami wyr6Znionymi w ot-worze Gaj 3. Utwory eyklu I powstaly w srodowisku r6wni piaskowej ewoluujllcej w aktywnll plycizn~, utwory eyklu 11 w srodowisku rowni piaskowej/aktywnej plyeizny, utwory zas eyklu III podobnie, przy ezym te powstale w gomej e~Sc:i cyklu reprezentujll raezej ·r6wni~ piaskowll (por. 15). AlternatYWll Sll plyeizny greinstono-we w ob~bie laguny/szelfu (34, Fig. 1).
Swadzim 1
Sekwencja. W dolnej ~Sci dolomitu gl6wnego wy-s~ujll przewarstwiaj~ si~ zwi~zle i bardzo malo zwi~zle doIomity szare (rye. 2). W plytkach cienkieh widae, Ze Sll togreinstony peloidQwo-wadoidowe i rzadziej peIoi-dowe. G6rDll ~se dolomitu gl6wnego stanowill na og61 dolomity zwi~e. Sll to dolomity zrekrystalizowane u
do-m
i greinstony peloidowe i rzadziej bioklastyezne i bioklastyezno-peloidowe (rye. 4C) u gory. Wsr6d bio-klast6w zidentyfikowano maIZe, maIZoraezki, otwornice jednoseryjne oraz otwomice plo~. Na ogol bioklasty Sll zmikrytyzowane. Anhydryty wyS~pujllce POwyZej dolomitu gl6wnego Sll silnie zrekrystalizowane.Interpretacja. CaIy profll dolomitu gl6wnego wskazu-je na sedymentacj~ w warunkaeh podplywowyeh, ehociai: uwag~ zwraea obecnosemalych wadoidow towarzysZll~ eyeh peloidom, co moZe swiadezyc 0 bliskim sllsieciztwie obszar6w okresowo, prawdopodobnie na krotk:i czas, wynurzanyeh. Z tego tez wzgl~du mozliwe jest, Ze w ob-~bie dolomitu gl6wnego Sll obecne trzy cykle depozyeji podplywowej, przerywane stosunkowo kr6tkotrwalymi okresami wynurzen, przy ezym spadki poziomu morza mialy prawdopodobnie dose malll amplitud~ (ok. kilku metr6w). Wadoidyzacji ulegly peloidowe utwory laguno-we (por. 15), przy czym zwraea uwag~ dominacja grein-ston6w, wskazujllca na obecnosc plycizn greinstonowyeh (34).
PODSUMOWANIE
Srodowiska sedymentacyjne. Gl6wnym elementem paleogeograficznym, szczeg6lnie istotnym dla poszuk:i-wan naftowyeh, jest bariera obrze.zajllca szelf, dobrze zaznaczona w trakcie depozycji ewaporatow cyklu PZl. Na temat istnienia i charakteru bariery na obszarze przedsudeckim wyra.zano r6me po~dy (np. 2, 7, 14). Bariera ta dobrze zaznacza si~ w NW ~sci obszaru przedsudeckiego (9, 10) i moZna jll przesledzie bardziej ku wschodowi, aZ po rejon Poznania, gdzie kOliezy si~ dose raptownie (2, 14 - Fig. 3), a nast~nie - we wschodniej ~sci monokliny przedsudeckiej (6, 7), natomiast mi~dzy Poznaniem i wsehodnilj, ~Scill monokliny wydaje si~ istniee lagodne przejScie strefy basenowej w strefC( otwar-tego szelfu (np. 14, 22). Na obszarze Polski polnoc-no-zaehodniej, gdzie platforma ewaporatowa cyldu PZl jest wllSka i zmiany faejalne dolomitu gl6wnego Sll ostro
wyraione, przebieg bariery jest stosunkowe latwy do odtworzenia. Inaczej przedstawia si~ sytuacja na mono-klinie przedsudeckiej, gdzie istnialo bardzo dui:e zroz.. nicowanie warunkow paleogeograficznych i sedymen-tacyjnycb dolomitu glownego, na co zwr6cil uwag~ E. Glowacki (14, s. 305). Ogolnie rzecz ujmuj/lC, oOOk wi~kszej zmiennosci poszczegolne strefy facjalne SI! silniej rozbudowane i zmiany obserwowane gdzie indziej na dystansie paru kilometrow tutaj mOM bye sledzone na odcinku kilkunastu, a nawet kilkudziesi~u kilometrow, co rozmazuje kontrasty, stwierdzane gdzie indziej. Ma to waZkie implikacje interpretacyjne, z ktorych najbardziej istotna dotyczy· charakteru Cial akumulacyjnych utwo-rz.onycq przez greinstony i zajmuj/lCych - ogolnie ujtnu-jl!C - pozycj~ bariery w innych ~Sciach zbiornika cechsztyt1skiego. Zdaniem E. Gfowackiego (14, s. 306) osillga ona szerokose do 20 km; tym samym mialaby ona - w rejonie Buka i dalej ku wschodowi - raczej charakter mobilnych rowni greinstonowych niz stacjo-namej (lub lekko progradujllcej) strefy piaskow kraw~ platformy.
An~ kopalnych analogii wsp6Jczesnych akumula-cji piaskll wapiennego, najlepiej poznanych w rejonie Bahamow (4, 16, 17, 20) pozwala na sformulowanie kryteriow sedyment{)logicznych, ¥l!CYch podstawl! do rekonstrukcji srodowiskowych. Z badatl osadow wsp6l-czesnych wiadomo, Ze zmiennose romych cech osadow (takichjak: typy i wielkosc ziam, ilosc mulu, sklad fauny, struktury powierzchniowe) jest maczna, gdy porownuje si~ poszczegolne obiekty, ale moZliwe jest rozpoznanie ogolnych prawidlowQSci. Na przykJad w szczytowej partii plycizny oolitowej brak zazwyczaj organizmow i struktur biologicznych, bioturbacja zaS jest c~tsza w domorskiej i dolagunowej stronie plycizny, gdzie piaski ooidowe SI! wymieszane z innymi typami ziam i mulem. Wsp6lczesne ciala piaszczyste Baham6w majl! poniZej 20 m milli"szosci i ~to poniZej 10 m, przy czym w rezultacie wahan poziomu morza w holocenie moma stwierdzie skom-plikowanll mozaik~ facji, kt6rej uklad jest uzaleZniony od nieregulamej topografri podloZa, zlokalizowanych depo-centrow, a glownie - wzorow dopozycyjnych zmiennych w czasie. Bahamskie piaski ooidowe powstaly w romych srodowiskach barow podmorskich i delt plywowych. Plycizny ooidowe obejmujl! sukcesj~ tych srodowisk. Do dobrze poznanych nalei;y plycizna 10ulters (16). Przekr6j przez ~ plycizn~ (15 - Fig. 43) wykazuje podobieIistwa do przekroju przez rejon Poznania (14 - Fig. 4A). Strefa ooidowych greinstonow na plyciznie 10ulters jest wl!ska (ok. 1 km - 16), szeroka natomiast jest strefa wy-st~owania litoklastycznych pakstonow i (lub) pelleto-wych wakstonow u podstawy, pe1oidopelleto-wych pakston6w w ~ srodkowej proftlu i ooidowych pakston6w u gory. Pakstony ooidowe tworZll klin. kt6ry grubieje w kierunku morza, podczas gdy pe)oiullwe pakstony twofZll glownl! ~ pokrywy wewRQtrl.platformowej, kt6ra cienieje w kierunku morza.
RozwaZeniu tego problemu poswi~no duZo uwagi, ze wzgl~du na waZne implikacje interpretacyjne dla obszaru monokliny przedsudeckiej. Wyksztalcenie dolo-mitu glownego w rejonie Bub zdaje si~ wskazywae, ze strefa piask6w ooidowych kraw~zi platformy w~glano wej, dobrze poznana w zachodniej c~Sci monokliny przedsudeckiej (1. 2, 9, to), mogla ku wschodowi prze-chodzie w plycizn~ ooidow/t typu 10ulters; to dobrze tlumaczy zanik akumulacji ooidowych na wsch6d od Poznania i pom)wne ich pojawienie si~ w rejonie bariery sll!Skiej (sensu 7), gdzie rowniez majll one charakter
piaskow kraw~ platformy. lak z tego wynika, charak-ter przejScia platformy w~glanowej w basen na badanym obszarze nie je.st jednoznaczny. Na podstawie badan srodowisk wsp6lczesnych i kopalnych moma wyr6Znie wiele sytuacji modeIowych (30), z ktorych naj~st8Zll w zbiorniku dolomitu glownego jest wz6r platformy szelfowej obrzezonej stref/t piaskow ooidowych 0 malej szerokoSci. W rejonie Buka sytuacja nie moZe bye jedno-znacznie okre!ilona: jest to wynikiem obecnosci zarowno plycizn greinstonowych w obr~bie laguny, jak i systemu barier ooidowych kraw~ platformy w~glanowej, kto-rych odroZnienie nie zawsze jest moZliwe, Choe pewnl! pomOCl! jest w odniesieniu do dolomitu glownego -dominacja greinstonow ooidowych, typowych dla kraw~ dzi platformy ~glanowej; greinstony ooidowo-peloido-we wys~pujll - we wsp6lczesnych srodowiskach sedy-mentacji ~glanowej na Bahamach - w bardziej
Seod-kowych c~ach platform w~glanowych (15).Przebieg sedymentacji. Na przelomie anhydrytu g6r-nego (Alg) i doIomitu glowg6r-nego nastllpila regresja morza z obszaru platform ewaporatowych (31). W trakcie inicjalnej trangresji, ktora zostala dobrze udokumen-towana na stoku platformy ewaporatowej cyklu PZl (23), zostala zalana tylko ~sc platformy, natomiast w trakcie fmalnej transgresji (odpowiadajllcej transgresji inicjalnej D.N. Clarka - 5), zostal zalany badany obszar. Rozw6j sedymentacji na pocZlltku depozycji dolomitu glownego byl Scisle uwarunkowany budowl! geologiczWl podloZa (9,14), a takZe pewn/t przebudow/t tektoniCZW!:,jaka byla odzwierciedleniem szybkich ruch6w obniZajl!Cfch
w
sro-dkowej ~sci zbiornika dolomitu gl6wnego, i jednocze!i-nie akcentuj/tcych roZnice batymetryczne mi~platfor-IDIl ewaporatowl! cyklu PZl oraz srodkowl! ~I!
zbiornika. Na granicy tych stref powstala wl!Ska bariera ooidowa, na og61 ok. kilkuset metrow szerokoSci. Za nil!, w kierunku ll!du, rozpoc~a si~ sedymentacja mulow (w warunkach lagunowych) i greinstonow (na plyciznach). Te plycizny mogly przylegae do bariery ooidowej i two-rzye miejscami luk wysp, ktorych amalgamacja - w poll!-czeniu z progradacjl! dolomitu glownego, stwierdzonl! w romych ~sciach zbiornika (np. 5, 24) - mogla doprowadzic do pozomego zwi~kszenia szerokosci ry. Stosunkowo dui:e zroZnicowanie wyksztalcenia barie-ry moZe Swiadczye 0 tym, Ze bariera byla w istocie systemem wysp 0 r6mej genezie. W kierunku otwartego zbiornika greinstony ooidowe przechodzily - jak to dokumentuje otwor Gaj 2 - w pakstony bioklastyczne, a nas~nie - w otworze Dopiewo 2 - w wakstony bioklastyczne; identyczne nas~pstwo facji stwierdzono we wspolczesnych srodowiskach w~glanowych rejonu Florydy. W trakcie depozycji utworow dolomitu glow-nego w rejonie Buka pewnl! rol~ modyfIkuj!!Cll rozklad facji odegraly wahania poziomu morza. Byly one stosun-kowo niewielkie, co powoduje, Ze moma je przeSledzie wyll!CZDie w strefach bardzo plytkowodnych, choe anali-za geofIzyczna umoZliwia wyroZnienie cykli tam w stre-fach mniej plytkach. Nalei;y podkreslie, Ze kwestia toZs-amosci cyklu wyroZnionych w rejonie Buka i w Polsce p6lnocno-zachodniej (25) pozostaje do rozstrzygni~ia.
. WNIOSKI
Analiza sedymentologiczna utwor6w dolomitu glow-nego w rejonie Buka wskazuje na istnienie akumulacji greinstonow ooidowych, peloidowych i mieszanych, kto-rych geneza nie moZe bye obecnie jednoznacznie okreS-Iona. Tym niemniej - opierajl!c si~ na stwierdzonej
zmiennoSc:i litologieznej oraz ogolnyeh prawidlowoSc:iaeh budowy wspolezesnych barier zbudowanyeh z' piask6w
w~glanowyeh - moma stwierdzie, Ze w rejonie Buka lub w rejonie poloZonym niedaleko na ZlU:hOd od badanyeh otwor6w Wllska bariera (0 szerokoSci ok. kilkuset me-trow) przechodzi w stref~ rowni oolitowej, ktora kon-tynu'uje si~ ku wsehodowi. Bye moZe bariera odgraniezala
~ rowni~ od otwartego zbiornika morza dolomitu gl6w-nego.
Badania sedymentologiezne potwierdzajll istnienie cyklieznoSc:i w utworach dolomitu gl6wnego rejonu
Bu-b,
jakll sformulowano na podstawie badaD. geofizyez-nyeh. Bardzo subtelne zmiany na granicy cykli zdajll si~wskazywae na niewielkie (ok. kilku metrow raczej niz killrunastu - kilkudziesi~u metrow) wahania poziomu morza.
LITERATURA
1. Ant 0 now i e z L., K n i e s z n e r L. - Proe. Inst. Symp. Central Europ. Pennian, 1981 s.
356-368. ' .
2. Ant 0 now i c z L., K n i e s z n e r L. - Aeta Geol. Pol., 1984 vol: 34 s. 81-93.
3. Ant 0 now i c z L., Rom a n S. - Nafta, 1986 vol. 42 s. 296-300.
4. B u c h a n a n H. - Environmental stratigraphy of Holocene carbonate sediments near Frazer Hog Cay, British West Indies. Ph. D. thesis, Columbia Univer-sity, New York, 1970.
5. C I ark D.N.-Contr. Sedimentology, 1980nr9 s. 205-231.
6. D e pow ski S., Per y t T.M. - [In:] P.O. Roehl, P.W. Choquette (eds) - Carbonate Petro-leum Reservoirs, New York, 1985 s. 251-264. 7. De pow ski S., Per y t T.M., i in. - Prz.
Geol., 1978 nr 4 s. 141-146.
8. Dun h a m R.J. - AAPG Mem., 1962 vol. 1, s. 108-121.
9. D y j a e z y ti ski
K,
W 0 I n y S. - Przew. L Zjazdu Pol. Tow. Geol., 1978 s. 133-149. 10. D y j a e z y ti ski K, W 0 I n y S. - [In:]Per-spektywy odkrycia i zagospodarowania zlM: w~g
lowodorow w w~glanach cechsztynu w Polsce
Za-chodniej, 197~ s. 68-79.
11. Flu e gel E. - Microfacies Analysis of Lime-stones, 1982.
12. G Il s i e w i e z A., Per y t T.M. - Biul. PIG, 1989 nr 363 s. 41-68.
13. G Iowa c k i E. - [In:] Perspektywy odkrycia i zagospodarowania zloz w~gJowodor6w w w~gla
-nach cechsztynu w Polsce Zachodniej.1981 s. 56 - 57.
14. G Iowa c k i E. - Nafta, 1986 vol. 42 s. 304-309.
15. Hall e y R.B., H a r r i s P.M.. Hi n e A.C. - AAPG Mem., 1983 vol. 33 s. 463-506. 16. H a r r i s P.M. - Sedimenta, 1979 vol. 7. 17.
if
i n e A.C. - Jour. Sed. Petrol., 1977 vol. 47 s.1554-1581.
18. Inden R.F., Moore C.H. - AAPGMem., 1983 vol. 33 s. 211-265.
19. Jaw 0 row ski K. - Prz. Geol., 1982 nr 4 s. 194-195.
20. P a I mer M.S. - Holocene facies geometry of the leeward bank margin, Tongue of the Ocean, Baha-mas. M. Sc. thesis. Univ. of Miami, Miami, 1979. 21. P a u I J. - Int. Symp. Zechstein 87, 1987 Exkf. 2 s.
193-276.
22. Per v t T.M. - Prz. Geol., 1978 nr 4 s. 163-168.
23. Per y t T.M. - Ibidem, 1983 nr 4 s. 252-254. 24. Per y t T.M. - Facies, 1986 vol. 14 s. 151-200. 25. Per y t T.M., Ant 0 now i c z L., i in. - Prz.
Geol., 1989
nr
4 s. 187 -,-193.26. Pis k e J., S e b r e t zen m a yrS. - Z. Geol. Wiss., 1984 vol. 12 s. 83 - 100.
27. Pod ems k i M. - Kwart. Geol., 1970 vol. 14 s. 467-474.
28. Pod ems k i M. - Pr. Inst. Geol., 1973 vol. 71. 29. Pro t a sA .. - Kwart. Geel., 1982 vol. 26
s.
96-116
30. Rea d J.F. - AAPG BulL, 1985 vol. 69 s. 1-21. 31. San n e m ann D., Z i m d a r s J., PIe i n
E. :-
Z. Dt. Geol. Ges., 1978 vol. 129s.
33-69. 32. S m i t h D.B. - Contr. Sedimentology, 1980 nr 9 s.7-34. .
33. W i Iso n J.E. - Carbonate Facies in Geologic History, 1975.
34.
W
i Iso n J.E., J 0 r d an C. - AAPG Mem., 1983 vol. 33 s. 297 - 343.SUMMARY
Sedimentologica1 analysis of the Zechstein (Upper Permian) deposits of the Buk region (western Poland) indicates that accumulations of ooidal, peloidal, and ooidal-peloidal grainstones occur there. The origin of these accumulations cannot be univocally explained yet, but considering the recorded lithologica1 variability and general regularities of structure' of recent barrier built by carbonate sands it seems that in the Buk region, or in close western proximity of it, a narrow barrier (a few hundred of metres wide) is passing into oolite flat which continues towards the east. It may be assumed that the barrier was located between the oolite flat and open sea of the Main Dolomite which occurred north of the area studied. Sedimentologica1 analysis supports the existence of cycli-city of the Main Dolomite deposits which was postulated following the geopbysicyl analysis. Very subtle changes at . the boundaries between these cycles seem to indicate slight (order of a few metres rather than a dozen or several tens pf metres) fluctuations of sea level.
Translated by T. Peryt
PE3lOME
Ce.D;HMeHTOJlOrHllecxBH a.HaJIB3 OTJlO)KeHHit rJIaB-HOro .u;OJlOMHTa B paiioHe Byxa OI(OJlO II03HaH1I
yxalLI-B8.eT Ha ~ecTBOB8.HHe auyMyJIBi:(BH rpeiiHCToHoB-OOIJ,.!lBLIX, neJIOH.nHLIX H CMema.HHNX, I(OTOPLIX l'eHe3HC e~e 0,D;H03Ha'IHO He onpe.u;eJIeH. Ho Bee Tam - Ha OCHOBaHHH YCTaHOBJIeHHOB: JlHTOJlOI"H'lecxOB: B3MeH'IB-BOCTH H 06m;ax 38XoHoMepHoCTcli CTpoeHHJI cOBpeMeH-HLIX 6ap:&epoB CJIO)KeBHLlX xap60HaTHl>lMH necIC8.MH -MOJDIO CKalaTh, 'ITO B paiioHHe Byxa BJIH He,n:aJIeJ:O ]I: 38IIa.D;y OT HCCJIe.u;OBamn.IX CXBamnI, y3XHit 6ap1>ep
(nmpHHoi OI(OJlO HecKOJIbXBX COT MeTpOB) rrepexo.D;HT B 30Hy OOJIHTOBOH PaBHHHhI, I(OTOPIUI rrpo.u;O.JDICaeTCJl I( BOCTOK)'. B03MOJDIO, 'ITO 6ap:&ep OT.u;emJ:eT 'RY paBBHHy OT oncpLIToro 6acceiiHa MOPJl rJIaBHOrO .u;OJlO-MHTa. Ce.D;HMeHToJIorll'lecme HCCJIe.u;OB8.HIDI no.ztrBep-JK.nalOT ~ecTBOB8.HHe I:(HKJIII'DIOCTH B OTJlox:eHIDIX
rJlaBHOrO .u;OJIOMBTa B paitoHHe Byxa, onpe.u;eJIeHHoi Ha OCHOBamIH reo4>B3H'1ecKIIX HCCJJe.u;oBamnl. BecLMa Tomme B3MeHemur Ha rp~e ~OB KaxyTCjf
yxa-3LIBaTh Ha He60JIblllBe (OI(OJIO HecxOJIbXBX MeTpOB, a He 60Jlee .u;ecJITB BJIH HecJCOJIbXBX .u;ecJlTl[OB MeTpOB) 1(0Jle-6a.HID1 MOPjf.
