Wystawa Tropami kolczastych dinozaurów w Muzeum Geologicznym PIG w Warszawie

genetycznym, kszta³tuj¹cym dolinê Ebby, s¹ strumienie wiatrowo-piaszczysto-œnie¿ne. Zwrócono wiêc uwagê na zró¿nicowanie dynamiki transportu i opadu eolicznego oraz na trwa³e (eologliptolity) i efemeryczne (cienie wia-trowe) formy dzia³alnoœci wiatrowej. Równoczeœnie bada-no cechy topoklimatu ze szczególnym uwzglêdnieniem rozk³adu prêdkoœci i kierunków wiatru w Ebbadalen.

Badania geologiczne dotyczy³y sk³adu chemicznego, petrograficznego i mineralnego osadów aluwialnych w do-linie rzeki Ebbaelva. Prowadzono równie¿ wstêpne bada-nia ska³ krystalicznych wystêpuj¹cych poni¿ej grupy Bille-fiorden (famen–wizen), ods³aniaj¹cych siê w górnych czêœciach dolin Ragnardalen i Ebbadalen, oraz ska³ osado-wych i wtórnej mineralizacji w dolinie Ebbadalen. W zato-ce Petunia badano zmiennoœæ sedymentacji morskiej.

Zachwycaj¹ca okolica przy sprzyjaj¹cej pogodzie zachêca³a do licznych wêdrówek. W ich trakcie upajano siê widokami, ale tak¿e zmagano z w³asnymi s³aboœciami i

przekraczano granice swoich mo¿liwoœci. Po dniu pracy, wieczorami uczestnicy wyprawy w atmosferze oœwietlonej œwieczkami, ogrzanej przyjaŸni¹ i w rytmie ulubionych piosenek dzieli siê wra¿eniami, emocjami i snuli plany na kolejny rok badañ polarnych.

Na obecnym etapie zebrane materia³y s¹ podstaw¹ do przygotowania raportu z badañ terenowych, który po opra-cowaniu wszystkich wyników, zarówno z minionego, jak i przysz³ego sezonu, pozwoli na ich publikacjê w czasopis-mach krajowych oraz zagranicznych. Doœwiadczenia z wczeœniejszych prac wraz z wnioskami z prowadzonego obecnie projektu bêd¹ s³u¿y³y stworzeniu w³aœciwego pro-gramu badañ na Miêdzynarodowy Rok Polarny 2007–2008. W dalszej perspektywie planowana jest tak¿e edycja monografii dotycz¹cej œrodowiska przyrodniczego œrodko-wego Spitsbergenu.

Maria Górska & Grzegorz Rachlewicz

Wystawa Tropami kolczastych dinozaurów

w Muzeum Geologicznym PIG w Warszawie

Instytutu Geologicznego w Muzeum Geologicznym PIG w Warszawie otwarto wystawê okresow¹ Tropami kolczas-tych dinozaurów. Zaprezentowano na niej m.in. orygina³y i odlewy tropów jurajskich dinozaurów z Polski i USA, rekonstrukcjê kentrozaura (eksponowan¹ na tle planszy uka-zuj¹cej uroki jurajskiej pla¿y okolic Ba³towa) i rekonstrukcjê szkieletu stopy stegozaura (wykonan¹ przez Agatê Olszyñ-sk¹). Oprócz tego na kilkunastu posterach zosta³y przedsta-wione dzieje poznawania dinozaurów i ich skamienia³ych œladów, zw³aszcza zaœ ewolucja pogl¹dów na temat stego-zaurów. Postery s¹ ilustrowane archiwalnymi rycinami, zdjê-ciami i rysunkami tropów, szkieletów i rekonstrukcji dino-zaurów, w tym zdjêciami i rysunkami wykonanymi przez autorów scenariusza wystawy — Gerarda Gierliñskiego i Karola Sabatha.

Œlady kopalnych gadów zaczêto opisywaæ w XIX wie-ku, w czasach pionierskich badañ dinozaurów. Z czasem rozwinê³a siê paleoichnologia — dyscyplina zajmuj¹ca siê badaniami skamienia³oœci œladowych. Okaza³a siê ona bar-dzo przydatna w ustalaniu postawy i zachowañ wymar³ych zwierz¹t, a tak¿e stwierdzaniu ich wystêpowania na obsza-rach, gdzie nie zachowa³y siê oznaczalne skamienia³oœci szkieletowe (np. w jurze œwiêtokrzyskiej).

Stegozaury to grupa dinozaurów roœlino¿ernych, która pojawi³a siê na pocz¹tku jury, osi¹gnê³a rozkwit pod koniec jury i wymar³a na d³ugo przed innymi dinozaurami. Pierwsze, XIX-wieczne znaleziska szkieletów Stegosau-rus pochodz¹ z ods³oniêæ górnokredowej formacji Morri-son na zachodzie Stanów Zjednoczonych. PóŸniej stego-zaury odkryto tak¿e w Chinach, Europie i Afryce. Rodzaj Kentrosaurus, którego szkielet odkryli niemieccy paleon-tolodzy w Afryce przed I wojn¹ œwiatow¹, mia³ na grzbie-cie w¹skie p³yty i kolce. Kolce znajdowa³y siê te¿ na ogonie i na barkach dinozaura. S³u¿y³y one zapewne do obrony przed drapie¿nikami.

Ozdob¹ ekspozycji jest model m³odocianego osobnika kentrozaura, stoj¹cy na œrodku sali wystawowej im. J. Mo-rozewicza, oraz doros³y, ¿eñski osobnik kentrozaura (d³ugoœci ok. 5 m) o wdziêcznym imieniu Zuzia, stoj¹cy w otoczeniu zieleni przed wejœciem na teren Muzeum

Geolo-gicznego PIG. Po zamkniêciu wystawy m³ody osobnik, nazwany przez dzieci Guciem, do³¹czy do Zuzi.

Modele kentrozaurów zosta³y wykonane w pracowni plastycznej Krzysztofa Kuchnio z Nowin Wielkich pod Gorzowem Wielkopolskim. Artysta ten jest twórc¹ m.in. modeli dinozaurów w Parku Jurajskim w Ba³towie ko³o Ostrowca Œwiêtokrzyskiego, a tak¿e modeli dinozaurów znaj-duj¹cych siê w kilku zachodnioeuropejskich dinoparkach.

Badanie tropów dinozaurów doprowadzi³o do identyfi-kacji œladów wielu grup tych zwierz¹t. Œlady stegozaurów d³ugo wymyka³y siê tropicielom. Na wystawie przedsta-wiono kolejne próby ich wskazania, podejmowane w XX wieku przez ró¿nych badaczy. Wci¹¿ jednak by³y to próby nieudane, gdy¿ za ka¿dym razem dochodzono do wniosku, ¿e wiek, rozmieszczenie geograficzne i budowa owych domniemanych œladów stegozaurów nie pasuj¹ do tej gru-py, lecz raczej do innych dinozaurów, a nawet gadów ssa-kokszta³tnych. Ostatnio najlepszymi kandydatami s¹ œlady szerokich, trójpalczastych stóp z póŸnej jury — pasuj¹ one do tylnych ³ap stegozaurów, a zarazem nie s¹ znane inne ówczesne dinozaury, które mog³yby zostawiæ takie odciski. Jest tylko jeden problem: zostawi³y je zwierzêta dwuno¿ne.

Zmieni³o to tradycyjne wyobra¿enia na temat sylwetki i poruszania siê stegozaurów. Okaza³o siê, ¿e dinozaury te, przedstawiane na wczeœniejszych ilustracjach i na filmach (np. Park Jurajski) jako ociê¿a³e czworonogi, porusza³y siê prawdopodobnie tylko na tylnych nogach. Pokazano tropy stegozaurów z klasycznych ods³oniêæ formacji Mor-rison (i dla porównania — smuklejsze odciski ornitopodów, które wczeœniej identyfikowano jako stegozaurze), a tak¿e odlewy tropów odkrytych w ska³ach górnej jury okolic Ba³towa. Mo¿na te¿ zobaczyæ œlady wczesnojurajskich pra-stegozaurów — scelidozaurów — z Glinianego Lasu ko³o Mniowa, a tak¿e odlew tropu masywnych, czworono¿nych kuzynów stegozaurów — ankylozaurów.

Otwarcia wystawy dokonali: zastêpca dyrektora PIG ds. ekonomicznych Maria Magdalena Stacewicz, w towa-rzystwie Henryka Jacka Jezierskiego — dyrektora Depar-tamentu Geologii i Koncesji Geologicznych MŒ oraz Krzysztofa Kuchnio. Powszechnym zainteresowaniem cie-szy³y siê Gucio i Zuzia. Wkrótce po otwarciu wystawy nast¹pi³o ods³oniêcie modelu Zuzi, którego dokona³y Regi-570

na Kramarska, dyrektor Oddzia³u Geologii Morza PIG, oraz Ma³gorzata Kuchnio, ma³¿onka autora modelu. Stoj¹cy przed muzealn¹ rotund¹ kentrozaur wzbudza ¿ywe zainte-resowanie przechodniów, którzy z tablicy informacyjnej na ogrodzeniu mog¹ dowiedzieæ siê wiêcej o tym dinozau-rze, i jest dobr¹ reklam¹ wystawy.

Tego samego dnia odby³a siê jeszcze jedna uroczys-toœæ. Na rogu ulic Rakowieckiej i Wiœniowej stan¹³ natural-nej wielkoœci pos¹g mamuta (o wysokoœci 3,5 m i d³ugoœci ok. 5,5 m). Równie¿ on zosta³ wykonany w pracowni plas-tycznej Krzysztofa Kuchnio, na podstawie modelu w skali 1 : 10, zaprojektowanego przez znan¹ artystkê-plastyka

Martê Szubert. Za wzór pos³u¿y³ artystce szkielet mamuta eksponowany w sali g³ównej Muzeum Geologicznego PIG.

Mamy nadziejê, ¿e wykonany w konwencji rzeŸby ogrodowej model mamuta, ustawiony niedaleko g³azu narzutowego pamiêtaj¹cego epokê lodowcow¹, stanie siê jednym z atrakcyjnych punktów na mapie turystycznej Warszawy i bêdzie kojarzony z Pañstwowym Instytutem Geologicznym i jego muzeum.

W³odzimierz Mizerski & Karol Sabath Serwis fotograficzny na str. 546

W dniu 1 sierpnia 2005 roku zmar³a nagle dr Ewa Górecka, wybitna specjalistka geologii z³ó¿ kruszcowych, wieloletni pracownik Uniwersytetu Warszawskiego i Pañ-stwowego Instytutu Geologicznego.

Ewa Górecka urodzi³a siê w 1936 r. w Krakowie. W cza-sie wojny rodzina Góreckich mieszka³a w Bochni, a po wojnie we Wroc³awiu. Tu Ewa ukoñczy³a szko³ê podsta-wow¹, a nastêpnie œredni¹ szko³ê ogólnokszta³c¹c¹ oraz œredni¹ szko³ê muzyczn¹ w klasie gry na fortepianie i œpie-wu artystycznego. Studia geologiczne rozpoczê³a na Uni-wersytecie Wroc³awskim, ale po ukoñczeniu dwu semestrów przenios³a siê wraz z kilkoma kole¿ankami i kolegami do Warszawy, gdzie ca³a wroc³awska grupa zosta³a przyjêta na drugi rok studiów na Wydzia³ Geologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Od tego momentu do koñca ¿ycia Ewa mieszka³a w Warszawie. Z Wroc³awiem by³a jednak zawsze zwi¹zana emocjonalnie i w gronie przyjació³ czêsto wspomina³a wczesne lata m³odoœci spêdzone w tym mieœcie, a szczegól-nie liczne wyprawy turystyczne w Sudety.

Po uzyskaniu stopnia magistra Ewa Górecka rozpo-czê³a pracê na Wydziale Geologii UW w ówczesnej Kate-drze Geologii Z³ó¿ Kruszcowych. Kierownikiem tego zak³adu by³a doc. dr hab. Eugenia Zimnoch, wybitna spe-cjalistka w zakresie metodyki badañ mikroskopowych w œwietle odbitym. W tym czasie metodyka ta by³a w Polsce doœæ s³abo znana. Ewa bardzo szybko pozna³a wszystkie tajniki mikroskopowych badañ rud metali i sta³a siê jedn¹ z najwybitniejszych postaci w geologii polskiej, zajmuj¹cych siê petrografi¹ kruszcow¹.

Badania naukowe, które Ewa prowadzi³a z wielkim zaanga¿owaniem, dotyczy³y g³ównie œl¹sko-krakowskich z³ó¿ cynku i o³owiu. Pierwsze prace prowadzi³a w niecce bytomskiej, le¿¹cej w zachodniej czêœci obszaru z³o¿owe-go. W tym okresie by³a tam czynna podziemna kopalnia Orze³ Bia³y, znana z wystêpowania przepiêknych okazów mineralogicznych. Ewa zebra³a w tej kopalni unikatow¹ kolekcjê rud. Wyniki badañ opublikowa³a w pracy Formy wystêpowania i rozmieszczenia kruszców w dolomitach kruszconoœnych niecki bytomskiej (E. Górecka, 1971).

W nastêpnym etapie zajê³a siê badaniem rud wystê-puj¹cych w ska³ach paleozoicznych w pó³nocno wschod-niej czêœci obszaru œl¹sko-krakowskiego. Na podstawie tych badañ przygotowa³a rozprawê doktorsk¹ Mineralizacja kruszcowa w utworach paleozoicznych pó³nocno-wschod-niej czêœci obszaru œl¹sko-krakowskiego. Pracê tê obroni³a w 1971 r. na Uniwersytecie Warszawskim i uzyska³a sto-pieñ doktora nauk przyrodniczych. Rok póŸniej Jej praca doktorska w ca³oœci ukaza³a siê w druku.

Po doktoracie Ewa zajmowa³a siê problemami dolomi-tyzacji w obszarze œl¹sko-krakowskim, a nastêpnie bada³a mineralizacjê kruszcow¹ w pod³o¿u paleozoicznym ko³o Zawiercia (E. Górecka & A. Nowakowski, 1979 — Mine-ralizacja kruszcowa w kwaœnych intruzjach i ich os³onie w rejonie Zawiercia).

W roku 1985 dr Ewa Górecka rozpoczê³a pracê w Pañstwowym Instytucie Geologicznym, w Zak³adzie Geo-logii Z³ó¿ Rud Metali. Nadal specjalizowa³a siê w petro-grafii kruszców i bada³a genezê œl¹sko-krakowskich z³ó¿ rud cynku i o³owiu. By³a m.in. g³ównym koordynatorem polskiego zespo³u realizuj¹cego w latach 1990–1993 temat 571

TOM 54

NR 7 (LIPIEC)

2006

Cena 12,00 z³ (w tym 0% VAT) Indeks 370908 ISSN-0033-2151

Zdjêcie na ok³adce: Pos¹g mamuta stoj¹cy przed gmachem Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie — na skrzy¿owaniu ulic Rakowieckiej i Wiœniowej (patrz str. 570). Fot. W. Matyjaszkiewicz

546

Wystawa Tropami kolczastych dinozaurów

w Muzeum Geologicznym PIG w Warszawie (patrz str. 570)

Ryc. 1. Autorzy wystawy — (od lewej) Gerard Gierliñski i Karol Sabath; za nimi Henryk Jacek Jezierski — dyrektor Departamentu Geologii i Kon-cesji Geologicznych MŒ. Ryc. 1–3 fot. A. Nowicka Ryc. 2. Moment uroczystego otwarcia wystawy. Od prawej stoj¹: Henryk Jacek Jezierski, Magdalena Maria Stacewicz — zastêpca dyrektora PIG i Krzysztof Kuchnio — twórca modeli dinozaurów i pos¹gu mamuta

Ryc. 3. Mimo kolców, kentrozaura mo¿na pog³askaæ Ryc. 4. Tropy amerykañskich stegozaurów i model szkieletu stopy stegozaura. Fot. I.B. Litwin

Ryc. 5. Najwiêksz¹ atrakcj¹ wystawy jest model m³odego kentrozaura. Fot. A. Nowicka

Ryc. 6. Tropy wczesnojurajskiego prastegozaura — scelidozaura — z Glinianego Lasu ko³o Mniowa w regionie œwiêtokrzyskim. Fot. M. Mizerska

1 2 3

4