utworzy³y siê wodozwil¿alne œcie¿ki przep³ywu faz¹ ruchom¹ bêdzie ropa, dla œcie¿ek ropozwil¿alnych tym p³ynem bêdzie woda. W pocz¹tkowych stadiach eksploata-cji, przy wysokim nasyceniu ska³y wêglowodorami z³o¿e zachowuje siê normalnie. Wraz z podnoszeniem siê iloœci wody z³o¿owej w przestrzeni porowej zwil¿alnoœæ w coraz wiêkszym stopniu bêdzie sterowaæ przep³ywami.
W INIG s¹ prowadzone systematyczne badania tych zale¿noœci. Wykonuje siê oznaczenia parametrów prze-strzeni porowej, badania przepuszczalnoœci wzglêdnych (Such & Leœniak, 2004) i testy zwil¿alnoœci Amotta (Donaldson & Tiabb, 1996). Zarówno przepuszczalnoœci wzglêdne jak i testy Amotta wykonuje siê w symulowa-nych warunkach z³o¿owych z wykorzystaniem oryginal-nych p³ynów z³o¿owych. Prowadzone s¹ prace nad mo¿liwoœciami wizualizacji procesu spontanicznego wypierania p³ynu niezwil¿aj¹cego przez p³yn zwil¿aj¹cy.
Pierwsze wyniki zosta³y opublikowane (Such & Leœniak, 2004).
Aktualnie baza danych zawiera wyniki badañ 56 pró-bek charakteryzuj¹cych siê mieszanym typem zwil¿alno-œci. Zakresy podstawowych pomierzonych parametrów zamieszczono w tabeli 1.
Ró¿nica wartoœci przepuszczalnoœci wzglêdnych zosta³a zdefiniowana jako przepuszczalnoœæ wzglêdna dla wody minus przepuszczalnoœæ wzglêdna dla ropy.
Literatura
DONALDSON E.C. & TIABB D. 1996 — Petrophysics. Gulf Publis-hing Co., Houston, Texas.
SUCH P. & LEŒNIAK G. 2001 — Application of fractal approach and microscopic images in net model of pore space. Proceed. 63-rd EAGE Conference Amsterdam, (2001): 644.
SUCH P. & LEŒNIAK G. 2004 — Relative permeabilities and trans-port system in mixed wetted carbonate rocks. SCA-papers 56/2004: 621–627.
Mo¿liwe drogi kr¹¿enia roztworów kruszconoœnych
obszaru œl¹sko-krakowskiego
Katarzyna Sutkowska*
Geneza z³ó¿ cynkowo-o³owiowych obszaru œl¹sko-krakowskiego, mimo wieloletnich badañ, wci¹¿ nie jest jednoznacznie wyjaœniona. W zwi¹zku ze z³o¿onoœci¹ zagadnienia nie jest równie¿ rozwi¹zany problem kierun-ków migracji roztworów mineralizuj¹cych dolomity krusz-conoœne œrodkowego triasu.
W oparciu o obserwacje w obszarach znacz¹cych kon-centracji rud metali na œwiecie, zosta³y zaproponowane alternatywne modele migracji fluidów.
Jeden z takich modeli zak³ada d³ugodystansow¹ wêdrówkê roztworów (przewaga poziomego gradientu transportu). Wi¹¿e on genezê z³ó¿ kopalin z konwergent-nymi granicami p³yt litosferycznych i strefami kolizji du¿ych mas l¹dowych (Oliver, 1992). Pola roponoœne, pola gazonoœne, zdolomityzowane kompleksy wêglanowe oraz ciek³e inkluzje w minera³ach rudnych zosta³y uznane za œlady przep³ywu roztworów mineralizuj¹cych przez kom-pleksy skalne na przedpolu orogenu.
Fundamentalnym za³o¿eniem drugiego modelu jest pionowy gradient migracji fluidów. Fluidy te wykorzystuj¹ strefy uskokowe oraz inne strefy zluŸnieñ (Kutina, 1974, 1999). Z³o¿a koncentruj¹ siê w pobli¿u intersekcji transre-gionalnych lineamentów z pasami orogenicznymi, ryftami,
granicami p³yt lub strukturami dysjunktywnymi ni¿szego rzêdu.
Wykorzystuj¹c za³o¿enia przedstawionych modeli, przeanalizowano dostêpne wyniki ró¿nego typu badañ ska³ i minera³ów w œl¹sko-krakowskim obszarze z³o¿owym.
Liczne pomiary temperatury homogenizacji w ciek³ych wrostkach w sfalerycie pozwalaj¹ stwierdziæ wzrost tem-peratury wraz z g³êbokoœci¹ (Koz³owski i in., 1996), oraz wy¿szy ni¿ obecnie obserwowany pionowy gradient ter-miczny roztworu macierzystego (Koz³owski, 1995; Koz³owski i in, 1996). Równoczeœnie notuje siê spadek temperatury homogenizacji w profilu horyzontalnym zgodnie z kierunkiem SW–NE (Karwowski i in., 1979; Koz³owski, 1995; Górecka i in., 1996).
Analizuj¹c sk³ad chemiczny inkluzji w sfalerycie, otrzymano mniejsze zawartoœci Ca w chrzanowskim rejo-nie z³o¿owym, a wiêksze w rejorejo-nie olkuskim, zlokalizowa-nym bardziej na pó³noc (Koz³owski, 1995; Górecka i in., 1996).
Obszar z³o¿owy jest zlokalizowany w nieznacznym oddaleniu od przeciêcia siê alpejskiego pasa orogeniczne-go z krakowsko-lublinieck¹ stref¹ uskokow¹. Na podsta-wie przeprowadzonych badañ strukturalnych i analiz fraktalnych sieci uskokowej w utworach karboñskich (Teper, 1998) wnioskowano, ¿e w obrêbie obszaru œl¹sko-krakowskiego kontynuuje siê lineament o przebie-gu W–E, zwany stref¹ 50. równole¿nika szerokoœci geo-graficznej pó³nocnej (Kutina, 1974).
346
Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 4, 2005
*Uniwersytet Œl¹ski, Wydzia³ Nauk o Ziemi,
41-200 Sosnowiec, ul. Bêdziñska 60; ksutkows@wnoz.us.edu.pl
Badania izotopowe sfalerytu i galeny metod¹ Pb-Pb (Jacher-Œliwczyñska & Schneider, 2004) wskazuj¹ na to, ¿e œl¹sko-krakowskie z³o¿a Zn-Pb powsta³y w przedziale 150–200 mln lat temu. Wyniki tych badañ przedstawione przez autorów na diagramie206Pb/204Pb v.207Pb/204Pb zapro-ponowanym przez Zartmana i Doe (1981) lokuj¹ siê miê-dzy lini¹ reprezentuj¹c¹ warunki orogenezy a lini¹ charakteryzuj¹c¹ œrodowisko górnej skorupy ziemskiej, co pozwala korelowaæ genezê mineralizacji kruszcowej z wypiêtrzaniem Karpat.
Pozycja geotektoniczna obszaru rudonoœnego oraz dowody na rzecz s³usznoœci obu alternatywnych modeli pozwalaj¹ przypuszczaæ, ¿e najodpowiedniejszy jest mie-szany model migracji roztworów rudonoœnych. Wydaje siê, ¿e podczas alpejskich ruchów orogenicznych, roztwo-ry przep³ywaj¹ce lateralnie (migracja wymuszona procesa-mi dynaprocesa-micznyprocesa-mi w strefie subdukcji) napotka³y na swojej drodze aktywne i dro¿ne uskoki. Dyslokacje zosta³y wyko-rzystane jako pionowe kana³y doprowadzaj¹ce roztwory do warstw œrodkowego wapienia muszlowego, gdzie nie-siony przez nie ³adunek zosta³ zdeponowany, tworz¹c z³o¿a rud Zn-Pb typu Mississippi Valley.
Literatura
GÓRECKA E., KOZ£OWSKI A. & KIBITLEWSKI S. 1996 — The Silesian-Cracow Zn-Pb Deposits, Poland: consideration on ore-forming processes. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 154: 167–182.
JACHER-ŒLIWCZYÑSKA K. & SCHNEIDER J.C. 2004 — ród³a mineralizacji galenowej obszaru œl¹sko-krakowskiego na podstawie analizy izotopowej Pb (U) — wyniki wstêpne. Mat. Konf. Datowanie Minera³ów i Ska³: 50–55.
KARWOWSKI £., KOZ£OWSKI A. & ROEDDER E. 1979 — Gas liquid inclusions in minerals of zinc and lead ores from the Silesia-Cracow region. Pr. Inst., Geol., 95: 87–96.
KOZ£OWSKI A. 1995 — Origin of Zn-Pb ores in the Olkusz and Chrzanów districts: A model based on fluid inclusions. Acta Geol. Pol., 45: 83–141.
KOZ£OWSKI A., LEACH D. L. & VIETS J. G. 1996 —
Charakterystyka genetyczna inkluzji fluidalnych w sfalerycie z krusz-ców œl¹sko-krakowskich. Pr. Pañstw. Inst. Geol., 154: 73–84. KUTINA J. 1974 — Relationship between the distribution of big endogenic ore deposits and the basement fracture pattern — examples from four continents. [W:] Proc. 1st Conf. The New Basement Tectonics, Salt Lace City. Utah Geol. Ass. Publ., 5: 565–593. KUTINA J. 1999 — Ore deposit controls by fracture pattern of the crust and by mantle-rooted structural discontinuities. Earth Science Frontiers, 6: 29–53.
OLIVER J. 1992 — The spots and stains of plate tectonics. Earth Sciences Rev., 32: 77–106.
TEPER L. 1998 — Wp³yw nieci¹g³oœci pod³o¿a karbonu na sejsmotek-tonikê pó³nocnej czêœci Górnoœl¹skiego Zag³êbia Wêglowego. Pr. Nauk. UŒl., 1715, Katowice.
ZARTMAN R.E. & DOE. B.R. 1981 — Plumbotectonics — the model. Tectonophysics, 75: 135–162.
Wiek i geneza ska³ krystalicznych rejonu Moniek w porównaniu z podobnymi
kompleksami na Litwie
Janina Wiszniewska*, Ewa Krzemiñska*, Grazina Skridlaite**, Ian Williams***
Przedmiotem rozpoczêtego w 2004 roku cyklu badañgeochemiczno-geochronologicznych s¹ prekambryjskie ska³y krystaliczne, wystêpuj¹ce na po³udnie od mezopro-terozoicznego kompleksu mazurskiego (NE Polska), a reprezentuj¹ce obszary s³abiej rozpoznane badaniami wiertniczymi i petrogenetycznymi. Otwór Moñki IG2 zosta³ zlokalizowany na obszarze ma³o zró¿nicowanego pola magnetycznego. Obecne w sp¹gowej czêœci otworu Moñki gnejsy, o zwiêkszonej podatnoœci i namagnesowa-niu resztkowym (Cieœla & Wybraniec, 1996), powoduj¹ s³ab¹, lokaln¹ anomaliê magnetyczn¹ w tym rejonie. Ponadto, w profilu ska³ prekambryjskich wystêpuje 100 metrowa warstwa kwarcytów jotnickich (w stropowym odcinku) oraz 800 metrów szarych gnejsów. Na podstawie ró¿nic w zespole mineralnym ska³ z Moniek, w tym w sk³adzie plagioklazów, wyraŸnej dominacji magnetytu w sp¹gu otworu, a ponadto ró¿nic gêstoœci i nieco odmien-nych parametrów chemiczodmien-nych na projekcji QLM, gnejsy
umownie zosta³y podzielone na tzw. górne (745–1272,4 m) i dolne (1272,4 –1540 m). Pierwsze badania petrograficzne (Wo³kowicz, 1996) ujawni³y doœæ wyraŸny suprakrustalny charakter gnejsów z Moniek. Oceniono, ¿e ska³ami macie-rzystymi mog³y byæ osady terrygeniczne, które uleg³y metamorfizmowi regionalnemu w facji amfibolitowej, a ich dolnoproterozoiczna pozycja stratygraficzna zosta³a wówczas okreœlona bez jakichkolwiek podstaw radiome-trycznych. Obecnie, we wspó³pracy z geologami z Uniwer-sytetu ANU w Canberze, przeprowadzane badania geochronologiczne U-Pb na cyrkonach metod¹ SHRIMP II oraz wykorzystanie nowoczesnych metod geochemicz-nych wp³ynê³y w zasadniczy sposób na uszczegó³owienie i nowe podejœcie do budowy geologicznej i w konsekwencji odtworzenie ewolucji tektonicznej omawianego regionu. Wyniki nowych badañ potwierdzi³y osadowe pochodzenie gnejsów. Przy istotnej ró¿norodnoœci litologicznej, mo¿na w pewnych przypadkach wskazaæ na geochemiczne podo-bieñstwo do ska³ krawêdzi kontynentów: pola ACM /PM na diagramach Bhatia (1983). Z gnejsów górnych, z g³êbo-koœci 814,0 i 1240,0 m, o sk³adzie mineralnym: Qtz + Kfs > Pl(An7 –13) +Bt + Musk +Chl +Ap +Ep wyseparowano
cyr-kony do badañ geochronologicznych. Ziarna ujawni³y z³o¿on¹ budowê, dobrze widoczn¹ w obrazie katodolumi-nescencyjnym. Wyró¿niaj¹ siê starsze, centralne partie ziarn i m³odsze, zewnêtrzne przerosty. Ujawniona zosta³a Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 4, 2005
