Streszczenie
Na rozwój Ğwiatowej gospodarki duĪy wpáyw ma ciągáy postĊp informacyjnych i komunikacyjnych technologii. Celem danego artykuáu jest prezentacja roli elektro-nicznych usáug w rozwoju gospodarczym Litwy. Pierwsza czĊĞü opracowania przedstawia zagadnienia związane z elektroniczną gospodarką, ze szczególnym wy-róĪnieniem pojĊü „spoáeczeĔstwo informacyjne” i „e-usáugi”. Omówione zostaáy wyniki badaĔ, reprezentujące stan e-usáug w przedsiĊbiorstwach i gospodarstwach domowych w okresie 2005–2013, na podstawie danych Departamentu Statystyki Litwy. W empirycznej czĊĞci artykuáu podjĊto równieĪ próbĊ okreĞlenia i analizy kierunku rozwoju elektronicznych usáug jako nowych szans rozwoju spoáeczeĔstwa informacyjnego Litwy.
Sáowa kluczowe: informacja, spoáeczeĔstwo informacyjne, e-usáugi, gospodarka elektroniczna 1. Wprowadzenie
Podstawową cechą wspóáczesnej gospodarki jest wiedza. W erze wiedzy, szczególną rolĊ w procesach spoáeczno-gospodarczych, odgrywają technologie informacyjne. Są wykorzystywane nie tylko do obsáugi poszczególnych etapów przetwarzania informacji, ale równieĪ do tworzenia innowacyjnych produktów i usáug. DziĊki dostĊpu do Internetu, przedsiĊbiorstwa jak i gospodarstwa domowe, mogą korzystaü z tych innowacyjnych usáug. Internet przyczynia siĊ do pokonania barier czasu i przestrzeni. Nową, cenną wiedzĊ stanowi umiejĊtnoĞü korzystania z technologii informacyj-nych oraz docieranie do Ĩródeá informacji. Samo pojĊcie informacja ma bardzo Ğcisáy związek z pojĊciem wiedza. W internetowej encyklopedii powszechnej PWN, wiedza „w wĊĪszym znacze-niu to ogóá wiarygodnych informacji o rzeczywistoĞci wraz z umiejĊtnoĞcią ich wykorzystania; w szerokim znaczeniu — wszelki zbiór informacji, poglądów, wierzeĔ, którym przypisuje siĊ war-toĞü poznawczą lub(i) praktyczną” [5].
Szeroki przegląd definicji zagadnienia informacja, moĪna spotkaü w publikacji Informacja. Wiedza. MądroĞü, wydanej przez Gáówny Urząd Statystyczny (dalej GUS) [19]. Autor niniejszej publikacji, B. Stefanowicz, podkreĞla waĪnoĞü tych trzech pojĊü, odnosząc je do szczególnych za-sobów potencjaáu intelektualnego czáowieka [19, 116].
àatwo zauwaĪyü, Īe w gospodarce opartej na wiedzy, informacja jest najcenniejszym i po-wszechnie wymienianym dobrem. Jest ona uznawana za jeden z podstawowych elementów powstania spoáeczeĔstwa informacyjnego [14, 17–18]. Nie ma jednoznacznej definicji spoáeczeĔstwa informacyjnego. Praktycznie wszystkie okreĞlenia spoáeczeĔstwa informacyjnego sprowadzają siĊ do poglądu, Īe „stosowanie nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i uĪytko-wania informacji ksztaátuje nowy typ spoáeczeĔstwa postindustrialnego” [12, 38–40].
Istotnym czynnikiem, dziĊki któremu wspóáczesna cywilizacja jest autentycznie cywilizacją in-formacyjną, są nowoczesne technologie informacyjne. Skutki nowych technologii informacyjnych przenikają wszystkie sfery Īycia [20, 15–19]. W rezultacie otrzymujemy nowy rodzaj usáug, Ğwiad-czonych drogą elektroniczą.
2. Zdefiniowanie e-usáugi w elektronicznej gospodarce
Obecnie sieü internetowa jest nieodáącznym towarzyszem czáowieka. Internet przeáamaá kra-jowe bariery i granice. Staje siĊ w coraz wiĊkszym stopniu obszarem Ğwiatowej intercjonalizacji [8, 18–26]. Internet jako nowy Ğrodek transportu i komunikacji, zmieniá gospodarkĊ w elektroniczną. Definicje terminu elektronicznej gospodarki podkreĞlają, Īe jest to nowy paradygmat biznesu. To wirtualna przestrzeĔ, w której prowadzona jest dziaáalnoĞü ekonomiczna, transakcje finansowe, gdzie dochodzi do tworzenia i wymiany wartoĞci i gdzie dojrzewają bezpoĞrednie kontakty miĊdzy uczestnikami biznesu [11, 246].
Znaczenie wiedzy i relacji w gospodarce elektronicznej zauwaĪyá juĪ D. Tapscott, formuáując nastĊpujące reguáy gospodarki elektronicznej [13, 41–42]:
1) Nowa gospodarka to gospodarka wiedzy. Praca oparta na wykorzystaniu wiedzy i umiejĊt-noĞci staje siĊ podstawą tworzenia wartoĞci, przychodów i zysków.
2) Nowy áad ekonomiczny ma charakter cyfrowy. Technika cyfrowa zastĊpuje analogową we wszystkich systemach wewnĊtrznej komunikacji, prezentacji i w procesach wymiany go-spodarczej.
3) Wirtualizacja fizycznych przedmiotów. W gospodarce elektronicznej fizyczne przedmioty mają swoje odpowiedniki cyfrowe: wirtualne przedsiĊbiorstwa, wirtualne sklepy, wirtualne banki itp.
4) Nowa gospodarka jest gospodarką cząstek. Jej funkcjonowanie opiera siĊ na dynamicznych jednostkach i zespoáach, które, zaleĪnie od potrzeb, áączą siĊ i dopasowują do zmian doko-nujących siĊ w ich otoczeniu.
5) Nowa gospodarka jest gospodarką sieciową. Systemy komputerowe pokonują bariery czasu i przestrzeni. Stwarzają okazjĊ do rozwoju sieci i wspóápracy pomiĊdzy dostawcami, klientami oraz innymi partnerami gospodarczymi.
6) Eliminacja poĞredników i funkcji poĞrednich. Sieci komputerowe zmieniają obieg infor-macji, eliminując przy tym sferĊ poĞrednią.
7) Korelacja obszarów gospodarki. Era wiedzy jest tworem zespolenia trzech obszarów: tech-niki obliczeniowej, transmisji danych oraz rzeczywistych wartoĞci oferowanych klientom, które są fundamentalne dla rozwoju przedsiĊbiorstw.
8) Nowatorstwo. Ludzka kreatywnoĞü stanowi podstawĊ wszelkiej wartoĞci, a wyzwaniem dla przedsiĊbiorstw jest promowanie i nagradzanie twórczych rozwiązaĔ.
9) Zanik podziaáu na konsumentów i producentów. KaĪdy konsument korzystający z „auto-strady informacyjnej” staje siĊ w pewnym sensie producentem, tworząc i transmitując przekazy do innych odbiorców.
10) Dziaáanie w czasie rzeczywistym. Transmisja danych w czasie rzeczywistym umoĪliwia realizacjĊ usáug, zleceĔ i procesów biznesowych na bieĪąco.
11) Nowa gospodarka jest gospodarką globalną. Sieci komputerowe umoĪliwiają przedsiĊ-biorstwom dziaáanie i Ğwiadczenie usáug w sposób ciągáy, niezaleĪnie od czasu i miejsca
geograficznego.
12) Era niepokoju i zagroĪenia. PogáĊbiający siĊ rozdĨwiĊk pomiĊdzy ludĨmi posiadającymi wiedzĊ oraz dostĊp do informacji a resztą spoáeczeĔstwa grozi pojawieniem siĊ gáĊbokich niepokojów spoáecznych.
PowyĪsze stwierdzenia znajdują praktyczne zastosowanie i rozwiązania w gospodarce naszych czasów. Rozpatrzmy relacyjny model gospodarki elektronicznej, w którym wspóádziaáają admini-stracja, biznes i klient (konsument). Na realizacjĊ zadaĔ zdefiniowanych w tym modelu wpáyw ma równieĪ otoczenie spoáeczno-gospodarcze. W tych warunkach ksztaátują siĊ róĪne relacje pomiĊdzy organizacją a jej bliĪszym i dalszym otoczeniem. PoniĪej (Rysunek 1) zostaáy ujĊte moĪliwe relacje pomiĊdzy biznesem, administracją i klientem (konsumentem).
Rysunek 1. Rodzaje relacji w gospodarce elektronicznej ħródáo: opracowanie na podstawie [7, 43].
Realizacja wyĪej wymienionych relacji w elektronicznej gospodarce, dokonuje siĊ za pomocą elektronicznych usáug. Elektroniczną usáugĊ moĪna zdefiniowaü jako nowy rodzaj Ğwiadczenia usáugi przy wykorzystaniu Internetu [10, 41]. E-usáugi umoĪliwiają dokonywanie tych czynnoĞci w bardziej ekonomiczny i efektywny sposób [10, 69]. W praktyce jednak nie wszystkie relacje mają swego odpowiednika w e-usáudze. Czy tak jest, przekonamy siĊ analizując poziom rozwoju e-usáug na Litwie. Pracownik (Employee) Pracownik (Employee) Biznes (Business) Klient/Konsument (Client/Consument) Klient/Konsument (Client/Consument) Biznes (Business) Admi- nistrac-ja (Admi- nistra-tion) Admi- nistrac-ja (Admi- nistra-tion) E2E B2E E2B B 2B C 2C A 2C A 2A C 2A B 2A A 2B C 2B B 2C
3. SpoáeczeĔstwo informacyjne – informatyzacja przedsiĊbiorstw i gospodarstw domowych Litwy
Z definicji spoáeczeĔstwa informacyjnego, okreĞlonego w danym opracowaniu, e-usáugi są nie-odáącznym elementem rozwoju spoáeczeĔstwa. Natomiast gospodarka elektroniczna, jak podkreĞla W. Chmielarz, dziaáa i rozwija siĊ w otoczeniu spoáeczeĔstwa informacyjnego (Rysunek 2) [1,32– 68].
Rysunek 2. SpoáeczeĔstwo informacyjne jako otoczenie elektronicznej gospodarki ħródáo: opracowanie na podstawie [4, 3].
Aby okreĞliü stopieĔ uksztaátowania spoáeczeĔstwa informacyjnego, naleĪy zdiagnozowaü pewne mierniki. Jak podkreĞla A. Szewczyk, trzeba zintegrowaü miary starej gospodarki z wyni-kami odzwierciedlającymi wskaĨniki tzw. Nowej Gospodarki [5/20, 44]. Uogólniając, w wiĊkszoĞci statystyk, opracowaĔ i raportów dotyczących rozwoju spoáeczeĔstwa informacyjnego, moĪna wy-róĪniü nastĊpujące mierniki [20, 40–45]:
indeksy informatyzacji, stopieĔ telefonizacji,
wskaĨnik wyposaĪenia gospodarstw domowych w elektroniczny sprzĊt, liczba komputerów osobistych w przedsiĊbiorstwach,
zbiorczy indeks informacyjny (np.: wskaĨnik informacyjny obrazujący stosunek wydatków na informacje w budĪecie domowym; liczba zainstalowanych komputerów na 10000 osób; itd.)
Opierając siĊ o dane Departamentu Statystyki Litwy (dalej DSL), przeanalizujemy pewne wskaĨniki, dotyczące poziomu rozwoju spoáeczeĔstwa informacyjnego Litwy, bardziej opierając siĊ o stan informatyzacji w przedsiĊbiorstwach i gospodarstwach domowych.
Gospodarka elektroniczna
Biznes elektroniczny
Handel elektroniczny
PrzedsiĊbiorstwo elek-troniczne
S
W 2013 r. 65,9% ogóáu gospodarstw domowych posiadaáo komputer, natomiast dostĊp do In-ternetu – 64,7% gospodarstw domowych. W porównaniu do 2005 r. pierwszy wskaĨnik wzrósá o 34,3 p.proc., a drugi – o 48,9 p.proc.. W 2013 r. wiĊcej gospodarstw wyposaĪonych w komputery byáo w miastach niĪ na obszarach wiejskich. Na rysunku poniĪej (Rysunek 3) zaprezentowano od-setek gospodarstw domowych, mających dostĊp do Internetu wedáug miejsca zamieszkania.
21,2 42,9 54,3 56,8 64,9 66,2 67,3 67,6 71,8 4 18,5 25,8 33,8 45 44,9 45,4 45,2 50,4 0 10 20 30 40 50 60 70 80 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 %
Miasto Obszar wiejski
Rysunek 3. DostĊp doInternetu w gospodarstwach domowych w latach 2005–2013, (w % ogóáu gospodarstw)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych DSL [3].
Z kaĪdym rokiem wzrasta równieĪ odsetek gospodarstw domowych korzystających z Internetu poprzez szerokospasmowe áącze internetowe. W 2013 r. w porównaniu do roku 2005 udziaá ten zwiĊkszyá siĊ o 52,5 p.proc.. Warto odnotowaü, Īe dostĊp do Internetu, jak i rodzaj posiadanych áączy internetowych byáy zróĪnicowane pod wzglĊdem miejsca zamieszkania. NajwiĊksze wskaĨ-niki posiadaáy gospodarstwa domowe, z lokalizacją w miastach.
Wedáug danych DSL, korzystanie z technologii informacyjnych przez gospodarstwa domowe zaleĪy od wielu czynników:
wieku mieszkaĔców; NajczĊĞciej z Internetu korzystają ludzie máodzi. W 2013 r. ponad 97% osób w wieku 16–24 lata korzystaáo z Internetu, odpowiednio 92,6% – w wieku 25– 34 lata oraz 83,1% – w wieku 35–44 lata. Warto podkreĞliü, Īe w 2013 r. w porównaniu do roku poprzedniego, wĞród najstarszej grupy wiekowej mieszkaĔców (w wieku 65–74 lata), korzystanie z technologii informacyjnych wzrosáo o 1,1 p.proc..
miejsca zamieszkania; W 2013 r. w porównaniu do 2012 r., dostĊp do Internetu w miastach wzrósá o 4,2 p.proc., a na wsi – o 5,2 p. proc. (Rysunek 3).
wielkoĞci dochodów; W 2013 r. ponad 97% gospodarstw domowych, w których dochody miesiĊczne przekraczaáy sumĊ 2501 Lt, posiadaáo komputer. W gospodarstwach domo-wych z mniejszymi dochodami miesiĊcznymi (nie przekraczającymi 800 Lt) wskaĨniki posiadania komputera i dostĊpu do Internetu byáy bardzo niskie (odpowiednio 19,7% i 18,5%).
ograniczonych moĪliwoĞci mieszkaĔców; Informacja, udostĊpniana w wirtualnym Ğwiecie, powinna byü jak najbardziej dostĊpna osobom niepeánosprawnym. Brakuje odpowiednich rozwiązaĔ dla tej grupy mieszkaĔców.
Korzystanie z Internetu i komputera wymaga pewnych umiejĊtnoĞci informatycznych. Wedáug danych DSL, w 2013 r. 31,8% mieszkaĔców Litwy posiadaáo wysokie kompetencje informatyczne, a najniĪsze – 11,9%. Udziaá osób w wieku 16–24 lata, które wskazaáy na wysokie umiejĊtnoĞci informatyczne w 2013 r. wyniósá 74,9%. Dla podnoszenia umiejĊtnoĞci informatycznych szczególne znaczenie ma udziaá w szkoleniach, kursach. Na Litwie 24,2% osób w wieku 16–74 lata uczestni-czyáo w szkoleniach komputerowych w ciągu ostatnich 36 miesiĊcy (w 2008 r. – 37,1%).
Gáówne cele korzystania z Internetu w sprawach prywatnych, w Ğwietle wyników badaĔ DSL, to: czytanie on-line, pobieranie plików z czasopismami lub gazetami, wyszukiwanie informacji o towarach lub usáugach oraz korzystanie z poczty elektronicznej (Tabela 1). Najmniejszym zain-teresowaniem cieszyáo siĊ wykorzystanie Internetu w celu szukania pracy i wysyáania ofert dotyczących zatrudnienia.
Tabela 1. Cele korzystania z Internetu w sprawach prywatnych w latach 2007 i 2013 (w %)
Cele korzystania z Internetu
2007 2013
w % mieszkaĔców w wieku
16–74 lata Czytanie on-line, pobieranie plików z
gazetami/czasopi-smami 31,7 62,2
Wyszukiwanie informacji o towarach lub usáugach 36,3 56,5
Wysyáanie, odbieranie poczty elektronicznej 38,7 55,1
Udziaá w czatach, grupach lub forach dyskusyjnych 19,1 48,7
Korzystanie z usáug bankowych 21,0 46,4
Telefonowanie przez Internet, odbywanie wideokonferencji 19,0 47,4
Szukanie informacji dotyczących zdrowia 19,2 40,7
Sáuchanie radia, oglądania TV przez Internet 19,5 32,3
Granie w gry komputerowe, pobieranie plików z grami,
mu-zyką, filmami, grafiką 26,9 31,5
Korzystanie z serwisów dotyczących usáug związanych z
podróĪowaniem i zakweterowaniem 13,7 13,3
Szukanie pracy, wysyáanie ofert 10,1 12,2
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych DSL [3].
W spoáeczeĔstwie informacyjnym waĪne jest korzystanie z technologii informacyjnych nie tylko w gospodarstwach domowych, ale i w przedsiĊbiorstwach. W 2013 r. udziaá przedsiĊbiorstw litewskich, wykorzystujących komputery wyniósá 99,7% (Tabela 2). NajwyĪszy wskaĨnik wystĊpo-waá w przedsiĊbiorstwach duĪych, wĞród których 100% korzystaáo z komputerów. Powszechnie dostĊp do Internetu stwarza rozlegáe moĪliwoĞci komunikacyjne dla przedsiĊbiorstw. W 2013 r. dostĊp do Internetu posiadaáo 99,7% przedsiĊbiorstw, przy czym 99% áączyáo siĊ za poĞrednictwem áączy szerokopasmowych (w 2008 r. – 55,3%). Warto zwróciü uwagĊ, Īe áącze szerokopasmowe miaáy wszystkie duĪe przedsiĊbiorstwa (100%) i prawie wszystkie Ğrednie (99,8%) i maáe (98,9%) firmy.
Tabela 2. Wykorzystanie komputera i dostĊpu do Internetu w przedsiĊbiorstwach Litwy w latach 2008 i 2013 (w % ogóáu przedsiĊbiorstw wg wielkoĞci)
Komputer DostĊp do Internetu àącza szerokopasmowe 2008 2013 2008 2013 2008 2013 Ogóáem 94.8 99.7 92.7 99.7 55.3 99
DuĪe (250 i wiĊcej pracowników) 100 100 100 100 87.3 100
ĝrednie (50–249 pracowników) 99.5 100 99.1 100 70.2 99.8
Maáe (10–49 pracowników) 93.4 99.6 91 99.6 50.7 98.9
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych DSL [3].
Wykorzystanie inernetu jako kanaáu dystrybucji oraz komunikowania, cieszy siĊ wĞród przed-siĊbiorstw duĪą popularnoĞcią. W 2012 r. duĪy odsetek przedprzed-siĊbiorstw wykorzystywaáo Internet w kontaktach z administracją publiczną (99,3%) oraz w celu korzystania z usáug bankowych i fi-nansowych (95,6%). Najsáabiej prezentowaáo siĊ wykorzystanie inernetu przez przedsiĊbiorstwa w celach sprzedaĪy usáugi/towaru (22,2%) i zakupu usáugi/towaru (33,2%).
Litwa nie naleĪy do czoáówki paĔstw, które wykorzystują nowe technologie informacyjne w administracji i biznesie. Wedáug danych EUROSTAT’u [17/6], w 2013 r. na Litwie odsetek osób ciągle korzystających z Internetu wynosiá 65,3%, przy Ğredniej dla EU-27 – 71,7% (Rysunek 4).
Rysunek 4. DostĊp i korzystanie z Internetu w gospodartswach domowych Litwy i EU-27 w latach 2008–2013 (w %)
ħródáo: opracowanie na podstawie danych Eurostat’u [6].
56 60 65 68 70 72 50 55 58 61 65 65 60 65 70 73 76 79 51 60 61 62 62 65 0 50 100 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Osoby , ciągle korzystający z internetu - EU-27
Osoby , ciągle korzystający z internetu - Litwa
Gospodarstwa domowe, mające dostĊp do internetu - EU-27 Gospodarstwa domowe, mające dostĊp do internetu - Litwa
RównieĪ w 2013 r. na Litwie dostĊp do Internetu miaáo 64,7% gospodarstw domowych, pod-czas gdy Ğrednia dla krajów EU-27 osiągnĊáa 78,6%. Odsetek mieszkaĔców Litwy, którzy nigdy nie korzystali z Internetu, ksztaátowaá siĊ na poziomie 28,7% (Ğrednia dla krajów EU-27 wynosiáa – 20,5%).
Z danych Eurostat’u, w 2013 r. mieszkaĔcy Litwy najbardziej wykorzystywali Internet w takich sprawach prywatnych, jak: telefonowanie przez Internet (Litwa – 69,7%, a Ğrednia dla UE – 32,6%), korzystanie z usáug bankowych (Litwa – 67,8%, a Ğrednia dla UE – 55,5%), korzystanie z serwisów spoáecznoĞciowych (Litwa – 63,7%, a Ğrednia dla UE – 56,9%), uczenie siĊ przez Internet (Litwa – 15,4%, a Ğrednia dla UE – 7,8%).
Na Litwie wĞród przedsiĊbiorstw zauwaĪa siĊ relatywnie duĪy popyt na elektroniczne usáugi publiczne. W 2013 r. 19,7% przedsiĊbiorstw otrzymaáo zamówienia drogą elektroniczną, a w UE ten wskaĨnik byá o wiele mniejszy (14,4%). RównieĪ na Litwie wiĊcej przedsiĊbiorstw skáadaáo zamówienia przez Internet (19,1%), niĪ ogólnie Ğrednio przedsiĊbiorstwa UE (18%). Coraz wiĊcej mieszkaĔców Litwy korzysta z elektronicznych usáug rządu (w jĊz. angielskim e-government). AĪ 27,6% obywateli Litwy korzystaáo z informacji bądĨ formularzy ze stron instytucji rządowych (Ğrednia dla krajów EU-27 wynosiáa 20,8%). PrzedsiĊbiorstwa litewskie, pod wzglĊdem korzystania z e-usáug publicznych, osiągnĊli poziom 99,3%, co plasuje nasze paĔstwo na pierwszym miejscu wĞród krajów Unii Europejskiej (87,8%) (Rysunek 5). Do tego przyczynia siĊ równieĪ skáadanie elektronicznych formularzy przez przedsiĊbiorstwa litewskie dla instytucji rządowych – 99,1% (Ğrednia dla krajów EU-27 wynosiáa 74,2%).
Rysunek 5. Korzystanie z e-usáug publicznych przez przedsiĊbiorstwa na Litwie i EU-27 (w %) ħródáo: opracowanie na podstawie danych Eurostat’u [6].
86 91 95 98 100 99 68 71 75 84 87 88 0 20 40 60 80 100 120 2008 2009 2010 2011 2012 2013
PrzedsiĊbiorstwa, korzystający z e-usáug publicznych - EU-27 PrzedsiĊbiorstwa, korzystający z e-usáug publicznych - Litwa
4. E-usáugi na litewskim rynku
W 2011 r. rząd litewski opracowaá strategiĊ rozwoju spoáeczeĔstwa informacyjnego na lata 2011–2019 [18]. Jako priorytety znalazáy siĊ tam:
rozwój infrastruktury teleinformatycznej paĔstwa,
rozwój systemu powszechnie dostĊpnych usáug elektronicznych w administracji pu-blicznej, biznesie i ochronie zdrowia,
rozwój umiejĊtnoĞci niezbĊdnych do aktywnego i twórczego uczestnictwa w usáugach spoáeczeĔstwa informacyjnego.
Jak wynika z danych DSL, e-usáugi stają siĊ coraz bardziej popularne wĞród mieszkaĔców Li-twy. Z kaĪdym rokiem zwiĊksza siĊ liczba osób, korzystających z elektronicznej administracji. W 2013 r. poáowa osób (49%) w wieku 16–74 lata korzystaáo z usáug e-administracji. Co sie tyczy samych instytucji rządowych (Rysunek 6), w 2012 r. 82,7% urzĊdów publicznych udostĊpniáo przez Internet informacje i usáugi publiczne (w 2010 r. – 69,4%). Ponad poáowa urzĊdów (59,6%) udo-stepniáa pobranie formularzy (w 2010 r. – 54%). Natomiast odesáanie wypeánionych formularzy moĪliwe byáo w nieznacznej liczbie urzĊdów publicznych (15,7%). W 2012 r. w porównaniu do 2010 r., dwukrotnie wzrosáa moĪliwoĞü zaáatwienia caáoĞci spraw urzĊdowych wyáącznie online (18,4%).
Rysuenk 6. UdostĊpnienie przez Internet usáug publicznych przez urzĊdy i instytucje rządowe na Litwie w latach 2006–2012 (w %)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych DSL [3].
Z badaĔ przeprowadzonych przez Komitet Rozwoju SpoáeczeĔstwa Informacyjnego (w jĊz. li-tewskim Informacinơs Visuomenơs Plơtros Komitetas), w 2013 r. wzrósá poziom publicznych usáug Ğwiadczonych drogą elektroniczną, który osiągnąá poziom 91%. DostĊpnoĞü usáug publicznych online dla przedsiĊbiorstw rosáo szybciej niĪ obywatelom (Rysunek 7).
39.4 29.6 8.7 5.4 61 41.8 15 7.4 69.4 54 11.6 8.1 82.7 59.6 15.7 18.4 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
Uzyskanie informacji Pobieranie formularzy Odesáanie wypeánionych formularzy
Zaáatwienie caáoĞci spraw online
2006 2008 2010 2012
Rysunek 7. Szacunkowa ocena dostĊpnoĞci online usáug publicznych w latach 2006 – 2013 (w %) ħródáo: opracowanie na podstawie [15,4].
Oprócz wyĪej analizowanych danych, dotyczących e-usáug publicznych na Litwie, duĪym za-interesowaniem cieszy siĊ równieĪ handel elektroniczny [18/9, 190]. Wykorzystanie technologii informacyjnych w handlu daje moĪliwoĞü dotarcia do szerokiej grupy konsumentów z caáego Ğwiata, prezentacji wáasnych wyrobów i usáug oraz umoĪliwia zawieranie transakcji zarówno krajowych, jak i transgranicznych.
W 2012 r. 34,7% przedsiĊbiorstw posiadaáo komputer i prowadziáo handel za poĞrednictwem sieci komputerowych (w 2011 r. – 30,2%). W 2012 r. w porównaniu do 2010 r., znacznie zmalaáa liczba przedsiĊbiorstw sprzedających usáugĊ/towar oraz kupujących usáugĊ/towar online (Rysunek 8).
Rysunek 8. PrzedsiĊbiorstwa skáadające i otrzymujące zamówienia na towar/usáugĊ przez Internet w latach 2005–2012, (w % od ogóáu przedsiĊbiorstw)
ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych DSL [3]. 63,1 73,9 75 78,1 81,5 87 91 75 83,7 81 81,3 87,5 98 98 51,2 67,3 71 76 77,6 79 86 0 20 40 60 80 100 120 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
E-usáugi ogóáem E-usáugi dla przedsiĊbiorstw E-usáugi dla osób prywatnych
21.5 20.1 26.7 24.4 28.7 33.2 22.8 21.9 14.5 14.2 22.9 20 21.9 24.7 17.2 22.2 0 5 10 15 20 25 30 35 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Coraz wiĊcej mieszkaĔców Litwy zamawia usáugi lub towary drogą elektroniczną (Rysunek 9). Wedáug danych DSL, w 2013 r. 19% ogóáu osób w wieku 16–74 lata kupiáo towar lub usáugĊ przez Internet (w 2012 r. – 14%). Na czoáówkĊ rankingu produktów najczĊĞciej kupowanych online wy-sunĊáy siĊ odzieĪ, obuwie, sprzĊt sportowy (51% ogóáu e-konsumentów). Na drugiej pozycji znalazáo siĊ kupno biletów na imprezy sportowe lub kulturalne (41% ogóáu e-konsumentów). Wzrósá teĪ odsetek osób kupujących takie produkty lub usáugi, jak: artykuáy wyposaĪenia domu (27%), wycieczki (18%), sprzĊt elektroniczny (16%), zakwaterowanie na wczasy (15%), artykuáy spoĪywcze i kosmetyki (13%), filmy i muzykĊ (12%), usáugi finansowe (12%), oprogramowanie (11%). 4,2 5,5 5,8 6,2 6,4 10,4 13,7 18,6 0 5 10 15 20 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Rysunek 9. Osoby kupujące lub zamawiające przez Internet towary lub usáugi w latach 2006–2013, (w % od ogóáu osób w wieku 16–74 lata) ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie danych DSL [3].
5. Podsumowanie
Rozwój elektronicznych usáug jest waĪnym elementem tworzenia gospodarki opartej na wie-dzy, w której funkcjonuje spoáeczeĔstwo informacyjne. Dotychczasowy rozwój e-usáug wywiera istotny wpáyw na pozycjĊ konkurencyjną paĔstwa. Litwa zajmuje umiarkowane miejsca w róĪnych rankingach Ğwiatowych, dotyczących elektronicznej gospodarki. W Ğwiatowym raporcie 2013 roku na temat rozwoju i modernizacji infrastruktury sieciowej oraz wykorzystania technologii teleinfor-matycznych (w jĊz. angielskim The Global Information Technology Report), Litwa zajmuje 32 miejsce wĞród 144 paĔstw [16, 241]. W innym rankingu w 2010 r., dotyczącego cyfrowej gospodarki (w jĊz. angielskim Digital Economy Rankig) Litwa zajmowaáa 34 miejsce wĞród 70 badanych paĔ-stw [17,6].
Podsumowując wyĪej zaprezentowane dane DSL i Eurostatu, moĪna powiedzieü, Īe:
równomiernie wzrasta liczba mieszkaĔców Litwy, korzystających z komputera i Inter-netu, co przyczynia siĊ do rozwoju spoáeczeĔstwa informacyjnego;
cechuje wysoki wskaĨnik informatyzacji wĞród przedsiĊbiorstw, dziĊki czemu wzrasta realizacja usáug drogą elektroniczną;
spoáeczeĔstwo Litwy w coraz wiĊkszym stopniu korzysta z e-handlu, dlatego przedsiĊ-biorstwa są zmuszone rozwijaü wáasne strony internetowe i udostĊpniaü na nich jak najwiĊcej usáug;
pomimo coraz szerszej oferty usáug publicznych przeniesionych do wirtualnego Ğwiata, zmniejszyáa siĊ liczba obywateli korzystających e-administracji. Jest to pewien sygnaá dla instytucji rządowych, aby rozwijaü system powszechnie dostĊpnych usáug elektro-nicznych w administracji publicznej.
Bibliografia
[1] Chmielarz W., Systemy biznesu elektronicznego, Centrum Doradztwa i Informacji, Difin, War-szawa 2007.
[2] Dąbrowska A., JanoĞ-Kresáo M., Wódkowski A., E-usáugi a spoáeczeĔstwo informacyjne, Di-fin, Warszawa 2009.
[3] Departament Statystyki Litwy. [Online]. DostĊpne: http://osp.stat.gov.lt/statistiniu-rodikliu-analize?id=2003&status=A.
[4] Dudek T., Obszary zastosowania gospodarki elektronicznej, w: ĝwiat Morskich Publikacji, Szczecin 2011. [Online]. DostĊpne: http://www.smp.am.szczecin.pl/Content/1577/Ob-szary+zastosowania+gospodarki+elektronicznej.pdf?handler=pdf
[5] Encyklopedia PWN. [Online]. DostĊpne: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3995573/wie-dza.html.
[6] Europejski Urząd Statystyczny. [Online]. DostĊpne: http://epp.eurostat.ec.europa.eu/por-tal/page/portal/eurostat/home/.
[7] Gregor B., StawiszyĔski M., E-commerce, Branta, Bydgoszcz-àódĨ 2002. [8] Januáa E., TruĞ T., Gospodarka elektroniczna, Difin, Warszawa 2010.
[9] Kliukovka R., Sektor MĝP w rozwoju regionów Litwy, w: Prace i Materiaáy Instytutu Handlu Zagranicznego UG, GdaĔsk 2012, nt 31/2, ss. 179–193.
[10] Kliukovska R., Rozwój i perspektywy rynku e-handlu na Litwie, w: Studia i materiaáy Pol-skiego Stowarzyszenia Zarządzania wiedzą, àódĨ 2011, nt 53T 7–8, ss. 68–80.
[11] Nowiski A. red., Komputerowe wspomaganie biznesu, Placet, Warszawa 2006.
[12] OleĔski J., Kryzysy informacyjne w gospodarce opartej na wiedzy, w: Informacja w spoáe-czeĔstwie XXI wieku, red. Rószkiewicz M., WĊdrowska E., „Monografie i Opracowania”, Nr 540, SGH, Warszawa 2005, ss. 37–57.
[13] Olszak C.M., Ziemba E., Strategia rozwoju systemów gospodarki elektronicznej, w: Strategie i modele gospodarki elektronicznej, red. Olszak C.M., Ziemba E., Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2007, ss.41–54.
[14] PapiĔska-Kacperek J. red., SpoáeczeĔstwo Informacyjne, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 2008.
http://www.ivpk.lt/lt/ltvm/ivpk-leidiniai.
[16] Raport ĝwiatowego Forum Ekonomicznego, The Global Information Technology Report 2013. [Online]. DostĊpne: http://www3.weforum.org/docs/WEF_GITR_Report_2013.pdf.
[17] Raport Digital Economy Ranking 2010. [Online]. DostĊpne: http://www-935.ibm.com/servi-ces/us/gbs/bus/pdf/eiu_digital-economy-rankings-2010_final_web.pdf.
[18] Strategia rozwoju spoáeczeĔstwa informacyjnego na lata 2011–2019. [Online]. DostĊpne: http://www.lrv.lt/Posed_medz/2011/110316/05.pdf.
[19] Stefanowicz B.. Informacja, Wiedza, MądroĞü. Tom 66. GUS 2013.[Online]. DostĊpne:
http://www.google.lt/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&so-urce=web&cd=4&ved=0CEMQFjAD&url=http%3A%2F%2Fstat.gov.pl%2Fdownload%2Fc
ps%2Frde%2Fxbcr%2Fgus%2FOZ_Informacja_Wiedza_Ma-drosc_180413.pdf&ei=rLN9U5u_POep7QbC8IHQAQ&usg=
AFQjCNGvAgAzpwBvVsYHwluQo_l3DBtO5w&sig2=fhZjnAUwgnbMTSf9NjY6xA. [20] Szewczyk A., SpoáeczeĔstwo informacyjne – nowa jakoĞü Īycia spoáecznego, w: SpoáeczeĔstwo
informacyjne – problemy rozwoju, red. Szewczyk A., Difin, Warszawa 2007, ss. 14–46.
THE ROLE OF E-SERVICES IN BUILDING THE INFORMATION SOCIETY OF LITHUANIA
Summary
The development of the world economy is highly influenced by the steady progress of information and communication technologies. The aim of the article is to present the role of e-services in the economic development of Lithuania. The first part of the paper presents the issues related to the electronic economy, with special terms from the concepts of "information society" and "e-services". Discusses the results of the research, representing the state of e-services to businesses and households in the pe-riod 2005–2013, based on data from the Department of Statistics of Lithuania. In the empirical part of the paper it was also an attempt to identify and analyze the direction of the development of electronic services as new opportunities for the development of the information society in Lithuania.
Keywords: information, information society, e-services, e-economy
Regina Lašakeviþ (Kliukovska) Katedra Informatyki
Wydziaá Ekonomiczno-Informatyczny w Wilnie Uniwersytet w Biaáymstoku
Kalvarijǐ g. 143, LT-08221 Vilnius e-mail: r.klukowska@uwb.lt
