Analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów województwa małopolskiego w latach 2000-2004

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 797. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Anna Malina Katedra Statystyki. Analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów województwa małopolskiego w latach 2000–2004 1. Wprowadzenie Małopolska to jeden z regionów należących do południowego makroregionu Polski, ważny ośrodek gospodarczy, społeczny oraz kulturowy naszego kraju. Województwo to charakteryzuje się zróżnicowanymi warunkami przyrodniczo-geograficznymi, różnym stopniem zagospodarowania infrastrukturalnego oraz zróżnicowaną strukturą gospodarki. Względy te, obok subiektywnych, zdecydowały o wyborze tego województwa jako obiektu badań. W dobie gospodarki rynkowej badanie różnic w poziomie rozwoju gospodarczego oraz warunków życia ludności różnych jednostek terytorialnych jest nieodłącznym elementem badań ogólnego rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju. Zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego poszczególnych obszarów wynika m.in. ze zróżnicowania samej przestrzeni geograficznej. Różnice w warunkach środowiska geograficznego, a także odmienne czynniki rozwoju powodują, że jednostki terytorialne są lepiej lub gorzej rozwinięte, wykazują wyższą lub niższą dynamikę rozwoju oraz zróżnicowany poziom życia ludności. Społeczne efekty rozwoju gospodarczego oraz powiązania, jakie występują między procesami ekonomicznymi i społecznymi, są mierzone za pomocą wielu narzędzi statystyki społecznej. Dzięki temu dokonywana jest diagnoza sytuacji społecznej, a w szczególności ocena stopnia zaspokojenia potrzeb materialnych.

(2) Anna Malina. 6. i duchowych społeczności lokalnych. Odbywa się to według różnych procedur badawczych, w których jako narzędzia badawcze główną rolę odgrywają odpowiednie wskaźniki i mierniki społeczne (por. np. [Kordos 1991, Słaby 1994, Bywalec 1995, Opałło 1997, Malina i Zeliaś 1997, Diagnoza społeczna… 2001, Malina 2004b]). Zapoczątkowana w 1989 r. reforma ustrojowa dotyczyła zarówno zmian systemowych, jak i podziału administracyjnego. Rok 1999 przyniósł dalsze zmiany w podziale administracyjnym kraju. Obszar Polski podzielono na 16 województw regionalnych (poziom NTS-2) oraz wprowadzono nowy szczebel władzy samorządowej – powiat. W ten sposób utworzono odpowiadający standardom współczesnej Europy trójszczeblowy podział terytorialny państwa (województwo, powiat, gmina). Po reformie w skład województwa małopolskiego wchodzą 22 jednostki terytorialne (poziom NTS-4), tj. 19 powiatów oraz 3 miasta na prawach powiatu (Kraków, Nowy Sącz i Tarnów)1. Te z kolei są podzielone na 182 gminy (poziom NTS-5), wśród których jest 16 gmin miejskich, 39 miejsko-wiejskich i 127 wiejskich. Władze samorządowe nie są związane bezpośrednimi poleceniami rządu. Ich głównym zadaniem jest zaspokajanie podstawowych potrzeb społeczności lokalnej. Samorząd województwa prowadzi działania o zasięgu wojewódzkim (regionalnym), władze powiatu natomiast realizują zadania publiczne o ponadgminnym charakterze, m.in. w następujących dziedzinach2: – edukacji publicznej, w tym szkolnictwa ponadpodstawowego i specjalnego, – ochrony zdrowia i pomocy społecznej, – kultury i ochrony dóbr kultury oraz kultury fizycznej i turystyki, – gospodarki nieruchomościami, zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego, – przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy, – transportu i dróg publicznych, – gospodarki wodnej, ochrony środowiska i przyrody, – porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, – ochrony przeciwpowodziowej, przeciwpożarowej i zapobieganiu innym, nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Celem artykułu jest ocena stopnia zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów województwa małopolskiego, zaobserwowanie zmian w poziomie rozwoju powiatów w latach 2000–2004 oraz weryfikacja hipotezy o dążeniu do wyrównywania dysproporcji rozwojowych zarówno wewnątrz poszczególnych regionów, jak i między nimi. 1 Poziom NTS-3 wyznaczają w Polsce podregiony (subregiony), na które podzielone jest każde województwo. W województwie małopolskim są trzy podregiony: krakowsko-tarnowski, nowosądecki i podregion miasta Kraków. 2. DzURP z 5 czerwca 1998 r., nr 91, poz. 578 (art. 4, pkt 1)..

(3) Analiza przestrzennego zróżnicowania…. 7. Przeprowadzenie badań empirycznych uwzględniających różne aspekty rozwoju społeczno-gospodarczego powiatów w ujęciu dynamicznym pozwoli na weryfikację przyjętej hipotezy badawczej oraz realizację założonego celu pracy. 2. Społeczno-ekonomiczna charakterystyka powiatów województwa małopolskiego Rozwój gospodarczy Rozwój gospodarczy to „jakościowe i strukturalne zmiany w gospodarce narodowej lub regionalnej będące następstwem wzrostu gospodarczego. Czynnikami decydującymi o rozwoju gospodarczym są: kapitał ludzki, rzeczowy i finansowy oraz zasoby naturalne, technologia, a także czynniki kulturowe. Czynniki te mogą stymulować rozwój gospodarczy lub, gdy wystąpi ich niedobór, stanowić barierę dla tego rozwoju” [Begg, Fischer i Dornbusch 2000]. Małopolska jest regionem o zróżnicowanym profilu gospodarczym, w którym odchodzi się od tradycyjnych gałęzi przemysłu, takich jak hutnictwo czy przemysł wydobywczy (kopalnictwo), w kierunku bardziej innowacyjnych (telekomunikacyjnego, komputerowego, farmaceutycznego, poligraficznego itp.). Niemal dwukrotnie wyższe niż przeciętnie w kraju są nakłady na badania i rozwój. Województwo małopolskie należy do regionów wysoko rozwiniętych pod względem gospodarczym – w 2005 r. wytworzyło bowiem 7,3% produktu krajowego brutto, zajmując 5. miejsce wśród wszystkich województw3. Spośród 500 największych polskich przedsiębiorstw 30 ma swoje siedziby w Małopolsce. Największe firmy małopolskie według przychodów w 2003 r. (w mln EUR) to4: BP Polska (Kraków), Tesco Grupa Kapitałowa (Kraków), Philip Morris SA (Kraków), Grupa Kapitałowa Rafineria Trzebinia SA, Slovnaft Polska SA (Kraków), a także Zakład Energetyczny Kraków SA (Kraków) i Zakłady Azotowe w Tarnowie-Mościcach SA (Tarnów). Zatrudnienie i bezrobocie Według danych GUS5 liczba pracujących w województwie małopolskim w 2005 r. wyniosła 1 245 000 osób. Udział pracujących w sektorze rolnictwa stanowił 23% ogółu zatrudnionych, w sektorze przemysłu – 27,2%, zaś w usługach – 49,8%.. 3 4 5. Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl. www.wrotamalopolski.pl, dostęp: maj 2005 r.. Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl..

(4) Anna Malina. 8. Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku produkcyjnym kształtował się na poziomie 47,4% (dla mężczyzn 54,2%, dla kobiet 41,2%). Znacznie gorzej przedstawiał się wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 50 lat i więcej (29,8% – ogółem, 38,5% – mężczyźni oraz 23% – kobiety)6. Ze względu na charakter gospodarstw rolnych (stosunkowo mały areał, niską specjalizację) rolnicy poszukują dodatkowych źródeł zarobku. Większość z nich utrzymuje się nie tylko z pracy na roli. Ma to pewien wpływ na wzrost aktywności zawodowej oraz rozwój przedsiębiorczości, w szczególności wśród mieszkańców wsi i małych miast. Największy udział rolników utrzymujących się głównie z pracy w swoim gospodarstwie odnotowano w powiatach7: krakowskim (5,1%), nowotarskim (4,7%), proszowickim (4,1%) oraz tarnowskim (4,1%). Stopa bezrobocia zarejestrowanego w 2004 r. w województwie małopolskim należała do najniższych w Polsce i wynosiła8 16% dla mężczyzn oraz 18,4% dla kobiet (w 2005 r. odpowiednio: 15% i 15,7%). Bezrobocie jest w coraz większym stopniu odczuwalne nie tylko w miastach, ale także na wsiach. Najniższą stopę bezrobocia rejestrowanego w 2004 r. odnotowano w Krakowie (7,5%). W pozostałych miastach na prawach powiatu bezrobocie było znacznie wyższe (w Tarnowie wynosiło 12,2%, w Nowym Sączu – 17,2%). Najgorsza sytuacja pod tym względem była w powiatach: nowosądeckim (29,3%), gorlickim (24,1%), limanowskim (24,1%) oraz chrzanowskim i dąbrowskim (21%). Podstawowymi przyczynami ograniczającymi możliwości znalezienia pracy są: – niskie kwalifikacje zawodowe, – mała mobilność zawodowa i przestrzenna, – przekroczenie wieku 40–45 lat, – brak motywacji materialnej i pozamaterialnej do podjęcia pracy, – możliwości zarabiania w tzw. szarej strefie gospodarki. Dochody ludności Głównym czynnikiem kształtującym warunki i poziom życia mieszkańców są ich zarobki. Podstawowymi źródłami dochodów są wynagrodzenia za pracę oraz dochody z działalności gospodarczej, a także świadczenia społeczne, takie jak renty, emerytury oraz zasiłki dla bezrobotnych. 6 Warto dodać, że tzw. wskaźnik obciążenia ekonomicznego, określający relację osób w wieku nieprodukcyjnym do osób w wieku produkcyjnym, wynosił w województwie małopolskim 64 osoby na 100 osób w wieku produkcyjnym i wahał się od 51 (Kraków) do 74 (powiat limanowski).. 7 W nawiasach podano procent gospodarstw domowych, w których głównym źródłem utrzymania jest praca we własnym gospodarstwie rolnym (www. wrotamalopolski.pl). 8. Rocznik Statystyczny Województwa Małopolskiego 2005, GUS, Warszawa..

(5) Analiza przestrzennego zróżnicowania…. 9. Najkorzystniejsza sytuacja dochodowa (przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto na mieszkańca) w 2004 r. była w miastach na prawach powiatu9: Krakowie (2463 PLN), Nowym Sączu (2037 PLN), Tarnowie (2024 PLN), oraz powiatach: chrzanowskim (2384 PLN), krakowskim (2168 PLN), myślenickim (2148 PLN) i wielickim (2107 PLN). Z kolei najniższe wynagrodzenia brutto wypłacano w powiatach tarnowskim (1747 PLN) i brzeskim (1751 PLN). Podstawowym źródłem utrzymania ludności województwa małopolskiego są dochody z pracy (32% ogółu ludności), ale na utrzymaniu osób pracujących pozostaje prawie 39% ludności. Niezarobkowe źródła utrzymania posiada 27,5% ogółu ludności Małopolski. Wśród ludzi utrzymujących się z takich źródeł aż 42,6% stanowią osoby pobierające emeryturę pracowniczą lub rolną (w Polsce: 49,8%), a prawie dla co trzeciej głównym źródłem utrzymania jest renta z tytułu niezdolności do pracy (inwalidzka). Zasiłek dla bezrobotnych stanowił główne źródło utrzymania dla 4% ludności województwa (w Polsce dla 5,7%). W powiatach województwa małopolskiego wskaźnik osób utrzymujących się głównie z niezarobkowego źródła wahał się od 23,4% w nowotarskim do 32% w chrzanowskim. Rolnictwo Małopolska odznacza się niższym od przeciętnego w kraju stopniem urbanizacji oraz wyższym udziałem zatrudnienia w rolnictwie. Na wsi mieszka 54% ludności regionu, co stanowi 1/4 ludności wiejskiej kraju. Podstawowym działem gospodarki województwa małopolskiego jest rolnictwo – w efekcie region, w którym udział użytków rolnych wynosi 14% użytków całego kraju, skupia 28% osób pracujących w polskim rolnictwie10. Gospodarstwa indywidualne stanowiły 99,8% wszystkich gospodarstw rolnych w Małopolsce i obejmowały 96,8% całkowitej powierzchni jej użytków rolnych. Średnia wielkość gospodarstwa indywidualnego wynosiła 2,5 ha (w Polsce: 5,73 ha). W przekroju terytorialnym największe średnie gospodarstwa znajdowały się w północnej, najbardziej produkcyjnej rolniczo części województwa, tj. w powiatach: miechowskim (5,45 ha), proszowickim (4,57 ha), dąbrowskim (3,96 ha), najmniejsze zaś w powiatach: chrzanowskim (0,87 ha), krakowskim (1,25 ha) i wielickim (1,42 ha). Infrastruktura Poprawa infrastruktury technicznej miast i wsi polega na budowie lub rozbudowie wodociągów, kanalizacji, gazociągów, oczyszczalni ścieków, sieci telefonicznej oraz modernizacji dróg. Infrastruktura komunikacyjna obejmuje sieć 9 10. Dane pochodzą z Banku Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl.. www.wrotamalopolski.pl..

(6) Anna Malina. 10. dróg publicznych, linie kolejowe, telekomunikację, sieć wodociągową, kanalizacyjną i gazową. Najlepsza sytuacja w odniesieniu do dróg powiatowych o twardej nawierzchni (na 100 km2) jest w Tarnowie (80,6), Nowym Sączu (77,2), Krakowie (64,8) oraz w powiatach: miechowskim (63,2), oświęcimskim (62,8) i chrzanowskim (61,2). Powiaty, które pod tym względem wypadły najmniej korzystnie, to: tatrzański (13,1), nowotarski (22,8) oraz limanowski (27,7). Kraków posiada międzynarodowy port lotniczy Kraków-Balice, z którego odbywają się regularne loty do najważniejszych miast Europy, Ameryki Północnej oraz Izraela. Obecnie trwa rozbudowa terminalu pasażerskiego, co pozwoli w niedalekiej przyszłości na przyjęcie nawet 2 mln pasażerów rocznie. Zdrowie publiczne O rozwoju społeczno-gospodarczym kraju (regionu, powiatu) świadczy także dostępność usług medycznych i ochrona zdrowia ludności. Małopolanin żyje przeciętnie o około 1,5 roku dłużej niż statystyczny Polak. Średnia długość życia mieszkańców regionu należy do najwyższych w kraju. Przeciętne trwanie życia w województwie małopolskim w 2006 r. wynosiło dla mężczyzn 72,5 roku i dla kobiet 80,5 roku, podczas gdy średnio w Polsce wynosiło dla mężczyzn 70,9, a dla kobiet 79,6. Tylko nieco dłuższe niż w Małopolsce przeciętne trwanie życia odnotowano w województwie podkarpackim (mężczyzn 72,56 oraz kobiet 80,82)11. Lepszy niż w innych regionach jest w Małopolsce dostęp do lekarzy, zarówno rodzinnych, jak i specjalistów. W 2004 r. w Małopolsce chorzy w ramach ubezpieczenia społecznego leczyli się w 65 szpitalach dysponujących blisko 18 tys. łóżek, z czego 16 szpitali to niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej o łącznej liczbie 619 łóżek12. Na podstawie danych z 2004 r. można zauważyć, że największa liczba łóżek w szpitalach ogólnych w przeliczeniu na 10 tys. ludności znajduje się w powiecie tatrzańskim (120,7) i proszowickim, a także w Tarnowie (81,7), Krakowie (77,8) i Nowym Sączu (63,7). Najwięcej lekarzy na 10 tys. ludności posiadały miasta: Kraków (46,4), Tarnów (44,1) i Nowy Sącz (31,0), oraz powiaty tatrzański (27,9) i proszowicki (22,2). Najmniejszą wartość tego wskaźnika odnotowano w powiatach: tarnowskim (6,0), wielickim (7,3) i krakowskim (7,8). Ważną dziedziną opieki zdrowotnej w Małopolsce jest lecznictwo uzdrowiskowe, w którym wykorzystuje się wody mineralne, złoża borowin oraz łagodny klimat. Szczawnica, Rabka czy Krynica to jedne z najbardziej popularnych polskich uzdrowisk, w kurortach działa łącznie 140 placówek sanatoryjnych, spe11 12. www.stat.gov.pl.. www.wrotamalopolski.pl/Liczby/Zdrowie, dostęp: maj 2005..

(7) Analiza przestrzennego zróżnicowania…. 11. cjalizujących się w leczeniu m.in. chorób układu oddechowego, pokarmowego czy krążenia. Edukacja i kultura Małopolska to jeden z najważniejszych ośrodków kulturalnych i edukacyjnych w kraju. Uniwersytet Jagielloński, instytucja o ponad 600-letniej tradycji, w prestiżowych rankingach jest uznawany za najlepszą szkołę wyższą w kraju. Na 31 małopolskich uczelniach kształci się ponad 170 tys. studentów. Powstają nowe prywatne szkoły wyższe, nowe kierunki studiów dostosowane do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy, przybywa również pracowników naukowych. Na tle kraju Małopolska wyróżnia się dużą liczbą instytucji i dóbr kultury, do których należą m.in.: Zamek Królewski na Wawelu, oddziały Muzeum Narodowego, muzea okręgowe w Tarnowie i Nowym Sączu, muzea diecezjalne w Krakowie i Tarnowie. W regionie odbywają się liczne festiwale o międzynarodowej renomie oraz wiele imprez kulturalnych (np. Festiwal Kultury Żydowskiej na krakowskim Kazimierzu, Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem). Turystyka Małopolska należy do najchętniej odwiedzanych przez turystów polskich regionów. W 2004 r. odwiedziło ją niemal 8 mln turystów, w tym blisko milion z zagranicy (najwięcej z Niemiec, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Francji, Włoch oraz Ukrainy). Najczęściej zwiedzane miejsca to: Kraków (Wawel, Sukiennice, Rynek, Kazimierz), Kopalnia Soli w Wieliczce, były obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, a także Tatry oraz Zakopane. Region ten to także cel turystyki pielgrzymkowej (sanktuaria w Kalwarii Zebrzydowskiej i Krakowie-Łagiewnikach, dom narodzin Jana Pawła II w Wadowicach) oraz leczniczej (dziewięć miejscowości uzdrowiskowych w całym województwie). Bazę noclegową w różnych powiatach można scharakteryzować liczbą krajowych oraz zagranicznych gości, którzy zdecydowali się skorzystać z noclegu. Największa liczba turystów zagranicznych korzystających z noclegów została zarejestrowana w Krakowie (ponad 418 tys. w 2004 r.), a także powiatach: tatrzańskim (52 tys.), oświęcimskim (14 tys.), krakowskim (13 tys.). Ochrona środowiska W powiatach województwa małopolskiego obserwuje się systematyczną poprawę stanu środowiska naturalnego. W latach 2000–2004 długość sieci kanalizacyjnej w Małopolsce wzrosła o ponad 50% i wynosi prawie 6 tys. km. Największe nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska na jednego mieszkańca w 2004 r. były w powiecie suskim (255 PLN), chrzanowskim (183 PLN), tatrzańskim (152 PLN) i oświęcimskim (141 PLN) oraz w Tarnowie (157 PLN) i Nowym.

(8) 12. Anna Malina. Sączu (151 PLN). Najbardziej niekorzystna sytuacja pod tym względem jest w powiecie proszowickim, miechowskim i brzeskim. Dzięki dotacji z budżetu Unii Europejskiej możliwa była budowa oczyszczalni ścieków oraz wysypiska śmieci w Krakowie. 3. Syntetyczna ocena poziomu rozwoju powiatów województwa małopolskiego w latach 2000–2004 Do oceny stopnia zróżnicowania poziomu rozwoju powiatów przyjęto zestaw zmiennych charakteryzujących poziom życia mieszkańców oraz podstawowe aspekty rozwoju społeczno-ekonomicznego13. Są to: – przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto na mieszkańca w PLN (X1), – ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym – wskaźnik obciążenia ekonomicznego (X2), – stopa bezrobocia rejestrowanego (X3), – mieszkania oddane do użytku na 1000 ludności (X4), – liczba lekarzy na 10 tys. ludności (X5), – łóżka w szpitalach na 10 tys. ludności (X6), – liczba osób korzystających z bibliotek publicznych na 1000 ludności (X7), – miejsca noclegowe bazy turystycznej na 100 km2 (X8), – nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska na mieszkańca w PLN (X9), – drogi powiatowe o twardej nawierzchni na 100 km2 (X10). Wyróżnione zmienne charakteryzują powiaty ze względu na sytuację dochodową, możliwości pracy (bezrobocie), gospodarkę mieszkaniową, ochronę zdrowia, kulturę, bazę turystyczną, infrastrukturę komunikacyjną oraz nakłady na ochronę środowiska naturalnego. Podstawą syntetycznej oceny poziomu rozwoju powiatów było wyznaczenie wartości zmiennej syntetycznej (miernika syntetycznego)14. Konstrukcja syntetycznej miary rozwoju wymaga doprowadzenia wartości zmiennych do wzajemnej porównywalności. Oznacza to pozbawienie jednostek ich miana oraz ujednolicenie charakteru oddziaływania zmiennych na badane zjawisko złożone. W zbiorze zmiennych mogą znajdować się zarówno stymulanty, jak i destymulanty. Rozróżnienie zmiennych na ogół odbywa się na podstawie merytorycznej analizy, przy 13 Wybór zmiennych był podyktowany względami merytorycznymi oraz dostępnością danych dotyczących powiatów.. 14 Literatura przedmiotu dotycząca zasad budowy zmiennej syntetycznej i wykorzystania mierników syntetycznych w badaniach społeczno-ekonomicznych jest bardzo obszerna. Wymienić tu można: [Nowak 1990, Grabiński 1992, Hair i in. 1992, Pociecha i in. 1998, Taksonomia struktur… 1998, Taksonomiczna analiza… 2000, Malina 2004a]..

(9) Analiza przestrzennego zróżnicowania…. 13. czym w sytuacjach braku jednoznacznego określenia należy zastosować kryteria formalno-statystyczne oparte na analizie macierzy korelacji między zmiennymi diagnostycznymi15. Zmienne diagnostyczne zostały poddane normalizacji. Przyjęto formułę normalizacji opartą na przekształceniu ilorazowym względem punktu odniesienia (x*). Przyjęto dwa warianty normalizacji: – wariant I: za punkt odniesienia przyjęto średnią wartość danej zmiennej dla województwa małopolskiego w roku bazowym, tj. 2000 r. (tzw. wzorzec stały); uzyskane w ten sposób wartości zmiennej syntetycznej w kolejnych analizowanych latach pozwalają zaobserwować zmiany w rozwoju powiatów względem stałego wzorca wyznaczonego przez wektor wartości przeciętnych dla analizowanych zmiennych w 2000 r.; – wariant II: za punkt odniesienia przyjęto współrzędne obiektu wzorca, tj. obiektu (powiatu) modelowego o optymalnych (najlepszych) wartościach analizowanych zmiennych w okresie t (maksymalnych wartościach dla stymulant i minimalnych dla destymulant, jest to tzw. wzorzec zmienny); w tym wariancie są uwzględniane zmiany zachodzące w obiekcie wzorcowym (najlepszym), dynamika tak znormalizowanych zmiennych wskazuje na zmiany względne w stosunku do wzorca zmieniającego się w czasie. W przyjętym zestawie zmiennych tylko dwie (X2, X3) zakwalifikowano do zbioru destymulant. Pozostałe zmienne to stymulanty. Znormalizowane wartości zmiennych w wypadku pierwszego wariantu obliczano według wzorów: x'ij =. lub. xij xj. (i = 1, …, n; j = 1, …, m). x'ij =. xj. xij. (1a). (1b). Z kolei normalizacja zmiennych dla drugiego wariantu była następująca: x'ij =. lub. xij. { }. max x j. (i = 1, …, n; j = 1, …, m). x'ij =. 15. { }. min x j xij. Zob. np. [Grabiński 1992] oraz [Malina i Zeliaś 1997].. (2a). (2b).

(10) Anna Malina. 14. Wzory (1a) i (2a) znajdują zastosowanie w odniesieniu do zmiennych stymulant, natomiast wzory (1b) i (2b) w odniesieniu do destymulant. Wartości zmiennej syntetycznej obliczano zgodnie ze wzorem: zi =. 1 m ' ) …,, nn) ∑ xij (i(i == 1,1, … m j =1. (3). zi , nn) ) (i(i == 11,,… …, max{zi }. (4). Oprócz wartości zmiennej syntetycznej wyznaczono także wartości miernika syntetycznego q, korzystając ze wzoru: qi =. Miernik q jest syntetyczną miarą unormowaną, przyjmującą wartości z przedziału [0; 1]. Wartość maksymalna jest zawsze równa 1 i uzyskuje ją jednostka (obiekt), dla której wartość zmiennej syntetycznej była najwyższa. Porównanie zakresu zmienności miernika q dla różnych wariantów i różnych lat pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy dysproporcje w rozwoju powiatów w badanym okresie ulegają zmniejszeniu, czy się nasilają. Obliczone wartości zmiennej syntetycznej Z oraz miernika syntetycznego q dla poszczególnych powiatów Małopolski w latach 2000, 2002 i 2004 podano w tabelach 1 i 3, a uporządkowanie powiatów według syntetycznych mierników rozwoju przedstawiono w tabelach 2 i 4, odpowiednio dla wariantu I i II. Tabela 1. Wartości zmiennej syntetycznej oraz syntetycznego miernika rozwoju dla powiatów województwa małopolskiego w wybranych latach okresu 2000–2004 (wariant I) Powiat bocheński brzeski chrzanowski dąbrowski gorlicki krakowski limanowski miechowski myślenicki nowosądecki nowotarski olkuski oświęcimski. Zmienna syntetyczna 2000 2002 2004 0,8539 0,8745 0,8978 0,8676 0,8565 0,8111 1,2034 0,9967 1,0217 0,8007 0,6795 0,8045 0,8239 0,8395 0,8303 0,7590 0,8394 0,8277 0,7083 0,8679 0,7724 0,8948 0,8875 0,8226 0,7949 0,8352 0,8216 0,7844 0,7266 0,7805 0,9207 0,9270 0,9582 0,9662 0,9041 0,9367 0,9328 0,9400 0,9924. Miernik syntetyczny 2000 2002 2004 0,4346 0,3874 0,3807 0,4416 0,3794 0,3439 0,6125 0,4415 0,4332 0,4076 0,3010 0,3411 0,4193 0,3719 0,3520 0,3863 0,3718 0,3510 0,3605 0,3845 0,3275 0,4554 0,3932 0,3488 0,4046 0,3700 0,3483 0,3992 0,3219 0,3309 0,4686 0,4106 0,4063 0,4918 0,4005 0,3972 0,4748 0,4164 0,4208.

(11) Analiza przestrzennego zróżnicowania…. 15. cd. tabeli 1 proszowicki suski tarnowski tatrzański wadowicki wielicki m. Kraków m. Nowy Sącz m. Tarnów. 0,8777 0,9620 0,6520 1,8434 0,7724 0,8556 1,9647 1,5147 1,4387. Źródło: obliczenia własne.. 0,8712 1,1622 0,7176 1,5665 0,8900 0,8846 2,2573 1,3747 1,4786. 0,8741 1,1869 0,6875 1,5570 0,8370 0,9032 2,3585 1,4227 1,5249. 0,4468 0,4896 0,3319 0,9383 0,3931 0,4355 1,0000 0,7710 0,7323. 0,3859 0,5149 0,3179 0,6939 0,3943 0,3919 1,0000 0,6090 0,6550. 0,3706 0,5033 0,2915 0,6602 0,3549 0,3830 1,0000 0,6032 0,6466. Tabela 2. Uporządkowanie powiatów według wartości syntetycznego miernika rozwoju (wariant I) 2000 powiat m. Kraków tatrzański m. Nowy Sącz m. Tarnów chrzanowski olkuski suski oświęcimski nowotarski miechowski proszowicki brzeski wielicki bocheński gorlicki dąbrowski myślenicki nowosądecki wadowicki krakowski limanowski tarnowski. miernik 1,0000 0,9383 0,7710 0,7323 0,6125 0,4918 0,4896 0,4748 0,4686 0,4554 0,4468 0,4416 0,4355 0,4346 0,4193 0,4076 0,4046 0,3992 0,3931 0,3863 0,3605 0,3319. Źródło: obliczenia własne.. 2002 powiat m. Kraków tatrzański m. Tarnów m. Nowy Sącz suski chrzanowski oświęcimski nowotarski olkuski wadowicki miechowski wielicki bocheński proszowicki limanowski brzeski gorlicki krakowski myślenicki nowosądecki tarnowski dąbrowski. miernik 1,0000 0,6939 0,6550 0,6090 0,5149 0,4415 0,4164 0,4106 0,4005 0,3943 0,3932 0,3919 0,3874 0,3859 0,3845 0,3794 0,3719 0,3718 0,3700 0,3219 0,3179 0,3010. 2004 powiat m. Kraków tatrzański m. Tarnów m. Nowy Sącz suski chrzanowski oświęcimski nowotarski olkuski wielicki bocheński proszowicki wadowicki gorlicki krakowski miechowski myślenicki brzeski dąbrowski nowosądecki limanowski tarnowski. miernik 1,0000 0,6602 0,6466 0,6032 0,5033 0,4332 0,4208 0,4063 0,3972 0,3830 0,3807 0,3706 0,3549 0,3520 0,3510 0,3488 0,3483 0,3439 0,3411 0,3309 0,3275 0,2915.

(12) Anna Malina. 16. Tabela 3. Wartości zmiennej syntetycznej oraz syntetycznego miernika rozwoju dla powiatów województwa małopolskiego w wybranych latach okresu 2000–2004 (wariant II) Zmienna syntetyczna. Powiat. 2000. bocheński. 0,4799. brzeski. 0,4682. chrzanowski. 0,5944. dąbrowski. 0,4342. gorlicki. 0,4391. krakowski. 0,4346. limanowski. 0,3861. miechowski. 0,4883. myślenicki. 0,4300. nowosądecki. 0,3858. nowotarski. 0,4538. olkuski. 0,5160. oświęcimski. 0,5112. proszowicki. 0,4758. suski. 0,4843. tarnowski. 0,3737. tatrzański. 0,7064. 2002. 2004. 0,4956. 0,4801. 0,4678. 0,4320. 0,5716. 0,5702. 0,4010. 0,4345. 0,4524. 0,4322. 0,4809. 0,4498. 0,4649. 0,4098. 0,4975. 0,4537. 0,4654. 0,4353. 0,3695. 0,3740. 0,4786. 0,4654. 0,5113. 0,5106. 0,5308. 0,5320. 0,4833. 0,4674. 0,5970. 0,5831. 0,4193. 0,3864. 0,6318. 0,6108. 2000. Miernik syntetyczny. 0,5771. 0,5630. 0,7147. 0,5221. 0,5280. 0,5225. 0,4642. 0,5871. 0,5170. 0,4639. 0,5456. 0,6205. 0,6147. 0,5720. 0,5823. 0,4494. 0,8493. 2002. 0,5804. 0,5479. 0,6694. 0,4695. 0,5297. 0,5632. 0,5444. 0,5826. 0,5450. 0,4326. 0,5605. 0,5987. 0,6215. 0,5660. 0,6991. 0,4910. 0,5171. 0,5672. m. Kraków. 0,8317. 0,8540. 0,8693. 1,0000. 1,0000. m. Nowy Sącz. m. Tarnów. 0,6906. 0,6864. 0,6720. 0,6516. 0,7195. 0,7216. 0,5712. 0,8304. 0,8253. 0,5174. 0,4714. 0,5220. 0,5007. 0,4303. 0,5354. 0,5873. 0,6120. 0,5377. 0,6708. 0,4445. 0,5480. 0,4442 0,4764. 0,4972. 0,5870. 0,4843. 0,5013. 0,6560. 0,4998. 0,7027. 0,4300 0,4751. 0,4970. 0,7399. wadowicki wielicki. 2004. 0,5523. 0,7869. 0,8425. 0,5110. 1,0000. 0,7496. 0,8301. Źródło: obliczenia własne.. Tabela 4. Uporządkowanie powiatów według wartości syntetycznego miernika rozwoju (wariant II) powiat. 2000. m. Kraków. tatrzański. m. Nowy Sącz. m. Tarnów. miernik 1,0000. 0,8493. 0,8304. 0,8253. powiat. 2002. m. Kraków. m. Tarnów. m. Nowy Sącz. tatrzański. miernik 1,0000. 0,8425. 0,7869. 0,7399. powiat. 2004. m. Kraków. m. Tarnów. m. Nowy Sącz. tatrzański. miernik 1,0000. 0,8301. 0,7496. 0,7027.

(13) Analiza przestrzennego zróżnicowania…. 17. cd. tabeli 4 powiat. chrzanowski. olkuski. oświęcimski. miechowski. suski. bocheński. proszowicki. wielicki. brzeski. nowotarski. gorlicki. krakowski. dąbrowski. wadowicki. myślenicki. limanowski. nowosądecki. tarnowski. 2000. miernik 0,7147. 0,6205. 0,6147. 0,5871. 0,5823. 0,5771. 0,5720. 0,5712. 0,5630. 0,5456. 0,5280. 0,5225. 0,5221. 0,5171. 0,5170. 0,4642. 0,4639. 0,4494. powiat. suski. chrzanowski. oświęcimski. olkuski. wielicki. miechowski. bocheński. wadowicki. proszowicki. krakowski. nowotarski. brzeski. myślenicki. limanowski. gorlicki. tarnowski. dąbrowski. nowosądecki. 2002. miernik 0,6991. 0,6694. 0,6215. 0,5987. 0,5870. 0,5826. 0,5804. 0,5672. 0,5660. 0,5632. 0,5605. 0,5479. 0,5450. 0,5444. 0,5297. 0,4910. 0,4695. 0,4326. powiat. suski. chrzanowski. oświęcimski. olkuski. bocheński. wielicki. proszowicki. nowotarski. miechowski. krakowski. wadowicki. myślenicki. dąbrowski. gorlicki. brzeski. limanowski. tarnowski. nowosądecki. 2004. miernik 0,6708. 0,6560. 0,6120. 0,5873. 0,5523. 0,5480. 0,5377. 0,5354. 0,5220. 0,5174. 0,5110. 0,5007. 0,4998. 0,4972. 0,4970. 0,4714. 0,4445. 0,4303. Źródło: obliczenia własne.. Przeprowadzone badania wskazują na duże zróżnicowanie powiatów województwa małopolskiego pod względem poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego. Szczególnie wyróżnia się tu na korzyść miasto Kraków; wysokie wartości zmiennej syntetycznej (miernika syntetycznego) uzyskują także miasta Nowy Sącz i Tarnów oraz powiat tatrzański (tabele 1–4). Prowadzenie badań w dwóch wariantach, tj. z wykorzystaniem wzorca stałego (wariant I) oraz wzorca zmiennego (wariant II) pozwala zaobserwować zarówno zmiany w wartościach zmiennej syntetycznej dla badanych jednostek (powiatów i miast na prawach powiatu) w kolejnych analizowanych latach, jak również zmiany w poziomie rozwoju powiatów względem roku bazowego, czyli 2000 r. Z danych z tabeli 1 wynika, że w większości powiatów Małopolski nie nastąpiła wyraźna poprawa poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w badanym okresie. Tylko w miastach na prawach powiatu: Krakowie i Tarnowie, oraz kilku powiatach (bocheńskim, wielickim, suskim, nowotarskim, oświęcimskim,.

(14) 18. Anna Malina. krakowskim) zaobserwowano pozytywne zmiany w poziomie rozwoju społeczno-ekonomicznego w porównaniu z 2000 r., zaś w innych powiatach (np. krakowskim, tarnowskim, wadowickim, myślenickim) wprowadzone zmiany nie były trwałe (wzrost wartości zmiennej syntetycznej w 2002 r., a następnie jej spadek w 2004 r.). W kilku powiatach (brzeskim, miechowskim, olkuskim) wystąpiła niekorzystna tendencja zmian w poziomie rozwoju w badanym okresie (spadek wartości zmiennej syntetycznej). Obniżenie wartości zmiennej syntetycznej nastąpiło również w powiecie tatrzańskim i w Nowym Sączu, ale sytuacja ta nie jest tak niepokojąca, ponieważ jednostki te zajmują wysoką pozycję w porównaniu z pozostałymi powiatami Małopolski. Gdy analizuje się zmiany wartości zmiennej syntetycznej uzyskanej w wariancie II, w którym za punkt odniesienia przyjmowano współrzędne obiektu wzorca w kolejnych analizowanych latach (w każdym analizowanym okresie obiektem wzorcowym było miasto Kraków), również potwierdza się, że poziom rozwoju takich jednostek, jak miasto Kraków i Tarnów oraz powiaty: bocheński, suski i oświęcimski, zwiększył się. W wielu innych powiatach zaobserwowano natomiast wzrost wartości zmiennej syntetycznej w 2002 r., a następnie jej spadek w 2004 r. Niekorzystna tendencja zmian dotyczy powiatu tatrzańskiego i Nowego Sącza (tabela 3). Jeśli chodzi o uporządkowanie powiatów i miast na prawach powiatu pod względem poziomu rozwoju, to można zaobserwować tylko niewielkie zmiany zajmowanego miejsca przez niektóre jednostki w badanym okresie. W obu rozważanych wariantach Kraków zajmuje najwyższą lokatę. W zestawieniu wariantu I na drugim miejscu znajduje się powiat tatrzański, a następnie Tarnów i Nowy Sącz. Korzystna zmiana miała miejsce w wypadku Tarnowa – przesunięcie się z czwartej pozycji na trzecie miejsce (tabela 2). Korzystne zmiany pod względem zajmowanego miejsca można także zaobserwować w powiatach: suskim, wielickim i krakowskim. Niestety, takie powiaty jak tarnowski czy krakowski, mimo że znajdują się w otoczeniu aglomeracji o bardzo wysokich wskaźnikach rozwoju, zajmują dalekie miejsca w uporządkowaniu wszystkich powiatów (znajdują się na końcu listy rankingowej). W wariancie II (tabela 4) na początku listy rankingowej znajdują się w całym badanym okresie miasta: Kraków, Tarnów i Nowy Sącz. Kolejne miejsca zajmują powiaty: tatrzański, suski oraz chrzanowski i oświęcimski. Pozytywną zmianę zaobserwowano dla powiatu suskiego (przesunięcie z dziewiątej pozycji na piąte miejsce). Dalekie pozycje zajmują: powiat limanowski, tarnowski, nowosądecki, brzeski i gorlicki. W wypadku tych ostatnich (brzeskiego i gorlickiego) wystąpiła niekorzystna zmiana – z 13. i 14. miejsca spadły na dalekie pozycje: 18. i 19. miejsce na liście rankingowej (tabela 4). W celu zbadania, czy dysproporcje w poziomie rozwoju powiatów województwa małopolskiego ulegają zmniejszeniu w analizowanym okresie, obliczono pod-.

(15) Analiza przestrzennego zróżnicowania…. 19. stawowe miary zróżnicowania dla miernika q opisującego poziom rozwoju powiatów. Wyniki obliczeń zawiera tabela 5. Tabela 5. Ocena stopnia zróżnicowania poziomu rozwoju powiatów województwa małopolskiego w latach 2000–2004. Rozstęp. Parametr opisowy. Max{z}. Min {z} Średnia Odchylenie standardowe Współczynnik zmienności (w %). Źródło: obliczenia własne.. 2000 0,6681. 1,0000 0,3319 0,5134 0,1830 35,64. Wariant I 2002 0,6990. 1,0000 0,3010 0,4506 0,1604 36,60. 2004 0,7085. 1,0000 0,2915 0,4361 0,1626 37,28. 2000 0,5506. 1,0000 0,4494 0,6108 0,1439 23,56. Wariant II 2002 0,5674. 1,0000 0,4326 0,6148 0,1310 21,31. 2004 0,5697. 1,0000 0,4303 0,5851 0,1370 23,41. Na podstawie wyników z tabeli 5 można stwierdzić, że stopień zróżnicowania poziomu rozwoju powiatów w 2004 r. zwiększył się nieznacznie w porównaniu z wcześniejszymi latami (2000 i 2002), jeśli za punkt odniesienia przyjęto średnią krajową z roku bazowego, czyli 2000 (wariant I). Badając z kolei zróżnicowanie poziomu rozwoju powiatów pod względem obiektu wzorca w kolejnych rozpatrywanych okresach, można zauważyć, że dystans między poziomem rozwoju Krakowa (obiekt wzorzec) a pozostałymi powiatami i miastami na prawach powiatu nie zwiększył się zasadniczo w analizowanym okresie. 4. Wyniki klasyfikacji powiatów Na podstawie wyznaczonych wartości zmiennych syntetycznych (syntetycznych mierników rozwoju) dla powiatów Małopolski w analizowanym okresie (2000–2004) dokonano podziału analizowanych jednostek (tj. powiatów i miast na prawach powiatu) na typologiczne grupy o zbliżonym poziomie rozwoju. Podane w tabeli 4 wartości miernika syntetycznego pozwoliły na wyodrębnienie grup powiatów istotnie różniących się od siebie pod względem poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego. Wyniki klasyfikacji zamieszczono w tabeli 6. W jej ostatniej kolumnie podano średnią wartość produkcji sprzedanej przemysłu przypadającą na mieszkańca w wyodrębnionej w 2004 r. grupie powiatów (dane dotyczą wielkości produkcji sprzedanej w 2004 r.)16. 16. Bank Danych Regionalnych, www.stat.gov.pl..

(16) Anna Malina. 20. Tabela 6. Klasyfikacja powiatów województwa małopolskiego w wybranych latach okresu 2000–2004 Grupa (wartość miernika). 2000. 2002. 2004. I [0,8–1,0]. Kraków, Tarnów, Nowy Sącz, tatrzański. Produkcja sprzedana przemysłu na mieszkańca (w PLN). Kraków, Tarnów. Kraków, Tarnów. 19 645,60. Nowy Sącz, chrzanowski, olku- tatrzański, suski, chrzanowski, ski, oświęcimski oświęcimski. Nowy Sącz tatrzański, suski, chrzanowski, oświęcimski. 11 761,20. II [0,6–0,8]. III [0,5–0,6]. IV [0,4–0,5]. miechowski, suski, olkuski, wielicki, miechowski, olkuski, bocheńbocheński, proszowicki, wielicki, bocheński, proszo- ski, wielicki, probrzeski, nowotar- wicki, wadowicki, szowicki, nowoski, gorlicki, kra- krakowski, nowotarski, miechowski, kowski, dąbrowski, tarski, brzeski, krakowski, wadowadowicki, myśle- myślenicki, lima- wicki, myślenicki nicki nowski, gorlicki dąbrowski, gorlimanowski, nowo- tarnowski, dąbrow- licki, brzeski, limasądecki, tarnowski ski, nowosądecki nowski, tarnowski, nowosądecki. 9 806,00. 4 317,00. Źródło: opracowanie własne.. Wyniki grupowania powiatów przedstawione w tabeli 6 wskazują na dużą niejednorodność województwa małopolskiego pod względem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Najwyższym poziomem rozwoju wyróżniają się miasta na prawach powiatu: Kraków, Tarnów i Nowy Sącz. Nie jest to zaskakujące, ponieważ aglomeracje kumulują największy potencjał ludzki, gospodarczy i intelektualny. Zadziwiające jest natomiast to, że powiaty otaczające te aglomeracje charakteryzują się niskim lub bardzo niskim poziomem rozwoju. Powiaty tarnowski i nowosądecki w całym badanym okresie znajdowały się na końcu listy rankingowej (w grupie IV), zaś krakowski – w grupie III. O ile miasta Kraków i Tarnów utrzymały swą dobrą pozycję w grupie I w kolejnych latach, o tyle wartość miernika dla Nowego Sącza obniżyła się, przesuwając miasto do grupy II. Mimo iż przemysł nie jest sektorem dominującym w województwie małopolskim17, istnieje 17 Potwierdzają to liczne badania empiryczne dotyczące strukturalnych i sektorowych aspektów gospodarki Polski (por. np. [Malina 2004a, s. 116]). Małopolska charakteryzuje się gospodarką zróżnicowaną pod względem sektorowym (typ gospodarki: rolniczo-produkcyjno-usługowy)..

(17) Analiza przestrzennego zróżnicowania…. 21. silna zależność między poziomem rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów a wartością produkcji sprzedanej przemysłu przypadającą na mieszkańca. 5. Podsumowanie W artykule zaprezentowano wyniki badań empirycznych w zakresie stopnia zróżnicowania poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego powiatów województwa małopolskiego w latach 2000–2004. Przeprowadzone badania wskazują na duże zróżnicowanie województwa małopolskiego pod względem poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego. Szczególnie wyróżnia się miasto Kraków. Wysokie wartości zmiennej syntetycznej (miernika syntetycznego) uzyskują także miasta Nowy Sącz i Tarnów oraz powiat tatrzański. Wyniki badań pozwoliły na wyodrębnienie czterech grup powiatów charakteryzujących się zbliżonym poziomem rozwoju społeczno-ekonomicznego. Przynależność do danej grupy nie była stała w analizowanym okresie – wystąpiły pewne przesunięcia powiatów między sąsiednimi grupami. Z badań wynika, że w większości powiatów nie nastąpiła wyraźna poprawa poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego w badanym okresie. Tylko w miastach na prawach powiatu, Krakowie i Tarnowie, oraz kilku powiatach (bocheńskim, wielickim, suskim, nowotarskim, oświęcimskim i krakowskim) zanotowano pozytywne zmiany w porównaniu z 2000 r., w innych zaś nie były one trwałe. Z przeprowadzonej analizy w ujęciu dynamicznym można wyciągnąć wniosek, że nie zaobserwowano tendencji do wyrównywania poziomu rozwoju społecznego i gospodarczego powiatów województwa małopolskiego w badanym okresie. Literatura Begg D., Fischer S., Dornbusch R. [2000], Ekonomia. Mikroekonomia, wyd. 2, PWE, Warszawa. Bywalec C. [1995], Transformacja gospodarcza a poziom życia społeczeństwa polskiego, „Ekonomista”, nr 4. Diagnoza społeczna 2000: warunki i jakość życia Polaków oraz ich doświadczenia z reformami systemowymi po 10 latach transformacji, red. J. Czapiński i T. Panek, Rada Monitoringu Społecznego, WSP, Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, Rada Główna PTS–BBiAS, Warszawa. Grabiński T. [1992], Metody taksonometrii, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków. Hair J.F. i in. [1992], Multivariate Data Analysis with Readings, 3rd ed., Macmillan Publishing Company, New York. Kordos J. [1991], Stan badań jakości życia i warunków bytu [w:] Jakość życia i warunki bytu, Biblioteka Wiadomości Statystycznych, t. 40, GUS, Warszawa..

(18) 22. Anna Malina. Malina A. [2004a], Wielowymiarowa analiza przestrzennego zróżnicowania struktury gospodarki Polski według województw, Zeszyty Naukowe, seria specjalna: Monografie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków. Malina A. [2004b], Ocena stopnia zróżnicowania rozwoju regionalnego Polski w latach 1998–2000, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 666, Kraków. Malina A., Zeliaś A. [1997], Taksonomiczna analiza przestrzennego zróżnicowania jakości życia ludności w Polsce w 1994 r., „Przegląd Statystyczny”, z. 1. Nowak E. [1990], Metody taksonomiczne w klasyfikacji obiektów społeczno-gospodarczych, PWE, Warszawa. Opałło M. [1997], Mierniki rozwoju regionów, „Wiadomości Statystyczne”, nr 3. Pociecha J. i in. [1988], Metody taksonomiczne w badaniach społeczno-ekonomicznych, PWN, Warszawa. Słaby T. [1994], System wskaźników społecznych w polskich warunkach transformacji rynkowej, Monografie i Opracowania, nr 392, SGH, Warszawa. Taksonomia struktur w badaniach regionalnych [1998], red. D. Strahl, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław. Taksonomiczna analiza przestrzennego zróżnicowania poziomu życia w Polsce w ujęciu dynamicznym [2000], red. A. Zeliaś, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków. Analysis of Spatial Differentiation in the Level of Socio-Economic Development of Districts (powiaty) in the Małopolskie Region, 2000–2004 In this article, the author presents the results of empirical research on differentiation in the development level of districts (powiaty) in the Małopolskie Region in the years 2000–2004. The research was carried out in relation to districts and towns with district status. The initial socio-economic categorisation of districts in the Małopolskie Region enabled the author to select a set of diagnostic variables describing the living conditions and living standards of the local population as well as the development of the socio-technical infrastructure in districts. This set of variables was then used to construct a composite measure of socio-economic development in the analysed districts. The conducted research enabled the author to: assess the spatial differentiation of districts in the Małopolskie Region in terms of standards of living and infrastructure development; observe the changes that took place in the development level of districts during the analysed period (2000–2004); categorise districts according to a composite measure of development; and identify typological groups of districts with a similar development level..

(19)