Charakterystyczne aspekty przekształceń własnościowych w Polsce w latach 1990-2000 ze szczególnym uwzględnieniem wpływu kapitału międzynarodowego

Pełen tekst

(1)2003. Barbara Siuta Kat.dra Ikon.llllkl I Organlzacl_ Pr••clsl." •• r.tw. w Polsce w latach. W ostatnim lO-leciu XX w. przeprowadzono w Polsce w sposób konsekwentny prywatyzację gospodarki sektora państwowego. Był on dominujący w gospodarce krajów socjalistycznych. wśród których znajdowala się poprzednio Polska . Proces ten jest w dalszym ciągu realizowany. Założonymi celami tego procesu są m.in .: - dostosowanie polskiej gospodarki do wymagali gospodarki rynkowej, - uzyskanie wyższej efektywności działania samodzielnych podmiotów gospodarczych. - stworzenie szansy skutecznej rywalizacji i współpracy gospodarczej Polski z krajami wysoko rozwiniętymi w warunkach silnej konkurencji . Prywatyzacja polskiej gospodarki realizowana byla w wielu przypadkach zbyt pośpiesznie i niejednokrotnie nieefektywnie, a nawet z naruszeniem zasad gospodarności, co rodzilo w opinii społeczeństwa liczne zastrzeżenia, a nawet sprzeciwy. Łączylo się to bowiem często z zaspokajaniem celów dorażnych państwa, do których należało m .in. zapewnienie zalożonych wpływów finansowych do budżetu. Szczególne wątpliwości budziła wyprzedaż polskich przedsiębiorstw na uprzywilejowanych warunkach podmiotom zagranicznym,.

(2) Barbara Siuta. a efekty tego nie zawsze by ł y korzystne dła społcczeIistwa polskiego . Wielokrotnie okazywało się. l.e inwestorzy zagraniczni, zamiast wprowad zania nowych technolog ii, rozwijania produkcji i wprowadzania nowoczesnych wyrobów na rynki. w praktyce realizowali głównie własne ceJe. zmierzaj,!ce w konsekwencji do osiągn ięcia w krótkim czasie jak najwięk szych zys ków. przede wszystkim kosztem zatrudnionych w sprywatyzowan ych przcJs i ęb iors twac h pracowników. Odnosiło się to zarówno do redukcji zatrudnienia . jak i do utrzy mywa nia stosunkowo ni skich płac. Po nadto inwestorzy zag raniczni niejednokrotnie poprzez wykupione przedsiębi orstwa wprowadzali na polski rynek wyroby produkowane w m;lcierzystych krajach b,!dż też sprowadzali z zagranicy surowce i materialy nie zbędne do produkcji. zamiast wykorzystywać w tym zakresie loka lne moż liwości. Dotyczyło to przede wszystkim przemysiu spożywczego . Sqd te ż tego rodzaju prywatyzacja godzila tak że w interesy rolników i plantatorów. Podobne przypadk i działania mial y miej sce rów n ież wśród polskich in westorów. Skala niepowodzcli prywatyzacyjnych jest trudna do oszacowania. tym bardziej że brak jest w tym zak resie wys tarczającyc h mate ria lów i.ródlowych.. Pewne.. choć. ograniczone. informacje w tym przedmiocie przedstawiane. S'-). użytek sej mu i rządu w raportac h Najwyższej Izby Ko ntroli. Potwierdzają one wy s tępowa nie różnego rodzaju nieprawidłow ośc i w prywaty zacj i państwowych przedsiębiorstw. w tym ekonomicznych. zw iązanych z wyceną i spr zedażą maj;!tku należącego do Skarbu Paristwa . Dyskusyjny nadal pozostaje problem il ościowego zakresu prywatyzacji przedsiębiorstw paristwowyc h. tym bardziej że w wiciu wysoko rozwiniętych krajach zachodnic h ich udziały w ogólnej il ośc i pfl.cdsiębiorstw działających. okresowo na. w poszczególnych krajach są znaczące. R ządy tych krajów maj,! d z ięki temu określony wpływ na przebieg wewnętrznyc h procesów gospodarczych, niezale żnie od tego, ż.e nie dopuściły one do przejęcia przez prywatny kapitał tzw. sektorów strategicznych . Uwzg lędniając wszystkie wymienione okoliczności oraz tendencje zachod zące w gospodarce św iatowej . warto zw róc ić uwagę na efekty zm ian w polskiej gos podarce .. 2.. Udział. sektora prywatnego w gospodarce Polski. Efektem procesu reali zowanej transformacji systemowej są przede wszystkim własnościowe zmiany strukturalne w gos podarce narodowej . W wyniku przek ształceń własnościowych w latach ł 990- I 999 sprywatyzowano 4807 przedsiębiorstw pań stwowych w sferze produkcji, handlu i u słu g. Prą uwzg lęd nieniu 1654 zlikwidowanych Państwowyc h Przedsiębiorstw Gospodarki Rolnej. które są prywatyzowane w odrębnym trybie. w analizowanym okresie przekształceniami własnościowymi objęto ponad 75% przedsiębiorstw państwowych.

(3) •. •. działających. przed okresem transformacji'. Niezależnie od sprywatyzowanych firm powstawaly równolegle nowe spólki prawa handl owego. Stąd t eż systematyczn ie wzrastało znaczenie sek tora prywatnego w gospodarce poprzez wzrost jego udzialów w różnych sferach dzialalności . Na rysunku I przedstawiono ud zial sektora prywatnego w gospodarce narodowej w: produkcie krajowy m brutto (PKB) , produkcie narodowym brutto (PNB). liczbie pracujących. imporcie. eksporcie, majątku trwałym i inwestycjach.. ICXlv/t, 80% 60% 40 %. 20%. 0%. o~. ~- ~ -. ~-. PKB. PGB. -. ~-. o~. -. pr;.tCuJi.!cy. D sektor publiczny. ~- ~-'". ~- '"~-. import. eksport. •. ~-. o~. ~- ~-. -. maj'llck. inwestycje. se ktor pryw atny. Rys . I. Udlia l sektora prywatnego w gospodarce narodowej w 1990 i 1999r. w %. Źródło: J. Kaczmarek , Zmia"y wlaJIUJ.\'cimt'c', fjl.'kl)W"oJĆ ftmJa.jollol\'llllitl i perspc'klywy prywatYZ{l(ji przc>dsi"lJiors/tl ' w /lspd:.cit' rr(/f/4i)l'I1uu :ii Jy.\-Tf'!IIowej . lJ,iór ar1.vku/r;w fl IIUlt)'CZlly ch : "Przedsifhiorsnvo ruI rynku kapiTalowym", Lód ż 2(X) I. s. 565. J. Jak m ożna za uwa żyć na rysunku I, w 1999 w porówna niu z 1990 r. nas tąpił istotny wzrost udzialu sektora prywatnego w produkcie krajowym brutto i produkcie narodowym brutto. w liczb ie prac ujących oraz w imporcie i eksporcie. Szczególnie wysoki udział sektora prywatnego odnotowano w 1999 r. w wymianie handlowej (ponad 80%). Udział importu zarówno w 1990.jak i w 1999 r. przeważa jednak nad eksportem. czego nic można u znać za zjawisko korzystne dla gospodark i narodowej . 11.. Kaczmarek. ZlIIial1y w'a .HIO.~ f'iml'c, lfe/.:tywllo,{j',:./imktjol/owon;a i pnspl'krywy pr.V'tiHlf.V-. :,m ji pr:.ed...'i('hiorsrw w lIspl'kci e lrallsJorm(J(ji s".\'1f'/1/0Ivej. Zhiór art vkulów l t.'UW 1VC;}lvcl!: " Pr::.~'d.\·ifh;(lrJ1II'o I/lI rynku hlpi faloll'ym " . Lódi, ioo l , s. 565 . . . ..

(4) Barbara Siuta Udział. sektora prywatnego w wytwarzaniu produktu krajowego brutto w 1999 r. wedłu g rodzajów d z iałalności przedstawiono na rysunku 2. Dotyczy on takich pod stawowych rodzajów działaln ośc i, jakimi są : przemy s ł, handel i naprawy . budownictwo, obs ługa nieruchomości i firm, rołnictwo oraz transport. składowanie i łączno ść.. Pozost a łe. Rolniciwo. Obstuga. Przemy s ł. Transport. Budown ictwo Handcl ................- - /. Rys . 2. Udział sektora prywatnego w wytwarzaniu PKB. według. rodzajów działalności. w 1999r. 2 roolo: J. Kaczmarek. op. cir. s. 567 . Największy udział. sektora prywatnego w wytwarzaniu PKB odnotowano na koniec 1999 r. w takich rodzajach działaln ośc i, jak: handel i naprawy (98%), budownictwo (95,6%), rolnictwo (88.3 %) oraz obsługa nieruchomo śc i i firm (87%) , a także przemysł (67,3%). Jedynie prywatny transport, składowanie i łączność stanowią stosunkowo niski udział w tej działalności (42,7%) . Dane przedstawione na rysunkach ł i 2 w skazują na wysoki udział sektora prywatnego w wytwarzaniu produktu krajowego brutto, w tym w najważniej szych rodzajach działalnośc i gospodarki narodowej. Kapitał zagraniczny lokowany jest w różnych rodzajach dział a lności, przede wszy stkim w bankowości, w handlu (markety i supermarkety, hurtownie towarów) oraz w przemy ś łe (przemysł motoryzacyjny, energetyczny, spożywczy, farmaceutyczny itd .), tj. w tych d z iałach, w których spodziewano się uzyskać stosunkowo szybkie efekty ekonomiczne. Kapitał zagraniczny lokowany w Polsce pochodzi z różnych kontynentów. Na rysunku 3 przedstawiono napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) do Polski według kontynentów'.. Ministerstwo Gos podarki. Par'lstwowa Agencja Inwestycji Zagranicznych . BC7.posrednie inwestycje zagrani czne w Polsce na koniec czerwca 2000 r.. Warszawa 2000 . 2.

(5) ••. Inne. Ameryka Płn.. Mięuzynan)(jnwc. Azja Europa. Rys . 3. Naplyw bezposrcdnich inwestycji zagranicznych do Polski wedlug kontynentów Źródło:. Ministerstwo GOSIKKl;,uki. PAJZ . Bezpośrednie inwestycje zagmllic..·znc w Pol sce na koniec. czerwca 2<X)(). f.,. WarS711wa 20(X).. Z analizy danych przedstawionych na rysunku 3 wynika, że większość inwestycji to kapitał pochodzący z Europy (63,6%), a następnie z USA (16,5%) oraz z krajów azjatyckich (5.7%). Liczba inwestorów zagranicznych w Pol sce w latach 90. systematycznie zwiększała się z każdym rokiem. Na rysunku 4 przedstawiono liczbowo (narastająco) inwestorów zagranicznych w Polsce w latach 1993 ..2000 .. łono. . ,. ,. -_.- -_ ....... -. 0 .. 0. ". ""'." ". .,. ". ••••••••. _._ • • • • • • • __. •••••. _-. • •••. ••• ,," •. •. '". ". '. ". "". • •. "". _._----. ._ • • • _ - -. • •. ••. ,. • •. ,. ••. ". 8(X) .j. ..- ..... ........ - . -......................... . . . . .... ...... --.-.... ·· ..········.. ····= c· .. ·····-. 600 400 , .... -. ............. - ... ---.......... .. =.;. . . . . ... . . .... ... . ... 2(X) , .... .. ... ". ...... ",. ". ""', '. ,.,.. () +XII. XII. XII. XII. t9<JJ. t9<J5. t9<J7. 1999. •. Seria t. Rys. 4. Liczba inwestorów zagranicznych w Polsce Zroolo: ihid(!1I!.. (narastająco). .' ". ".

(6) Barhara Siuta. Na rysunku 4 wid ać , że liczba zagranicznych inwestorów w Polsce zwięk szała się od k ońca 1993 r. ze 192 do 840 w po ł o wi e 2000 r., a więc ponad 4··krotnie. Św iadczy to o stworzeniu w Polsce wyjątk owo dogodnych warunków dła lokat y kapitalu zagranicznego. Czołówkę najw iększyc h indywidualnych inwestorów zagranicznych w Poł sce na koniec czerwca 2000 r. zestawi ono w tabeli I . Tabela I. Najw ięk s i indywidual ni inwestorl.y zagraniczni w Polsce , czerwiec 2000 r. Kap itał. Inwestor. Lp.. Daewoo. I ----._-,. .•. ,.,., ...•• _.• __ .... _•• "--'_0-' .. __ ". , .. _.. Fiat. 3. RAD Gazprom. ... ". .... '""". ~_._,,_. .• __ ,,_.. ...._.._... ----. -- .. _.. ---- .. , ..... , ......... -- .. _, -- .. ", ,. _. . ..... "". ...........- ..,..... _... , --. ,. ,.,. I 204.2. --- ....... - ,. ,._ " .... -_.- ... _ ' ". '",. ... ". _-. Un ited Pan-Europc Communications. I I 19 ,6. I---------~-. ,. " ,. ".,. ,,- ,. .. ,. Allicd Irish Bank _ -EBRD 9. ... _. -. _~. _____ o. . ... " ,. ~-_._. -. ~. -_. to. ,. ". ._.. "",,-'. -- -_.. ". ,. ....... .... ",. '. ... Korea .....-.._----_.,.._- -_... _. Wiochy Rosja. --"" .... ... _-------".". . ---_.. .... ""' ". --_.. "-- ...... Motoryzacja. Budownictwo . • Handel --_..---_._,_..Us łu gi __.._._...--.-. Motoryzacja. ,. _._. -~. _. .. Budown ictwo. ,_._,....-"'.'.-- ...... --_ ...... ,,_ ... --.. " " ,., .,~. Francja. Media. Rozrywka. Holandia. Telekomunikacja. -. .--. --- ~. ---- - _ ._ .~-. -- " ". -- .... I 545 ,9. -- -_..._-6 UniCredito Italiano 1045.3 . _-----_.- ---- .._--- _.- - --7 Bayerische Hypo-und 1000.0 Vereinsbank AG 8....... ............. Ci tibank 747 . .. ........... ,... ..--_ ......... .. . .. ... .... --_ ..... ... -_.-. _.•.. .... __ _ __ o. I 200,0 --_....._--_. _ --_ ... -. 5. --" ". --. --. -... " ..,... ". Vivendi. 4. '",. Bran7.u -j. I 552.3. 2 --------. Kraj pochodl.cnia. zainwestowany Iw mln US D). ...-----. -. Wiochy B a nko wośC ._.._-- _._------"- ---. ---_....- _._-,_...--..---_..-- .._--._--Niemcy Ba nkow ość. __. ~. ..... ,,"',. .. ........ _.... _. .", ..-'--. -- .. -- .......... _". USA. ....."... ---- .._............. "" .. "....", ... __. -'. owość ....Bank _" .. _... ......... _...... _---- .. ... ......... _... _._ Inwestycje k ap i tałowe ,. ,. ". "". .... - .0--_-__ -_703 ... .... ._-------- -._..- --_. Irlandia ....-I---Ubezpieczenia 601 .4 Mj~dzy n arodow y. Źródło : ibidem .. Największym. inwestorem jest koreań ska firm a Daewoo. Posiada ona ud z iały w 30 polskich zakładac h w prze m yś le motoryzacyjnym, w produkcji maszyn i aparatury elektrycznej, w budownictwie i w ubezpieczeniach' . Drugi w kolejno śc i to wIoski Fiat , który obok motoryzacj i inwestuje w sektor bankowy i ubezpieczeniowy. N astępni trzej najwięk s i inwestorzy to: rosyjski RAO Gazprom, re ali zuj ący przed s ięwz ięcia budowlane, francu ska firma Vi vendi, która weszł a w posiadanie akcji Eleklrim Telekomunikacji, oraz holenderska firma United Pan-Europe Communications, która kupi la udz iały telewi zyjnej platformy cyfrowej Wi zja TV oraz sieci k ab ł owej Polskiej Telew izji Kabl owej _Pozos tałe wymieni one w tabeli przedsiębi orstwa zagraniczne zainw estowały w bankow ość i ubezpie• czema. l /bidem ..

(7) 3. Przekształcenia bankowym. własnościowe. w polskim systemie. Dokonujące się. w Polsce zmiany strukturalne systemu bankowego są równiei wynikiem realizowanej konsekwentnie w latach 90. prywatyzacj i sektora bankowego. Procesy przeksztalceń własnościowych realizowane byly różnymi metodami, w tym poprzez : - bankowe postępowanie ugodowe, - publiczną sprzedaż wierzytelnośc i bankowych, - zamianę wierzytelności bankowych na udzialy w spólkach Skarbu Państwa i przekazanie środków na powiększenie funduszy własnych . Program prywatyzacji sektora bankowego w Polsce byl realizowany głównie poprzez sprzedaż akcji osobom trzecim': - sprzedaż w drodze przetargu, - sprzedaż na podstawie oferty ogloszonej publicznie, - sprzedaż w wyniku podjętych rokowań na podstawie zaproszenia publicznego, - sprzedaż w odrębnym trybie na pod stawie zezwolenia Rady Ministrów. Wyniki prowadzonych przeksztalceń wlasnościowych przedstawiono na rysunkach 5 i 6, przy czym na rysunku 5 uwidoczniono strukturę aktywów sektora bankowego w Polsce, zaś na rysunku 6 strukturę kapitalu akcyjnego. 100. -. <Ii. 80. -. 60. >.. 40. ~. ,". '. ... ~. ~. -"-<. 20. o Lata 1993- 1999 Seria I. •. Seria 2. D. Seria 3. Rys . 5. Struktura aktywów sektora bankowego w Polsce w latach 1993-1999 2 ródlo: opracowanie wlasne na podstawie Raponu Rocznego Generalnego Inspektoratu Nadzoru Bankowego, Warszawa 2000. 4. B. Siuta, Przeks:.:. tałcenia i kondycja polskiego systemu bankmveRo na Ile perspektywy włq. cze nia go HI struktury Unii Europejskiej. Zbiór artyku/ów tematycznych: a I,mc:esy reslrIIlaurYl.tlcji i rozwoju prUllsiębior.\"tw, Kraków 2000.. lilrządzallie wiedzą.

(8) Barbara Siwa. Na rys unku 5 serią I oznaczono banki z przewagą kapitału pań s twowego, serią 2 - banki z przewagą kapitału prywatnego polskiego, a serią 3 - banki z przewagą kapitału zagranicznego.. ... . .. 80. -'". li<. .... . . . . --. . .... •. •. ... 60. 3. ..",. c. . ~. '"u '"•. 40. --•. o... 20. '". o. •. . .. ...... 2. I. 3. 4. , ". 5. ...... 7. 6. Lata 1993- 1999 Seria 2. Seria 1. D. Seria 3. Rys . 6. Struktura kap ilał u akcyjnego sektora bankowego w Polsce w latach 1993-1999 Źródło: opracowanie wlasne na podstawie: ibhlem .. Tabela 2. Slruktura własnościowa banków komercyjnych Kwota w mln zl Wyszczególnienie. 31.12. 31.12. 1996 1997. Struktura w %. 31.12 . 31. 12. 1999 1998. 31.12. 1996. 31 .12 . 31.12 . 31.12. 1997 1998 1999. Kapital akcyjny 4465 5930,1 7 172.8 7305 ,9 100 100 100 100 (fundusz statutowy), w tym należący do: -_._.,,-,_. --_.._-- - - - - ---.._._._--..... 1-'-- ..__.. ..bezpo ś red ni o do Skarbu 1366 1303.8 1351 1036.8 30",9 21.99 18,84 14,19 Patislwa -- ... .. _-- _._........... ... "" .. .. ,.".. .. .. --. ------. -----------"... .. .. _,.,_.. ._......_-_...._... ,---....... ..... -- --_ .... _ 7,87 NBP 174,6 0 ,1 I 2,94 O, I I 8 ._... 8 --_._,,_351,5 .. _...• _---,- .. _._ - _.. .. ----.- ..._ -.--"----------- 331,6 319.1 249,9 10,94 4 ,45 patistwowych osób 488.3 3,42 5.59 prawnych -.. .. _- ---_._-----_._, .---_._- -------- ...------_.. -_.._---- ._-_.-------.. .. __.. ---.---- -----pozostałyc h podmiotów 589 690,2 866,3 8,79 9 ,93 392.5 9.62 I 1,86 krajowych ___._·M______ ---- ----- • ___ " __ '_0"_-------- -.- ... -_... .. __ . . --- -_.._--------podmiotów ł.agmnicznych 2462,4 356 1,4 4089, 1 29,78 41,52 49,65 55,97 1330 _._. -_._. _ .- ---_._----• -akcjonariatu 536,8 1068 ,7 1243.1 1055,8 12,02 I 8,02 17,33 14,45. _. • • _ •••• _. ___ ••• _,,_ ....... _0. '." _ , . .. ____ . .. . ____ ,, ___ •• . " , ...... " .. __ .. "'. _··_·_, _ _. ~ _"' _. ____o. .~~.~-. "," , ,. ---~ - -. ,. ,,. ~. '".. _. ,. .. _ .. ___ • _ ____ .. __ _ .. ____ _ ·__ .w.'_,. ~ _ . _---~. ~_.,. _ o , ___ ._ •• _. ~ , _.------ -----.-. _ _ _ _ o , . - _ _ _ . . . _ _ _ _ •• _ _ _ . . _______ _. ..____ • • •. _._~.. __. _. ",. ".. """. ,. _-_.. . _~-- -. _. rozproszonego Zr6dł o :. "'. , -""'~.-. NBP. Generalny In spckwral Nadzoru Bankowego. Warszawa 2000.. _~_.. ,. ,,'"-. ... ...

(9) CJlllrakterystyezne wcześniejszym. serią I oznaczono banki z przewagą kapitału państwowego. serią 2 - banki z przewag,1 kapitału prywatnego. Podobnie jak na rysunku. polskiego. a serią 3 - banki z przewagą kapitału zagranicznego. Na podstawie danych zamieszczonych na rysunkach 5 i 6 można stwierdzić. że do 1996 r. udział państwa w aktywach. a także w kapitałe akcyjnym połskiego systemu bankowego zmniejszył się nieznacznie . Istotne zmiany nastąpiły dopiero w 1997 r .. przy czym dominującą rolę w systemie bankowym Połski przejął od Skarbu Państwa kapitał zagraniczny. Udział kapitału zagranicznego w polskim systemie bankowym można jeszcze łepiej ocenić na podstawie danych zamieszczonych w tabeli 2. w której przedstawiono strukturę włas nościową banków komercyjnych. Łączna suma funduszy podstawowych i uzupełniającyc h w tych bankach stanowiła w 1999 r. 95.6% takich funduszy w całym systemie bankowym'.. Tabela 3. Zagraniczny. kapitał. akcyjny. według. pochodzenia. Kapitał. Pochodzenie kapitału. I. - -.-_._-. -. Udział. Stan na konicl: roku. Kwota w mln zl. 2. Niemcy. 1997 1998 1999-_.-. 1997 1998 1999 -Holandia 1997 1998 1999 -----_._... _-".. . ..."-,-- --_.. _"" .............. Francja 1997 1998 ... ._-_._._._""_.---, --.--... 1999 _---Irlandia 1997 1998 1999 Austria 1997 1998 1999. __. w kapitale akcyjnym nalci.ącym do osób zagranicznych (w%). w kapitale akcyjnym banków komercyjnych. 4. 5. 3. ._._.. USA. _"'. akcyjny zagraniczny. -. ,." , - ,-. --. 818,3 33,23 11 38, 1 31 .96 1075.8 26.3 I .... ...._...._----470,2 19 ,1 1028,7 28,88 945,9 23,13 434.3 17,64 499,0 14,01 13,17 .. 538,7 ...................... _..... ..... .. .. - .... ..........,,"-" ..... ...... __. .. _......... " ,. _. 55,4 55,4 290,4 229,4 256,7 273,5. ,. ,_. ...... ". ,. .. .. ..... 2,25 1.56 7,1 9,32 7,21 6,69. _.. ---. ...... "m. _ •• '" ... "". 8,96 9,11 8,4 .. -.'-".......-. __ _-- _. (w %). .. o. ,-. 220,6 324,4 343,1 ...---- ..... _--,_ .._-,..... -. _. -_..-. Udział. .... """"". 13,8 15 ,87 t4,73 ~ -_._------. 7.93 14,34 12,95 7.32 6,96 7,37 .... ... -- ....... _., . ," . ,......" ... -.. ----, "". ". _. - _..__."--. __ o •. •••. 3,72 452 4,70. ~ ___. -. _ _. ,. .. -. _ _ ______. 0,93 0,77 3,97 3,87 358 3,74. s B. Siuta , Zmiany .Hruktura/llt! i sytuacja jinan .w wa banków w Po/.H:e. Zbiór art)'kufów lemalycznycll : "Przed.\·;rbiorstwo nil rynku kapitalowy"''', Łódź 200 I ..

(10) Barbara Siwa. cd. tabeli 3. -. o. I Belgia. -." ,. .. -. ~._-. Portugalia -_"... _..... .... .. _.............. ,. ..... ...IV1ochL ...... _. 3. 1997 1998 1999. ... 1999 .... ............. ....... ..... . , ,. , ,. ,,. 1999. .. 0·_ .. ___ -, .... __ . · __• .. _... ..... ,, -. .. ... 4. 5. 24.2. 0.98. J2,O. (J .'10. 0.41 OA5. 16.\.8__..•. -._._----. I 10.6 .. ......... .. . ,. ...... . _. ".,. , ,.,. ... ,. . ..... ". 4.0 I -_.. ------_- ._---------_._--. ,. ,. ". 72,8 . .. 60.4. ",- ------ · 0 .. '. Korca Pld .. ... _. ". ... .... _.......... -- ......... ". 2.70.. -~,, .. .'. ....... -- ... -- ..... ....... ,. I .78. '.'- '. , .. __ .. _____ ___ • __ •• •• " ' _ .-- . .. __ 0 -- .. " __ O,. 2.24 -~_._- --,-_. .. ,. " . "".. " ,.. ...... ...... " , .. ,. ",., . ,. , - - ,'.. ...... . .......... ... """,. ,.",.~'. .. ... ",.,. ,. ,.,. ..... _. ". ,. ,.". ..... .. _.......... . '". ..... ................ ",., . ,. " . ,.",. .. ,.,._,,--_._-. -. 1997 2.45 1998 60.4 I .70 1999 I ,48 60.4 ....... __...... ... .... ... .. ... _..... .... "....... .. .. ... ....... 22,0 EBOiR 1997 O.S9 46.9 I ,32 1998 52,9 1999 I .290_--_ __ ·, ._,... .• -- - Czechy 1997 33,9 I .38 ::U,9 1998 0.95 1999...... ______ ...............34.1 0.83 .._-_._-_. _ .. __________ ._._ .• '--0_ •• - ----_.-" .... _ ___ 00·--· ... __ •· ._------Wielka 1997 20.2 0.82 Brytania 1998 19.1 0.54 1999.. _.- .....-._-_.. _'._-- _._ 26.1 0.64 ._--------.. ... _.....,.,.- - ---.----- .. _.' .... Pozoslali 1997 73.4 2.98 66 ,8 1998 I .88 2,47 ,O 1999 ...... --_ . .. ......,_ .. "._-, ..... --.- .--.. . ....,., ." " .. .....101 -. --.-.... _..,".- ...... '.-- -----.--- .... ,._ ..... ...... ,,_ . .. -------- .. Razem 1997 2462,4 HXl.O 1998 3561 .4 100.0 1999 4089.1 100.0. , _. , . . . . . . . o . __ o . . . . . . . _. o, •• · .. __ ,,, .. ___ .. .. Zródło:. , . . . _ , ..._ ._. . .... . . . '0' •• ""' • • _. ,_.~. -_._. .. __ •. ,. ,. ., ,. ,.,.. __ . _. .• • _ . _ _ ,. ~. ._ ~. ____ o __ • __ _ _. ................ I •. __ o. .. _. •. •. "."._,_ •• _. ••. __ ,. I .tl2 0.84 0.83 "", . ,. ,. " " " 0,37 0 .65 0.72 . -----_ ... 0.57 0.47 0.47 0.34 0.27 0.36 I .24 0.93 I .38 ""0 ",.... . ..... _.. _ 41 .52 49.65 55.97 ..... ",., ", . ". ...... ............... ..... •••_. . . .. . . _ . _ • • • • • • _ . . . . . . . . . . . . . . . __ . . - o. - -~- ---. _-. I .5 I. .. _-. _ . _ ••• 0 __ ._- . _ __ _ ___ _ _ ' . " .••• _ • . • • _ , _. • ,0.0 ...... " · ...... •. .... ~- _ . ,. ibidem.. Z porównania danych liczbowych zawartych w labeli 2 wynika, że w lalach 1996-1999 kapilal akcyjny (fundusz slalulowy) banków komercyjnych wzraSial slopniowo od kWOly 4465,0 mln zl do 7305,9 mln zl, lj. o 63,6%. Udzialy Skarbu PańsIwa zmniejszyly się w lym okresie z 30,59% w 1996 r. do 14,19% w ł999 r., nalomiasl skokowo zwiększyły się udzialy podmiolów zagranicznych z 29,78 % w 1996 r. do 55,97 % w 1999 r. i lym samym zajęly one uprzywilejowaną pozycję w syslemie bankowym Polski. Kapitał zagraniczny wykazuje dużą aklywność i należy się spodziewać jeszcze większego jego zaangażowa nia w sektorze bankowym w Polsce. Pochodzi on z wielu krajów. W labeli 3 zeslawiono dane dOlyczące zagranicznego kapilału akcyjnego zaangażowanego w bankach komercyjnych w Polsce". Z analizy danych zawarlych w labcli 3 wynika, że kapilał zagraniczny zaanga żowa ny w bankowości pochodzi z kilkunasIu krajów świala, w przewaNBP. Generalny In spektorat Nadzoru Bankowego . Sytua ~j a finansowa banków w 1999 r., W:'lrszilwa 2000. t,.

(11) pra!ks:tafcCli .. .. żającej większości. z krajów europejskich. Najwięk sze udzialy w bankach komercyjnych w 1999 r. ma kapital pochodzący z Niemiec (14,73 %), z USA (12,95%), z Holandii (7,37 %), z Francji (4.70%) , z Irlandii (3,97%), z Austrii (3.74%) oraz z Belgii (2,24%). Świadczy to o globalizacji w przemieszczaniu kapitalów, lokowanych w tym przypadku w Polsce , w systemie bankowym. Przewagę kapitalu zagranicznego na koniec 1999 r. miały : 3 oddzialy trzech banków zagranicznych, 16 spólek akcyjnych ze 100% udzialem inwestorów zagranicznych, 17 spółek akcyjnych z większościowym udzialem inwestorów zagranicznych oraz 3 spólki po ś rednio kontrolowane przez inwestorów zagranicznych' .. 4.. Wpływ. proc•• ów globalizacJI na go.podark, Pol.kl. W podstawowych strukturach rynkowych wyróżnia się: konkurencję doskonalą, monopol pełny, konkurencję monopolistyczną i oligopol'. W Polsce w okresie systemowych przemian gospodarczych brano pod uwagę przede wszystkim model gospodarczy, teoretycznie oparty na konkurencji dos konałej. Model ten zakłada m.in. istnienie na rynku wielu drobnych i średnich producentów oraz konsumentów, dzialających w każdym sektorze gospodarki, którzy nic są na tyle silni, by wplywać na rynkową cenę produktu. Przyjmowano milcząco, że w ten sposób w szybkim tempie podniesie się poziom technologiczny wytwórców wyrobów, wyrówna się luka technologiczna pomiędzy Polską a krajami wysoko rozwiniętymi, a w ślad za tym poprawi się sytuacja ekonomiczna spoleczeństwa. Dla uzyskania tego modelu czyniono różne przedsięwzięcia, mające na celu ograniczenie dzialań monopolistycznych silnych dotychczas przedsiębiorstw patistwowych, dokonując stopniowo ich restrukturyzacji. polegającej m.in. na wyłonieniu z dużych organizmów gospodarczych znacznej liczby drobniejszych firm - spólek prawa handlowego, wspólpracujących ze sobą. Równocześnie likwidowano systemowo wszelkie przeszkody w imporcie do Polski rÓŻnych wyrobów. pomimo istniejących ich odpowiedników krajowych. W takich warunkach funkcjonowania liczne polskie przedsiębior stwa przeżywaly kryzys ekonomiczny, związany przede wszystkim z brakiem popytu na swoje produkty. niejednokrotnie równorzędne lub lepsze jakośc iowo od importowanych. z którymi jednak cenowo przegrywały walkę konkurencyjną (na przyklad wyroby przemysłu odzieżowego, obuwniczego, spożywczego). Tymczasem w gospodarkach wysoko rozwiniętych krajów świata wyksztalcily się w ostatnich dziesięcioleciach XX w. różne formy porozumień monopolistycznych, wśród których najbardziej typowe są: kartel. syndykat. trust.. 7 lhid(~ m .. liR . S()biccki. Zllry.\' gospodarki rYllkowej . 1:7. .1. Oficyna Wydawnicza Euromark. Warszawa 2000.. s. 1()4 ..

(12) Barbara Siuta. koncern, konglomerat i holding'. Wiele z nich ma międzynarodowy zasięg dzialania i charakteryzuje się własną specyfiką dzialania,jak na przykład' '' : - McDonald's transferem kompetencji, - IKEA rekonfiguracją kompetencji, - Xerox dewaloryzacją zasobów, - Buckman International rozwojem kapitalu intelektualnego, - Komatsu strategią funkcjonalną , - Philips NV strategią wielonarodową , - Procter and Gambie strategią międzynarodową, - Toyota strategią globalną, - ASEA Brown Boveri (ABB) strategią transnarodową, - Eli Lilly globalizowaniem strategii, - Digital Equipment Corporation (DEC) hierarchiczną organizacją, - Nestle transnarodową strukturą organizacji, - Ford i Mazda aliansem strategicznym, - Swissair tworzeniem globalnej konfiguracji, - Thomson Consumer Electronics globalną konfiguracją regionu azjatyckiego. Wśród krajów uczestniczących w procesie globalizacji, toczącym się w sferze ekonomicznej i społecznej, prowadzącym do integrowania gospodarek krajowych i rynków towarowych oraz narastającej wspólzależności wielu innych procesów, szczególne znaczenie przypada większej grupie określanej jako Triada . Jest to grupa obejmująca kraje Ameryki Pólnocnej (USA, Kanada), Europy Zachodniej (glównie Unia Europejska) i Azji Wschodniej (Japonia, Singapur, Hong-Kong, Korea Południowa, Tajwan), którą tworzy około 20 państw " . W krajach Triady ma siedzibę 100 największych na świecie korporacji transnarodowych, w tym w Japonii - 27 korporacji oraz w USA - 24 korporacje. Wiele z nich podjęlo dzialalność również na polskim rynku. Ich działalność, w powiązaniu ze wzrostem udziału kapitału zagranicznego w polskiej gospodarce, będzie zmierzała do jej podporządkowania procesom i tendencjom występującym w gospodarce światowej. W organizowaniu międzynarodowej działalności gospodarczej na etapie globalizacji wzrasta bowiem znaczenie korporacji transnarodowych, szczególnie w odniesieniu do rynku, maleją natomiast wpływy państwa. Równocześnie podejmowane są działania państw, szczególnie najbardziej rozwiniętych o charakterze strategicznym, zmierzające do promowania ekspansji krajowych przed s iębiorstw za granicą " . W tych warunkach ekonomicznych niezwykle utrudniona może być więc dzialalność macierzystych przedsiębiorstw polskich, szczególnie malej i średniej wielkości . Ił. Ihidem .. lO A. Zaorska.. Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach trtU/sllarodolVyc:h i w gospodarce ,{wiatoll'ej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. $. 112. Ihidem. 12 Ibidem . 11.

(13) · ...Iafceli .... 5. Podsumowanie W artykule przedstawiono wybrane dane statystyczne, odnoszące się do przebiegu procesów prywatyzacji w Polsce w latach 1990-2000 w odniesieniu do podstawowych sektorów gospodarki narodowej, m.in . takich,jak : przemysł, budownictwo, obsługa, handel, rołnictwo i bankowość. Wskazują one na stosunkowo duży obecnie udział przedsiębiorstw i osób prywatnych w wytwarzaniu dóbr w gospodarce narodowej. Przedstawiono również wybrane informacje, dotyczące napływu do kraju bezpośrednich inwestycji zagranicznych i kierunków ich zaangażowania. Zwrócono równocześnie uwagę na zachodzące niekorzystne dła kraju działania, związane przeważnie z rozczłonkowaniem w procesie prywatyzacji dużych przedsiębiorstw państwowych na wiełe małych przedsiębiorstw prywatnych . Nie mają one bowiem większych szans konkurowania, nawet na rynku krajowym, z dużymi, monopołistycznymi przedsiębior stwami zagranicznymi, dła których stworzono uprzywiłejowane warunki działania. Warunki takie stworzono również wszystkim inwestorom zagranicznym, nie zwracając dostatecznej uwagi na rzeczywiste potrzeby inwestycyjne kraju. Z tego tytułu występują i mogą występować w Połsce okreśłone probłemy gos podarclO-ekonomiczne.. Literatura Kaczmarek J.. Zmiany w/a.HJO.\:ciowe. efekt}·wllO.f('funkcjollowania i perJpektyw.v pr)'lvatyzacji pr:.:edsirbior.m v w aspekcie trmufofl1wcji sy.\'lemowej. Zbiór artyk ułów tematycznych: ,. Przed.f;rbiorstwo Ila rynku kapiralowym" . Łódż 2001. Siuta B .. Zmiany strukturalne i sytuacja fillafl.wwa banków w Polsce . Zbiór artykułów tematycUlych: "Przedsiębiorslwo na r.vlIJw kapitałowym" . Łódż 200 I . Siuta B .. Przekształcenia i kondycja polskiego systemu bankowego IUI tle perspektywy wfqcunia go w struktury Unii Europejskiej. Zbiór artykulów tematycznych: "ZarzqdZCUlie wiedzą a procesy reslrukturyZ(lc.ji i rozwoju przedsiębiorstw", Kraków 2000 . Zaorska A., Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach trallSnarodowych i w gospodarce światowej, Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 1998. Sobiecki R., larys gospodarki rynkowej. cz . I , Oficyna Wydawnicza Euromark. Warszawa 2000. NBP. Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego: Sytuacja finansowa banków w 1999 r., Warszawa 2000.. MinistersIwo Gospodarki . Pańsiwowa Agencja Inwestycji Zagranicznych. Be7.poś rednie inwestycje zagraniczne w Polsce na koniec czerwc::a 2000 r., Warszawa 2000 ..

(14) Barbara Siuta. Characterisllc Aspecls o, Ownershlp Trans'ormalions In Poland In 1990-2000, wllh Partlcular Emphasls on lhe Impac1 ol Forelgn Capilai In Ihis article. Ihe aUlhor presents the extcnt and cffecls of ownership transformalions, chiefly involving the privatisation of state~owned companies in such brane he s as industry, trade and repairs. conslruction . real eSlate and company services. agriculture . transportation.. warehousing and communications. and banking . The article examines the· privale sector's contribution to the oarional economy with respec! to GDP. ernploymcnt. import and export,. as well as assets and investments . Particular attention is devoted to fore ign dircet investment in Poland and . wilh respecllo bank ing. to the country ar migin of share capita!. The aulhor draws attention to Ihe serious commercial and economic problems facing privatised Polish enterprises operating under market conditions and international monopolistic structures ..

(15)