Andrzej F. Dziuba
"La tremenda sfida. Sollicitudo rei
socialis", Giovanni Paolo II ; a cura di
Sergio Trasatti, Roma 1989 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 63/1, 197-199
P o ty c h ja k b y te o r e ty c z n y c h a n a liz a c h C h i a v a c c i w k o le jn y c h ro z d z ia ła c h t e j części p o d e jm u je k w e s tie p r a k ty c z n e . P y ta n a jp i e r w o szero k o ro z u m ia n y p rz e k a z in f o r m a c ji czy k o m u n ik o w a n ia się. P rz e d e w s z y s tk im je s t to p ro b le m m o ra ln y . S ta w ia in te r e s u ją c e ro z ró ż n ie n ie m ię d z y in f o r m a c ja m i te c h n o lo g ic z n y m i a in f o r m a c ja m i lu d z k im i. W e w s z e lk ic h f o r m a c h in f o rm a c ji m o ż liw e je s t w y s tę p o w a n ie m a n ip u la c ji, k tó r y często p r z y b ie r a fo r m y sw o iste g o p a n o w a n ia i p r z e ja w u w ła d z y czy u z a le ż n ie n ia . O czy w iście, w k o n te k ś c ie sz e ro k o ro z u m ia n e g o ży cia e k o n o m iczn eg o , p o lity c z n e g o i k o m u n ik a c ji n ie m oże z a b r a k n ą ć o d w o ła n ia się do su m ie n ia , k tó r e w in n o b y ć p o ję te d y n a m ic z n ie . C h ia v a c c i z w ra c a jeszcze u w a g ę n a k w e s tie in k u l t u r a c j i i e tn o - c e n try z m u .
C a ło ść k s ią ż k i z a m y k a in d e k s n a z w is k (s. 367— 369) i sp is tre ś c i.
D o r ą k c z y te ln ik ó w tr a f ił a in te r e s u ją c a p ró b a s y s te m a ty z a c ji p e w n y c h z a g a d n ie ń te o lo g ii m o r a ln e j szczeg ó ło w ej. Id z ie tu o część tr e ś c i m ie sz c z ą c y c h s ię w r a m a c h c z w a rte g o p r z y k a z a n ia D e k a lo g u o ra z p r z y k a z a n ia siódm e, ó sm e i d z ie s ią te . W a rto ju ż tu z a u w a ż y ć , iż p la n o w a n y n a s tę p n y to m p o ś w ię c o n y b ę d z ie d a ls z y m tr e ś c io m p r z y k a z a n ia c z w a rte g o o r a z p rz y k a z a n io m p ią te m u , s z ó s te m u i d z ie w ią te m u . Z a te m w o b e c n y m z b io rze n a p o ty k a się sze ro k ą g a m ę p r o b le m a ty k i ży cia sp o łeczn eg o , zw ła sz c z a w s fe rz e e k o n o m ii, p o lity k i i k o m u n ik o w a n ia się.
E. C h i a v a c c i s ta w ia p rz e d o d b io rc ą n ie z w y k le in te r e s u ją c y o b ra z te o lo g ii m o r a ln e j. Ł ą c z y u m i e ję t n ie tr e ś c i te o r e ty c z n e z p r a k ty c z n y m ic h o d n ie s ie n ie m do ży cia je d n o s tk i i sp o łeczn o ści. S a m z a u w a ż a , iż d zieło sw e t r a k tu j e p rz e d e w s z y s tk im ja k o p o m o c d la s tu d e n tó w , i to w z n a c z n y m sto p n iu św ie c k ic h . O c z e k u je , iż p re z e n to w a n e m y ś li u ła tw ią e g z a m in y o ra z b ę d ą d r o g o w sk a z a m i w c o d z ie n n y m ży ciu . P rzys-tępność a n a liz te o lo g ic z n y c h w y n ik a m . in . z c a łe g o k o m p le k s u te o lo g ii b ib lijn e j o ra z ży w eg o k o r z y s ta n ia z n a u k i K o ścio ła. Z w łaszcza sp o łe c z n a n a u k a K o śc io ła w w y d a n iu w ło sk ie g o m o r a lis ty p rz e m a w ia d o c z y te ln ik a . N ie je s t to z a m k n ię ta d y s c y p lin a . A u to r id ą c za p e w n y m i w s p ó łc z e s n y m i s u g e s tia m i z d a je się tę d y s c y p lin ę b a r d z ie j ł ą czyć z te o lo g ią m o r a ln ą . O czy w iście, t a k a w iz ja n a p o tk a z p e w n o śc ią i p r z e c iw n ik ó w .
N a u c z a n ie p r e z e n to w a n e p rz e z C h ia v a c c ie g o tc h n ie o tw a r to ś c ią K o śc io ła , k tó r y m u s i w y c h o d z ić d o w s p ó łc z e s n e g o c z ło w ie k a . N a tc h n ie n ie m są tu p r z e m y ś le n ia S o llc iitu d o r e i so c ia tis J a n a P a w ła I I . T r u d n o w re s z c ie n in ie js z y to m z ro z u m ie ć b e z s ię g a n ia d o w c z e ś n ie js z y c h to m ó w p o d rę c z n ik a .
O b ra z te o lo g ii m o r a ln e j o d c z y ty w a n y w c z ę śc ia c h i ro z d z ia ła c h p r e z e n to w a n e g o d z ie ła d a le k i je s t o d k a z u is ty k i, a le z d ru g ie j s tro n y m o że czasem s ta w ia p e w n e z a g a d n ie n ia w sp o só b z b y t sz e ro k i. S a m w y k ła d , ze sw e j n a tu r y , w y m a g a s y s te m a ty z a c ji, a b y b y ł b a r d z ie j p rz e k o n u ją c y i z w a rty . C h ia v a c c i ja w i się m o że b a r d z ie j ja k o s p e c ja lis ta z z a k re s u n a u k i sp o łe c z n e j K o -, ścio ła n iż k la s y c z n y m o r a lis ta . M oże z ty c h r a c j i p r e z e n to w a n y to m je s t t a k k o m u n ik a ty w n y i b lis k i w s p ó łc z e s n y m p ro b le m o m życia ek o n o m ic z n e g o , p o lity c z n e g o i p rz e k a z u sp o łeczn eg o .
ks. A n d r z e j F. D ziu b a , W a r sza w a
G IO V A N N I P A O L O II, L a tr e m e n d a sfid a . Soillicituto re i socialis. C o m m e n ti
d a ïl’Ita lia e d a l m o n d o a c u ra d i S erg io T r a s a tti, E d iz io n i A q u ila B ia n c a , R o
m a 1989 (?), s. 379.
N a u c z a n ie J a n a P a w ła II s ta n o w i n ie z w y k le b o g a ty p r z e ja w p o s łu g i k o ś c ie ln e j o d n o sz ą c e j się do lu d u B ożego, ja k i w s z y s tk ic h lu d z i d o b re j w o li. S zczeg ó ln y m w y ra z e m t a k a d re s o w a n e g o o rę d z ia e w a n g e lic z n e g o są e n c y k lik i, k tó r y c h u k a z a ło się ju ż k ilk a , m . in. R e d e m p to r h o m in is , L a b o r e m
-W ik i sp o łeczn e, i to ju ż od czasó w s ły n n e j R e r u m n o v a r u m L e o n a X III. W cią g u te g o w ła ś n ie n a u c z a n ia n a le ż y u m ie śc ić e n c y k lik ą J a n a P a w ła II,
S o llic itu d o rei socialis, w y d a n ą w ro c z n ic ą P o p u lo r u m p ro g essio P a w ła V I
(d w u d z ie s to le c ie ).
K o le jn a e n c y k lik a sp o łe c z n a o b e c n e g o p a p ie ż a n o s i d a tę 30 g r u d n ia 1987 r o k u i z b ie g ła siią z 10 ro c z n ic ą p o n ty f ik a tu . J e j re z o n a n s w św ie c ie p rz e s z e d ł n a jś m ie ls z e o c z e k iw a n ia . C o w ię c e j, t r w a o n n a d a l, m im o p o ja w ie n ia się z cza se m d a ls z y c h d o k u m e n tó w sp o łeczn y ch , c h o ć b y o s ta tn io e n c y k lik i C e n
te s im u s a n n u s. D o b rze sią sta ło z a te m , że z n a n y r e d a k to r z L ’O s s e rv a to re
R o m a n o , S. T r a s a 11 i, p rz y g o to w a ł p r e z e n to w a n ą k s ią ż k ę .
P o p r e z e n t a c ji J o a q u in N a v a r r o - V a l l s , d y r e k to r a B iu r a p ra s o w e g o S to lic y A p o s to ls k ie j (s. 9— 10), w p ro w a d z e n iu r e d a k t o r a o p ra c o w a n ia (s. 11— — 23) za m ie sz c z o n o p r e z e n ta c ję e n c y k lik i k a r d . R o g e ra E t c h e g a r y ' e g o , d o k o n a n ą w B iu rz e P r a s o w y m w d n iu o g ło s z e n ia (s. 25— 29). P ie r w s z ą część p u b lik a c ji s ta n o w i p r z e d r u k w ło s k ie j w e r s ji e n c y k lik i (s. 33— 98). W a rto d la p rz y p o m n ie n ia p rz y to c z y ć ty tu ły p o szc z e g ó ln y c h c zęści: I. W p ro w a d z e n ie , II. N ow ość E n c y k lik i P o p u lo r u m p ro g ressio , II I. P a n o r a m a ś w ia ta w sp ó łc z e snego, IV. P ra w d z iw y ro z w ó j lu d z i, V. O d c z y ty w a n ie a k tu a ln y c h p ro b le m ó w w ś w ie tle teo lo g ii, V I. N ie k tó r e w s k a z a n ia szczeg ó ło w e, V II. Z a k o ń c z e n ie .
C zęść d ru g a s ta n o w i p r z e d r u k i k o m e n ta rz y d o w s p o m n ia n e j e n c y k lik i, •które u k a z a ły s ię w e W ło szech i k il k u n a s t u in n y c h k r a j a c h (s. 101—359). R e d a k to r w y d z ie la z k o le i n a jp ie r w k o m e n ta rz e w ło sk ie , k tó r e p o c h o d z ą m . in. z ta k ic h c z a so p ism i p e rio d y k ó w : A v v e n ire , L ’O s s e r v a to r e R o m a n o , C o rrie re d e l g io rn o , II T em p o , A zio n e S o ciale, C o rrie re d e lla S e ra , I l M essag g ero , II M a ttin o , Stuidi c a tto lic i, L a d is c u ssio n e , I l G io rn o . W su m ie zam ieszczo n o 31 te k s tó w , t a k a u to r ó w d u c h o w n y c h , j a k i św ie c k ic h . D ru g i b lo k te j części to m a te r ia ły z n a s tę p u ją c y c h p a ń s tw : A r g e n ty n a , B o liw ia, B ra z y lia , C h iie, E k w a dor, F r a n c ja , N iem cy , W ie lk a B ry ta n ia , G w a te m a la , I r la n d ia , N ig e ria , P o ls k a , H is z p a n ia , S z w a jc a ria , S ta n y Z je d n o c z o n e i W e n e z u e la . W su m ie z e b ra n o 41 k o m e n ta rz y i o m ó w ie ń . Z P o ls k i zam ieszczo n o J ó z e fa T i s c h n e r a , C z ło
w ie k m ia rą r o z w o ju ; T a d e u sz a M a z o w i e c k i e g o , O rę d zie E n c y k li k i; J a
n a D y d u c h a , O b ro n a g o d n o śc i c z ło w ie k a w E n c y k lic e S o llic itu d o rei s o c ia lis; A d a m a P a y g e r t a , T r o s k a sp o łe c zn a K o ścio ła . T e k s ty te p ie r w o t
n ie z o sta ły o p u b lik o w a n e o d p o w ie d n io w L ’O s s e r v a to r e R o m a n o , T y g o d n ik u P o w sz e c h n y m . N ied zie li, Z a i P rz e c iw .
C ało ść p u b lik a c ji z a m y k a d o d a te k p t. D o k tr y n a sp o łe c zn a K o ścio ła d ziś, k tó r y b y ł a r ty k u łe m r e d a k c y jn y m L a o iv ilta c a tto lic a z 19 m a r c a 1988 r. (s. 363— 379). W a rto jeszcze z a u w a ż y ć , iż p rz y n ie k tó r y c h n a z w is k a c h p o d a n o p o d s ta w o w e z a ję c ia a u to r a .
P r z y g o to w a n y z b ió r s ta n o w i in te r e s u ją c y o b ra z r e a k c ji ś w ia to w y c h n a e n c y k lik ę S o llic itu d o re i socialis. S ą to r e a k c je z a sa d n ic z o ży czliw e i p e łn e ' sz a c u n k u d la m y ś li K o śc io ła w s p r a w a c h sp o łeczn y ch . N ie b r a k je d n a k i g ło
só w k ry ty c z n y c h czy p o m n ie js z a ją c y c h ra n g ę te g o d o k u m e n tu . O czy w iście k o n k r e tn e s ta n o w is k a w y r a s t a ją z o g ó ln e j o p c ji w iz ji K o śc io ła i jeg o z a a n g a ż o w a n ia w s p r a w y społeczne, a ta k ż e i lo k a ln y c h u w a r u n k o w a ń p o szczeg ó l n y c h a u to ró w . W a ż n y m je s t je d n a k ch o ćb y z a u w a ż e n ie s a m e g o d o k u m e n tu i tk w ią c e j w K o śc ie le ś w ia d o m o śc i w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o śc i za lo sy c z ło w ie k a i św ia ta . L u d B oży p ie lg rz y m u je b o w ie m h ic e t n u n c i n ie m o że b y ć z w o l n io n y z z a a n g a ż o w a n ia w r e a lia ś w ia ta . O czyw iście, K o śc ió ł n ie ch ce b y ć siłą e k o n o m ic z n ą czy p o lity c z n ą , a le m a p ra w o w y p o w ia d a ć się w s p r a w a c h m o ra ln y c h , w s p r a w a c h b y tu czło w ie k a, jeg o g o d n o ści i p o tr z e b y ro z w o ju . J a n P a w e ł I I s ta je s ię tu sz czeg ó ln y m o rę d o w n ik ie m c z ło w ie k a , p o ję te g o in t e g r a l n ie , a w ię c ja k o ciało , d u s z a i d u c h , c z ło w ie k a ja k o sz c z y tu s tw o r z e n ia p o w o ła n e g o do z b a w ie n ia , a z a ra z e m c z y n ie n ia sobie z iem i p o d d a n ą . W y z w a n ie d o d y n a m ik i o b e c n o śc i w św ie c ie k ie r o w a n e je s t do k a ż d e g o cz ło w ie k a , do k a ż d e j w sp ó ln o ty i tr u d n o p o z o sta ć o b o ję tn y m w o d p o w ie d z i. O by t a р т е
-z e n ta w a n a k s ią ż k a b y ła ja k ą ś p o m o c ą w p o s -z u k iw a n ia c h sieb ie i sw eg o m i e j sca w sp o łe c z n e j o d p o w ie d z ia ln o śc i za dziś i ju t r o sie b ie sam eg o , in n y c h i w sz y stk ie g o , co n a s o ta c z a . k s. A n d r z e j F. D ziu b a , W a r sza w a K s. J a n K R O K O S , F e n o m e n o lo g ia E d m u n d a H u sserla , A le k s a n d r a Pjaer, - d era . М а х а S c h e le ra , K a to lic k a A g e n c ja W y d a w n ic z a „M A G ” , W a rs z a w a 1991, s. 273. » O z n a c z e n iu filo zo fii d la te o lo g ii n ie tr z e b a p rz e k o n y w a ć . N ie tr z e b a te ż u d o w a d n ia ć , iż fe n o m e n o lo g ia z a g o śc iła w p o ls k ie j teo lo g ii, zw ła sz c z a m o r a l n e j. D w ie p r a c e h a b ilita c y jn e : ks. K a ro la W o j t y ł y , O cen a m o ż liw o ś c i
z b u d o w a n ia e t y k i c h r z e ś c ija ń s k ie j p r z y za ło że n ia c h s y s te m u M . S c h e le r a (L u
b lin 1959) i ks. P a w ła G ó r a l c z y k a SA C , M o ż liw o ść u w z g lę d n ie n ia z a
ło ż e ń s y s te m o w y c h e t y k i D ie tr ic h a v o n H ild e b r a n d a w te o lo g ii m o r a ln e j (P o
z n a ń 1989) o ty m d o b itn ie ś w ia d c z ą . T a k i s ta n rz e c z y u z a s a d n ia z a p re z e n to w a n ie w p e rio d y k u te o lo g ic z n y m k s ią ż k i ks. J a n a K r o k o s a, F e n o m e n o lo
gia E d m u n d a H u sserla , A le k s a n d r a P fa e n d e ra , М а х а S c h e le ra .
K s. K ro k o s p o d ją ł się p rz e d s ta w ie n ia k o n c e p c ji fe n o m e n o lo g ii ja k o o k r e ślo n e j d y s c y p lin y filo z o fic z n e j o r a z d a n ia o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , czy w szk o le E d m u n d a H u s s e rla f u n k c j o n u je je d n a , czy te ż w ie le k o n c e p c ji fe n o m e n o logii. D la n a s is to tn ie js z y je s t p ie r w s z y cel p ra c y . D ą ż ą c do je g o o sią g n ię c ia , a u to r p o rz ą d k u je b o w ie m liczn e, ro z s ia n e po w ie lu p u b lik a c ja c h , d e k la r a c je m e to d o lo g ic z n e fe n o m e n o lo g ó w i r e k o n s tr u u j e k o n c e p c je fe n o m e n o lo g ii. T y m s a m y m p r a c a ta , b ę d ą c m e to d o lo g ic z n y m w p ro w a d z e n ie m d o fe n o m e n o lo g ii, je s t u ż y te c z n y m n a rz ę d z ie m . d la teo lo g a, c z e rp ią c e g o z d o ro b k u te g o n u r t u filo zo ficzn eg o . Co z a te m z n a jd u je się w re c e n z o w a n e j tu p ra c y ? P o sp isie tr e ś c i (s. 5— 7) n a s t ę p u je in te r e s u ją c y w s tę p , k tó r y z a w ie ra n ie ty lk o fo r m a ln e u w a g i m e to d o lo g ic z n e , lecz ta k ż e h is to rię te r m i n u „ fe n o m e n o lo g ia ” (s. 8— 17), c h y b a n a jo b s z e r n ie j p r z e d s ta w io n ą w p o ls k ie j lite r a tu r z e . T rz y k o le jn e ro z d z ia ły p o św ię c o n e z o sta ły tr z e m tw ó rc o m fe n o m en o lo g ii.
E d m u n d a H u sse rla k o n c e p c ja fe n o m e n o lo g ii to ty t u ł ro z d z ia łu p ie rw s z e g o
(s. 18—67). A u to r u k a z u je w n im n a jp ie r w d w ie id ee, p o d s ta w o w e d la k o n c e p c ji fe n o m e n o lo g ii H u s s e rla , a m ia n o w ic ie : id e e filo z o fii p ie r w s z e j i n a u k i ścisłej. N a s tę p n ie p o d e jm u je z a g a d n ie n ie n a o e z n o śc i i o c z y w isto śc i i z w ią z a n y z n im p ro b le m p u n k tu w y jś c ia . M ó w iąc o fe n o m e n o lo g ii ja k o n a u c e 0 isto c ie tr a n s c e n d e n ta ln ie z re d u k o w a n y c h fe n o m e n ó w , p r ó b u j e o k re ś lić p r z e d m io t fe n o m e n o lo g ii. W y ja ś n ia p rz y ty m , czy m w e d łu g H u s s e rla je s t fe n o m e n , is to ta i c z y sta św iad o m o ść. W k o le jn y m p a r a g r a f ie p ie rw s z e g o ro z d z ia łu je s t m o w a o p o s tu lo w a n y c h p rz e z H u s s e rla m e to d a c h fe n o m e n o lo g ii: o g lą d z ie 1 o p is ie tego, co i j a k d a n e , id e a c ji p ro w a d z ą c e j do o g lą d u e jd e ty c z n e g o i a n a liz ie is to tn o ś c io w e j, r e d u k c j i tr a n s c e n d e n ta ln e j i m e to d z ie ro z w a ż a ń k o n s ty tu ty w n y c h . P r o b le m r e la c ji fe n o m e n o lo g ii do in n y c h d y s c y p lin n a u k o w y c h : do filo zo fii, in n y c h n a u k e jd e ty c z n y c h o ra z do n a u k o f a k ta c h k o ń czy ro z d z ia ł .pośw ięcony H u s s e rlo w s k ie j k o n c e p c ji fe n o m e n o lo g ii.
R o z d z ia ł d ru g i (s. 68— 114) u k a z u je k n o c e p c ję fe n o m e n o lo g ii w u ję c iu A le x a n d r a P fa e n d e r a . D la n ie j p o d s ta w o w e zn a c z e n ie m a j ą d w a p o ję c ia : n a u k i i filo zo fii. Ic h e k s p lik a c ji o ra z k la s y fik a c ji filo z o fii p o ś w ię c o n y je s t p ie rw s z y p a r a g r a f . W d ru g im a u t o r w y c h o d z ą c o d P f a e n d e r a k r y ty k i p sy c h o fiz y c z n e j te o r ii s p o s trz e ż e n ia i filo z o fii im m a n e n c ji, p rz e d s ta w ia id e ę fe n o m e n o lo g ii ja k o p o d s ta w o w e j nauiki filo z o fic z n e j. N a s tę p n ie p o d e jm u je p ro b le m p u n k tu w y jś c ia fe n o m en o lo g ii, a d a le j —■ je j p rz e d m io tu i m e to d . Id ą c za d e k la r a c ja m i te g o fe n o m e n o lo g a i p r ó b u ją c b liż e j o k re ś lić p rz e d m io t fe n o m e n o lo g ii w k o n c e p c ji P fa e n d e r o w s k ie j, k s. K ro k o s ro z w a ż a św ia d o m o ść p rz e d m io tu , to,
