Tytuł: Narodowy projekt „Szansa na powrót” jako sposób społecznej reintegracji skazanych ze społeczeństwem

(1)

https://doi.org/10.19195/2084-5065.58.9

Narodowy projekt „Szansa na powrót”

jako sposób społecznej reintegracji

skazanych ze społeczeństwem

Z

V

ORCID: 0000-0001-5730-1507

Dyrekcja Generalna Służby Więziennej i Sądowej Republiki Słowackiej Ekspert Narodowego projektu „Szansa na powrót”

K

J

ORCID: 0000-0001-8312-1147 Ośrodek Pomocy Postpenitencjarnej Stowarzyszenie Sursum Corda w Nowym Sączu

Wstęp do problematyki oddziałów wyjściowych

Zakład karny jest specyﬁ cznym środowiskiem społecznym, w któ-rym karę pozbawienia wolności odbywają osoby prawomocnie skazane.

Celem zakładu karnego jest ochrona społeczeństwa przed sprawcami przestępstw, uniemożliwianie skazanym nadal popełniania przestępstw i stwarzanie warunków do wspierania i rozwijania pozytywnych zasobów osobowościowych do ich resocjalizacji, tak aby wiedli uczciwe życie1_.

Nawiązując do tytułu artykułu, skupimy uwagę na oddziaływaniach wobec skazanych w oddziałach wyjściowych. Problematyka oddziałów wyjściowych została prawnie uregulowana w § 96 ogłoszenia

Minister-1_{Zákon o výkone trestu odňatia slobody a o zmene a doplnení niektorých zákonov} v znení neskorších predpisov, č. 475/2005 Z. z., § 1a.

NKPK 58.indd 135

NKPK 58.indd 135 22.02.2021 08:39:3522.02.2021 08:39:35

Nowa Kodyfikacja Prawa Karnego 58, 2020 © for this edition by CNS

(2)

stwa Sprawiedliwości Republiki Słowackiej nr 664/2005 Z, wraz z którym wszedł w życie obowiązujący od 1 stycznia 2006 do 31 grudnia 2008 roku regulamin wykonywania kary pozbawienia wolności. Tworzenie oddziału otwartego i sposób pracy ze skazanymi w jego ramach zostały szczegó-łowo omówione w rozkazie Dyrektora Generalnego Służby Więziennej i Sądowej nr 45/2006 w sprawie ustanawiania i działania oddziałów wy-specjalizowanych. Według § 2 ust. 3 tego rozkazu o powo ła n iu od-d ział u w yjściowego od-decyod-dował od-dy rek tor zak łaod-du po uprzeod-d- uprzed-n i m w y r a żeuprzed-n iu zgody pr zez D y rekcję Geuprzed-ner al uprzed-ną.

Obecnie tworzenie oddziałów wyjściowych jest uregulowane w § 85 kodeksu w sprawie wykonania kary pozbawienia wolności, wraz z póź-niejszymi zmianami, nr 475/2005Z i w § 93 ogłoszenia Ministerstwa Spra-wiedliwości Republiki Słowackiej nr 368/2008, z którym wydano regula-min wykonywania kary pozbawienia wolności z późniejszymi zmianami.

Krótki przegląd prawodawstwa pozwala na zorientowanie się w proce-sie tworzenia oddziałów wyjściowych. Mimo że możliwość powoływania oddziałów wyjściowych istniała od 2006 roku, żaden z dyrektorów za-kładu karnego z niej nie skorzystał. Powodów takiego stanu rzeczy moż-na jedynie się domyślać. Oddziaływanie moż-na skazanych przed zbliżającym się zwolnieniem z zakładu karnego realizowano wyłącznie poprzez pracę pedagoga, pracownika socjalnego i psychologa. Gdy skazany miał prob-lem natury socjalnej, w jego rozwiązaniu pomagał mu pracownik socjalny zatrudniony w zakładzie. Ewentualnie w razie potrzeby do współpracy w rozwiązaniu tego problemu zapraszano kuratora socjalnego właściwe-go miejscu zamieszkania. Grupowych form oddziaływania na skazanych przed zbliżającym się zwolnieniem nie realizowano. Dla tej grupy doce-lowej nie było zatem opracowanych standaryzowanych programów ukie-runkowanych na reintegrację społeczną po zwolnieniu z zakładu karnego. Sądy Republiki Słowackiej corocznie skazują tysiące sprawców prze-stępstw. Pośród nich znajdują się osoby zarówno skazane po raz pierw-szy, jak i ponownie karane za różnego rodzaju przestępstwa. Ze wzglę-du na problematykę artykułu poświęcimy uwagę osobom prawomocnie skazanym na bezwzględną karę pozbawienia wolności oraz skazanym recydywistom.

W tabeli 1 przedstawiono przegląd populacji osób skazanych w Re-publice Słowackiej w latach 2014–2018. W 2014 roku odnotowano w

(3)

mie 33 610 skazanych. W latach 2015, 2016, 2017 liczba osób skazywa-nych zmniejszała się, jednakże w roku 2018 — w przeciwieństwie do roku 2017 — liczba ta wzrosła o 3054 osoby. W analizowanym czasie najwyż-szy wskaźnik skazanych recydywistów odnotowano w 2018 roku. Spo-śród 29 385 skazanych aż 10 705 było recydywistami (36,4%), z czego na karę bezwzględną pozbawienia wolności skazano aż 4554 osoby (42%).

Tabela 1. Dane o liczbie osób skazanych i recydywistów na Słowacji w latach 2014–2018

Rok Całkowita liczba _skazanych Liczba skazanych _{recydywistów} Liczba recydywistów skazanych na karę _{bezwzględną pozbawienia wolności}

2014 33 610 9464 3493

2015 29 691 8517 3274

2016 27 187 7987 3187

2017 26 331 7508 2995

2018 29 385 10 705 4554

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Centrum Analitycznego Ministerstwa Spra-wiedliwości Republiki Słowackiej, http://web.ac-mssr.sk/statisticke-rocenky/ (dostęp: 15.10.2020).

Tabela 2. Dane o liczbie skazanych i recydywistów w zakładach karnych w latach 2014–2018

Rok Średnia liczba skazanych w zakładach karnych

Średnia liczba skazanych recydywistów w zakładach karnych [%] recydywistów 2014 8707 5272 61 2015 8718 5438 62 2016 8665 5494 63 2017 8781 5586 64 2018 8737 5599 64

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych Generalnej Dyrekcji Służby Więziennej i Sądowej, https://www.zvjs.sk/sk/vyrocna-sprava (dostęp: 15.10.2020).

Według danych przedstawionych w tabeli 2 liczba recydywistów umieszczonych w jednostkach penitencjarnych w analizowanym okresie systematycznie wzrastała. O ile w 2014 roku były to 5272 osoby, o tyle w 2018 roku było to o 327 osób więcej, przy czym odnośnie do tego roku

NKPK 58.indd 137

NKPK 58.indd 137 22.02.2021 08:39:3522.02.2021 08:39:35

(4)

można mówić o najwyższej populacji recydywistów odbywających karę w analizowanym czasie. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2014 2015 2016 2017 2018

Przeciętna liczba skazanych Przeciętna liczba skazanych recydywistów

Wykres 1. Dane na temat liczby skazanych i recydywistów w zakładach karnych w la-tach 2014–2018

W 2019 roku w zakładach karnych przebywało średnio 8990 osób, z czego około 5715 to osoby, które ponownie traﬁ ły do więzienia, co od-powiada 63% średniej całkowitej populacji osadzonych w zakładach kar-nych na Słowacji.

Na podstawie danych World Prison Brief (WPB)2_{na dzień 1 września}

2019 roku całkowita liczba więźniów (w tym osób zatrzymanych i tym-czasowo aresztowanych) wyniosła 10 665. W przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców przypada więc na Słowacji 195 osadzonych.

Z danych zamieszczonych w tabeli 3 wynika, że liczba osadzonych na 100 tys. mieszkańców w latach 2016–2018 wzrosła o 5 osób, a od 2018 do 2019 roku wzrosła o kolejnych 6.

Recydywę skazanych postrzegamy jako problem ogólnospołecz-ny. W literaturze fachowej spotykamy pojęcie recydywy rozpatrywane w aspektach prawnokarnych, kryminologicznych i penologicznych.

2_{Więcej informacji: https://www.prisonstudies.org/country/slovakia (dostęp:} 1.09.2019).

(5)

Z punktu widzenia prawa karnego o recydywie jest mowa wtedy, gdy sprawca po-nownie dopuści się przestępstwa, mimo że był już wcześniej prawomocnie skazany za przestępstwo. Z kryminologicznego punktu widzenia mówimy o recydywie, wówczas gdy sprawca ponownie dopuści się jakiegokolwiek czynu niezgodnego z prawem. Z pe-nologicznej zaś perspektywy mówimy o recydywie, gdy sprawca ponownie traﬁ do za-kładu karnego lub zostanie skazany3_.

Recydywa jest jednym z czynników ściśle powiązanych z ryzykiem społecznego wykluczenia skazanego po odbyciu kary pozbawienia wol-ności. Badania naukowe dowodzą, że okres niosący największe ryzyko recydywy po zwolnieniu skazanego z więzienia to pierwsze 6 miesięcy4_.

Z badań specjalistycznych5_{wynika, że najpoważniejszymi}

przeszko-dami w skutecznej resocjalizacji skazanych po zwolnieniu są: — bezrobocie,

— problemy ﬁ nansowe — długi,

— powrót do środowiska przestępczego, — brak motywacji do zmiany stylu życia, — bezdomność,

— niewystarczająca współpraca instytucji,

— brak zainteresowania skazanym ze strony jego rodziny, — niewystarczająca oferta pomocy społecznej,

— uzależnienia.

3_{J. Madliak et al., Prevencia kriminality, Košice 2009, s. 185.}

4_{Więcej zob. A. Marešová, Kriminální recidiva a recidivisté (charakteristika,} pro-jevy, možnosti trestní justice), Praha 2011.

5_{Na przykład R. Seiter, K. Kadela, Prisoner reentry: What works, what does not,} and what is promising, „Crime & Delinquency” 49, 2003, nr 3, http://www.antoniocasel-la.eu/nume/Seiter_Kadela_reentry_2003.pdf; A. Marešová et al., Výkon nepodmíňeného trestu odnětí svobody — kriminologická analýza, Praha 2016.

Tabela 3. Liczba osadzonych na 100 tys. mieszkańców

Rok Całkowita liczba więźniów Liczba osadzonych na 100 tys. mieszkańców

2014 10 020 185

2016 9995 184

2018 10 294 189

2019 10 665 195

Źródło: opracowanie własne według WPB, https://www.prisonstudies.org/country/slovakia (dostęp: 15.10.2020).

NKPK 58.indd 139

NKPK 58.indd 139 22.02.2021 08:39:3622.02.2021 08:39:36

(6)

Część recydywistów po zwolnieniu z zakładu karnego nie ma w pełni funkcjonują-cego zaplecza rodzinnego, nie ma gdzie mieszkać, nie pracuje, jest obciążona wysokimi zadłużeniami i kolejne pozbawienie ich wolności nie stanowi dla nich czynnika odstra-szającego od popełnienia kolejnego przestępstwa. Naruszanie porządku prawnego i po-byt w więzieniu jest częścią ich sposobu życia, często przepełnionego uzależnieniami od narkotyków czy alkoholu. Nie ma więc podstaw sądzić, że w przyszłości sami chcie-liby zmienić swoje życie6_.

Gdy zwolnieni z więzienia nie mają dokąd wrócić, na ogół poszukują kontaktu z osobami o kryminalnej przeszłości i tylko kwestią czasu jest, kiedy ponownie popełnią przestępstwo. Ryzyko społecznego wyklucze-nia jest u tych osób bardzo wysokie. Optymalnym rozwiązaniem dla osób zwalnianych jest powrót do środowiska, które zapewni im możliwość skutecznej reintegracji społecznej, rzecz jasna przy założeniu, że osoba zwalniana sama jest najbardziej zainteresowana powrotem do społeczeń-stwa. Pomóc w tym można bowiem tylko osobom, które same tego chcą.

Brak skutecznej pomocy i opieki postpenitencjarnej skazuje tych ludzi na poraż-kę i styl życia taki sam jak przed osadzeniem. Po wykonaniu kary osoby te traﬁ ają na wolność, wiedząc, że będą kontynuować przestępczy tryb życia i że wkrótce powrócą do więzienia. W związku z tym występuje potrzeba dostępu do szerokiej oferty spe-cjalistów: psychologów, seksuologów, psychiatrów, neurologów i specjalistów z innych dziedzin, takich jak medycyna, organizacji pozarządowych i stowarzyszeń, instytucji państwowych, które pomagać będą we wdrażaniu tych osób do życia codziennego. Do tego potrzebny jest jednak również aktywny udział samych recydywistów w programach korekcyjnych, połączony z autentyczną chęcią zmiany swego życia7_.

Republika Słowacka podejmuje znaczne wysiłki ukierunkowane na za-pobieganie przestępczości i pozostałych aspołecznych zachowań. W dniu 31 grudnia 2008 roku weszła w życie ustawa nr 583/2008 Z. z. o zapobie-ganiu przestępczości i innym zachowaniom antyspołecznym oraz w spra-wie zmian niektórych innych aktów prawnych.

Według przedmiotowego aktu za

proﬁ laktykę przestępczości rozumie się świadome, planowane, skoordynowane i kom-pleksowe oddziaływanie na przyczyny i warunki wywołujące lub sprzyjające

przestęp-6_{A. Marešová, Jaké jevy znesnadňují u českých recidivistůukončení jejich} kri-minální kariéry, [w:] Terciárna prevencia v širšom sociálnom kontexte, Bratislava 2014, s. 105 (przeł., jeśli nie zaznaczono inaczej, K. Jasiński).

7_{J. Madliak et al., op. cit., s. 189.}

(7)

czości i innym aspołecznym zachowaniom, stawiające sobie za cel zapobieganie, tłumie-nie i ich ograniczatłumie-nie; dotyczy to rówtłumie-nież zapobiegania innym działaniom aspołecznym8_. Rezolucją Rządu Republiki Słowackiej nr 51 z dnia 16 listopada 2016 roku przyjęto już piąty dokument w obszarze zapobiegania przestępczości i innym działaniom antyspołecznym nazwany Strategią zapobiegania prze-stępczości i innym antyspołecznym działaniom w Republice Słowackiej na lata 2016–2020. Celem Narodowego projektu „Szansa na powrót” było zatem połączenie opieki penitencjarnej i postpenitencjarnej oraz stwo-rzenie funkcjonalnego modelu zmierzającego do zmniejszania recydywy.

Narodowy projekt „Szansa na powrót”

Kluczowym celem Narodowego projektu „Szansa na powrót” jest zmniejszanie ryzyka wykluczenia społecznego wśród osób odbywają-cych karę pozbawienia wolności i wzrost ich kompetencji na rynku pra-cy. Wnioskodawcą projektu jest Dyrekcja Generalna Służby Więziennej i Sądowej Republiki Słowackiej. Projekt jest realizowany w dziesięciu za-kładach karnych we wszystkich regionach samorządowych (oprócz bra-tysławskiego): Hrnčiarovce nad Parnou, Leopoldov, Ilava, Nitra-Chre-nová, Sučany, Želiezovce, Banská Bystrica-Kráľová, Košice, Košice-Šaca, Prešov-Sabinov. Głównym partnerem projektu jest Główny Urząd Pracy, Spraw Społecznych i Rodziny.

Projekt połączy odrębne dotąd zasady opieki penitencjarnej i postpenitencjarnej (oferowanie pomocy postpenitencjarnej zacznie się już w więzieniu), zmniejszy ryzyko ponownego popełnienia przestępstwa i ograniczy powstawanie możliwych sytuacji kry-zysowych w bezpośrednim otoczeniu osób wychodzących z więzienia9_.

Realizację projektu zaplanowano na okres od 1 października 2018 do 30 września 2022 roku. Całkowita wysokość wkładu ﬁ nansowego wynosi 11 360 045,37 euro. Projekt realizowany jest dzięki wsparciu Europejskie-go Funduszu Rozwoju RegionalneEuropejskie-go w ramach programu operacyjneEuropejskie-go Zasoby Ludzkie 2014–2020.

8_{Zakon o prevencii kriminality a inej protispoločenskej činnosti a o zmene a} do-plnení niektorých zákonov v znení neskorších predpisov, č. 583/2008 Z. z., § 3a.

9_{Dyrekcja Generalna Służby Więziennej i Sądowej, Žiadosť o poskytnutie} nená-vratného fi nančného príspevku, Bratislava 2018, s. 8.

NKPK 58.indd 141

NKPK 58.indd 141 22.02.2021 08:39:3622.02.2021 08:39:36

(8)

Oddział wyjściowy jest oddziałem specjalnym, w którym celem pracy ze skazanymi jest ich przygotowanie do warunków wolnościowych; ska-zanym umożliwia się zdobywanie potrzebnych informacji i praktycznych umiejętności ułatwiających im powrót do życia po zwolnieniu z zakładu karnego. Skazanego można umieścić w oddziale wyjściowym, jeśli (co do zasady) przebywał w izolacji penitencjarnej więcej niż 3 lata, ale można tam również umieścić skazanego, któremu trzeba pomóc w stworzeniu sprzyjających warunków do samodzielnego życia na wolności. W zależ-ności od indywidualnych potrzeb i zagrożeń skazany może być umiesz-czony w oddziale wyjściowym na co najmniej 3 miesiące, a maksymal-nie na 12 miesięcy przed zbliżającym się zwolmaksymal-niemaksymal-niem z zakładu karnego.

W procesie oddziaływań korekcyjnych

wdraża się specjalne środki oddziaływania, których celem jest przygotowanie skazane-go do warunków panujących na wolności. Skazanemu umożliwia się zatem zdobywanie potrzebnych informacji i praktycznych umiejętności ułatwiających mu powrót do życia na wolności10_.

Zakład karny przy tym ściśle współpracuje z instytucjami państwo-wymi, organami samorządu terytorialnego, osobami prawnymi, osobami ﬁ zycznymi, stowarzyszeniami obywatelskimi, kościołami, stowarzysze-niami religijnymi, fundacjami i organizacjami charytatywnymi11_.

W celu zmniejszenia ograniczeń wynikających z faktu pozbawienia wolności i dla zrealizowania założeń tego oddziału skazanemu można zezwolić na:

— telefonowanie bez ograniczeń w czasie i w sposób określony przez dyrektora jednostki;

— przyjmowanie wizyt osób bliskich z umożliwieniem kontaktu bez-pośredniego;

— odwiedzanie osoby bliskiej poza zakładem, na czas maksymalnie 24 godzin, przy czym skazany może poza zakładem przebywać jedynie w miejscu określonym w zezwoleniu na opuszczenie; nie dotyczy to ska-zanych objętych maksymalnym stopniem bezpieczeństwa;

10_{§ 93 ods. 1 vyhlášky Ministerstva spravodlivosti Slovenskej republiky} č. 368/2008 Z. z., ktorou sa vydáva Poriadok výkonu trestu odňatia slobody v znení neskorších predpisov.

11_{Zakon o výkone trestu odňatia slobody a o zmene a doplnení niektorých} záko-nov v znení neskorších predpisov, č. 475/2005 Z. z., § 85 pkt 1.

(9)

— opuszczenie zakładu;

— udział w zajęciach kulturalnych, oświatowych i sportowych poza zakładem w obecności pedagoga12_.

W dziesięciu zakładach karnych współpracujących w ramach Narodo-wego projektu „Szansa na powrót” stworzono oddziały wyjściowe o łącz-nej pojemności 263 miejsc. Mowa tu o zakładach o minimalnym, średnim i maksymalnym stopniu zabezpieczenia. W projekcie udział biorą skazani mężczyźni, skazane kobiety oraz młodociani mężczyźni.

Podstawami tworzenia oddziału wyjściowego są:

— określenie spójnego sposobu postępowania korekcyjnego oraz pilo-taż innowacyjnego systemu kompleksowego wsparcia skazanych;

— wdrażanie usług informacyjno-poradniczych, resocjalizacyjnych, wychowawczych, programów kształcenia, usług doradczych dla specjal-nych grup skazaspecjal-nych oraz indywidualnego planu działania na rzecz włą-czenia do społeczeństwa;

— określenie miejsca, organizacji i sposobu ich zabezpieczenia13_.

W oddziałach wyjściowych są tworzone:

— wielofunkcyjne miejsca, w których realizuje się spotkania informa-cyjno-poradnicze, oddziaływania resocjalizacyjne, programy kształcenia, usługi informacyjne i doradcze;

— wielofunkcyjne miejsca do spędzania czasu wolnego i uprawiania sportu;

— miejsca do samoobsługi z wyposażeniem kuchennym, lodówką, automatyczną pralkosuszarką, suszarką na pranie, deską do prasowania, żelazkiem, czajnikiem, stołem, krzesłami, przyborami kuchennymi;

— pomieszczenia oddziału wyjściowego wyposażone w stoisko infor-macyjne dla skazanych z dostępem do internetu i do dozwolonych stron internetowych, na przykład urzędów pracy, z ofertami pracy, instytucji i podobnych;

— gabinety pedagoga, psychologa, pracownika socjalnego, socjalnego kuratora — to część metodologii oddziału wyjściowego;

12_{§ 93 ods. 2 vyhlášky Ministerstva spravodlivosti Slovenskej republiky} č. 368/2008 Z.z.

13_{Z. Valentovičová et al., Štandardy penitenciárneho zaobchádzania s odsúdenými} vo výstupných oddieloch. Dokument odborného tímu Národný projekt Šanca na návrat, Bratislava 2019, s. 6.

NKPK 58.indd 143

NKPK 58.indd 143 22.02.2021 08:39:3622.02.2021 08:39:36

(10)

— oddzielne sale widzeń do zapewnienia kontaktów z członkami ro-dziny i osobami bliskimi;

— oddzielne przestrzenie do rekreacji, wyposażone w ławki i pomoce do ćwiczeń oraz zadaszenie14_.

Fotodokumentacja (fot. 1a–d) oddziału wyjściowego w Zakładzie Kar-nym w Hrnčiarovcach nad Parnou przedstawia porównanie pomieszczeń mieszkalnych w stanie przed i po przebudowie oraz stworzeniu oddzia-łu wyjściowego.

Fot. 1a. Cela mieszkalna — stan pierwotny Fot. 1b. Cela mieszkalna po przebudowie

Fot. 1c. Świetlica — stan pierwotny Fot. 1d. Świetlica po przebudowie

Źródło: Dyrekcja Generalna Słowackiej Służby Więziennej i Sądowej (Generálne riaditeľstvo Zboru väzenskej a justičnej stráže), 2019.

Wyposażenie oddziałów wyjściowych zostało zaprojektowane tak, aby jak najbardziej przypominało warunki na wolności.

14_{Ibidem, s. 6–7.}

(11)

Implementacja innowacyjnych rozwiązań do pracy

penitencjarnej ze skazanymi w oddziałach wyjściowych

Projekt narodowy realizowany jest w ramach działania głównego „Re-socjalizacja i aktywne włączanie osób osadzonych w zakładach karnych do społeczeństwa, na rynek pracy oraz poprawa ich dostępu do usług socjalnych”. Celem jest stworzenie, pilotaż i weryﬁ kacja na terenie od-działów wyjściowych innowacyjnego systemu kompleksowego wsparcia skazanych w płynnym przejściu do życia obywatelskiego na wolności.

Jak wcześniej wspomniano, w pracy z osadzonymi nie były dotąd wdrażane żadne standaryzowane resocjalizacyjne programy odpowiada-jące na potrzeby i zagrożenia czekaodpowiada-jące na byłych więźniów. Wychowanie resocjalizujące rozumiemy jako przemodelowanie negatywnych postaw jednostki tak, aby należały do zbioru określonych norm i praw. Wycho-wanie to jest niewątpliwie jednym z działań, które determinują początek socjalizacji i ukierunkowują ten proces. Wychowanie może być więc nie tylko socjalizujące, lecz także resocjalizujące. Określenie celów wycho-wania resocjalizującego i stanu wyjściowego osobowości jednostki oraz jej sytuacji określa tło oddziaływań wychowawczych, umożliwiających rozwiązywanie pewnych problemów. Wynikiem sukcesu w pracy resocja-lizacyjnej jest trwała zmiana zachowania osoby poddanej takim oddzia-ływaniom. Aby utrwalić określone zachowania i je ustabilizować lub aby powstał nawyk określonego zachowania, musi ono jednak występować często. Proces resocjalizacji polega więc nie tylko na wyzbyciu się de-strukcyjnych postaw, lecz także na uczeniu się postaw konstruktywnych, to jest takich, które zapewniają odgrywanie pozytywnych ról społecznych.

Oddziaływania wychowawcze są tym skuteczniejsze, im są lepiej za-planowane. Ich skuteczność zależy od prawidłowego prowadzenia dzia-łań, umożliwiających określone zachowanie lub je ułatwiających bądź w inny sposób pomagających w osiągnięciu pożądanego wyniku15_.

Ma-toušek natomiast deﬁ niuje resocjalizację jako

powrót do społecznie akceptowanych sposobów zachowania u osób, które się od nich od-daliły. Efekt programów resocjalizacyjnych jest zależny od ich adekwatności i od tego, na ile są przez klientów akceptowane. Zmiana osiągnięta w przebiegu intensywnego

15_{C. Czapów, S. Jedlewski, Pedagogika resocjalizacyjna, Praga 1981, s. 37, 97,} 103, 147, 152, 207.

NKPK 58.indd 145

NKPK 58.indd 145 22.02.2021 08:39:3622.02.2021 08:39:36

(12)

programu resocjalizacyjnego prawdopodobnie stanie się zmianą trwałą, o ile program zostanie zakończony odpowiednią formą dalszego wsparcia16_.

Warunkiem pożądanej zmiany jest również dobrowolny udział klien-ta w programie i jego motywacja do zmiany stylu życia na społecznie akceptowalny.

Odnosząc się do powyższego, należy wskazać, że kolejnym z kluczo-wych celów projektu jest wprowadzenie standaryzowanych resocjalizacyj-nych i wychowawczych programów kształcenia. Przedmiotowe programy są ukierunkowane na zdobycie, odświeżenie lub wzmocnienie kompe-tencji niezbędnych przeciwdziałaniu recydywie i włączenia jednostki do społeczeństwa.

Zespół ekspertów Narodowego projektu „Szansa na powrót” w zgo-dzie z założeniami projektu wypracował i wdrożył do praktyki:

1. Usługi informacyjno-poradnicze ukierunkowane na:

— oferowanie skazanym informacji o: aktualnej sytuacji na rynku pra-cy (jak i gdzie szukać zatrudnienia, jak korzystać ze stoiska informapra-cyj- informacyj-nego, jak napisać życiorys, podanie o pracę, jakie są warunki i procedury dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej i innej); usługach ofero-wanych w urzędach pracy, spraw społecznych i rodziny (na przykład ewi-dencja osób poszukujących pracy, zasiłek resocjalizacyjny); sposobie i for-mie kontaktu z innymi instytucjami państwowymi (Zakład Ubezpieczeń Społecznych, kurator sądowy i inne); możliwości dostępu do świadczeń socjalnych po zwolnieniu (na przykład możliwość zakwaterowania) itp.;

— przygotowanie osób bliskich na powrót skazanego z zakładu kar-nego (przede wszystkim wyeliminowanie nierealnych oczekiwań i akcep-tacja nowych ról społecznych itp.); wpojenie skazanym podstawowych umiejętności samoobsługi i samorealizacji w obszarach przygotowa-nia potraw (na przykład umiejętność gotowaprzygotowa-nia prostych dań), higieny i prania odzieży, pościeli i innych przedmiotów (na przykład umiejęt-ność prania i prasowania rzeczy osobistych), korzystania z technologii informacyjnych (na przykład umiejętność pracy z komputerem), wypo-czynku i spędzania wolnego czasu (na przykład wykonywanie czynno-ści, które podczas odbywania kary były skazanemu zabezpieczane auto-matycznie) i innych;

16_{O. Matoušek, Slovník sociální práce, Praha 2003, s. 186.}

(13)

2. Podstawowy program resocjalizacyjny i wychowawczy dla skaza-nych w oddziałach wyjściowych. Treść programu jest skoncentrowana na siedmiu kluczowych obszarach, opracowanych w ramach niezależnych modułów: komunikacja społeczna, samoświadomość, zatrudnienie, aspek-ty prawne, zaradność ﬁ nansowa, uzależnienia, relacje rodzinne. Program w wymiarze 32 godzin (przez 3 miesiące) ma szerokie spektrum tematów i zakłada osiągnięcie celów o charakterze prewencyjno-informacyjnym. Dobór i ukierunkowanie tematów nie są przypadkowe — obszary te są istotnymi potencjalnymi czynnikami kryminogennymi, które wzajem-nie mogą pośrednio wpływać na obecną i przyszłą egzystencję klienta17_.

3. Indywidualny plan działania na rzecz włączenia do społeczeństwa. To prosty, przejrzysty, ustrukturyzowany dokument, który zawiera pod-stawowe dane o skazanym, czynnikach ryzyka, aktualnej sytuacji, o tym, jakie formy oddziaływania w procesie korekcyjnym są dla niego najbar-dziej odpowiednie, aby zrealizowane zostały cele resocjalizacji. Przed-miotowy dokument sporządzają dla każdego skazanego umieszczonego w oddziale wyjściowym psycholog, pracownik socjalny i odpowiedzialny za metodykę pracy kurator socjalny.

Spójny system tworzenia oddziałów wyjściowych, pracy penitencjar-nej i wdrażania standaryzowanych programów korekcyjnych jest więc krokiem niezbędnym do zrealizowania założeń Narodowego projektu „Szansa na powrót”.

Wnioski

Wdrożenie nowych, innowacyjnych elementów oddziaływania w prak-tyce penitencjarnej i postpenitencjarnej dowodzi, że Narodowy projekt „Szansa na powrót” zakłada realne do zrealizowania cele, a wynikiem ich realizacji ma być zmniejszenie ryzyka wykluczenia społecznego i zwięk-szenie kompetencji uczestników na rynku pracy, zwiękzwięk-szenie ich moty-wacji do odnalezienia się na rynku pracy oraz aktywnego rozwiązywania życiowych problemów w sposób zgodny z prawem. Uczestnicy

oddzia-17_{Metodický postup k realizácii základného resocializačného a výchovného} vzde-lávacieho programu pre odsúdených vo výstupných oddieloch. Dokument odborného tímu Národný projekt Šanca na návrat, Bratislava 2019, s. 6.

NKPK 58.indd 147

NKPK 58.indd 147 22.02.2021 08:39:3622.02.2021 08:39:36

(14)

ływań będą również zdolni do integrowania się ze społeczeństwem, pro-wadząc zgodne z prawem życie, wykorzystując przy tym swoje zdolno-ści i umiejętnozdolno-ści. Jest to idea przyświecająca dążeniom do zmniejszania recydywy wśród osób zwalnianych z oddziałów wyjściowych.

Bibliograﬁ a

Analytické centrum Ministerstva spravodlivosti SR, http://web.ac-mssr.sk/. Czapów C., Jedlewski S., Pedagogika resocjalizacyjna, Praga 1981.

Dyrekcja Generalna Służby Więziennej i Sądowej, Žiadosť o poskytnutie nenávratného fi nančného príspevku, Bratislava 2018.

https://www.zvjs.sk/sk/vyrocna-sprava.

Madliak J., Mesároš M. et al., Prevencia kriminality, Košice 2009.

Marešová A., Jaké jevy znesnadňují u českých recidivistů ukončení jejich kriminální ka-riéry. 2014, [w:] Terciárna prevencia v širšom sociálnom kontexte, Bratislava 2014. Marešová A. et al., Výkon nepodmíňeného trestu odnětí svobody — kriminologická

analýza, Praha 2016.

Marešová A., Blatníková Š., Kotulan. P., Martinková M., Štěchová M., Tamchyna M., Kriminální recidiva a recidivisté (charakteristika, projevy, možnosti trestní justi-ce), Praha 2011.

Matoušek O., Slovník sociální práce, Praha 2003.

Metodický postup k realizácii základného resocializačného a výchovného vzdelávacieho programu pre odsúdených vo výstupných oddieloch, Bratislava 2019.

Poriadok výkonu trestu odňatia slobody v znení neskorších predpisov.

Seiter R., Kadela K., Prisoner reentry: What works, what does not, and what is promi-sing, „Crime & Delinquency” 49, 2003, nr 3, http://www.antoniocasella.eu/nume/ Seiter_Kadela_reentry_2003.pdf.

Valentovičová Z. et al., Štandardy penitenciárneho zaobchádzania s odsúdenými vo výstupných oddieloch. Dokument odborného tímu Národný projekt Šanca na návrat, Bratislava 2019.

Vyhláška Ministerstva spravodlivosti Slovenskej republiky č. 368/2008 Z. z. World Prison Brief data, https://www.prisonstudies.org.

Zákon o prevencii kriminality a inej protispoločenskej činnosti a o zmene a doplnení niektorých zákonov v znení neskorších predpisov č. 583, 2008 Z. z.

Zákon o výkone trestu odňatia slobody a o zmene a doplnení niektorých zákonov v znení neskorších predpisov, č. 475/2005 Z. z.

(15)

National project “A chance for a return” as a way for social

reintegration of convicts

Summary

In this presentation, the authors deal with specialised prison sentence execution with an emphasis on the penitentiary treatment with convicts in exit units in the Slovak Republic. They draw attention to the implementation of innovative elements in the pro-cess of penitentiary treatment and the preparation of convicts for their life after release from prison.

Keywords: convict, exit unit, prison sentence execution, release, penitentiary treat-ment, post-penitentiary care, Chance for Return, resocialisation.

NKPK 58.indd 149

NKPK 58.indd 149 22.02.2021 08:39:3622.02.2021 08:39:36