A C T A UN1VERSITAT1S LODZIENSIS FOLIA SO ZO LO G ICA
(A cta Univ. Lodz., Folia sozol.)
3 193— 197 1986 R yszard ZARĘBA LOKA LNE M IG R A C JE Z IM O Z IO Ł U P Ó Ł N O C N E G O L I N N A E A B O R E A L IS L. W N A D L E ŚN IC T W IE R O G Ó W I JE G O O C H R O N A W L A SA C H G O SPO D A R C Z Y C H I W R EZER W A C IE „G Ó R K I'' TH E LOCAL M IG R A T IO N S O F L I N N A E A B O R E A L IS L. A N D ITS C O N S E R V A T IO N IN M A N A G E D R O G Ó W -F O R E ST A N D IN RESERVE „G Ó R K I" (C e n tra l P o lan d )
ABSTRACT: Linnaea borealis in C e n tra l P o lan d is a m ig ratin g pseudo- rclic. T he a u th o r d escrib es a n exam ple of local m ig ratio n s of th e plant, w hich becam e e x tin c t in th e re s e rv e e sta b lish e d for its p ro te c tio n , n ex t a p p e a re d in a n o th e r place, to be fin ally re in tro d u c e d a rtific ia lly to th e re s e rv e . T he a n a ly sis en co m p asses also co n d itio n s of effectiv e p ro tectio n in re s e rv e s (sum m ary see p age 197).
T r e ś ć
1. L okalne m igracje... 2. P iśm iennictw o 3. Sum m ary
1. LOKALNE M IGRACJE
Z im oziół p ó łn o c n y L innaea b orealis L. je s t n a jb a r d z ie j p o p u la rn y m g a tu n k ie m c h ro n io n y m w k ra ju . Z n a jd o w a n ie n o w y c h s ta n o w is k s ta le je s t s y g n a liz o w a n e w ró ż n y c h c z a so p ism a c h p rz y ro d n ic z y c h S z a f e r (1949), z a lic z a ją c zim oziół do re lik tó w a r k ty c z n y c h , u w a ż a je d n o c z e ś n ie, że z u w a g i na ła tw o ś ć m ig ra c ji n a le ż y o n d o p s e u d o re lik tó w , g d y ż
sto su n k o w o ła tw o m o żn a z n a le ź ć je g o s ta n o w is k a w m ło d y c h i s z tu c z n ie o d n a w ia n y c h la s a c h so sn o w y c h .
L asy n a d le ś n ic tw a R o g ó w m o g ą b y ć p rz y k ła d e m lo k a ln e j m ig ra c ji zim oziołu p ó łn o c n e g o (ryc. 1). R o ślin a ta po ra z p ie rw s z y z o s ta ła
Ryc. 1. L okalne m ig racje zim oziołu półn o cn eg o w le śn ic tw ie „G ó rk i" w la ta c h 1 9 3 0 — 1 9 7 9
1 — r e z e r w a t f lo r y s ty c z n y , n a j s t a r s z e s ta n o w is k o z im o zio łu j 2 — n o w e s ta n o w is k a z im o z io łu w la s a c h g o s p o d a r c z y c h
Local m ig ratio n of Linnaea borealis in fo rest d istric t R ogów
1 —- f lo r is tic r e s e r v e „ G ó r k i" , th e o ld e s t lo c a lity of L in n a e a k n o w n fro m 1930 y e a r ; 2 — n ew lo c a litie s in m a n a g e d f o r e s t w h ic h a p p e a r e d b e tw e e n 1930 a n d 1979 y e a r s
z n a le z io n a p rz ez N i e d z i a ł k o w s k i e g o (1934) w u ro c z y s k u „ G ó r k i” (w m ie jsc u o b e c n e g o re z e rw a tu , o d d z ia ł 110, d a w n y n u m e r 60a). D rz e w o s ta n m iał w te d y ok. 70 lat. O b e c n ie d rz e w o s ta n je s t w w ie k u ok. 40 lat, a w ię c d a w n y d rz e w o s ta n m u siał b y ć u s u n ię ty n a p o c z ą tk u
II w o jn y św ia to w e j. S ta n o w isk o to n a ty c h m ia s t p o o p u b lik o w a n iu p rz ez a u to ra z o sta ło o b ję te o c h ro n ą ( P o t ę g a 1936, 1937), a le o fic ja ln ie re z e r w a t flo ry s ty c z n y o p o w ie rz c h n i 0,17 ha u tw o rz o n o w 1954 r. ( B a ł u t a, M o w s z o w i c z 1963; S z u b e r t 1970; Z a r ę b a 1979a, b).
Z espół, w k tó ry m w y s tę p o w a ł zim oziół, sta n o w ił b ó r m ie sz a n y ś w ie ży so sn o w o -d ę b o w y P in o -O u e rc e tu m . M im o k ilk a k r o tn e g o s y g n a liz o w a n ia n a d le ś n ic tw u , że n a le ż y u s u n ą ć p o d s z y ty i ro z lu ź n ić z w a rc ie d rz e w o sta n ó w , p ra c e te n ie z o s ta ły w y k o n a n e . In te rw e n io w a li w te j s p ra w ie ta k ż e p rof. J. M o w s z o w i c z (1962, 1963) i m g r inż. R. Ba- lu ta — w o je w ó d z k i k o n s e r w a to r p rz y ro d y . R o sn ą c y d rz e w o s ta n d ę b o w y z w ie ra ł się c o ra z b a rd z ie j i zim oziół w y g in ą ł n a s k u te k d łu g o trw a łe g o z a c ie n ie n ia .
W 1979 r., p rz y o k a z ji re w iz ji u rz ą d z a n ia la s u re z e r w a tó w ro g o w - sk ic h ( Z a r ę b a 1971a) i w y k o n y w a n ia p o d m oim k ie ru n k ie m p ra c y m a g is te rs k ie j d o ty c z ą c e j in w e n ta r y z a c ji a k tu a ln y c h s ta n o w is k zim o zio łu w n a d le ś n ic tw ie R ogów , p o s ta n o w io n o o d n o w ić sta n o w is k o zim o zio łu w re z e r w a c ie ,,G ó rk i" . W ty m c e lu r e in tro d u k o w a n o je s ie n ią 1979 r. i w io sn ą 1980 r. z są s ie d n ie g o o d d z ia łu w y k o p a n ą d a rń z z a ro ś n ię te j zim o zio łem o d k ry w k i g le b o w e j. E k s p e ry m e n t te n u d a ł się, m oże w d u że j m ierz e d zięk i w ilg o tn e m u o k re s o w i w e g e ta c y jn e m u .
W n a jb liż sz y m czasie, p rz y re a liz a c ji p ro g ra m u ,,W is ła " , część r e z e r w a tó w k s e ro te rm ic z n y c h z o s ta n ie za to p io n a . P o d o b n ie s ta n ie się z r z a d k im i g a tu n k a m i ro ślin re z e r w a tu ,,P ia śn ick ie Ł ąk i" po z b u d o w a n iu z b io rn ik a re te n c y jn e g o w Ż a rn o w c u n a rz e c e P ia śn ic y . C h c ia łb y m w ięc w ty m m ie jsc u w sz c z ą ć d y s k u s ję : cz y w o ln o w ta k i sp o só b n a n o w o re s ty tu o w a ć zn isz c z o n e s ta n o w is k o g a tu n k u c h ro n io n e g o w re z e rw a c ie ? R e in tro d u k c ji ro ślin sp rz e c iw ia się część p rz y ro d n ik ó w . O b a w ia m się, ż e b y n ie tra k to w a n o ta k ic h form o c h ro n y ja k o „ b ra k u s z a c u n k u do p r z y ro d y " ( S o k o ł o w s k i 1977). C zy zb y t d o g m a ty c z n e tra k to w a n ie g o s p o d a rk i re z e rw a to w e j, ta k ż e w re z e r w a ta c h ścisły ch , n ie w y e lim i n u je g a tu n k ó w ty lk o n a sk u te k o b ję c ia ich o c h ro n ą re z e rw a to w ą ?
W o d le g ło śc i ok. 400 m w lin ii p ro s te j o d re z e r w a tu „ G ó rk i” z n a j d u je się b o g a te s ta n o w is k o zim o zio łu w o d d z ia le 100 (26). G a tu n e k te n m a w ty m m ie jsc u a k tu a ln ie o p ty m a ln e w a ru n k i b y to w e i ro z sz e rz a sw ó j a re a ł. W o je w ó d z k i k o n s e r w a to r p rz y ro d y z le c ił m i in w e n ta r y z a c ję teg o s ta n o w is k a w 1975 r. z m y ś lą o z a s tą p ie n iu zn iszc zo n eg o re z e r w a tu „ G ó rk i" w o d d z ia le 110 (30).
M ie js c e w y s tę p o w a n ia p o tę ż n e g o p ła tu zim o zio łu w o d d z ia le 100 (26a) b y ło n ie g d y ś p o le m u p ra w n y m , o czy m św ia d c z ą z a c h o w a n e je sz c z e ś la d y za g o n ó w i w y e ro d o w a n e z n a c z n e ró ż n ic e w y s o k o śc i p o m ięd zy p o lem a m iedzą, d o w o d z ą c e d łu g o trw a łe j u p ra w y ro ln e j. S ta
n o w isk o zim oziołu w tym w y d z ie le n iu m ożna z c a łą p e w n o ś c ią u z n a ć za p s e u d o re lik to w e , bo m ógł on tam z a w ę d ro w a ć d o p ie ro p o z a n ie c h a
n iu g o s p o d a rk i ro ln e j i z a le s ie n iu teg o o b sza ru .
P rzy p ra c a c h ty p o lo g ic z n y c h w 1970 r. w y k o p a n o o d k r y w k ę g le b o w ą p o za p ła te m zim oziołu w o d d z ia le 100 (26), n ie z a k o p u ją c je j. O k a z a ło się, że b a rd z o sz y b k o o p a n o w a ł ją c a łk o w ic ie zim o ziół o n ie s p o ty k a n e j b u jn o śc i, co św ia d c z y , że g a tu n e k te n b a rd z o ła tw o s ię ro z p rz e s trz e n ia w w a ru n k a c h a n tro p o g e n ic z n y c h .
P o d o b n ie je s t ze sta n o w is k ie m L innaea b orealis w o d d z ia ła c h 36 i 35 na g ra n ic y c z te re c h o d d z ia łó w : 36, 35, 30, 29. S ta n o w isk o to, ch oć je s t p o ło ż o n e w d w u o d d z ia ła c h , m ożna u w a ż a ć za je d e n p łat. g d y ż ro z d z ie la je ty lk o lin ia o d d z ia ło w a (ryc. 1). W s p o m in a ł o nim M o w - s z o w i c z (1962) tw ie rd z ą c , że w y s tę p u je n a m a łe j p o w ie rz c h n i (0,01 ha) w m ło d n ik u sosnow ym ,- o b a w ia ł się, że je s t z a g ro ż o n e z p o w o d u b lis k o ś ci linii o d d z ia ło w y c h .
J e s t to ró w n ie ż p s e u d o r e lik to w e sta n o w isk o , k tó r e z n a jd u je się w o d le g ło śc i ok. 300 m od re z e r w a tu ,,G ó rk i" . Z rą b z u p e łn y i o rk a g le b y p o d rz ą d o w e s a d z e n ie s o s n y p o z w o liły na je g o ro z p rz e s tr z e n ie n ie się.
S ta n o w isk a zim o zio łu w o d d z ia ła c h 21 lb i 212c (23c, 24d) u ro c z y sk a „L ipce", o d le g le k ilk a n a ś c ie k ilo m e tró w od „ G ó re k ” , z n a le z io n e w 1955 r. ( Z a r ę b a 1971), o b ec n ie , m im o s k r u p u la tn y c h p o s z u k iw a ń ,
n ie z o s ta ły o d n a le z io n e ; na jp ra w d o p o d o b n ie j za n ik ły .
O m a w ia n y g a tu n e k jest w y b itn ie ś w ia tło ż ą d n y i je ś li w y s tę p u je w u p ra w a c h , to po d o jś c iu d rz e w o s ta n u do z w a rc ia g in ie n a s k u te k b ra k u o d p o w ie d n ie j ilości ś w ia tła . S tąd w n io se k , że a b y u trz y m a ć zim oziół p ó łn o c n y w re z e r w a c ie lu b la s a c h z a g o s p o d a ro w a n y c h , n ie n a le ż y d o p u sz c z a ć do ro z w o ju w a rs tw y p o d s z y tu i z ie ln e j zło żo n e j z jeżyn, a sam d rz e w o s ta n trz e b a u trz y m a ć w z w a rc iu d o c h o d z ą c y m n a jw y ż e j do 0,5— 0,6. M e z o tro fic z n e sie d lis k a ze sp o łu P in o -O u e rc e tu m , w ja k ic h s p o ty k a się zim oziół w P o lsc e Ś ro d k o w ej, w y m a g a ją p r z y n a jm n ie j co trz e c i ro k in g e re n c ji c z ło w ie k a p o le g a ją c e j n a u s u w a n iu p o d s z y tu i — w m ia rę p o trz e b y — p rz e ś w ie tla n iu d rz e w o s ta n u , sz c z e g ó ln ie g a tu n k ó w liśc ia sty c h .
2. PIŚM IEN N IC TW O
B a 1 u t a, R , M o w s z o w i c z, .1. 1966. R e ze rw a ty leśne w o j e w ó d z t w a łódzkie go. S ylw an, 8: 53—64.
M o w s z o w i c z , J. 1962. S t a n o w i s k a z i m o z io łu p ó ł n o c n e g o k o ł o R o g o w a . C hrońm y Przyr. ojcz., 18, 2: 40— 42,
M o w s z o w i c z , J. 1963. O w y s t ę p o w a n i u z i m o z io lu p ó ł n o c n e g o w Lip cach R e y m o n t o w s k i c h w p o w i e c i e s k i e r n i e w ic k i m . C h ro ń m y Przyr. ojcz., 19, 1: 41— 43. N i e d z i a ł k o w s k i , W. 1934. N o w e s t a n o w i s k o z i m o z io lu p ó ł n o c n e g o o ra z in n y c h
r z a d s z y c h ro ślin w P o ls ce . Act. Soc. Bot. Pol., 11: 491—511.
P o t ę g a , E. 1936. R e z e r w a t y w la sa ch s z k o l n y c h w R o g o w i e . W szech św iat, 4: 122— 123. P o t ę g a , E. 1937. R e z e r w a t y w R o g o w i e . Biul. inf., 7, 2: 6.
S o k o ł o w s k i , A. W . 1977. O w ł a ś c i w e k i e r o w a n i e r o z w o j e m r e z e r w a t ó w l e ś n y ch .
C hrońm y Przyr. ojcz., 33, 1: 66—70.
S z a t e r , W. 1949 Z ary s o g ó l n e j g e o g r a lii roślin . Sp. W yd. C zy teln ik , W arszaw a: 1—409.
S z u b e r t , H. 1970. M ini r e z e r w a t . Przyr. poi., 1: 18.
Z a r ę b a , R. 1971. R z a d s z e g a tu n k i ro śli n n a c z y n i o w y c h w Lasa ch D o ś w i a d c z a l n y c h S G G W >v R o g o w i e i p r o b l e m y ich o c h r o n y . Zesz. n au k . SG GW , Leśnictw o, 16: 93— 107.
Z a r ę b a , R. 1976a (m aszynopis). O p e r a t u r z ą d z a n ia lasu r e z e r w a t u Hory s t y c z n e g o G ó r k i na o k r e s 1979/1980.
Z a r ę b a , R. 1979b (m aszynopis). N a d l e ś n i c t w o R o g ó w , j e g o r e z e r w a t y o r a z ch r o n io n e lub r z a d k i e g a tu n k i roślin.
3. SUMMARY
F o rests belonging to fo rest in s p e c to ra te R ogów (near Łódź) aro a ty p ic a l exam ple ot local m ig ratio n s oi Lin naea b o r e a lis L., a sp ecies c o n sid e re d to be o n e of arctic relics. A cco rd in g to Szafer (1949) it is a p se u d o re lic o u ts id e its o rig in a l h abitat. A n a tu ra l n u rs e ry w as in G órki re s e rv e w h ere th is species becam e ex tin ct. Two sta n d s a p p e a re d in fo rest c u ltiv a tio n s on fo rm erly a g ric u ltu ra l lands. It w as from th is place, th a t th e p lan t w as re in tro d u c e d to tho re s e rv e b etw e e n 1979 a n d 1980. L innaea is a p h o to p h ilo u s sp ecies an d its p ro te c tio n calls for a big lig h t p e n e tra tio n in tre e stan d s, an d for c o n sta n t rem o v al of b ru sh w o o d an d b la c k b e rry bushes. In a sim ilar w ay, th e re d is a p p e a re d a sta n d of th is sp ecies on Lipce ra n g e a fte r grow ing th ic k of y o u n g tre e -s ta n d a n d b rushw ood.
P ro f. d r h a b . R y s z a rd Z a r ę b a W p ły n ę ło d o R e d a k c ji F o lia so z o lo g lc a K a te d ra U rz ą d z a n ia L asu i G e o d e z ji 1980.09.30. L e śn e j
S z k o ły G łó w n e j G o s p o d a r s tw a W ie js k ie g o A k a d e m ii R o ln ic z e j
