Związek między skladem węglowodorów aromatycznych a procesami migracji w różnowiekowych utworach obszaru platformowego Polski

JAN CALIKOWSKI, BARBARA GONDEK Instytut Geololtczny

ZWIĄZEK ~ZY SKŁADEM WĘGLOWOOOROW

AROMATYCZNYCH

A

·

PRO-CESAMI MIGRACn W ROZNOWIEKOWYCH UTWORACH

OBSZARU PLATFORMOWEGO POLSKI·

Obszary platformy prekambryjskiej i platformy . pllleozoicznej sąsiadujące od południa z młodYm

oro-genem alpejskim charakteryzują się odmiennymi wa-runkami powstawania ropy naftowej i często

wy-magają dobierania odrębnych metod badań geoche-, roicznych dla poszczególnych jednostek tektonicz-nych. W związku, z' tym metody stosowane w

Insty-• Referat WYlłoszony na Międzynaroaowej Naukowe, KODferencj1 Ó Geochemicznych 1 :r1zyko-Chemicznych Pro-blemach Poszuldwania 1 WydObyWania Ropy Naftowel "Geochem VIIr' w Gottvaldowle CSRS, 24-2'1 V 111'16 r.

56

UKD IIIl1.M8:114'1.912:98.oel.33:el.'1:IIBl.U.OB6/.058(438) tucie Geologicznym, obejmują· szeroki wachlarz' środ­ ków analiltycznych, określających zarówno środowis­

ko mineralne, jak też wszystlde stadia przeGbrażeń

substancji organicznej od kerogenu aż do węglowo­

dorów włącznie. Metodyka analityczna Ulega przy tym stałemu rozszerzaniu, dążąc do coraz lepszego poznania procesDw przemian zachodzących w

sko-ł'upie zieIDJ>kiej.

W artykule przedstawiamy

wYDiki

części,

·prowa-dżonych ostatnio, badań węglowodorów

jed-nostek tekJtonicznych Polski i

Z

różnowiekowYch

osa-dów. Anali'zowane węllilowodory poch<>dzą z utworÓw kambru i permu obszaru platformy prekambryjskiej (synekliza perybaltyctta)" z ułworÓIW dewonu na

po-graniczu' platform pre'kambryjs1ciej i paleozoicznej oraz z utworów permu rejlonu PoDiOrza Zachodniego i monokliny przedsudeckiej, le~cych na o~2arze skonsoLidowanego i zmetamorJlizowanego podłoża pl"e-kaonlbrYliSkiego, kaieidońsok:iego i' warYSC31Skie§).

Po-chodzenie badanych próbek z obszar6w o różnym rozWoju geologicznym pozwala na podj~ie dyskusji o możliwościach wykOTzystania danych o budowie w~glowodorów aromatycznych w geOChemicznych rozważaniach nad genezą i mdgralC'ją rop ndtqwych. W ldteraturze geochemicznej &potyka się stosunko-wo D'iewiele p:optozycji wylkOTZystania , badań węglo­ wodor6w llI."omałycznych dla b1Hszego poznania pro-,cesów przeobrażeń substancji organicznej w ropę naftową i jej akumulacji w postaci złóż. Najwięcej uwagi poświ~ano zwd.ą2kowi! węglowodor6w aroma-tycznych z Pierwotnym materiałem OO'ganicznym. Wyrórbn.i.a~ą się tu &Z1OZ1eg61nie prace D. E. Andersa

i in. (!2). L. Z. AjzellS'h't&ta (J.) oraz zespołu' naukow-c6w kierowanych przez A. E. Konttol'oW'icza (8),

któ-rzy wykazują biOlogiczne pochodZenie wielu ~o­ wodorÓ'W at'omatYcznych i nattenowo-aromatycznych oraz stwierdzają, że skład chemiczny wyjściowego n~teriału organicznego określa nie tydko podstawo-, we własności tworzących się w sfosyliZowanej sub-stancji organicznej aTomatów, lecz również niek:ltó-re drobne, ale charaik:lterystyczne cechy ich str1i1clury .

..Przy ocenie, ,wpłytwu czynników geologicznych na iloŚĆ i budowę węglowodor6w aromatycznych zwra-cano najczęściej uwagę na zwiększall'ie Bię li<hiału ,mniej Skondensowanych s.truktur a:romat~ZDYch, i

Ogólne mnn),ejszanie, się ,ilości ar01lllJt6w ze w~ostem stopn~a, zmet&morNzowaniasUbst&ncji organicmej

(H. S. Byr&mj~; M. A. BesttougeU. 5; -D: R. Baker,

E. G. ClaY1lJlQOl, 4; W. G. Meirischein, 9; J. L. Qud'łn,

Y. Caljfet-Deb>'ller,' 11; V. Siinaue.k, J. $mera!, 14).

Problemy migracji węglowodorów 8.1'Qmatycznych ze skał macierzystycl'l rozpałlrywane były m. in.

prLecz K. F. RQc:fto,nQwą 013~ i R. J. Corde1Ila (8). Z ko-lei, zmianami zachodzącymi w czasie migracj-i

zajmo-wali się banfziej 9'llC!1.egółOWlO E. G. Baneer (3), B. M. DIdy![ (7), i G. Mi1eszina i in. (10). Niemal

'WSZy-scy wymienieni aut01'zy W&kuują na powiązania między budową poszczególnyclt grup węglowodo:J:6w aromatycznych

w

ropach naftowych i bituminach skal maCierzystych. Odmienne poglądy zarysowują się natomiast przy in,terpretacji i'lościiowej. K. F.',Ro-dionowa wiąże np. ilości mono-, bi- i poliaromaWw

v: ropach z ich r6żną zdolnością desorbowama się

ze

skał macierzystych i kolekltorowych. E. G. Baker, R. J. C<n'dell i B. M. Didyk przypisują siłom adiSoI\p-eji, działającym w czasie migracji, najważniejSZy wpływ na· ilość i skład aromatów, a G. Mii~a -chemicznemu odid'rziiałyIWan4.u SIkał, p~ lGt6re,

mi-gracja przebiegała. .

Ogólnie należy atwieNkić, że mało cech węgIo­ wodol,-6w aromatycznych można obecnie uznać za 'wskaźniki BtadiÓ'W przeobrażenia substancji .

orga-nicznej, a niemal· ca~ie brak wskaźnikólw, któ-re s!użyłylby ce'l'OIm korelacyJnym.

W badaniach 'nad znUanami zachodząCYmi, pOd-czas przeobrażeń substancjo! orgamcmej oraz

w

cza-sie migracji ropy Dllnowej w węelowodorach aro-matycznych 2UtOSOWa1iśmy następujący z~

ana-h~ , . ' , . . '

, a) HOściowe wydzielenie' z rop naftowych i bi-tuminów w~lowodorów mono-, hi- i poJ4aromatycz-nych metodą. chromatografii kolumnowej, Pl'()IWad~­ nej przy normalnym ciśnieniu, z zastosowaniem gra-dientu stężeń eluent6w . .A&orberitami były

a!ttyrwo-wane: żel· krzemionkowy i tlenek g1iDu, eluentami - n-heksan, ,'n-heksan ze zWiększającym sIę dodat-kiem benzenu" benzen, benzen :mnieszany z etano-ltffil ,w . stosunku ,1: 1. W wynilru rozeWiału otrzy-, inyWano' pięć frakcji, tj. węglowodory ' nasycone, trzy gr~y Węglowodorów aromatycznych OO'az związ­ ki niewęglowOdorowe. PoW1arzaln~ analdz, wynosiła

±2"

~yskJ.wan~h f1'akcj'.l: Rość ana1i2owanej

sub-s\ancji waha1a się 'w eranicach 100-600,

me,

61fbokDić 'm

800

V1

.

.

łOOO 1200

,

y;

K X f~OO 16DO 1800 2000

~~

2200 2400

.~~

2600 2800

1°r1

3000 3200 10 20 30 .. O .!lO 60 70 80

':4

AromQtg

Ryc ...

l;

ZIlWCIrtoić WęgZOwodoTÓ1D Ilromatvcznych to

'topach. MftOWych

t

głębQkoic.i . skał, koZektorOWVCh. X - monok11na pr.zedsudecka_t • -Pomorze Zachodnie,

, '

.o -

aynekU.za perybałtyc.II:a, l!. ..;.. Lube1llZczyzna.

Fig.

l.

Conte"t

01

Ilromatic hylirocarbona in oHs ,".,.~

, SUB depth

01

occurrence

01

coUectM rockB. x ,,- l'ore-8udetlc monocUne, • ,- ,western Pomerania, 0

-- 1>ertbaltic syneclize, , l!. ~ Lublin rCCion. '

Ryc. ; 2. Skład gnLpotOy węg~toodorówaromatvcznllch

w ropach ncltowych.

Objalin1erua jak na ryc. 1.

Fig. 2. Group com.poBition

01

aromctic hylirocarbon.

tn oUs. Explanction,s 118 In Fig. l.

, Ib) O'/JIlIlczenie ,w k/liŻdeJ z ,trzech !rakle,!· a.roma ... tycznych wsp6łczynnlika załamania światła' (nbO)

absorpcji· w ultl'a!iolecie i podczerwieni ,oraz a~a­ lizy· elementarnej, co po~olJło na obliczenie uckJia~

lu lIitloImów ~ IW *tJkII:Urach parafinowych,

name-nowych i ar'omalty.cznydl, a talkte

w

struki'ł.uracll

c) badan·ie węglowodor6w bi- i poliaromatycznY«m metodami chromatograru. gazOlWO-cieczowej oru chromatografii gazowo-ciecżO'Wej sprzętonej ze.

spek-trometrią mas. Analdzę GLC wykonytWano na kolum-nie dł. 4,5 In, (/Jw 2 mm, wyJpeblionej. sorbentem Gas Chrom p

+

5fJ11 żywicy silikonowej SE-52. ..Ana1i?,ę

wylrony;wano przy programowanym podgrzewanlu kolumny od 100° do 350°C, z przyrostem 9~/min (Z. Pomykała, 12).. Analizowaną sulb&tancję

wprowa-dza się na kolumnę w ·roolworze benzenowym (1 mg w 1 ,,1). ZdolIiość rozdzielcza kolumny wynosi ok. 80 000 półek teoretycznych. Wy:typ~ane c~akte­ rystyczne pikO. na cbromatog1'8mach bi- i pol..lar!>ma:: tóW identyfikowano' metodą mas-chromatografil (GLC-MS). .

Wiadomości dostarczone przez omÓIWiony zesp6ł . analtfz o ilości i s.kłackie gru.po,wym aromatów, a

tak-że o charakterze wys~ującYch w nich strUktur aromatycznych, zostałyrozrpatr.zone na tle taklich pa-rame1Z'ów geologi'CŻriyc\l jak głębokość, wiek. o.sad6w macierzystych, wiek · osadów k~le'kłtorowych ' l w~­ runki paleotemperaturowe. Nalezy. jeszcze dodać, ze jako materiałem pomocnicżym' posłużono się w wie-lu przypadkach badaniami współwystępujących z

aro-matamiwęglowodor6w nasyconych, w tym gł6wnie

iz;oprenolidów.

wnioski. do ja.k:lk:h OOprowad2iła interpretację wy-ników anaMz 53 rop naftowych i makroo~ja!W6w były dosyć zaSlka'kujące i w wielu przypadkach nie

po-twierd2Jlły tez poiiawanych w literaturze. Nie stwier-dzono mianowicie zróżnicowania w ilołct węg101Wodo­

r6w aromatycznych występującego z głębokością, jak-kolwiek zgodnie z danymi z literatury takiego wła­ śnie zróżnicowania należałOby oczekiwać. Brak tej

zależności obrazUje ryc. 1. Nie zaznaczyły Się

rów-nież. istotne zmiany w składiie grujpowym r6żnOlWie­

kowych rop naf-towych - jak włidać na ryc. 2,

ilo-ści mono-, bi- i pOliall"omat6w są 2'ibliŻOlle we WS'Ly- . . st.kich . zbadan~h ropach naftowych. Brak zależnośCi

pomiędzy głębokością wymępowania rop . naftowych i ich wiekiem a zawartością monoarQII1at6w, w'ldocz..; ny na

ryc.

3, ró'winieri nie ~a' dainYlCh z

liJte-raiłiUl'Y. PoOO1mie u&l.ał bajdanych. strrul\dtlua: aroma,-ty1C7!Ilych W" .posYne.g6JIlycll' g1l'IUfpadJ. węeJ.'OIWOdIoIrÓIW

nie wd.ązał sil: w W5.ęIks:rości' pm~ z okIreślony·

mi warunlkami g~ymi. . . .

Tak więc zastosowany przez nas zespół analiz nie ujawnił zwiążku m'iędz)r ilością i budmvą węglo­

wodorów aromatycznych w ropacll naftowych a czyn-ni'karoi geologiCznymi. Zaznaczyło się natomiast Zl'6ż­

nicowanie niektórych cech ~omat6w, uzałeżnione wyraźnie od podziału genetycznego badanych rop,

Zale1.InOŚĆ taką obserWowano na przydclad w

2!Q-wartości węg1owooQ1'ów ' aromatycznych w ropach natIiofwycll. Jui na r~. 1 m:ożina ~zec, że,

ruelZ8-leżnie od głębokości występowania, ropy naftowe

na-leżące do tej samej grUlPY genetycznej zawierają zbl'i-zone ilości aromatów. Jeszcze wyraźniej zaznacza się to zjawiSkO, gdy ilości węglowodor6w aromatycz-nych rozpatruje się łącznie ze stosunlciem izoprenoi-d6w pristanu i fLtanu, który umawany jest ogólnie za. dobry. wskaźnik genetyczny (ryc. 4).

Drugą cechą w~owodorów aromatycznych uzależ-:, !Ilioną wyraźnie od genetycznego P'Odziału rop nafto-wych jest ilość struattur fenantr~owych ,(%CAF). Znaczne zr6żnicowanie tej wielkości widoCzne jest

w

danych zestawi'Onych wta.bel1. .

Warto tu ~eć o· charakterystycznym dla op.j.sywanych prawidłow06ci zjawisku,. jakie stwier-dzono badając ropy naftowe w jednym z otwor6w wiertniczych usytuowanych na LUbelszczyźnie na 'po-graD!f.czu platform prekambryjskiej .i paleozoicznej,

przewiercającym utwory dewonu.. W . seriach tych

występowały trży typy' rop naftowych, o odmiennej - jak

to

wykazały badania geochein'iczne - gene-zie. Jedna z tych rOfP pochodziła najlprawdopodob-niej: z utwor6w syluru i, co ciekawe,' zawarte w niej

węglowodory aromatyczne mają cechy tytporWe ~a

rop syll\lrskich (z syneklizy. perybałtyc!dej), miano-wicie analogiczną .zawartość procentową (ryc. 1) a takZe taJką samą iII.~ stl"llikJtur fenantrenOtWyclt. F8.kt ten jest wa.źny, gdyż omawianą ·ropę spotykamy Vi

58

m. '800 1000 . .. 1200 1400 IGOO 1800 20 2600 3000 3200 o lC )(

°

IC lC '1( )C, x . l' x ~ ł 11 .t. )C

°

o •• '. 11 o

,c

o

w

ro ~ .~ .~ ~.

WM

'

%

HlJIIf)orfJlTIl1fy . .

-Ryc. 3. Zawartol~ ·".unoaromat6w: w.węglowodorach aromatycznych 'rop . naftowych' ł głębokol~ skał· ·ko"··

lektorowych. . Objaśnienia .jak na ryc. 1.

Fig. 3 •. Content .·of

~onoo.romatfc ~om~nds

' ,

łn 'qrO-:

matie hydrocarbóns in Oils vel'SUs depth of

occury'en-ce

ol. coUector rocks. E:tpla1l,Ctłons 8S.·

'

sn

Fig; 1.'

au DO K K ''10 30 o 10

".

.

X K

.

.

X ~

.

"

.

.

•

•

•

•

lo Pmłan/Filan

Ryc. 4. Zależno.§~ międz1/ ilokf4. 1DęgloWQaoró1D aro-matycznych i stosunkiem priBtan/fita1h

Objaśnienia

Jak

na ryc. 1,. .

Fig. 4. ReZatlonship between amount 01 a"ómatic· hv;;

droaarbons and the pr1stanelphytane ratio. E3:pta1l4~

. . tlOns as in Fia. 1.

warunka<:htektOlllicznych, a co za t~ idzie r6wnież

ciśnieniowych i temperatUl'owych . całkiem odtDien~ n~h niż pozostałe ropy tej grupy genety~ej, a mi,:" mo . to wyróżnione pNeZ nas cechy wWowooor6w aromatycznych poZ9S1ałY podobne.

Występowanie zbliżonęj budQwy chem'icznej.

8ro-matów w obrębie grup genetycznych. stwierdzon<:l

r6wnież w toku analizy GLC. Og6l,nyprzebieg chro-matogram6w węglowodorów bi- i policY1d11!znych wy'kazuje duże różnice przy przejściu od jednej gru-py genetycznej do drugiej. Zaznaczyć

"ak:

trzeba,

2 ł

. "/opa; naflowo nr I

g 8 1D l .

+

~Opt1~

"naftowa lir 2

1 . 'Ś " 6 ROpO

nąlfowo,:g

,:,

, -I)r

,3

1-0, 7 2.·

Ryc., 5,.' GLC-ehron;,,,ulI't:amy węglowodorów biaroma-'tYf!;mych rpp . nąltowych PomOTza Zachodniego. , ,: 1'-10 .. pOO identyfikowane na spf$trometrze Dias, Fig .. : 5.'OLC-chromatogTaphs o/·l>iaromatic

hydrocar-, bom ol oiZs Irom western Pomerania.·

l-to, P,eaks ident1tled on mass spectrometer.

STRUKTURY, FENANTRENOWE W WĘGLOWODORACH

POt.rCYKLICZNYCH ROP NAFTOWYCH Z R02NYCH OBSZ,A;fJOW POLSKI

Synekliza

' .(1).

'~ł

"ISt.rUlnuryaro~tyoz. _perybał. Obszar

~ł

_{;.::l 'g}

·ne tyoIm L\l.beWP

~1

11

P-I~ _'.~~ ,. l«

«

_{Wartości 'średuie 7 .. 4- 2 l} ',0

.~ ,W ~ośl'li' gta.nil'lzne ' 3-13 3....:...a- 1-3 0.3-2

-';": .. O Wartośoi średnie 33 23 11 8 '#.

ł

-'Wartośoi graniozne 14--44 22-24 8-11S 11--'-14 , .

że chromatogramy aromatów różnych rop naftowych

pochodzących z tej samej skały macierzystej rzadko

są identyczne. Obserwuje się w nich pewne zmiany

składu : clumlicznego wywołane najprawdopodobniej

czynnik.ami' związanymi z migracją, kt6~omówione

zostaną nieco dalej. Qeneralnym zatem 'wnioskiem

:I

Ropa

~,!,foWQ

8 3 . ~ . ~opo

naftowo

8"

"

,

5

Ropa ha!fówa '

,

~c·

Ryc. 6.· GLC-chr0'rnatogramy węgZ~1DQdor6w

polfa!",,:-mat1łczny€!h. . rop naftowych synekhZY pe'l'ybaUyckłe_3·

. Fig. 6.· GLC-chromatogrophs ol poliaromatic, hy4ro": carbons ol oils Irom PeribaZtic sJl11ecZize.

Explana-nons as in Fia. 5.'

Jaki m~a' wyprowadził! z omówionych prac jest

stwierdzenie,' że iloał! i charakter chętpiczny węglo~

wodorów aromatycznych uzależniony jest głównię

od genezy rop naftowych. "

Jak. już wspomniano, zmdany zachodząCji! w· skła­

dzie aromatów

w

czasie migral!ji rop naftOWych

ujawniają się wyraźniej dopiero w toku szczegóło­

wej analizy wydzielonych grup; W obecnie, Q!P.awia:

nym etapie· badań zajęliśmy się bliiej aromata':Dl

dwu- . i wielopierścieniowymi, uzyskUjąc j'!lz teraz

pewne. wskazóWki' co do migracji rop, naftowych

w plakantyklinalnym obszarze płn-zachodniej·

Flol-ski oraz w rejonie platformy prekambryjFlol-skiej.

W przypadku pierwszym' przebadane ropy· nafto;

we występują w utworach cechsztynu, które są llaj ..

prawdopodobniej w sw~h głębszych partiach

r6w-niez skałami macierzystymi t~h rQp.,J.II[i.gracja, wę­

glowodor6w związana jest YI tym obszarze ze strę..,

farni dys.llOklrey;jnymi. Trzy z sześciu. przebadanych.

w

,tym

rejonie. rop naftowych pochodzl{-żestosu.nko­

wo blislro siebie leZących otworów, usytuowany~h

przypuszczalnie na' tej samej, lub sąsiadujących zę

sobą strukturach. ,,;

Chromatogramy biarorilat6w ipfzedstawionena

ryc. 5 wykazują, ze we' wszY*ltIdch trzech roPach ~ wy.=:

stępują te same zwią~ chemiczne .. Jednak "ilOści

poszczególnych . składników ró:mią się

.w

nich w)'~

raźnie. ,Piki chromatografdc~e oznaczone, n~ ,i'y~.

&

liczbami od 1 do 6 2I06tały zidentyfikowane jako alki';'

lonaftaleny o bardzo krótkich podstawnikachp~'8.f~

nowycI.!. Natomiast w pikach Oznaczonych :liczba~I

od 7 do 10 podstawniki stanowią długie" ł~ńcuchl

parafinowe, liczące dZ'iewięl! do dwunastu

atomow

węgla. . , ,

. Jak widać na przedstawiOn:yt!h cliromatogramach,

w ropach nr 1 i nl" 2 ilOŚ{! struktur aromatycznych

z krótkimi podstawnikami jest stosunkowo duża,

gdy w ropie nr' 3 spada ona wyraźnie. Odwrotna

zale:iność rysuje się w związkach o długich

pod-staWnikach parafinowych. Obliczenie pow:erzchni obu

wymienionych grup związków wykazuje, że stosunek;

aromatów o' krótkich 'podstawnikach do· aromat6w

o podstawnikach długich.maleje od wartości 1,9 w

ro-pie nr 3. Naleły J)l"zy t~ J~zcze raz podkreślić, ie inne cechy charakterystytzne oW8zy9t1dch fn"zech rop, takie jak: stosp.nek izoprenoidów prlstanU i fitanu,

Uo~ w~ów aromatY1C2llych, 1lIość słIruk!bur

fenautrenowycll i Iikład gl'UdJQWy 8MIIl6Itów m1~

się w wąskich granicach jednej grupy genetycmel. o Ta'k szczegĆ'lne zmiany" jakie zaobserwowaliby w s1d:a.drl:ie ,badanej gt"Ujpy lbiaromat6w ddęId.

obec-ności stosunkowo rzadko spotykanych w rop~ch lIlaf-towych węgloWodorów aromatycznych o cDugich ~­

stawnfkach parafIinowych, moźna, wytłumaczyć róz-nymi mechanizmami migracji" analizowanych rop,

bądź też r6żną odległością miejsca akumulacji o~ skały macierzystej. ,Należy przypuBECzać, że drogt migracji ropy nr 1 (ryc. 5) były łatwiejsze lub krót:

sze riilż ropy n.t" 2, a s~óIIInie ropy Ill" 3,. w kt6.reJ znaczne zmniejszenie aUdJ.ondtalen6w o Wlelu

krót-kich podstawnikach mogło zostać spowodawane

se-gregacją-i-za!trzymywaniem tycll węglowodorów przez

środowisko skalne.

Zmiany zachodzące w sklad7Jie węglowodorów aro:: matycznych w wyniku, różnych warunków migra~!Jl można prześledzić na obszarze północno-wschodD1ej częściplatfonny prekamłryjBkiej. Rnpa naftowa

wy-sttpJWała tu w postaci nleprzemyałowych przypły­ włtw w U'tworachśrodkowego i górnego kambru, ekranowanych il.astymi serUum1 sydou.r,u oraz w

ska-łach cechsztynu, zalegających bezpośrednio na sylu-rze. We W8zystkich przypadkach skaJą macierzystą

tych rop były utwory. syl'lll"U.

o Na ryc. 6 przedstawiono chromatogramy węglo­

wodorów pol:iaromatycznycb trzech, z pięciu bada-o nych w tym obSzarże rOp , naftowych; vi których zin18ny składu chemicznego aromatów zostały spiO-wodówane o,czynnikami związanymi z ' migracją, co

mO'iJnawykażać, analizująe warunk.t geQlogiczne.

J!4.i-gracja rop naftowycll przebiegała' tu zarówno na za-'sadzie dyfuzjti przez poi"owaty ośro~ Skalny, z głę­

biej ~ych częśd., baserw cło UItfw«6w 'WYIIllealo-nych, 'jak też drogami' rozłaIDÓW tektonicznych 'o głę,­

bokich założeniach. RQPa "A" występuje w 'na3'bar" dziej pogtl4ŻOIlej części basenu, miała więcnaj~t­

IIZ1\. drOgę migracji od skały macierzystej. Ropa' "B"

~ z wyniesionej części basęnu (okres o ,ruchów

hercyńskich); droga jej migracji musi~ być żna­

cmie dłużsża. Natomiast 'mechąnizm migracji' r<lPY .. C" należy łączyć: ze stwierdzonYm W t~ obsza'I'ze

lPl"Zebiegem w~ linii dya}Qk.acyJneJ., " Wyraźne zubożeme w 'n'iektóre składniki aronia~

tyczne ropy .. B .... , kt6t"ej , ~acja 'prlała charakter dyfuzji,' a droga przebyta ~ s~y macierzystej,

bl!'-ła stosunkowo długa, 'ws~je ,na silne Qziałanie

sorpcyjne 'skal" ,przez 'które migracja przebiegała.

Migracja ,ropy' JjA" odbywała się -rÓlWnie!

ru.t

zasa-dzie 'dyfUzji, lecz o odległlość miejsca jej akuDWlacji od skały macierzystej była znacmle , mniejsza, co

uwidoczniło się w, m~o rozsegregowaniu węglo­

wodor!hv poliarOJpatycznych. Kształt chromatogramu tej ropy różni się tylko n~eznacznie od chromatogra"'; mu rq>y "Cn

, która migro.wała pqprzez duje rozłamy skalile, najlepiej zachoWujllc swój pierwotny

cha-rakter. o

Na podstawie piz~tawionych wYników ~adati w~­ glowodorów aromat.ycznych, mama, jak .Slę wy~aJe, przyjąć, ,ie podobllle jak węglowodory lzoprenoldo-we, aromaty zachowują również , peWne stałe ce-clly 'niezależne od zróźnklowanych o warunków geolo-gicznych i w związku 'z tym mogą aostarczać cen-nychinformacji genety~zonychi korelacyjnych. Sub-telne zmiany składu' w obrębie poszczegÓlnyCh grup aromatów mogą pomóc o w ,odtwarzaniu warunków migracji i sytuowaniu wierceń w obrębie' struktUr , o nie wyznaczonym kontW"Ze złoża.

LITERATURA

1 A i z e n s h t

a:

t L. Z. - Peryleno and

its

geo-. . chemical significance. Geoch1m. Cosmochim.

Acta, 19'13, vol. 37~ , "

2. Anders D. E., Doolłtitle F. G .. Robin-o s o III W. E. - Analysła.

ot

same aroma.tic

br-'drocarbons in ao benzene-soluble bitumen trom

Green River shale. Lbidem. "

66

3. B a ker E. G. - DistributioQa

ot

hydrocarbons in petroleum. BuU. AAPG, 1963, vol 46;

4. B a ker D.

:a.,

C l a y p o G l E. G. - Effect.s ot dnciJplent med:&morpłllsm on organie, maUel" in Mudrock. lbidem; 1978, vol M. '

5. Byramj ee R. 'S., B estougeft M. A. -:Gtude sur las transformations phy&iques et ~­

miques o des petrol en liasson avec les conditions

geologiqąes. Adv. in Org., Geochem. Ed. HdJson G. D., ~n G. C., 1966.

6. C o r d ell R. J. - Depth

ot

oU origin and prl-m8l1"y migr8iUbn:a revi~ cri/lllque. BUIl. AAPG,

1972, vol 56.

7. :Qidyk B. M., Ober G .. McCarthy E. D.-"Fingenprinting" the młgrałłon ot Chilean oil Geochtm. Cosmochlm. Acta, 1973, vol. 37. 8. Kontorowlcz A. E., Babina N. M;,

Da-niłowa W. P., ZUojewa T. ,M.,

Mlelniko-,w

a W. :M. - PIolija,diknyje 8l"omil~e

ruglewadorody r8t!SiejaIl4lbgo orpnicze&kJogo wie-SClczestwa. G1eoł.' i Gleofiz. AN SSSR Sihlrskloje Obdielenije. ,1973, nr 9. '

9. Meinscheln W. G . - HydrocaMons -

88-,turated, unsaturated, and aromaJtic.' Orgai\łc

Geo-chernJstry. Ed. Eglintón G., Murphy M. T., 1989. 10. Mlleszina A. G., Safownowa G~I.,

Mos-ik a If e rw N. P. - ZaIkonom1emtl8łl fzmieoiem,ja

w sostawie nieft1ej prl migracji czerie); gomyje /porody. Izw. Wyss:żJdl Uczebny.ch Zawlejdienij.

Gieołogija 'i rozwiedka, 1968, nr 12.

11. Oudin J. L., Califet-Debyser Y. - Influ-ence ol deptb oand temperatureooon the

structu-re and distribution ol, alkanes and arOmatic hy-drocarbons from rock ' ex.tract.s. Sym,pQilum, on Petroleum Transformation in GeologJc Environ-ment&. New York, September 7-:12, 1969.

12. P o m y kał a Z. - Cbrom8tografia, gazowo-cle-, ezowa węglowodorów aromatycznych.' Pr. zbi«. pod kier. J. Calikowskiego - Kompleksowe ana- o lizy fizyk:o-chemicme rop naftowyCh 1 bitum!-,nów rozPl'oszonych dla unOW'ocześnienia kryte-riów geochemicznych poszukllwań ropy i gazu ziemnego. InSt. Geol., 1975.

13. R o d i o'il o w a 1{., F. -.; Gieoobimija r!lSlliejanno-go orgamezeskogo wieszczestwa i riieftielhatierin-skije porody diewanskich ' otłożenij 'Wołgo-Ural· skoJ nieftiegazonQSnoj. obIasbi. Izw. Nauka" Mo· skwa, 1967. ' o , o" ' 14.

S

i

al

a n e k V.,

S

sn

e r a l ,J. ~ ,FOIyaromatischE

KohleIllWassentoffe in den Erd5len d~ tschecho-slowakischen LagerstAUen und ihre geóebPtnilll!he

Un,te1"9llcoong. 1976 -(w dr ... ·). o

8UMMABY

Quantitative analysis of mono-. bi-' and poliaro-mQll;ic hydrocarbons was made and their chemical structure-was 'lrtUdied by the

use

'

Of ' &peetrometry in ,utltTaviólet 'atid infrared, ligb/t and, by ge:s-tiąufd cbr~togr8(phy, Tbe ~x anal~ maICIe poesi-ible i/delllti!fi.calflIoo ol ,charaocf.eriiBtlco arunatic

s4truc1lu-res 8Ild grOUlr4S ol ~nds iflbus' prov~ng a ba-sis,o for fi,Djding gen. CIOIlTelaltt()IJS and coooclud-ing on the COnditiOll8 of migratioris. Relatively much inIormation was obtained from the analyais'

Ot

twó-and multjple-ring aroma,tI.c compounds. ' , QiBjs from varlou.9 geo'tectoln!c provinces

in

Poland were covered by in ~ stiudies. Same,.ch.alJges

dl-6ervEid wi11Mn volllious gr~ ol a'I'QtDllltic ~

:from o.iiIs ot' tthe same genelt:ic

t,pe

owera

blnd to

be mainly the ,resuBlt ol mi'ą~[lo P1"OCel8el&.

, PE3IOME

B C'raT:&e ODHcaH 8H8.llH3 apmm'l"JAecKHX'

)'1'..,.

AOpo~oa Ke'1'O~8IIH CDeKTPO~eTpHH B, ym.-rpaclJHoae'l'e H B HHcppupaCHOA ąaC'l'K o

cDeKTP8.

al T8lCI:e

1'8.30110--ZJąt1[OC'1'HoA xpoII!l'l'OrpacpHH. AHaJIH3 CO,D,epEaJI

KO-JIJAeCTBeHHOe o603Ra'leBHe rpyou o~o-. 11.By- H,

KRO-ro~HX ClOe.D:mleBHA." a '1'8JCEe oupe.n;eJIeHJre

HX xHIDI'IeCKoA CTPYKTYPW. CocTaB 9THX auanH30B .n;aJI BOSlIOlKHOC'l'b H,D.eH~HH XapaK'l"epHloIX CTPYKTyP

apoJlll'l'H'leCKHX rpynn coe~e~Jd. .n;1UOII:{KX OCHOBbI

,ąJII.[ JJPOBeAeHHII reueTK<leCKOA ltOppeJIJłI~HH H onpe;u;e-JIeRHII BLJBO;U;OB K8C8lO~CS YCJIoaHA MKrpaqKA.

Ol"-11.By- H MHOl'OqllKJIK'l:eCKKX apollaTH'leCKKX

coe,ltKHe-HHA. .," .. ~,

HCCne;U;OBaHHII·6~ ripoae~hl .n;u uecp'l'K H3

pa3mdX reoTeK'l'OHJAeCJł;HX.,pf)JIaCTeA nom.mK. Ms

pe-S1JIL'1'8'l'OB 9'1'HX KCCne;U;OBaHB,A BH,IlHO. TiTO HeKO'l'Op:&re H3MeHeHHII Ha6mo;u;aeMLIe B, upe.ąenax OT;U;eJILHLIX rpyUII apollaTK<leCKmt Coe,l{Kaem6t. :aecpTH O;D;Roro re-He'lWleCKOrO 'l'Kna HBJIfiIO'l'CS pe3ym:;'1'8'l'Q1I upoqeccOlB