Ochrona
C
C
C
Z
Z
Z
A
A
A
R
R
R
N
N
N
A
A
A
N
N
N
Ó
Ó
Ó
Ż
Ż
Ż
K
K
K
A
A
A
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
I
I
I
J
J
J
E
E
E
J
J
J
Z
Z
Z
W
W
W
A
A
A
L
L
L
C
C
C
Z
Z
Z
A
A
A
N
N
N
I
IE
I
E
E
B
B
B
L
L
L
A
A
A
C
C
C
K
K
K
L
L
L
E
E
E
G
G
G
O
O
O
F
F
F
P
P
P
O
O
O
T
T
T
A
A
A
T
T
T
O
O
O
A
A
A
N
N
N
D
D
D
I
I
I
T
T
T
S
S
S
C
C
C
O
O
O
N
N
N
T
T
T
R
R
R
O
O
O
L
L
L
dr inż. Jerzy OsowskiIHAR-PIB Oddział w Boninie, e-mail: osowski@ziemniak-bonin.pl
Streszczenie
Bakterie z rodzaju Pectobacterium oraz Dickeya, sprawcy choroby, w sezonie wegetacyjnym mogą rozprzestrzeniać się na plantacji z wodą (zarówno z opadów deszczu, jak i deszczowania), przez owady i pajęczaki oraz uszkodzenia i zranienia. Głównym źródłem materiału infekcyjnego na sezon następny jest sadzeniak. Czarna nóżka może występować przed wschodami, po wschodach i w okre-sie pełni rozwoju roślin. Zwalczanie polega głównie na zabiegach agrotechnicznych: zdrowe sadze-niaki, selekcja negatywna, zbiór bulw dojrzałych, właściwe przygotowanie do przechowywania i prze-chowywanie.
Słowa kluczowe: bakterie, czarna nóżka, Dickeya, Pectobacterium atrosepticum, Pectobacterium
carotovorum, Pectobacterium wasabie, selekcja negatywna, ziemniak
Abstract
A disease-causing bacteria from genus Pectobacterium and genus Dickeya, in the growing season, can be spread on the plantation by water (originated both from rain and watering), by insects and arachnids, and by damages and wounds. The main source of infectious material for the next season is the seed tuber. The black leg can occur before shoot emergence, after emergence, and during full plant growth. The disease control consists mainly of agrotechnical treatments: healthy seed potatoes, negative selection, a harvest of mature tubers, proper preparation for storage and proper storage. Keywords: bacteria, black leg, Dickeya, negative selection, Pectobacterium atrosepticum,
Pectobac-terium carotovorum, PectobacPectobac-terium wasabiae, potato
iemniak obok pszenicy, kukurydzy i ryżu jest czwartym podstawowym źró-dłem pożywienia, a także jedną z nie-wielu roślin uprawnych, która jest rozmnaża-na wegetatywnie (de Boer, Rubio 2004; Czajkowski i in. 2011). Według International Potato Center (CIP) ponad miliard ludzi na świecie spożywa ziemniaki, a ich zbiory przekraczają 300 mln ton rocznie (http://cipotato.org/potato/facts). Jednak pro-dukcja ziemniaków wiąże się z dużym ryzy-kiem, związanym z występowaniem chorób, które ze względu na wegetatywny sposób rozmnażania ziemniaka mogą być przeno-szone z sezonu na sezon przez sadzeniaki. Ocenia się, że ziemniak jest atakowany przez ok. 160 chorób pochodzenia grzybo-wego, bakteryjnego, wirusowego i abiotycz-nego (Degefu 2017). Do chorób najczęściej występujących na plantacjach ziemniaka
według van Loon i Hammink (2016) zalicza się czarną nóżkę.
Celem pracy jest przekazanie informacji na temat występowania choroby, warunków sprzyjających jej rozwojowi oraz sposobów ograniczania jej szkodliwości.
W Europie, Kanadzie i Stanach Zjedno-czonych za głównego sprawcę czarnej nóżki uważa się bakterie z rodzaju Pectobacterium (de Boer, Rubio 2004). Także w Polsce do końca lat 90. ubiegłego stulecia były one uważane za głównych sprawców (Lebecka 2013). Jednak ostatnie badania wskazują na pojawianie się nowych gatunków. W Nowej Zelandii i Kanadzie wykryto gatunek P.
wa-sabie, a w Brazylii i Republice Południowej
Afryki P. carotovorum subsp. brasiliensis (de Boer, Rubio 2004; de Boer i in. 2012). Od początku nowego stulecia w Europie zaczął się rozprzestrzeniać nowy gatunek bakterii
Z
Ziemniak Polski 2017 nr 3 9
Dickeya solani, zaliczany do rodzaju Dicke-ya, który izolowano w Belgii, Holandii, Izraelu
i Wielkiej Brytanii (AHDB 2009), a także w Polsce (Sławiak i in. 2009).
Jakkolwiek czarna nóżka występuje po-wszechnie w rejonach uprawy ziemniaka, to występowanie jej sprawców jest zależne głównie od temperatury. Bakterie z rodzaju
Pectobacterium występują w chłodniejszych
warunkach, do rozwoju choroby wywołanej przez Dickeya konieczne są temperatury ok. 25oC (Wale i in. 2008; Degefu i in. 2013; van Loon, Hammink 2016). Zarówno
Pectobacte-rium, jak i Dickeya mają zdolność
rozkłada-nia ścian komórkowych. Obecnie za spraw-ców czarnej nóżki i mokrej zgnilizny bulw uważane są oba rodzaje bakterii.
Czarną nóżkę uważano głównie za cho-robę plantacji nasiennych, a straty jakie wy-woływała, wynosiły 10 do 25% plonu (Schol-lenberger 2011) lub sięgały nawet 30 mln euro rocznie (Sławiak i in. 2009). Obecnie, kiedy liczy się jakość plonu, jest to groźna choroba plantacji ziemniaczanych niezależ-nie od kierunku uprawy. Jest to choroba bak-teryjna spotykana we wszystkich rejonach uprawy ziemniaków, a występowanie jej za-leży w dużym stopniu od warunków wzrostu, szczególnie temperatury i opadów deszczu po sadzeniu (de Boer, Rubio 2004).
W Polsce czarna nóżka występuje po-wszechnie; jej rozwojowi sprzyja uprawa na glebach zwięzłych i podmokłych oraz wilgot-ny sezon wegetacyjwilgot-ny. Według badań ankie-towych prowadzonych przez Zakład Nasien-nictwa i Ochrony Ziemniaka IHAR-PIB w Boninie (obecnie Oddział) średnia liczba roślin z objawami czarnej nóżki na planta-cjach ziemniaka wynosiła w ostatnich latach ok. 2% (Gawińska-Urbanowicz 2009, Osow-ski 2010).
Pierwotnym źródłem zakażenia czarną nóżką na plantacjach są bakterie wprowa-dzane do gleby wraz z zakażonymi sadze-niakami (Tsror i in. 2009). Bakterie mogą się znajdować na powierzchni bulw lub w ich wnętrzu. W Europie Zachodniej oraz w Sta-nach Zjednoczonych za ważniejsze źródło przenoszenia materiału infekcyjnego uważa-ne są krojouważa-ne sadzeniaki. Zabieg ten jest wykonywany w celu obniżenia kosztów ma-teriału sadzeniakowego odmian
grubokłębo-wych. W Polsce w ostatnich latach jest on coraz powszechniej stosowany ze względu na wzrastającą powierzchnię uprawy odmian o dużych bulwach.
Rysunek 1 pokazuje, że w sezonie wege-tacyjnym sprawcy czarnej nóżki mogą roz-przestrzeniać się w różny sposób, z których najważniejsze to:
• droga powietrzna z wiatrem i kroplami deszczu oraz z kroplami wody podczas deszczowania plantacji. Czajkowski i inni (2011) podają, że pomimo krótkiej żywotno-ści bakterii (5 do 10 min) mogą one być przenoszone na duże odległości od miejsca zakażenia, zwłaszcza w okresach większej wilgotności. Także woda rzeczna może sta-nowić dobre źródło przenoszenia materiału infekcyjnego (Laurila i in. 2008, Toth i in. 2010). Bakterie Dickeya i Pectobacterium znajdowano w wodach rzek, których używa-no do nawadniania plantacji (Degefu (2017). Czajkowski i inni (2011) sugerują, że tą dro-gą modro-gą się przemieszczać nowe, nieopisa-ne jeszcze gatunki sprawców choroby; • przez owady i pajęczaki – na duże odle-głości (Hooker 1983, Wale 2008, Osowski 2010, Czajkowski i in. 2011, Degefu 2017); • mechaniczny, przez zranienia na liściach i łodygach powstałe na skutek używania ma-szyn i narzędzi w polu. Uszkodzenia są wrażliwe na infekcję bakteryjną przez kilka godzin od momentu skaleczenia (Wale 2008, Czajkowski i in. 2011);
• przez rośliny z objawami czarnej nóżki (samosiewy, sterty odpadowe) oraz rośliny usunięte z plantacji po selekcji negatywnej i pozostawione w pobliżu bez żadnego za-bezpieczenia (de Boer, Rubio 2004; Osowski 2010);
• przez wodę glebową, w której znajdują się bakterie z gnijących sadzeniaków (całych lub krojonych). Bain i inni (1990) oraz Wale (2008) podają, że stężenie bakterii 102-
-103/ml może przełamać odporność bulwy.
Przeżywalność bakterii w wilgotnej glebie wynosi od kilku dni do kilku miesięcy, w za-leżności od temperatury gleby, wilgotności i pH. Jest większa w warunkach chłodnych i wilgotnych niż w ciepłych i suchych (Czaj-kowski i in. 2010, 2011; Degefu 2017).
Rys. 1. Źródła infekcji i sposoby przenoszenia sprawców czarnej nóżki
W warunkach polowych infekcja czarną nóżką rozpoczyna się najczęściej od pora-żonej bulwy (Wale 2008). Bakterie namnaża-ją się w bulwie i wydzielanamnaża-ją enzymy pektyno-lityczne, które rozpuszczają ścianki komórek, doprowadzając do ich rozpadu i zamierania, co w efekcie końcowym powoduje zamiera-nie tkanek bulw i łodyg (de Boer, Rubio 2004). Infekcja postępuje od zakażonej bul-wy w górę rośliny i sięga do kilku centyme-trów powyżej redliny (Perombelon, Kelman 1980; Wale 2008).
Jednym z pierwszych charakterystycz-nych objawów choroby jest żółknięcie dol-nych liści ziemniaka; liście wierzchołkowe są jasnozielone lub żółte, a ich blaszki zwijają się łyżkowato do środka, tracą turgor i stają się miękkie w dotyku (de Boer, Rubio 2004). Często objaw ten jest mylnie rozpoznawany jako rizoktonioza ziemniaka lub porażenie
roślin liściozwojem (Osowski 2010). U pod-stawy łodygi pojawiają się ciemne lub czarne plamy, które rozwijając się, obejmują całą jej podstawę. Łodyga w tym miejscu mięknie i roślina może się złamać. Na przekroju cho-rych pędów widoczne są ciemno zabarwione wiązki przewodzące wypełnione śluzem bak-teryjnym (Degefu 2017). Chore pędy są na ogół skarłowaciałe i dają się łatwo wyciągnąć z gleby. Innym charakterystycznym obja-wem, mogącym być jednocześnie cechą diagnostyczną, jest nieprzyjemny zapach, który wydziela się po ściśnięciu porażonej łodygi. W warunkach suszy zakażone tkanki stają się suche, a infekcja jest często ograni-czona do podziemnej części łodygi.
Objawy czarnej nóżki mogą występować przez cały okres wegetacji w różnych sta-diach rozwoju ziemniaka (tab. 1).
Tabela 1 Występowanie i objawy czarnej nóżki
w zależności od stadium rozwoju roślin ziemniaka Termin
pojawu Objawy
Źródło infekcji
i sposób zakażenia Szkodliwość Przed
wschodami
wilgotne, mokre, lekko zagłę-bione plamy wypełnione ślu-zowatą zmacerowaną tkanką – fot. 1 zainfekowane sadzeniaki braki wschodów, mniejsza obsada roślin Po wschodach
typowe ciemne, mokre plamy na łodydze, zawsze u jej pod-stawy (fot. 2); zaatakowane łodygi dają się łatwo wycią-gnąć z gleby
zainfekowane sadzeniaki
źródło materiału infekcyjnego
Ziemniak Polski 2017 nr 3 11
Termin
pojawu Objawy
Źródło infekcji
i sposób zakażenia Szkodliwość
W pełni okresu wegetacji
pojawiają się po okresie obfi-tych opadów, mogą wystąpić nie tylko u podstawy łodygi, ale i w jej wyższych partiach na jednej lub kilku łodygach, mo-że być zaatakowana cała ro-ślina (fot. 3)
zainfekowana bulwa mateczna, sterty od-padowe, zranienia i owady, np. muszki owocowe Drosophila spp. możliwość roznie-sienia infekcji na młode bulwy po-tomne, które mogą być źródłem mate-riału infekcyjnego w przechowalni
Pod koniec okresu wegetacji
występują na całej roślinie (fot. 4)
zranienia, owady, np. muszki owocowe
Dro-sophila spp., rośliny
pozostawione po se-lekcji negatywnej
duże ilości bakterii znajdujące się na powierzchni liści i łodyg stanowią materiał infekcyjny do zakażania bulw potomnych i rozwo-ju mokrej zgnilizny w przechowalni
Fot. 1. Czarna nóżka – objawy na bulwach przed wschodami (wszystkie zdjęcia J. Osowski)
Fot. 2. Czarna nóżka – objawy po wschodach
Fot. 3. Wtórne objawy czarnej nóżki
Fot. 4. Uogólniona forma czarnej nóżki
Jak już wspomniano wcześniej, spraw-cami czarnej nóżki ziemniaka są bakterie z rodzaju Pectobacterium i Dickeya. Pomimo dużego podobieństwa wywoływanych obja-wów naukowcy zajmujący się tym proble-mem wskazują różnice, które pozwalają na ich identyfikację.
Objawy wywołane przez
Pectobacte-rium występują na ogół w niższych
tempera-turach. Hooker (1983) podaje, że infekcja bulw bakteriami z tego rodzaju przebiega w temperaturach 18-19oC i niższych, przy
podwyższonym poziomie wilgotności gleby. Rośliny zainfekowane P. atrosepticum mają mniejszy pokrój, liście są pożółkłe, a łodygi wilgotne. Objawy infekcji P. carotovorum są widoczne ponad podstawą łodygi, która w miejscu zakażenia ma barwę zielono-brązową (AHDB 2007) i śluzowatą konsy-stencję.
Van Loon i Hammink (2016) podają, że dla bakterii z rodzaju Dickeya optymalne warunki do rozwoju to temperatury powyżej 25oC, wilgotna gleba oraz niedobór tlenu
wokół bulw. Dickeya wywołują więdnięcie roślin, brązowe zabarwienie wiązek naczy-niowych, łodygi są śliskie, barwy brązowej. Według tych autorów najbardziej widoczne objawy infekcji Dickeya to więdnięcie liści górnych części roślin po obfitych opadach przy wysokich temperaturach w połączeniu z przesuszoną glebą. Degefu (2017) twierdzi, że objawy Dickeya w suchych warunkach mogą być mylone z zamieraniem roślin na skutek porażenia np. Verticillium dahlie lub naturalnym starzeniem się roślin. Zwraca się także uwagę na większą agresywność bak-terii Dickeya i ich adaptację do wyższych temperatur. Doświadczenia szklarniowe w Wielkiej Brytanii wykazały, że objawy infekcji przez Dickeya były widoczne po 3 dniach zarówno w temperaturze 22, jak i 27oC,
na-wet przy niskim poziomie inokulum (AHDB 2009).
Zwalczanie czarnej nóżki ze względu na brak skutecznych środków ochrony polega głównie na prawidłowym wykonywaniu za-biegów agrotechnicznych, które obejmują:
1. stosowanie zdrowych, kwalifikowanych sadzeniaków. Przed wiosennym sortowa-niem należy usunąć bulwy z objawami mo-krej zgnilizny. Doświadczenia prowadzone w Finlandii wykazały, że w wyniku rozpadu jednej bulwy może powstać ok. 200 ml śluzu bakteryjnego, który jest ilością wystarczającą
do zakażenia 100 kilogramów ziemniaków (za Degefu 2017). Coraz powszechniej sto-sowane krojenie bulw przed sadzeniem po-winno być wykonane wcześniej, aby był czas na skorkowacenie przekrojonych powierzch-ni. Należy także pamiętać o dezynfekcji na-rzędzi używanych do krojenia, aby uniknąć rozniesienia infekcji na zdrowe bulwy. Sa-dzenie krojonych bulw na glebach ciężkich, zlewnych oraz w miejscach, w których długo zalega woda, jest niewskazane;
2. uprawę odmian o podwyższonej od-porności (6 i powyżej w skali 9-stopniowej) na terenach sprzyjających występowaniu czarnej nóżki (tab. 2);
3. termin sadzenia dostosowany do wa-runków optymalnych dla danego rejonu. Na-leży sadzić ziemniaki w ogrzaną ziemię (temperatura gleby powyżej 8-10oC) na
głę-bokości 5-8 cm w zależności od wielkości sadzeniaka. Na glebach ciężkich, trudno ogrzewających się i mających skłonność do zatrzymywania wody wskazane jest lekkie opóźnienie terminu sadzenia;
4. nawożenie mineralne dostosowane do potrzeb uprawianej odmiany i kierunku jej użytkowania. Zbyt wysokie dawki azotu opóźniają wystąpienie objawów choroby (Wale 2008), podwyższone dawki wapnia i potasu wzmacniają rośliny (de Boer, Rubio 2004);
5. selekcję negatywną (rys. 2);
6. zbiór ziemniaków w pełni dojrzałości technologicznej (skórka nie schodzi pod na-ciskiem kciuka) oraz w czasie suchej i ciepłej pogody (niska wilgotność i temperatura po-wyżej 10oC);
7. przygotowanie bulw do przechowywa-nia. Po zbiorze osuszenie z nadmiaru wilgo-ci, zagojenie otarć i uszkodzeń, usunięcie bulw z objawami chorób, kamieni i nadmiaru ziemi, stopniowe schłodzenie;
8. przy przechowywaniu w kopcach zmienianie miejsca dołowania ziemniaków w każdym sezonie;
9. zapewnienie właściwej temperatury (2--5oC) i wilgotności względnej powietrza (ok.
Ziemniak Polski 2017 nr 3 13
Tabela 2 Odporność odmian ziemniaka na czarną nóżkę
Stopień odporności wg skali 9-stopniowej, gdzie 9 = ocena najlepsza Typ
kulinarny 2,0-3,0 4,0-5,5 6,0-6,5 7,0
AB Denar Lord, Vineta Folva
B Bellarosa,
Irys
Bila, Krasa, Fresco, Innowator, Irga, Rosalind, Syrena
Ditta, Latona, Satina, Sante, Victoria
B-BC Amora Asterix,
Tajfun BC Bryza Cedron*, Jasia*, Fianna, Lady Claire Augusta, Gracja Cekin
C* Bzura, Skawa, Harpun, Hinga,
Ikar, Rudawa, Pasja Pomorska
Gandawa, Kuba,
Pasat, Rumpel Glada
* odmiany skrobiowe
Źródło: Charakterystyka Krajowego Rejestru Odmian Ziemniaka 2016
Czarna nóżka ziemniaka jest chorobą o dużym znaczeniu gospodarczym ze względu na powszechne występowanie, wysokość powodowanych strat oraz niestosowanie chemicznej ochrony. Dodatkowym nieko-rzystnym elementem jest wykrywanie
no-wych, bardziej agresywnych sprawców cho-roby. Dlatego aby skutecznie zwalczać czar-ną nóżkę w polu, należy starannie wykony-wać zalecane zabiegi agrotechniczne nie tylko w trakcie sadzenia i wegetacji, ale tak-że podczas zbioru i przechowywania.
Rys. 2. Terminy wykonania selekcji negatywnej
Literatura
1. AHDB Potato Council 2007. Managing the risk of
blackleg and soft rot. https://potatoes.ahdb.org. uk/sites/default/files/publication_upload/8154%20Black leg-Erwinia%20SoftRot%2008% 20Final %20Low% 20Res_1.pdf (data dostępu kwiecień 2017); 2. AHDB
Potato Council 2009. Growers adwice Dickeya spp.
(Erwinia chrysanthemi) What it is…and what you can
do. https://potatoes. ahdb.org.uk/.../Growers’% 20
Ad-vice%20Dickeya... (data dostępu kwiecień 2017);
3. Bain R. A., Perombelon M. C. M., Tsror L., Nach-mias A. 1990. Blackleg development and tuber yield in
relation to numbers of Erwinia carotovora subsp. atroseptica on seed tubers. – Plant Pathol. 39: 125-133; 4. Boer S. H. de, Rubio I. 2004. Blackleg of po-tato. The Plant Health Instructor. http://www.apsnet.
org/edcenter/intropp/lessons/prokaryotes/Pages/ Black legpotato.aspx (data dostępu kwiecień 2017); 5.
Cha-rakterystyka Krajowego Rejestru Odmian Ziemnia-ka 2016. Red. W. Nowacki. IHAR-PIB Oddz. Jadwisin:
35; 6. Czajkowski R., Boer W. J. de, Velvis H., Wolf
J. van der 2010. Systemic colonization of potato
plants by a soilborne, Green fluorescent protein-tagged strain of Dickeya sp. biovar 3. – Phytopathology 100, 134-142; 7. Czajkowski R., Perombelon M. C. M.,
Veen J. A. van, Wolf J. M. van der 2011. Control of
blackleg and tuber soft rot of potato caused by Pecto-bacterium and Dickeya species: a review. – Plant
Pathol. Doi: 10.1111/j.1365-3059.2011.02470.x.;
8. Degefu Y. 2017. Dickeya and Pectobacterium
spe-cies: consistent threats to potato production in Europe. https://portal.mtt.fi/portal/page/portal/kasper/pelto/pe-runa/Potatonow/tutkimus/Yeshitila_Potato Now_Artic-le.pdf (data dostępu kwiecień 2017); 9. Degefu Y.,
Potrykus M., Golanowska M., Virtanen E., Łojkow-ska E. 2013. A new clade of Dickeya spp. plays a
major role in potato blackleg outbreaks in North Finland. – Ann. Appl. Biol. 162: 231-241; 10.
Gawiń-ska-Urbanowicz H. 2009. Występowanie i zwalczanie
patogenów ziemniaka na terenie Polski w latach 2005--2008. [W:] Nasiennictwo i ochrona ziemniaka. Konf. nauk.-szkol. Darłówko, 21-22.05.2009: 114-116;
11. Hooker W. J. 1983. Compendium of Potato
Dis-eases. Bacteria - Blackleg, Bacterial Soft Rot. Am. Phytopathol. Soc.: 27-29; 12. Laurila J., Ahola V.,
Lehtinen A., Joutsjoki T., Hannukkala A., Rahkonen A., Pirhonen M. 2008. Characterization of Dickeya
strains isolated from potato and river water samples in Finland. – Eur. J. Plant Pathol. 122: 213-125; 13.
Le-becka R. 2013. Bakterie Dickeya spp. – nowe
zagro-żenie w uprawie ziemniaka. – Ziemn. Pol. 3: 6-10;
14. Loon K. van, Hammink H. 2016. Sygnały
ziem-niaka. Praktyczny przewodnik udanej uprawy ziemnia-ków. Roodbont Publishers B.V.: 52-75; 15. Osowski J.
2010. Czarna nóżka − objawy i zwalczanie. – Ziemn.
Pol. 2: 37-40; 16. Perombelon M. C. M., Kelman A.
1980. Ecology of the soft rot erwinias. – Ann. Rev.
Phytopathol. 18: 361-387; 17. Schollenberger M.
2011. Choroby roślin powodowane przez bakterie
właściwe. [W:] Fitopatologia. T. 2. Choroby roślin uprawnych. Red. nauk. S. Kryczyński, Z. Weber. PWRiL Poznań: 150-217; 18. Sławiak M., Łojkowska
E., Wolf J. M. van der 2009. First report of bacterial
soft rot on potato caused by Dickeya sp. (syn. Erwinia chrysanthemi) in Poland. – Plant Pathol. 58: 794;
19. Toth I. K., Wolf J. M. van der, Saddler G., Ło-jkowska E., Helias V., Pirhonen M., Tsror L., El-phinstone J. G. 2011. Dickeya species: an emerging
problem for potato production in Europe. – Plant Pathol. 60: 385-399; 20. Tsror (Lahkim) L., Erlich O.,
Leibush S., Hazanovsky M., Zig U., Sławiak M., Grabe G., Wolf J. M. van der, Haar J. J. van de 2009. Assessment of recent outbreaks of Dickeya sp.
(syn. Erwinia chrysanthemi) slow wilt in potato crops in Izrael. – Eur. J. Plant. Pathol. 123: 311-320; 21. Wale
S. 2008. Bacterial diseases. [W:] Diseases, pests and
disorders of potatoes. Wale S., Platt H. W., Cattlin N. CRC Press Taylor & Francis Group: 20-23
