dotychczas danych można jednak ustalić następujące fakty:
l. Obszar rwystępowania iłów ogniotrwałych jest
stosunkowo duży i obejmuje powierzchnię ok. 10 km2•
2. W północno-zachodniej części złoża iły ognio-trwałe wykazują bardziej regularną pokładową formę występowania, natomiast w kierunku południowo ~wschodnim złoża- znaczną redukcję miąższości; wy-stępują prawdopodobnie fragmentarycznie w postaci cienkich pokładów lub w formie wielosoczewkowej.
3. :mnienność osadów zaznaczająca się w profilach geologiCZilYCh wierceń, w których iły ogniotrwałe bez-pośrednio graniczą ze żwirkami i otoczakami, wska-zuje na sedymentację w zbiorniku wodnym przy okre-sowej dużej zmienności jakości doprowadzanego do
te-go basenu materiału. Zmiany dostarczanego materiału następowały niekiedy dość raptownie, co znajduje po-twierdzenie w omówionych powyżej kontaktach.
4.
Mały procent zawartości żelaza w partii ilastej należy tłumaczyć procesami intensywnego wietrzenia chemicznego, w wyniku których związki żelaza (syde-ryt) przechodziły w łatwiej rozpuszczalny dwuwęglan, który z kolei był odprowadzany do strefy utlenienia. Swiadczyłyby o tym czapy żelaziste, występujące w stropie dolomitów diploporowych na W od Siewierza. 5. Warunki hydrogeologiczne sprowadzają się do występowania jednego poziomu wodnego w spągu piasków czwartorzędowych. W profilach, gdzie nad pokładem iłów ogniotrwałych zaznaczają się żwiry i otoczaki występują dwa poziomy wodonośne.Omawiane złoże zaliczyć . można do złóż dużych, częściowo o regularnej miąższości i o nie 'bardzo skom-plikowanej tektonice. Opisane tu iły ogniotrwałe będą przedmiotem dalszych, szczegółowych badań. Pozwolą one niewątpliwie na dokładniejsze dkreślenie formy ich występowania, a także jakości i zaSOibów.
LITERATURA
l. G ó r z y ń s k i Z. - Metodyka i wstępne wyniki poszukiwań surowców glinowych na Górnym Slą sku. Przegl. geol. 1963 nr 11.
2. Kos t e ck i J. - Gliny ceramiczne i ogniotrwałe w Polsce. IG Biul. 1964. Warszawa 1961.
3. M o s s o c z y Z. - Nowy podział stratygraficzny liasu w północnej części Jury Krakowsko-Często chowskiej. Kwart geol. 1961, t. 5, z. l.
4. Rutko w ski F. - Sprawozdanie tymczasowe z ba-dań wykonanych na obszarze występowania węgla bruntnego w okolicach Siewierza i Zawiercia. PIG Spraw. t. 3. Warszawa 1923.
5. Z n o s k o J. - Retyk i lias między Krakowem a Wieluniem. Prace IG
t.
XIV, Wa/l"Szawa 1954.SUMMARY
The article deals with the occurrence conditions of new refractory clay deposits in the vicinities of Siewierz. The refractory clays under discussion are of Lower Liassic age and occur together with other deposits of this period. Thickness of ll'efractory clays ranges from O, 7 1to 15,0 m.
The Liassic deposit profile begins with arenaceous-~gravelly series containing sandstones, at places. Higher up, there occurs a complex of siltstone-clayey deposits with the refractory clays discussed here, partly also with brown ooal seams. Overburden of the Liassic deposits consists of the Quaternary alluvial sands, at places also of aeolian accumulation and clays. Sutb.stratum of the area is lbuiLt up of the Triassic carobonate formations, and in the southeastem part of the deposits - of the Keuper clays and claystones. Tectonic structure of the area discussed is relatively simple. The basement is characteristic of fault and horst-like tectonics, the younger sedimentary forma-tions, however, show a table-like and beddy structure,
wi.th slight dip in a northeastern direction. The whole area is so far inadequately recognized. This will be possible only after performatlon of detailed investi-gations in the future.
PE310ME
B CTaTbe OIIHChiBaJOTCSI reÓnOrH'łecKHe ycnOBHSI HO-BOrO MeCTOPOJK,D;eHHSI OrHeynOpHbiX rnHH B OKpecT-HOCTSIX r. CeBeJK. rnmn.I OTHOCSITCSI K HHJKHeMY neffacy H 3aneraroT cpep;H nopop; sToro Bo3pacTa. J:lx Mo~ HOCT:& Kone6nereR B npep;enax 0,7 - 15,0 M.
npoqmn:& neffacoB:&IX nopop; Ha'IHHaeTcR cepHeff necKOB c rpaBHeM, MecTaMH c npocnoRMH nec'łaHHKa, .3aneraro~ Ha TpHacoB:&IX Kap6oHaTH:&IX nopo.u;ax, a B roro-BOCTO'łHOff 'łaCTH MeCTOPOJKp;eHHR - Ha Keff-nepoB:&IX KPaCH:&IX rnHHax H apmnnHTax. B:&DIIe 3a-neraroT aneBponHTOBo-rnHHHCT:&Ie nopop;:&I c OIIHC:&I-BaeM:&IMH omeynopH:&IMH rnHHaMH H nponnacTKaMH 6yporo yrn11. JieffacoB:&Ie nopop;:&I nepeKP:&IBaiOTCR 'łeT
BepTH'łHbiMH anniOBHan;hH:&IMH, MeCTaMH SOnOB:&IMH,
neCKaMH H rnHHaMH.
TeKToHH'łecKoe CTpoeHHe STOro paffoHa He OTnH'łaeT
CR CnOJKHOCTbiO. 0CHOBaHHe nepece'łeHO CHCTeMOff c6pocoB, a cnoHcT:&Iff ocap;o'łlłblff ąexon 3aneraeT C He6on:&IIIHM HaKnOHOM B CeBepO-BOCTO'łHOM HanpaB-neHHH.
lJ.o
cHx nop He B:&IRCHeHHoe nonHOCTbiO reono-rH'łecKoe CTpoeHHe SToro paffoHa 6yp;eT p;eTan:&Hee H3Y'feHo nocne npoBep;eHHR nocnep;yro~ Hccne.u;o-BaHHff.ANTONI MARIA :2:ELICHOWSKI :r.nstytu·t Geologiczny
UTWORY KARBONU W
PODŁ02UMONOKLINY PRZEDSUDECKmJ
PROWADZONE przez przemysł naftowy -prace wiert-nicze na obszarze monokliny przedsudeckiej dopro-wadziły do odkrycia kar:boonu. Pod słabo zaburzoną płytą permo-mezozoiku stwierdzono w Ostrzeszowie,
R.a~wi"czu i Wichowie (rycina) silnie zaburzone utwocy
karbońskie. Stanowią one przedłużenie kari>onu górno-śląskiego i morawskośląskiego ku półnooo-zachodowi.
Do niedawna na N od Górnego Sląska kavbon znany był z Leśnej, skąd opisany został przez Assmana (1). W Ostrzeszowie A. TokarSki wydzielił dolny karbon i warstwy brzeżne, granica jego nie pokrywa się z gra-nicą przyjmowaną niżej i prowadzona była na głęb. ok. 1850 m. ,u J. KłB~PCińskłego (5), jak i w
opracowa-224
niach archiwalnych całość profilu Ostrzeszowa zali-czana jest do dolnego kal"bonu. ·
Dzię'ki uprzejmości pracowników przemysłu nafto-wego, a w szczególności mgr mgr J. Stemulaka, P. Karn'kowskiego oraz Z. Cimaszew&kiego i Z. Ko-ralba, roialem możność sprofilowania tych otworów za co jak i za zgodę mi publikację Składam w tym miejscu podziękowanie.
PIROFIL OS'IIRZEStZIOWA
Pod utworami peromu (do 1751 m) występują utwory dolnego i górnego karbonu. Schematyczny profil przedstawia się następująco:
N
30 60 ~ 170 150 ~ ..
Rozmieszczenie omawianych profili .karbońskich n'a tłe
jednostek geologicznych, wg W. Pożaryskiego.
1 - omawiane pro:Mle, 2 - jednosotiki ~olo~czne Polald,
I - sY'JlkHnorl!um SZlCZeCińako-łódZlde, II - monoldina
przedsudeok.a: a - strefa Gorzów-Jarocln, b - sllrefa
Wschowa-oetrzeszów, m - monokUna śląslro-kTakowskla,
IV - zapadMsllro górnośląsłde, V - Sudety: a - wal
pól-nocnosudeoki, b - SUidelty Zach'Odnie, IC - Sudety
Wschod-nie.
Distribution of the disCtliSsed Carboniferous profiŻes
in the background of geoZogicaZ units, after W. Po-żaryski.
1 - proflil.es discuBsed, 2 - geolloglca:l unlits of P~iland. I
-lizczecln-Łódt synclinoroium, II - Fore-Sudetlc monoollne: a - G<lor:zów--.JIIM"ocin rone, b - Wsch'OWa-<>strzeszów zone,
m -
Sllesian---<:racow moonocUne, IV - U\Pper StJ.es.ianbasin, V - Sudetes: a - iNOI"t>h..Sudetlc IPWellil, b -
West--sudetes, c - East Sudetes.
Silm: - (namur dolny)
1751 - 1825 m iłowce i mułowce sczerwieniałe z fau-ną nieoznaczalnych małży i goniaty-tów,
1825 - 1870 m piaskowce i łupki piaszczyste z de-trytusem flory, sczerwieniałe, upad 10°, 1870 - 1915 m piaskowce szarogłazowe zbite, szare, 1915 - 1936 m mułowce, iłowce i piaskowce szare z ? Eumorphoceras cf. pseudobiZingue
Bisa t.
Dinant ... (włzen górny)
1936 - 2176 m mułowce i iłowce z wkładkami pias-kowców, których udział rośnie ku
spągowi na ok. 1940 m; mułowce ze
·żwirkiem 'kwarcu, upad 10°. Fauna stwierdzona na: 1943,0 1944,3 m
-Goniatites sp., 1947,61947,9 m
-Goniatites ex gr. granosus Por t 1.; 2021,2 nieoznaczalne goniatyty; 2154,7- 2155,3-Goniatites sp., Posido-nia membranacea M ' C o y; 2178,3 m-Goniatites ex gr. subcirculZaris M i l-l er, 2174,1- 2176,0 - G.oniatites ex gr. granosus P o r tl.; G. ex gr. subcircu-Zaris Miller.
2176 - 2269 m piaskowce z przewarstwieniami mu-łowców szarych na głęb. 2176,4
Gonia.-tites ex gr. striatus (S o w.). Upad 10-20°.
2269 - 2500 m piaskowce szare zbite, sporadyczne przerosty mułowców. Upad 20-30°. W całej serii występują liczne spękania z dolomitem i pirytem.
Na podstawie analizy fauny i porównania z okoli-cami Głubczyc i Toszka wyróżniłem utwory namuru dolnego z głęb. 1751 - 1936 m, poniżej wizenu górnego. W jego abrębie wydzielona została seria z głęb. 1936- 2176 m jatko odpowiednik utworów z TosZka (dolnych warstw bilowieckich piętro Goy) oraz niżej
odpowiednik warstw kietlickich (
=
hradeckich). Stro-powe ich partie sięgają ·po poziom Gof\7.~ WICHOWA
Pod niezatburzonymi utworami czerwonego spągowca, rozwiniętymi w postaci utworów klastycznych z wkład kami skał wylewnych na głęb. 960 m natrafiono na pochylone utwory klastyczne o szarych barwach. Jest to zespół silnie zdiagenezowanych mułowców, szaro-głazowych piaskowców zlepieńcowatych. W całości poznanego profilu nie stwierdzono fauny, a flora występuje w formie silnie uwęglonego nieoznaczalnego detrytusu. Miąższość poznanego profilu po
zreduko-waniu (upad średnio 40°) wynosi ok. 330 m, a nie-zredukowana ok. 480 m. Poniższy apis oparty jest wyłącznie na materiale rdzeniowym, stąd są pewne lu'ki w profilu i przedstawia się następująco:
960 - 966,6 m mułowce ilaste brunatnowiśniowe z przewarstwieniami soczewkowymi bardzo drobnoziarnistych piaskow-ców szarych z drabnym detrytusem roślin; upad 30°, miąższość zredu-kowana - 5,5 m.
966,6 - 973,2 m piaskowce szare, o drobnym ziar-nie ze żwirkiem 'kwarcowym i okru-chami mułowców sczerwieniałych i szarych, detrytus flory, rozsiana substancja hematytowa; upad 30°, miąższość zredukowana - 5,5 m. 1002,8 - 1005,7 m piaskowce szarogłazowe, w spągu
i stropie gruboziarniste, żwirkowe, w środku bardzo drobnoziarniste; ibarwa ciemnoszara; ubogi detrytus flory; drobne okruchy mułowców; upad 40°, miąższość zredukowana -2,2 m.
1006,9 - 1012,1 m mulowce czarne, zbite z nieregular-nie rozmieszczonymi partiami za-wierającymi piasek i żwirek, głów nie kwarcowy; okruchy mułowców; przewarstwienia piaskowców, de-trytus flory. Silne spękania wy-pełnione dolomitem z mineralizacją pirytową. Z nimi związane "zusko-kowanie"; upad 30- 45°, na 1008,9-1009,7 m brekcja tektoniczna, miąż-. azość zredukowana - 4,0 m. 1012,1 - 1036,3 m piaskowce szarogłazowe różnoziar
niste, w stropowych partiach grubo-ziarniste, niżej przeważają drabno-ziamiste; · nierównomiernie roz-mieszczone przewarstwienia ze żwirkiem 'kwarcowym; drobne prze-warstwienia mułowców czarnych; detrytus flory, okruchy mułowców; konkrecje pirytowe w całości prze-pojone siatką żył dolomitu; upad 40-45°, w dole 25°; miąższość zredukowana - 20 m.
1036,3 - 1044,7 m mulowce czarne z przewarstwienia-mi piaskowców, z pojedynczyprzewarstwienia-mi fragmentami zwęglonych roślin; upad 40°, miąższość zredu'kowana-6 m.
1044,7 - 1074,0 m piaskowce szarogłazowe, gruboziar-niste, szare, z przewarstwieniami mułowców czarnych; detrytus flo-ry; upad 45°, miąższość zreduko-wana-23m.
1074,0 - 1120,5 m mulowce czarne, miejscami węgli ste z laminami piaskowców drobno-ziarnistych szarych; dkruchy mu-łowców. Sporadycznie w mułowcu
spotyka się dużą ilość żwirku kwar-cowego; drdbny detrytus roślin; upady od 70° w stropie, do 20° w dole, miąższość zredukowana -34 m.
ll20,5 - 1150,2 m skała ilasta zielono-jasn~sZai'a, na
1137,5-:-1150,2 m brekcja _
tektonicz-na złożona z okruchów skały ilastej
zielono-jasno-szarej zlepionej dolo-mitem.
1166,1 - 1169,3 m skała mułoweowa ciemnoszara z
przewarstwieniami piaskowców róż
noziarnistych · żwirkoW)'ch (do 0,5
m).
1176,8.- 1206,3 m piaSkowce bardzo drobnoziarniste, w· spągu ·gruboziarniste, zbite; z·
przewarstwieniami czarnych mu;.
łowców. Skała impregnowana
piry-tem. Upad· 45°.
1219,3-- 1256,4 m piaskowce szarogłazowe, czarne,
węgliste w stropie, o ziarnie di'ob~·
nym, W. spągu · różnoziarniste . ze
-żwirkiem 'kwarcowym-i przewar-
-stwieniami mułowców, silnie strzas-·
kan e.
1272,6 - 1437,9 m piaSkowce ·szarogłazowe jasnoszare,
drobnoziarniste · poniżej 1310 m
z przewarstwieniami
gruboziarni-stych oraz ·wkładkami
ciemnosza-rych ·mułowców: Drobny detrytus
zwęglonej flory, upad 30°.
Ponieważ w calości serii występują liczne spękania t żyły wypełnione dolomitem, nie żostaly one podane
osobno przy opisie każdej warstwy.
z
żyłami tymiwiąże się minetalizacja pirytowa. Piryt występuje
za-równo w szczelinie wespół z dolOmitem, jak i ·w
sarho-dzielnych żyłkach o grubości maksymalnie l - 2 mm.
Przebieg tych żył jest różny· od pionowych lub prawie
pionowych do pożiomych. Tworzą óne zazwyczaj
nie-regUlarną sieć.
W prÓfilu Wichowa można więc wyróżnić trzy serie:
dolną od ok. 1260 m do dołu, środkową od 1000 do
1260 m f górną
od
960- 1000m:
Cechują się oneod-miennymi cechami litologicznymi. Seria dolna, o miąż
szości zredukowanej ponad 130 m, wykształcona jest
w postaCi piaskowców szarogłazowych na ogól
drobno-ziarnistych, zbitych. ·seria środkowa, o zredukowanej
miąższości ok. 180 m wykształcona jest jako kompleks
mulowcowo:.zlepieńcoWy. Górna; ó miąższości
zreduko-wanej 30 m, rozwinięta jest jako utwory
piaszczysto--miJJowcowe. Występowanie· ich pod dolnym permem
oraź litologia i masowo wYStępujący detrytus zwęglo
nej flory wskazują ogólnie na .· karbon.
W
podanym wyzej profilu nie ·stwierdzono poziomów·z fauną ani też oznaczalnej flory. Silny stopień
zdia-genezowania i uwęglenia substancji roślinnej wyklucza
zastosowanie analizy palynológicznej. W związku z
po-wyższym, przy braku danych paleOntologicznych okreś
lanie pozycji stratygraficznej skał poznanych w
pro-filu. Wichowa nastręcza . dtiżo trudności. Należy tu
wykorzystać analizę litologii omawianej serii i
zesta-wić ją z udokumentowanymi profilami. .
·Przy porównaniu ·profilu Wichowa z Ostrzeszowem
uderzają różnice w stopniu 'diagenezy i uziarnienia.
W Wichowie skały odznaczają 'się ·o wiele większym
stopniEmi zdiagenezowania. Szczątki organiczne wy-'
stępują głównie w postaci pyłu węglistego brudzącego skalę lub rzadziej j_ako silnie zwęglony detrytus.
W ·profilu Ostrźeszowa występują utwory o ziarnie
drobnym: iłowce, mułowce i .piaskowce najwyżej śred
nioziarniste. W jednym odcinku w mułowcach
stWier-dzono domieszkę żwiru kwarcowego. Większość skal
tu reprezentowanych to utwory grubopsamitowe, a
na-wet drobnopsefitowe. Występujący w mulowcach żwi
rek mógłby sugerować ana'logie z Ostrzeszowem. Biorąc
jednakże całość serii z Wichowa wydaje się nieprawdo-:
podobne, aby stanowiły one -odpowiedniki utworów
poznanych w Ostrzeszowie.
Silniejsza diageneza i grubopsamitowy charakter
mogą wskazywać na to, iż serie z Wichowa są starsze
od profilu Ostrzeszowa. Zarówno Wichów, Ostrzeszów,
ja·k i Sudety Wschodnie należą do strefy kulmowej
rozciągającej się na wschodnim· i północno-wschodnim
obrzeżeniu bloku kaledońskich ·Sudetów Zachodnich.
Możność paralelizacji utworów ·górnego dinantu i dolnegp silezu Ostrzeszowa z Sudetami WsChódnimi
skłania do porównań · również i ·w odniesieniu do
Wich owa.
W strefie śląsko-morawskiej poniżej . warstw
klet-lickich (które odpowiadać mają dolnym warstwom
w profilu Osti'zeszowa) występują warstwy
zawiszyc-kle i opawickie (9) .. Warstwy zawiszyckie to głównie
skały ilasto-mułoweowe z wkładkami piasokowców.
W tych utworach fauna występuje w dużych ilościach.
Jest to· :z:espól malżowo-goniatytowy z
charaktery-styczną Posidonia becheri B r o n n. Miąższość jego,
niedokładnie· poznana w okolicach . Głubczyc
prze-kracza 400. m. .
Warstwy opawickie ·uznane są za starsze. W
prze-ciwieństwie do poprzednio opisywanych cechują się
one rozW-ojem piąszczysto-zlepieńcowym. W ich skła
dzie petrograficznym stwierdza się występowanie
mniej odpornych na wietrzenie składników. Nie
za-wierają one .fauny, a ze szczątków organicznych
wy-stępuje tylko flora .. Zespól ten W}"kazuje znaczniejszą · diagenezę metamorfizmu. ·Należy tu -zaznaczyć, iż
opisiu'le cechy dotyczą strefy brzeżnej i ku centrum
:z:biornika osady przechoozą w fację ilasto-krzemion-·
kową (10). · ·
Jak wyżej powiedziano profil Wichowa odpowiadać.
może starszym utworom niż znane ż Ostrzesźowa.
Duży udział skal gruboziarnistych oraz brak
stwierdzo-nych wkładek z fauną zdaje się wskazywać· na para-·
lelizację tych utworów z warstwami opawic-kimi.
StWierdzenie w Ostrzeszowie, w ·stropie dinantu ·
mu-łowców ze żwirem kwarcoi.vym mogłoby sugerować .
ich korelację. Jednakże 1brak jakichkolwiek. ślladów
fauny oraz ich silniejsza diageneza pozwala uznać serie
z Wichowa za odpowiedniki warstw opawickich z oko-lic ·Głubcżyc. W takim ujęciu serie z Wichowa 'należy
uznać za dolnodinancką (turnej - niższy wizen). ·
Powyższe rozumowanie oparte jest w dużej mierze
na stwierdzeniu, iż podział na warstwy. kulmu śląsko
-morawskiego wiąże się z ruchami epejrogenicznymi
bloku . Sudetów Zachodnich. ·
FIROFIL RA W[CZA
W okolicach Rawicza poznano zaledwie 20 m profil
karbonu. Na głęb. 1586,3 m pod płasko leżącymi
utwo-rami czerwonego spągowca stwierdzono stromo
na-chylone (45.;... 50°) -warstwy karbonu.· Są to szare
mu-łowce, :z:e smugami piaszczystymi, silnie 2'lbite. Stopień
ich diagenezy jest niższy niż w Wichowie. Nie
stwier-dzono w nich fauńy, a flora ·występuje w postaci
nieoznaczsinego . detrytusu. Zaobserwowano jedną po-.
dus2'lkę sigilani i łodygi. Określenie . stratygrafii Ikar_:
bonu · w · Rawiczu· nastręcza podobne trudności jak
w . Wichowie. l?unktem wyjściowym jest porównanie
ich do Ostrzeszowa, jako że słabsza diageneza i brak
grubego materialu zdają się wykluczać paralelizację
tych utworów z Wichowem. Są one prawdopodobnie
od nich młodsze. Na podstawie porównania ich
z Ostrzeszowem prawdopodobnie odpowiadają one
utworom że stropowych partii zaliczonych do silezu.
. Należy tu zaznaczyć, iż przy analiŻie stratygraficznej
niemych . paleontologiCznie ąerii •bardzo pomocne będą
grace petrograficzne. Niestety serie te dotychczas nie
były· przedmiotem opracowań ·petrografów.
INNE PIROFil.iE
Poza tymi profilami w obszarże podloża monokliny
przedsudeckiej i wału pólnocnosudeckiego istnieją_
pro-me,
co do których można wysunąć przypuszczenie,.iż ·w nich również występują utwory karbonu.
Su-guestia . taka dotyczy profilu Wschowej · (7). W
naj-niższej jego części występują utwory o upadzie.
45- 65°; ponieważ upady w permie oraz w · całej
pokrywie wahają się kolo zera można przypuszczać,,
iż mamy dó-czynienia z przebarwionymi seriami ·
kar-bonu. Inaczej sprawa przedstawia się w otworze
Itlępinka. W podanym · przez J. Wyzykowakiego (6)
pują stromo stojące (50 - 60°) nieco zmetamorfizowane
argility, które przez tego autora określone zostały
jako "starsze podłoże". Obecnie po stwierdzeniu w·
pro-filu Wichowa dinantu wydaje się, .iż nawiercone
w Klępince serie określone przez J. Wyżykowskiego (6)
ogólnie jako "starsze podłoże" należy odnieść do
dol-nego karbonu.
ZBIORCZY PllOFIL KARBONU
Na podstawie przeanalizowanych wyżej profili spró-.
bujemy skonstruować zbiorczy prołil karbonu na
przedpolu Sudetów Zachodnich. . Większa część·.
po-znanych utworów należy do dinantu, a tylko częścio..:
wo do silezu. Karbon rozwinięty jest jako ·dużej:
miąższości utwory piaszczysto-ilaste. W :ujęciu, jakie
zaproponowałem (10) w odniesieniu do dolnego
kar-bonu można je nazwać kulmem, natomiast dla silezu
naiJ.eży użyć nazwy "bezpokladowe piaskowce i mułow
ce". Najstarsze zatem są utwory żwirkowo--piaszczyste
z W~chowa. Na podstawie analogii do obszaru śląsko-··
morawskiego odpowiadają one warstwom opa:Wi.ckim
- turnejowi i być może niższemu wizenowi.
Następnym z ·kolei poznanYm ogniwem są utwory
piaszczyste ze spągo\vych partii Ostrzeszowa. Repre-·
zentują one najwyższe rpoziomy piętra Goniatites sttia.:.
tus. Są one odpowiedni•kiem warstw kietlickich; Bra-.
kuje tu w obecnych profilach odpowiedników niższej
serii - warstw zawiszyckich. Ponad utworami . piasż
czystymi astrzeszowa leżą w tym profilu utwory
muloweowo-ilaste z wkładkami piaskowców, których·
udział stopniowo maleje ku górze profilu. Na
pod-stawie fauny goniatytowej (Goniatites ex gr .. gra1wsus)'
wiek tej serii akreślono jako najwyższy wizen, piętro
Goniatites granosus. Odpowiedniki . tych utworów w
strefie kulmu śląskomorawskiego znane są z okolic.
ToszJka (8). Na tym 'kończy się profil dinantu. Miąż
szość ich przekracza 830 m (500 m w OstTzeszowie
i ponad 330 m w Wichowie). Silez rozpoznany został
w Ostrzeszawie i Rawiczu.
W Ostrzeszawie silez stanowi ciąg dalszy sedymen-.
tacji dinantu. W profilu pionowym zaznaczają się
zróżnicowania na serie ilasto:..mulowcowe i
piaszczy-ste. W silezie obok utworów morskich spotyJ.s.ane są
utwory lądowe. Najwyższa wkładka morska występuje
w stropie profilu Ostrzeszowa. W profilu ·Rawicza
utwory silezu to mułowce.
Sprawa utworów karbońskich z otworu Leśna,
od-wierconego przeszlo 30 lat temu nie jest jasna.
P. Assman (l) opierając się na braku pokładów węgla
1 występowaniu Lepidodendron veltheimi zaliczył je
do dolnego karbonu. · ·
Stwierdzenie w Ostrzeszowie silezu rozwiniętego
jako bezpokładowe utwory piaszczyste ilaste· oraz
szeroki zasięg formy Lepidodendron veltheimi (di-·
nant-namur według W. Hartung, K. Patteis·kiego, 4) ·
nie wyklucza zaliczania utworów .poznanych w Leśnej
do silezu (dokładniej namuru dolnego). Utwory
na-muru dolnego kończą znany obecnie profil karbonu
w omawianym obszarze.
W tym miejscu należy dodać, że w NRD dotychczas
?.aliczane do dolnego permu utwory klastyczne i
wy-lewne częściowo zaliczone zostały do silezu (westfal
-stefan). W Polsce J. Milewicz część utworów,
dotych-czas zaliczanych do czerwonego spągowca na
pod-stawie opracowań mikroflorystycznych T. Góreckiej.
przenosi do wyższej części silezu (westfal B-C). Uwagi
powyższe dotyczą niecki pólnocnosudeckiej. W związku
z tym można .się spodziewać, iż i w obszarze
mono-kliny przedsudeckiej część czerwonego spągowca okaże
się . wysokim silezem.
'N:KTONIKA KARBONU
Z problemem tym ściśle wiążą się zagadnienia·
tektoni'ki. Opisane utwory z . Ostrzeszowa, Wichowa, .
Rawicza, Leśnej odznaczają :Się silną diagenezą i
znacz-nym nieraz zafaldowal).iem. Wychylenie tych warstw
ma różne wartości. W Ostrzeszawie wynosi ono
łO-30°, · Wichowie ma większą amplitudę 20- 70°
(średnio 45°) i w Rawiczu 45°.
Tak więc utwory turneju - namuru (dolnego?) są·
silnie zafaldowane, natomiast utwory górnego silezu
(westfal B-C - stefan) mają charakter "permski", tzn.
tworzą nie zaburzoną "płytę", · która związana jest z cyklem permsko-'IIlezozoicznym.
· ·Pas Wichów - Rawicz - Ostrzeszów stanowić ·może
przedłużenie strefy geosynkliny łysogórskiej, którą..
nazwałem strefą Wichów - Radoszyce .. ·
'zaobserwowane ciągłe przejście od dinantu do silezu ·
w Ostrzeszawie potwierdzają sugestie K.
Bojkowskle-go (2) o braku wyraźnie zaznaczającej się fazy sudec..::
kiej, nie .tylko na Górnym Sląsku, .lecz i bardziej· na.
północ. · · ·
Faldowanie osadów cyklu dinancko-dolnosiolezjańskie..:
go by~ może· nastąpiło w okresie fazy kruszcogórskiej.
Sugestia pow)rższa oparta jest na stwierdzeniu w · niec-·
ce pólnocnosudeckiej i jej części niemieckiej ·nie-·
zaburzonych utworów westfału wyższego. tworzącęgQ
ciągły płaszcz z utworarili pemm. · · ·. ·
w
związku _z tym usztywnienie podloźa monokliny. prze~udeckiej związane jest z ruchami w silezie ..Obszar ten, który miał dotychczas cechy geosynklina!-·
ne - mobilne riabiera od górnego silezu cech platfor-'
mowych, jakie panować będą na tym obszarze·w Ciągu;
permu i mezozoiku. Ruchy orogeniczne w tym o'Qszarze
zaznaczają ·się tylko w postaci słabych ruchów epeF
rogenicznych powodujących niejednakowe obniżanie
i strzaskanie us~okowe. ·
· Obok ruchów fałdowych utwory dinantu - doln.ego
silezu _podlegały silnym dyslokacjom nieciąglym. Spo<
wodowało to powstanie brekcji tektonicznych oraz
licznej sieci spękań wypełnionych dolomitem, kwarcem·
i pirytem. Trudno obecnie · jest ustalić kolejność wy-'
p·elnienia sŻczelin powyższymi· .minerałami. Można
j~ynie stwierdzić, iż występuje ich szereg generacji.
Niekiedy z siecią spękań, zwłaszcża
w
partiachstro-powych (Ostrzeszów, Wichów) widoczne jest wtórne
przebarwienie śmietaną hematytową.
LITERATURA
l. A s s m a n P. ....:. Tiefelbohrung Leschna bei Ro:..
· senberg und ih_re Bedeutung fiir die Stratigraphie
-die Oberschlesischen Trias. Jb. preuss. geol. L-A.
B. 50 f. 1927. Berlin 1930. · ·
2. B o j k o w ski K. - Problem fazy sudeckiej
w Zagłębiu Górnośląskim. Przegl. .geol., 1961, nr 4.
3. I> v o f ak J. - Rozwój facjalno-litologiczny
de-wonu i 'karbonu w Sudetach wschodnich i na
Morawach. Kwart. geol. 1959, t. 3, z. l.
4. Hartung W., Patteis'ky K. - Die Flora
der Goniatiten Zonen im Vise und Narnur des
-ostsudetischen karbons, IV Congr. l, ·avanocement
des etudes de stratigraphie et de geologie du
carbonifere. Pays Bas. 1960. .
5. K l a p d ń ski J. · - Trias na pólnoco-wschód od
walu przedsudecldego. Rocz. PTG, 1959, t. 28,'z. 4.
6. Wyż y k o w ski J. - Pólnocno-zachodni zasięg
krystaliniku bloku przedsudeckiego i możliwości
poszukiwania cechsztyńskich rud miedzi. Przegl.
geol., 1961, nr 4.
7. Z n o s k o J. - Obecny stan znajomości budowy
geologicznej głębokiego podloża pozakarpackiej
Polski. Kwart. geol. 1962, t. 6, z. 3.
8. Z e l i c h o w s k i A. M. - O kulmie z okolic
Toszka. Kwart. geol. 1962, t. 6, z. 2.
9. Z e l i c h o w s k.i A. M. - Profil ·kulmu z· okolic
Glubczyc (Sudety Wschodnie). Przegl. geol. 1962,
z. 4/5. .
lO. Z e l i c h o w ski A. M. - Problemy litologii
i sedymentacji dolnego karbonu w Polsce (bez Sudetów Zach.). Kwart. geol. (w druku).
Artykul wplynql do redakcji
SUMMARY
In the result of investigations carried on in the area of the Fore-Sudetic monocline, the Carboni-ferous deposits have been traced to occur under the Permo-Mesozole formations (Ostrzeszów, Rawicz and Wichów). On carnparison wirth the Silesian-Moravian Culm, and the faunistic data from Ostrzeszów, the deposits <>f the Tournaisian Lower-Visean, Upper Visean and Lower Namurian have been distinguished. On lithological
data
the deposits of profile at Wichów have been assigned to the Tournaisian - Lo-wer Visean. These are arenaceous-gravelly and are-naceous ones. The profile under study amounts 480 m after reduction of great dips, being approximately of 45° (from 20 to 70°), and the thickness is about 330 m. The deposits may be paralellized with the Opavice (= Benesov) beds from East Sudetes.The equivalents of the Zawiszyce beds (= Moravian slates) have not so far been traced. The \JiPper ones are arenaceous deposits from the !ower part of the Ostrzeszów profile, which · may correspond to the Kietlice beds (= Hradec greywackes). Their thickness amounts more than 300 m. They are overlain by clayey-arenaceous deposits from Ostrzeszów, conta-ining fauna of Goniatites ex gr. granosus P ort l., about 230 m in thickness, and end the profile of the Dinantian.
A transitlon into the Silesian, known from Ostrze-szów, is not marked by an unconformity. Here are unstratified sandstones and siltstones, partly of mari-ne, partly of continental origin. In the whole, they belong to -the Lower Namurian. At Ostrzeszów, their thickness amounts about 200 m. To the Silesian there belong probably also grey siltstones occurring at the bottom of the Lower Permian, at Rawicz. In the author's opinion, the profile of Leśnia, so far referred to ,the Lower Carboniferous, also belongs to the Silesian.
The deposits under discussion are folded. Magnitude of dip ranges · from 10 to 70° and at Ostrzeszów it amounts approximately 20°, whHe at Rawicz, and Wichów, about 45°. It should ·be stressed that the deposits have undergone a strong, discontinuous tectonics, a fact proved by the tectonical brecela and considerable cracking of the series. The folding is of post-Namurtan age. Here, the Sudetic phase bas not aweared·. A oonneotion of foldings in the area under study with the Góry Kruszcowe area, suggested in the paper, is based on the Westfalian age of the formations found in the German Demoeratle Republic and in the North Sudetic trough, so far referred to the Permian.
The area that at the D.inantian and Lower Silesian times bad been a geosyncline, was stiffened during the Upper Silesian time due to the orogenie move-ments and got platform-like features, as expressed in lithological development of the Permian and Mesozoic formations. It is also possible that a part of the lower members of the deposits, so far described as Rotliegendes, may represent the Upper Silesian there.
PE310ME
B HTOre pa60T, npOBO,l\HMhiX Ha nJIO~a}\H ITpe~ cy~eTCKOtł MOHOKJIHHaJIH, no~ nepMo-Me3030tłCKHMH nopo~aMH 6&InH BhmBneHhi nopo~hl Kap6oHa (OcTwe-wyB, PaBH'ł H BHXyB). Ha ocHoBaHHH <ł>aYHHCTH"łec KHX ~aHiu.xx H KoppensqHH c KyJihMOM CHne3cKo-. -MopaBCKOrO perHOHa 6hmH Bh~eneHhi OTJIOJKeHHS TypHe HHJKHero-BH3e, BepXHero BH3e H HHJKHero Hd-MIOpa.
J1CXO}\a H3 JIHTOJIOrH"łecKHX ~aHHhiX, K TypHe HHJK-Hhm-BH3e OTHeceH npo<ł>Hnh BHXosa. OH npe~cTaB
neH nec"łaHHCTO-rpaBHeBhiMH OTJIOJKeHHSMH. J13y"łeH
HaS "łaCTh npoqmns ~OCTHraeT 480 M; nocne
coKpa-~eHHs B CBS3H C KPYThiMH yrnaMH n~eHHS, B cpe~
HeM · 45° (OT 20 ~O 70°), MOiqHOCTh paBHSeTCS OKOJIO 330 M. 3TH OTJIOJKeHHJł napanneJIH3YIOTC$1 C onaBHq-KHMH CJIOHMH (= 6eHeWOBCKHMH) BOCTO"łHhiX Cy~eT.
3KBHBaneHTa 3aBHWHqKHX CJioeB (
=
MOpaBeqKHe CJiaHqhl) ~O CHX nop He BhiJIBJieHO. Bonee BhiCOKHMH CJIOHMH JłBJISIOTCJł nopo~hl HHJKHetł "łaCTH npoq>HJIH 0CTWemyB, KOTOphie MOryT COOTBeTCTBOBaTh KeTnHq-KHM cnoHM (= 6pa~eqKHe rpaysaKKH). J1x H3yqeHHas MOiqHOCTh ~OCTHraeT 300 M. Ha HHX 3aJieraiOT rnHHHC. -TO-nec"łaHHCThie OTJIOJKeHHS H3 0CTWeWOBa C <ł>aYHOtłGoniatites ex gr. granosus P ort l. MOiqHOCThiO oKono
230M, 3aBepwaro~e npo<ł>HJih ~HHaHTa.
B nepexo~e K CHne3HIO, Ha6nro~aro~eMYCS B npo-<ł>Hne 0CTWemyB, He OTMe"łaeTCJł HecornaCHJł. K CH-Jie3HIO OTHocsTcs HepaccnoeHHhxe nec"łaHHKH H ane-BPOJIHThi MOpCKOrO H KOHTHHeHTaJihHOrO npoHCXOJK-~eHHS. J1x MOiqHOCTh B npo<t>Hne OcTmewys ~ocTH raeT 200 lll. Cro~a cne~oBano 6&I OTHeCTH, BeposTHo, H cep&xe aneBponHThi, 3aneraro~e B no~omBe HHJK-Hetł nepMH B npo<ł>Hne PaBH"ł, a no MHeHHIO aBTopa TaKJKe H npo<t>Hnh Jlec&Ha, OTHeceHHhm nepBOHa"łan& HO K HHJKHeMy Kap60HY.
0UHCaHHhie nopO~hl CMSThl B CKJia~KH. Yrnhi na-~eHHS Kone6nroTCH B npe~enax 10 - 70°; B OcTwe-woBe OKOJIO 20°, PaBH"łe H BHXOBe .B cpe~eM 45°. KpoMe CMSTHH 9TH nopo~hl no~BeprJIHCh ~H3hiOHKTHB HhiM HapymeHHsM, O "łeM CBH~eTeJihCTBYeT TeKTOHH-"łeCKaS 6peK"łHS H CHJihHaS Tpe~OBaTOCTh 9TOtł cepHH. CKJia~"łaTOCTH npHDHChiBaeTca nocneHaMrop-cKHtł BoopacT. Cne~hi cy~eTCKOtł <ł>a3hi OTCYTCTByiOT. B&xpaJKeHHhlłł B pa60Te B3rns~ O CMSTHH ODHChiBae-MOro Kap60Ha B py~HoropCKYJO <ł>a3y OCHOBhiBaeTCH Ha TOM, "łTO B r,ll;P H Ha nno~~H CeBepo-cy~eTCKOtł MYJih,l\hi 6&m onpe}\eneH BecT<t>an&cKHtł BoopacT nopo,J\, OTHOCHMhiX ~O CHX nop K nepMH.
3TOT patłOH, xapaKTepH3yiO~C$1 B ~HHaHTe H paR-HeM CHJie3HH reOCHHKJIHHaJihHhiM pa3BHTpaR-HeM, B Bepx-HeM CHne3HH Bcne~CTBHe ropoo6pa3oBaTeJihHhiX ~BJ1-JKeHHtł 6hiJI KOHCOJIJ1~J1poBaH J1 npH06pen nnaT<ł>op MeHHhie "łepThi, OTpa3HBWJ1eCS B pa3BHTHH nepMH J1 Me3030S. B03MOJKHO, "łTO HH3hl nopo~, OTHOCHMhiX K KpaCHOMy JieJKHIO, npe~CTaBJISIOT BepxHHtł CHJie3J1tł.
JANKUTEK Uniwersytet warszawski
W SPRAWIE KILKU PROBLEMÓW STRATYGRAFII POLSKIEGO MALMU
W NR 5, 1963 R. "Przegląd Geologiczny" zamieściłartykuł Z. Dąbrowskiej (1), poświęcony sprawom podziału i terminologii stratygraficznej polskiego mal-mu. W artykule tym autorka przedstawia swój sto-sunek, w znacznej mierze krytyczny, do zaleceń Ko-lokwium Jurajskiego w Luksemburgu (2). Ponadto autorka polemizuje w przeważającej części swego
artykułu z poglądami, które wyraziłem w dwóch moich publikacjach sprzed kilku miesięcy (3, 4). Sldania mnie to do podjęcia dyskusji, pomimo przeświadcze nia, iż wyczerpujące omówienie problematyki polskiego malmu wymagaloby uprzedniego przedyskutowania
niektórych ogólnych zasad metodologii stratygrafii, na co nie pozwalają szczupłe ramy mojej odpowiedzi.
