Wpływ długości działek na ich dostępność z dróg i jego wykorzystanie do korekty dróg rolniczych

INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS Nr 1/II/2012, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 169–179

Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi

Stanisáaw Harasimowicz, Jarosáaw Janus, Barbara Ostrągowska

WPàYW DàUGOĝCI DZIAàEK

NA ICH DOSTĉPNOĝû Z DRÓG

I JEGO WYKORZYSTANIE

DO KOREKTY DRÓG ROLNICZYCH

____________

EFFECT OF LENGTH OF FARM PLOTS

ON THEIR ACCESSIBILITY FROM FARM ROADS

AND USING THIS EFFECT

WHILE CORRECTING FARM ROADS

Streszczenie

Praca dotyczy zasad okreĞlania sposobów dostĊpnoĞci do dziaáek z dróg. KoniecznoĞü zapewnienia dojazdu do kaĪdej dziaáki ogranicza moĪliwoĞci prze-biegu dróg do dwu przypadków. MiĊdzy sąsiednimi drogami moĪe wystĊpowaü jeden lub dwa rzĊdy dziaáek, co okreĞlane jest jako dostĊp jednostronny i obu-stronny. W pracy wykazano, Īe w przypadku dziaáek krótkich do okoáo 150 m , niezaleĪnie od ich powierzchni, powinien wystĊpowaü dostĊp jednostronny. W ukáadach dziaáek o dáugoĞciach wiĊkszych, drogi naleĪy tak projektowaü, aby za-pewniaáy do nich obustronny dostĊp. Przedstawione zasady mogą byü przydatne przy korektach sieci drogowej bez zmiany rozáogów dziaáek.

Sáowa kluczowe: rozáóg dziaáek, koszty uprawowe

Summary

This paper refers to the principles of determining the methods of accessing farm plots from farm roads. It is a must to ensure access to each farm plot, and, therefore, there are exclusively two options when planning access roads to plots. Between two neighbouring farm roads, one or two rows of plots can be situated; this situation is described as a one sided or two-sided access. In the paper, it was

proved that in the case of short plots of up to ca. 150 m of length, regardless of the plot area, a one-sided access should be planned. As for farm land with arrange-ments comprising longer plots, when planning access roads, a two-sided access to them should be planned. The access planning principles as described in the paper are recommended for the application when correcting farm road networks without any change in the spatial arrangement of plots.

Key words: spatial arrangement of plots and crop production costs

WPROWADZENE

Ksztaátowanie wiejskich ukáadów gruntowych powinno byü oparte w gáównej mierze na analizie kosztów uprawowych, poniewaĪ daje to moĪli-woĞü ich minimalizacji [Urban M. 1970, Stelmach M. 1975, Harasimowicz S. 2002]. Przedstawiane rozwaĪania dotyczą zasad dostosowywania sieci dróg do istniejących ukáadów dziaáek na podstawie analizy wykresów zmiennoĞci kosz-tów uprawowych powodowanych zmianami powierzchni i dáugoĞci pól. Rozpa-trywane wykresy odnoszą siĊ do procesów uprawowych zakáadających zmiano-wanie z przewagą zbóĪ, plonozmiano-wanie wynoszące okoáo 5 tǜha-1_{, stosowanie} ciągników Ğredniej mocy oraz dojazdy do dziaáek po drogach gruntowych [Porta P. 1983]. UwzglĊdniono równieĪ poprawki związane z dojazdem do kompleksu dziaáek oraz korekty transportu po dziaáce dotyczące skokowego przyrostu tego transportu [Harasimowicz S., Ostrągowska B. 1996, Harasimowicz S. 2002]. Parametry sáuĪące do sporządzenia wykresów zostaáy przedstawione w pracy i dotyczą jednego wybranego sposobu produkcji. Parametry te pochodzą z opra-cowaĔ szwajcarskich i zostaáy szerzej omówione w odrĊbnej publikacji [Hara-simowicz S., Ostrągowska B.1996, Hara[Hara-simowicz S. 2002]

Celem pracy jest okreĞlenie najkorzystniejszego przebiegu dróg transportu rolnego dla istniejących ukáadów dziaáek gruntowych. PodjĊty problem korekty sieci drogowej bez istotnych zmian ukáadu dziaáek ma mniejsze znaczenie dla projektowania czy przebudowy struktury podziaáów gruntowych, poniewaĪ w tego typu opracowaniach ulega zmianie przede wszystkim ukáad dziaáek. Przedstawiane rozwaĪania mogą byü przydatne przy korektach sieci drogowej w ramach istniejących podziaáów na dziaáki gruntowe stanowiąc równieĪ istotne dopeánienie teorii ksztaátowania ukáadów gruntowych.

GRAFICZNE UJĉCIE WPàYWU DàUGOĝCI DZIAàEK NA ICH DOSTĉPNOĝû Z DRÓG

Ustalenie dáugoĞci i powierzchni dziaáki okreĞla w zasadzie w peáni jej uksztaátowanie oraz gáówne cechy ukáadu gruntowego utworzonego z takich dziaáek. Ukáad gruntowy záoĪony z dziaáek o okreĞlonej dáugoĞci i powierzchni moĪe byü uzupeániony siecią dróg zapewniającą dojazd do kaĪdej dziaáki

jedy-nie na dwa sposoby. MiĊdzy sąsiednimi drogami moĪe wystĊpowaü jeden lub dwa rzĊdy dziaáek, co pokazuje rysunek 1 (prawa strona). Wybór sposobu do-stĊpu z dróg do dziaáek powinien uwzglĊdniaü koszty uprawowe i zapewniaü ich minimalizacjĊ.

WystĊpują zasadnicze róĪnice w doborze dostĊpu z dróg do dziaáek dla okreĞlonej odlegáoĞci miĊdzy drogami i zaáoĪonej dáugoĞci dziaáek. W przypad-ku zaáoĪonej odlegáoĞci miĊdzy drogami dobór sposobu dostĊpu do dziaáek o okreĞlonym obszarze poáączony jest z ustaleniem ich dáugoĞci. OkreĞlane są zatem parametry rozáogu dziaáki bez zmian ukáadu dróg. Odwrotna sytuacja ma miejsce przy doborze parametrów ukáadu drogowego (sposobu dostĊpnoĞci do dziaáek) dla okreĞlonego rozáogu dziaáek, czyli dla ich dáugoĞci i powierzchni. Dobór taki moĪe siĊ wiązaü z likwidacją lub projektem nowych dróg w ramach istniejącego podziaáu gruntowego.

l b _p p l/2 2b l b p p l b

Rysunek. 1. PrzejĞcie z obustronnego dostĊpu z dróg na dostĊp jednostronny Figure 1. Change in access from farm roads to plots from two-sided to one-sided access

Wpáyw ukáadu gruntowego na ponoszone koszty uprawowe dla jedno-stronnego i obujedno-stronnego dostĊpu do dziaáek (lewa strona rys. 1) przedstawia rysunek 2. Wykresy przedstawione na tym rysunku odnoszą siĊ do zmianowania z przewagą zbóĪ i plonowania zbóĪ na poziomie 5 tǜha-1_.

NiezaleĪnie od powierzchni dziaáek przy maáych ich dáugoĞciach (do okoáo 180 m),koszty rozáogu ponoszone przy jednostronnym dostĊpie do dziaáek są mniejsze niĪ przy dostĊpie obustronnym. DostĊp jednostronny jest korzystniej-szy dla dziaáek o niewielkich dáugoĞciach, poniewaĪ zwiĊksza odstĊp miĊdzy sąsiednimi drogami i przyczynia siĊ do zmniejszenia nadmiernego zagĊszczenia dróg.

Rysunek 2. Wpáyw dáugoĞci i powierzchni dziaáki oraz jej dostĊpnoĞci z dróg

na koszty uprawowe zaleĪne od rozáogu

Figure 2. Effect of plot length, plot area, and plot accessibility from farm roads

Zmiana sposobu dostĊpnoĞci z dróg dla bardzo maáych dziaáek, nie prze-kraczających 20 arów, nastĊpuje dopiero przy stosunkowo duĪych ich dáugo-Ğciach i znacznym wydáuĪeniu, co sprawia, Īe ponoszone koszty są wysokie. Koszty te są przewaĪnie znacznie wiĊksze od minimalnych moĪliwych do uzy-skania przy mniejszych dáugoĞciach (niezaleĪnie od sposobu dostĊpu do dzia-áek), dlatego dziaáki o takich parametrach rozáogu rzadko spotykane są w prak-tyce.

Przedstawiony problem moĪna zilustrowaü na przykáadzie dziaáek o po-wierzchni 10 arów. PrzejĞcie z dostĊpu jednostronnego na obustronny dla dzia-áek 10 arowych powinno nastąpiü dopiero przy ich dáugoĞci wiĊkszej od okoáo 200 m i wiąĪe siĊ z ponoszeniem kosztów rozáogu w wysokoĞci 16 jedn. zboĪ.ǜha-1 _{(rys. 2). Bardziej celowym jest jednak zmniejszenie dáugoĞci dziaáki} do okoáo 100 m, co umoĪliwia obniĪenie kosztów uprawowych do poziomu okoáo 12 jedn. zboĪ.ǜha-1 _{, niezaleĪnie od sposobu dostĊpnoĞci z dróg.} Przedsta-wiony na rysunku 1 problem zmiany dostĊpnoĞci maáych dziaáek z jednostron-nego na obustronny ma gáównie znaczenie teoretyczne i rzadko bĊdzie pojawiaá siĊ w praktyce, ze wzglĊdu na sporadyczne wystĊpowanie dziaáek o maáych powierzchniach i wymaganych dáugoĞciach.

Dla dziaáek dáuĪszych (od okoáo 150 do 200 m), koszty uprawowe pono-szone przy jednostronnym dostĊpie do dziaáek są wyraĨnie wyĪsze od ponoszo-nych przy dostĊpie obustronnym. RóĪnica ta zwiĊksza siĊ wraz z powiĊkszaniem dáugoĞci dziaáki (rys. 2), choü ksztaátuje siĊ ona na zbliĪonym poziomie przy zmianach powierzchni dziaáek. Na dziaáce o powierzchni 1,5 ha i dáugoĞci 300 m, przy obustronnym dostĊpie z dróg, koszty rozáogu wynoszą okoáo 4 jedn. zboĪ./ha-1_{. PrzejĞcie na dostĊp jednostronny powoduje dwukrotne} zwiĊk-szenie nakáadów na transport rolniczy, powodowane zwiĊkzwiĊk-szeniem dáugoĞci przejazdów po dziaáce i mimo zmniejszenia kosztów dotyczących dróg, koszty rozáogu wzrastają o nieco ponad 1 jedn. zboĪ.ǜha-1, czyli o 25% (rys. 2). Rozpa-trywany przyrost kosztów rozáogu nie zmienia siĊ istotnie przy zmianach po-wierzchni dziaáek ujĊtych na rysunku 2. ZwiĊksza siĊ on jednak okoáo dwa razy, gdy dáugoĞü dziaáki wzrasta do 500 m. Wysokie koszty uprawowe wystĊpujące przy jednostronnym dostĊpie do dziaáek i duĪych ich dáugoĞciach pojawiają siĊ w praktyce doĞü rzadko, poniewaĪ tak uksztaátowane dziaáki mają zwykle dostĊp obustronny pozwalający zmniejszyü koszt transportu rolnego.

Zmiany sposobu dostĊpnoĞci do dziaáek z obustronnego na jednostronny pozwalające uzyskaü niĪsze koszty uprawowe okreĞlają na rysunku 2 przeciĊcia wykresów kosztów rozáogu dla okreĞlonej powierzchni dziaáek. DáugoĞci dziaáek odpowiadające tym przeciĊciom są prawie identyczne dla rozpatrywanych na rysunku 2 powierzchni dziaáek. DáugoĞci te ujmuje na wymienionym rysunku pogrubiona linia kropkowana. Przebieg tej linii wyraĨnie wskazuje, Īe graniczna dáugoĞü dziaáek okreĞlająca celowoĞü zmiany dostĊpu z dróg nie zaleĪy od jej powierzchni i dla rozpatrywanego na rysunku 2 sposobu produkcji (zmianowa-nie z przewagą zbóĪ) wynosi okoáo 180 m.

RÓWNANIA OKREĝLAJĄCE PARAMETRY ROZàOGU DZIAàEK SKàANIAJĄCE DO ZMIANY DOSTĉPNOĝCI Z DRÓG

Koszty uprawowe zaleĪne od rozáogu dziaáki w sposób ogólny opisuje na-stĊpujący wzór, w którym rodzaj dostĊpu z dróg do dziaáek ujmują odpowiednie wspóáczynniki [Harasimowicz S., Ostrągowska B. 1996]:

p

l

R

b

z

z

K

2

1

+

+

=

- dla dostĊpu obustronnego (modl3, M3):

l, b, p – dáugoĞü, szerokoĞü i powierzchnia dziaáki prostokątnej, zl,M3 – straty na dáugoĞci (0,61 jedn. zobĪ.ǜhm-1),

zbd,M3 – straty na szerokoĞci pola obejmujące straty przy granicy (zb,M3, 4,20 jedn. zboĪ.ǜha-1_{) i koszty związane z drogami (z}

d,M3, 1,92 jedn. zboĪ.ǜha-1_),

RM3 – koszty transportu po polu (0,53 jedn. zboĪ.ǜha-1ǜhm-1). - dla dostĊpu jednostronnego (modl4, M4):

l – podwójna dáugoĞü dziaáki równa odlegáoĞci miĊdzy drogami,

p – podwójna powierzchnia dziaáki,

b – szerokoĞü dziaáki,

zl,M4 – straty na dáugoĞci (0,63 jedn. zboĪ.ǜhm-1),

zbd,M4– straty na szerokoĞci pola obejmujące straty przy granicy (zb,M3, 8,40 jedn. zboĪ.ǜha-1_{) i koszty związane z drogami (z}

d,M3, 1,92 jedn. zboĪ.ǜha-1_),

RM4 – koszty transportu po polu (0,60 jedn. zboĪ.ǜha-1ǜhm-1ǜ).

Podane wspóáczynniki odnoszą siĊ do zmianowania z przewagą zbóĪ, plo-nowania w wysokoĞci 5 tǜha-1_{, mechanizacji procesów uprawy przy pomocy} ciągników Ğredniej mocy oraz dojazdu do dziaáek po drogach gruntowych.

RóĪnice kosztów uprawowych (odnoszonych do jednostki powierzchni) ponoszonych na dziaákach o odmiennym sposobie dostĊpu z dróg (DKr) moĪna okreĞliü, zachowując przyjĊte oznaczenia, za pomocą wzoru (1) w nastĊpujący sposób: p p l R p l z l z p p l R p l z l z p DK p M obustr dost p l K p M jednostr dost p l K p DK M M bd M l M M bd M l r r r r 3 3 , 3 , 4 4 , 4 , ₂ 1 2 2 2 2 1 2 2 2 ) 3 . . , , ( 2 ) 4 . . , 2 , 2 ( + + − + + = − = (2)

MiĊdzy wystĊpującymi we wzorze (2) parametrami wystĊpują nastĊpujące, oczywiste powiązania: 1 4 , 3 , 1 4 , 3 , 4 , 4 , 4 , 3 , 3 , 3 , . . 40 , 8 2 . . 92 , 1 − − ⋅ = = ⋅ = = = + = + = hm zboĪ jedn z z hm zboĪ jedn c z z z z z z z z M b M b d M d M d M d M b M bd M d M b M bd

UwzglĊdniając te powiązania moĪna róĪnicĊ kosztów uprawowych zwią-zaną ze zmianą dostĊpnoĞci do dróg zapisaü nastĊpująco:

) 2 1 ( 2 1 ) ( _{l,M4 l,M3} c_d l R_M4 R_M3 l z z p l p DKr − + + − = (3)

Graniczną dáugoĞü dziaáki (lg) dla zmiany dostĊpnoĞci z dróg okreĞliü moĪna na podstawie ostatniego równania, zakáadając zerową róĪnicĊ kosztów uprawowych, czyli równoĞü tych kosztów dla obu sposobów dostĊpnoĞci z dróg.

)] 2 1 ( ) [( 2 _{l,M4 l,M3 M4 M3} d g R R p z z c l − + − = (4)

Zmiany dostĊpnoĞci do dziaáek i towarzyszące temu zmniejszenie kosztów uprawowych áatwiej przedstawiü ograniczając siĊ do rozpatrywania zjawisk zachodzących w granicach dziaáek, przez pominiĊcie dojazdów z siedlisk. Przy-jĊcie takiego, powszechnie stosowanego, uproszczenia umoĪliwia pominiĊcie poprawek związanych z transportem po polu. DziĊki temu straty na dáugoĞci dziaáki oraz wspóáczynniki opisujące koszty transportu są równe przy rozpatry-waniu obu sposobów dostĊpu do dziaáki.

1 1 3 4 1 3 , 4 , . . 60 , 0 . . 63 , 0 − − − ⋅ ⋅ = = ⋅ = = hm ha zboĪ jedn R R hm zboĪ jedn z z M M M l M l

Przyjmując podane uproszczenia moĪna róĪnicĊ kosztów uprawowych na dziaákach, o okreĞlonej dáugoĞci (l), związaną ze zmianami dostĊpnoĞci z dróg przedstawiü nastĊpująco: l c l R p DKr _{M d} 1 2 2 4 ₋ = (5)

RóĪnice w kosztach rozáogu dla dostĊpu jednostronnego i obustronnego, przy przyjĊtych uproszczeniach, wynikają jedynie z porównania kosztów doty-czących dróg i kosztów związanych z transportem. Pozostaáe rozpatrywane

koszty związane z granicami dziaáki są identyczne dla obu sposobów dostĊpno-Ğci z dróg, poniewaĪ rozáóg dziaáek nie ulega zmianie (te same dáugodostĊpno-Ğci i szero-koĞci dziaáek, rysunek 1). PrzejĞcie na obustronny dostĊp z dróg, polegający na wprowadzeniu dodatkowej drogi miĊdzy dziaákami, powoduje (w odniesieniu do pojedynczej dziaáki) zmniejszenie kosztów transportu o poáowĊ (0,5ǜRM4ǜlǜp) oraz zwiĊkszenie kosztów dotyczących dróg (0,5ǜcdǜ(p/l)). Po przeliczeniu na jednostkĊ powierzchni, pokazanych zmian kosztów uprawowych, uzyskamy skáadniki wzoru (5), którym moĪemy przypisaü podaną interpretacjĊ.

Omawiane zmiany kosztów uprawowych zgodnie z uproszczonym wzo-rem (5) nie zaleĪą od powierzchni dziaáki. Jest to zrozumiaáe, poniewaĪ przy okreĞlonej dáugoĞci dziaáek zmiany ich powierzchni zwiĊkszają jedynie zagĊsz-czenie granic (przez zmiany szerokoĞci), bez wpáywu na ukáad drogowy. Skut-kiem tego przeliczone na jednostkĊ powierzchni koszty związane z drogami i transportem nie zmieniają siĊ. ZwiĊkszają siĊ natomiast caákowite koszty upra-wowe przy zmianach powierzchni dziaáek na skutek przyrostu kosztów związa-nych z ich granicami. Efektem tego przyrostu są odpowiednie przesuniĊcia wy-kresów dla róĪnych powierzchni dziaáek przy podobnych róĪnicach w kosztach rozáogu miĊdzy ukáadem dziaáek z dostĊpem jednostronnym i obustronnym.

Graniczna dáugoĞü dziaáki okreĞlająca przejĞcie na obustronny dostĊp z dróg odpowiada zerowej róĪnicy kosztów rozáogu dla obu sposobów dostĊpno-Ğci do dziaáek. DáugoĞü tĊ w warunkach przyjĊtych uproszczeĔ okreĞla wzór:

4 M d

R

c

l

=

Parametr opisujący w podanym wzorze koszty transportu, w przypadku pominiĊcia poprawek dotyczących dojazdu do dziaáek, równy jest poáowie jed-nostkowych kosztów transportu po polu (q):

1 1

.

.

60

,

0

2

1

⋅

=

=

q

jedn

zboĪ

ha

hm

R

Gdy siedliska poáoĪone są wewnątrz kompleksu dziaáek [Harasimowicz 2002] parametr ten jest wiĊkszy o koszt jednostkowego transportu po drogach (j). 1 1

.

.

00

,

1

40

,

0

60

,

0

2

1

₊

₌

₊

₌

_⋅

_⋅

=

q

j

jedn

zboĪ

ha

hm

R

W warunkach przyjĊtych uproszczeĔ graniczne dáugoĞci dziaáek, powyĪej których korzystniejsze jest przejĞcie na jednostronny dostĊp do dróg nie zaleĪą od rozáogu dziaáek w tym takĪe od ich wielkoĞci i są staáe. DáugoĞü ta jest okre-Ğlona jedynie przez dwa parametry opisujące koszty dotyczący dróg (cd) i

trans-port po dziaáce (Rm). Dla przyjĊtego na rysunku 2 sposobu produkcji zakáadają-cego przewagĊ zbóĪ w zmianowaniu graniczna dáugoĞü dziaáki dla zmiany spo-sobu dostĊpu z dróg,wynosi 176 m. Gdy rozpatrujemy siedliska poáoĪone w kompleksie dziaáek (róĪne trasy dojazdowe do obu koĔców pola dostĊpnych z dróg) to rozpatrywana graniczna dáugoĞü dziaáki równa jest 138 m.

W tabeli 1 podano graniczne dáugoĞci dziaáek okreĞlające zmiany sposobu dostĊpnoĞci z dróg uwzglĊdniające poprawki związane z transportem oraz obli-czone wzorami uproszczonymi dla siedlisk poáoĪonych na zewnątrz i wewnątrz kompleksu dziaáek. NajwiĊkszą rozpatrywaną graniczną dáugoĞü dziaáki (wyno-szącą 179 m) uzyskano w przypadku pominiĊcia poprawek związanych z trans-portem. DziĊki przyjĊtemu uproszczeniu dáugoĞü ta nie zmienia siĊ przy zmianie powierzchni dziaáek. UwzglĊdnienie dojazdów do dziaáki powoduje niewielkie zmniejszenie rozpatrywanej dáugoĞci dziaáki (do okoáo 169 m) oraz jej nie-znaczne zróĪnicowanie pod wpáywem obszaru dziaáki (do 1%). WystĊpujące niewielkie róĪnice moĪna uznaü za nieistotne, co potwierdza celowoĞü stosowa-nia przyjĊtych uproszczeĔ. W przypadku siedlisk poáoĪonych wewnątrz kom-pleksu dziaáek zwiĊkszają siĊ koszty transportu związane z rozáogiem dziaáek [Harasimowicz S. 2002], a tym samym oszczĊdnoĞci w transporcie, wynikające ze zmiany dostĊpnoĞci do dziaáek z dróg, są wiĊksze. Efektem tego jest nieco mniejsza dáugoĞü dziaáek (wynosząca 138 m), która powinna skáaniaü do zmiany dostĊpnoĞci z dróg w obszarach leĪących w pobliĪu strefy zabudowy.

Tabela 1. DáugoĞci dziaáek okreĞlające zmianĊ sposobu dostĊpnoĞci z dróg

(przejĞcie na dostĊp jednostronny) dla danej powierzchni dziaáki (dostosowanie ukáadu drogowego do podziaáu na dziaáki)

Table 1. Plot lengths to determine changes in methods of making them accessible from

farm roads (changing the accessibility from two-sided to one-sided access) for a specific plot area (adjusting road network to plot distribution system)

DáugoĞci dziaáek okreĞlające zmianĊ sposobu dostĊpnoĞci z dróg [hm] Powierzchnia dziaáki [ha] z uwzglĊdnieniem poprawek związanych z transportem z pominiĊciem poprawek związanych z transportem siedliska wewnątrz kompleksu 0,05 168,28 178,89 138,00 0,10 168,78 178,89 138,00 0,25 169,08 178,89 138,00 0,50 169,18 178,89 138,00 1,50 169,25 178,89 138,00 5,00 169,57 178,89 138,00 10,00 169,28 178,89 138,00

WNIOSKI

Przedstawione zasady doboru dostĊpnoĞci z dróg do dziaáek powinny byü brane pod uwagĊ przy dokonywaniu korekt sieci drogowej nie poáączonej ze zmianą rozáogów dziaáek. W ukáadach dziaáek o dáugoĞciach wiĊkszych od dáu-goĞci granicznej okreĞlającej celowoĞü zmiany dostĊpnoĞci z dróg (wynoszącej okoáo 140 do 180 m) drogi naleĪy tak projektowaü, by zapewniaáy obustronny dostĊp do dziaáek (jeden rząd dziaáek miĊdzy drogami). Gdy dziaáki są krótsze od dáugoĞci granicznej to sąsiednie drogi powinny obejmowaü dwa rzĊdy dzia-áek (dostĊpnoĞü jednostronna). Przedstawiona zasada powinna byü stosowana niezaleĪnie od powierzchni dziaáek, przy czym nie zapewnia ona uzyskania naj-niĪszych kosztów uprawowych, gdy istnieje moĪliwoĞü zmiany ksztaátu dziaáek nawet w warunkach zachowania ich powierzchni. MoĪna wykazaü [Dacko A. i inni 2012], Īe w przypadku doboru dostĊpnoĞci do dziaáek dla okreĞlonej odle-gáoĞci miĊdzy drogami (przypadek „odwrotny” od rozpatrywanego),dobór ten warunkowany jest jedynie wydáuĪeniem dziaáek, a nie ich dáugoĞcią. Po prze-kroczeniu wydáuĪenia granicznego (wynoszącego 1:15 do 1:17) powinno siĊ przechodziü z obustronnej dostĊpnoĞci z dróg do dziaáek na dostĊp jednostronny, by obniĪyü straty związane z granicami dziaáek.

Przedstawiane rozwaĪania mogą byü przydatne przy korektach sieci dro-gowej, w ramach istniejących podziaáów na dziaáki gruntowe, stanowiąc równieĪ istotne dopeánienie teorii ksztaátowania ukáadów gruntowych.

BIBLIOGRAFIA

Dacko A., Harasimowicz S., Janus J Wpáyw odlegáoĞci miĊdzy drogami na sposób dostĊpnoĞci do

gruntów jako istotna przesáanka dla formowania ukáadu dziaáek rolnych. Stowarzyszenie

Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, Roczniki Naukowe, t. XIII, z. 8 (w druku). Harasimowicz S. Ocena i organizacja terytorium gospodarstwa rolnego. Wydawnictwo Akademii

Rolniczej, Kraków, 2002, 239 ss.

Harasimowicz S., Ostrągowska B. Optymalizacja ksztaátu pola. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 1, Warszawa 1996, s. 47-58.

Porta P. Anlage und Dimensionierung von Güterwegnetzen in traktorbefahrbarem Gelände unter

spezieller Berücksichtigung der schweizerischen Verhältnisse. Diss. ETHZ, nr 7398. Zürich

1983.

Stelmach M. Metoda ksztaátowania optymalnych ukáadów dróg i dziaáek na obszarach

przezna-czonych dla gospodarstw indywidualnych. Praca hab. Akademia Rolnicza we Wrocáawiu,

1975, 125 ss.

Urban M. WskaĨniki oceny w procach urządzeniowych. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 4, Warszawa 1970, s. 32-45.

Prof. dr hab. inĪ. Stanisáaw Harasimowicz, Uniwersytet Rolniczy, Katedra ZastosowaĔ Matematyki 30-149 Kraków, ul. Balicka 253C tel. 12 6624525; rmharasi@cyf-kr.edu.pl Dr inĪ. Jarosáaw Janus Uniwersytet Rolniczy, Katedra Geodezyjnego Urządzania Terenów Wiejskich 30-149 Kraków, ul. Balicka 253A tel. 12 6624554 Dr inĪ. Barbara Ostrągowska Uniwersytet Rolniczy, Katedra Gospodarki Przestrzennej i Architektury Krajobrazu 30-149 Kraków, ul. Balicka 253C tel. 12 6624543