Ginter Dzierżon
Privilegium fidei w kanonicznym
prawie małżeńskim
Ius Matrimoniale 10 (16), 85-118
Ius M atrimoniale 10 (16) 2005
Ks. Ginter Dzierżon
Privilegium fidei w kanonicznym prawie małżeńskim
Z z a m y s łu S tw ó rc y m a łż e ń s tw o j e s t z w ią z k ie m n ie ro z e r w a ln y m ( R d z 1, 2 8 ) 1. O d z w ie rc ie d le n ie te j p ra w d y z n a jd u je m y m .in . w o b o w ią z u ją c y m u s ta w o d a w s tw ie . A lb o w ie m w k a n . 1056 K P K P ra w o d a w c a stw ie rd z ił, iż is to tn y m i p r z y m io ta m i m a łż e ń s tw a są je d n o ś ć o r a z n i e r o z e rw a ln o ś ć N a le ż y p o n a d t o d o d a ć , iż w m yśl k a n . 1141 K P K , w a ż n ie z a w a rty o r a z d o p e łn io n y z w ią z e k m a łż e ń s k i p o m ię d z y o c h rz c z o n y m i n ie m o ż e z o s ta ć ro z w ią z a n y ż a d n ą lu d z k ą w ła d z ą i z ż a d n e j p rzyczyny, o p r ó c z śm ie rc i. O z n a c z a to z a te m , iż m a łż e ń s tw o o t a k o k r e ś lo n y c h p a r a m e tr a c h , c h a r a k te r y z u je się a b s o lu tn ą n ie ro z e r w a ln o ś c ią .
Z d ru g ie j s tro n y n a le ż y j e d n a k za u w aż y ć, iż f u n k c jo n u ją c e w o b o w ią z u ją c y m p ra w o d a w s tw ie in s ty tu c je w p e w n y c h o k o lic z n o ś c ia c h p o z w a la ją n a r o z w ią z a n ie w ę z ła m a łż e ń s k ie g o . I s tn ie je b o w ie m w ię k s z e d o b r o , ja k im j e s t m .in . d o b r o w ia ry , k tó r e p o z w a la m u n a p o d ję c ie t a k iej decy zji. Z b a w ie n ia c z ło w ie k a j e s t p r z e c ie ż n ajw y ż sz y m p r a w e m p o r z ą d k u k a n o n ic z n e g o (k a n . 1 7 5 2 K P K )2.
R e g u la c je z a w a r te w K o d e k s ie J a n a P a w ła I I z 1983 r. z e z w a la ją n a r o z w ią z a n ie m a łż e ń s tw a p o m ię d z y n a w ró c o n y m i p o lig a m is ta m i (k a n . 1148 ((1 -3 K P K ), r o z w ią z a n ie w ę z ła m a łż e ń s k ie g o w p r z y p a d k u u w ię z ie n ia o r a z p r z e ś la d o w a ń (k a n . 1149 K P K ), a ta k ż e n a ro z w ią z a n ie m a łż e ń s tw a n a s k u te k p rz y w ile ju p a w io w e g o ( k a n n . 1143 -1 1 4 7 K P K ).
C o w ię c e j, K o n g re g a c ja D o k tr y n y W ia ry w d n iu 30 .0 4 .2 0 0 1 r. w y d a ła k o le jn y d o k u m e n t n o sz ą c y ty tu ł N o r m a e d e c o n fic ie n d o p r o c e s s u p r o
s o lu tio n e v in c u l i m a tr im o n i a li s in fa v o r e m f i d e i . P rz e p is y z a w a r te w tej 1 Wykład wygłoszony podczas Ogólnopolskiego Zjazdu Oficjałów oraz Pracowników Są dów Kościelnych, odbytego w Warszawie w dniu 6.05.2004 r.
2 Zob. E. Napolitano, Le soluzioni matrimoniali in favorem fidei, Nolae 1998, s. 37; U. Na- varrete, Favor fidei et salus animarum, Ius 27 (1980), s. 504. Autor ten stwierdził: „La (salus animarum) costituisce il fine a cui tende tutto l’ordinamento della Chiesa e dunque anche la disciplina sullo scioglimento del vincolo matrimoniale”.
u s ta w ie u m o ż liw ia ją p o d ję c ie ta k ie g o ro z s trz y g n ię c ia w p r z y p a d k a c h n ie u ję ty c h w p r z e p is a c h k o d e k s o w y c h 3.
W w y k ła d z ie ty m m e c h a n iz m y f u n k c jo n o w a n ia w s p o m n ia n y c h i n sty tu c ji s ta n ą się p r z e d m io te m n a s z e j sz c z e g ó ln e j u w ag i. W y d a je się je d n a k , iż in te g r a ln e u ję c ie te j p r o b le m a ty k i b y ło b y n ie m o ż liw e b e z u w z g lę d n ie n ia k o n te k s tu h is to ry c z n e g o , u k a z u ją c e g o ro z w ó j d o k try n y w te j d z ie d z in ie . D la te g o te ż w n in ie js z y m r e f e r a c ie s k u p im y n a jp ie r w sw ą u w a g ę n a a s p e k c ie h is to ry c z n y m te g o z a g a d n ie n ia , p o cz y m zaś p o d d a m y sz c z e g ó ło w e j in te r p r e ta c ji p rz e p is y f u n k c jo n u ją c e w o b o w ią z u ją c y m u s ta w o d a w s tw ie W re s z c ie n a z a k o ń c z e n ie z a s ta n o w im y się z je d n e j s tro n y n a f u n d a m e n te m te o lo g ic z n o p r a w n y m w ła d z y K o ś c io ła w te j m a te r ii, z d ru g ie j z a ś s k o n c e n tr u je m y sw ą u w a g ę n a k w e s tia c h te o re ty c z n o p ra w n y c h , z w ią z a n y c h z n a t u r ą n ie ro z e rw a ln o ś c i w ę z ła m a łż e ń s k ie g o .
1. R ozw ój h is to ry c z n y in s ty tu c ji p rz y w ile jó w n a korzyÊ ç w ia ry W a n a liz ie p r o b le m a ty k i d o ty c z ą c e j r o z w o ju h is to r y c z n e g o in s ty tu c ji p rz y w ile jó w w ia r y n a l e ż a ło b y w y ró ż n ić d w a o k r e s y , tz n . c z as p ie r w s z e g o ty s ią c le c ia , w k tó r y m O jc o w ie K o ś c io ła o r a z w c z e s n o c h r z e ś c ija ń s k ie s y n o d y n a w ią z u ją c d o te k s tó w b ib lijn y c h w y p r a c o w a ły p o d w a lin y d o k tr y n y w te j m a te r ii, o r a z o k r e s d r u g ie g o ty s i ą c le c ia , w k tó r y m to z je d n e j s tr o n y p o g lą d y ś r e d n io w ie c z n y c h te o lo g ó w o r a z k a n o n is tó w , z d ru g ie j z a ś u w a r u n k o w a n ia p o w s ta łe n a m is ja c h w p ły n ę ły w s p o s ó b s z c z e g ó ln y n a d a ls z ą e w o lu c ję m y śli w te j d z i e d z in ie .
1.1. P ie rw s z e ty sią c le c ie c h rz e ś c ija ń s tw a
W z a m y śle n a d d o k tr y n ą p ie rw s z e g o ty sią c le c ia c h rz e ś c ija ń s tw a n a w ią ż e m y w p ie rw d o te k s tó w sk ry p tu ry sty c z n y c h , p o cz y m za ś u w z g lę d n im y ź r ó d ła p a try s ty c z n e , b y w re s z c ie p o ś w ię c ić c h w ilę u w a g i in n y m ź r ó d ło m te g o o k r e s u .
3 Por. Congregatio pro Doctrina Fidei, Normae de conficiendo processu pro solutione vin
1 .1 .1 . T e k sty b ib lijn e
A n a liz a te k s tó w b ib lijn y c h w y k a z u je , iż m im o te g o , iż C h ry stu s w sw o im n a u c z a n iu u w y d a tn ił w s p o s ó b w y ra ź n y n ie ro z e rw a ln y c h a r a k t e r z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o ( M k 10, 9; Ł k 16, 18), to j e d n a k w P iśm ie św. z n a jd u je m y w z m ia n k ę o m o ż liw o śc i ro z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o . O tó ż w P ie rw sz y m L iśc ie św. P a w ła d o K o r y n tia n A p o s to ł N a r o d ó w s tw ie rd z ił m .in . T ym za ś , k tó r z y trw a ją w z w ią z k a c h m a łż e ń s k ic h
n a k a z u j ę n ie ja , le c z P a n : ż o n a n ie c h n ie o d c h o d z i o d s w e g o m ę ż a ! G d y b y z a ś o d e s z ła n ie c h p o z o s t a n i e s a m o tn ą a lb o n ie c h się p o j e d n a z e s w o im m ę ż e m . M ą ż r ó w n ie ż n ie c h n ie o d d a la ż o n y . P o z o s ta ły m z a ś m ó w i ę ja , n ie P a n : J e śli k tó r y ś z b r a c i m a ż o n ę n ie w ie r z ą c ą i ta c h c e z n i m m i e s z k a ć n ie c h j e j n ie o d d a la . P o d o b n ie je ś l i j a k a ś ż o n a m a n ie w ie r z ą c e g o m ę ż a i te n c h c e r a z e m z n ią m ie s z k a ć , n ie c h się z n i m n ie ro zsta je . U św ię c a się b o w ie m m ą ż n ie w ie r z ą c y d z i ę k i s w e j ż o n ie , p o d o b n i e j a k ś w ię to ś ć o s ią g n ie n ie w ie r z ą c a ż o n a p r z e z sw e g o „ b r a t a ”. [...] L e c z je ś lib y s tr o n a n ie w ie r z ą c a c h c ia ła o d e jś ć , n ie c h o d e jd z ie . N i e j e s t s k r ę p o w a n y a n i „ b r a t”, a n i „ s io s tr a ” w ty m w y p a d k u . A l b o w i e m d o ż y c ia w p o k o j u p o w o ł a ł n a s B ó g . A s k ą d ż e z r e s z tą m o ż e s z w ie d z ie ć ż o n o , ż e z b a w is z s w e g o m ę ż a ? A l b o czy je s te ś p e w i e n m ę ż u ż e z b a w is z s w o ją ż o n ę ? (1 K o r 7, 10-16). Z a u w a ż a m y z a te m , iż w te k ś c ie ty m z je d n e j s tr o n y z o s ta ły o k r e ś lo n e w a r u n k i r o z e jś c ia się s tro n ; z d ru g ie j z a ś z o s ta ła s tw o rz o n a m o ż li w o ś ć z a w a rc ia n o w e g o m a łż e ń s tw a . G e n e r a ln ie r z e c z b io r ą c n a l e ż a ło b y p o w ie d z ie ć : 1) A p o s to ł m a n a m y śli m a łż e ń s tw o o s ó b n ie o c h rz c z o - ny ch , z k tó r y c h j e d n a n a w r a c a się n a c h rz e ś c ija ń s tw o ; 2 ) m a łż o n e k n ie o c h r z c z o n y o d c h o d z i z a ró w n o w s e n s ie fizy czn y m , j a k i m o ra ln y m ; 3) s tr o n a n ie o c h r z c z o n a n ie c h c e żyć w z g o d z ie z e s tr o n ą o c h r z c z o n ą 4. Z d a n i e m U . N a v a r r e te , w p rz y to c z o n e j w y p o w ie d z i św. P a w e ł w p r o w a d z ił p e w n ą in n o w a c ję w o d n ie s ie n iu d o z a s a d fu n k c jo n u ją c y c h w j u d a iz m ie . W re lig ii te j b o w ie m n a w ró c e n ie łą c z o n o ściśle z z a k a z e m z a m ie sz k iw a n ia z e s tr o n ą p o g a ń s k ą . W ia d o m o ju ż , iż a r g u m e n ta c ja A u to r a te g o L is tu id z ie je d n a k w in n y m k ie ru n k u . U w a ż a o n , iż n e o f ita w z a sa d z ie n ie p o w in ie n o d r z u c a ć s tro n y n ie w ie rz ą c e j. W s p ó łm a łż o n e k n ie w ie rz ą c y b o w ie m p o w in ie n z o s ta ć u św ię c o n y p r z e z s tr o n ę w ie r z ą c ą 5. C o w ięc ej, w ło sk i te o lo g S. C ip ria n i p o d d a ją c z je d n e j stro n y e g z e g e z ie te n
4 Zob. R. Rubiyatmoko, Compotenza della Chiesa nello scioglimento del vincolo matrimo
niale non sacramentale, Roma 1998, s. 128-129. 5 Navarrete, jw., s. 517.
te k s t, z d ru g ie j za ś p o s iłk u ją c się in n y m i p r z e k a z a m i b ib lijn y m i ( E f 5, 31; R d z 2, 24, M k 10, 3) p o d k re ś lił, iż s tr o n a n ie w ie rz ą c a tr w a ją c w t a k ic h o k o lic z n o ś c ia c h w ty m z w ią z k u m ia ła b y u d z ia ł w M isty c z n y m C ie le C h ry s tu s a . T aki ro zw ó j sy tu a c ji n a le ż a ło b y z a te m u z n a ć z a o p ty m a ln y 6. A p o s to ł P a w e ł ś w ia d o m j e s t j e d n a k te g o , iż w s p ó łm a łż o n e k n ie w ie rz ą c y m o ż e ró w n ie ż o d e jść . R o z w aż y ł o n w ię c o n ró w n ie ż i t ę d r u g ą h i p o te z ę , tz n . w z ią ł p o d u w a g ę sy tu a c ję , w k tó r e j s tr o n a n ie o c h r z c z o n a n ie w y ra z iła p r a g n ie n ia życia w z g o d z ie z e s tr o n ą o c h rz c z o n ą . O p is a n y p r z y p a d e k r o d z i j e d n a k z a s a d n ic z ą w ą tp liw o ść , tz n . czy o w o o d e jś c ie n a le ż y tr a k to w a ć je d y n ie ja k o s e p a ra c ję , czy te ż ja k o r o z w ó d ? O tó ż w m y śl o p in ii U . N a v a r r e te , w e g z e g e z ie te g o p r z e k a z u b i b lijn e g o n ie n a le ż a ło b y w y łą c z n ie k o n c e n tr o w a ć sw ej u w a g i n a w e r s e c ie 11 b r z m ią c y m n a s tę p u ją c o : G d y b y z a ś o d e s z ła n ie c h p o z o s ta n ie s a m o t n ą a lb o n ie c h się p o j e d n a z e s w o im m ę ż e m . M ą ż r ó w n ie ż n ie c h n ie o d d a la ż o n y . P o z o s ta ły m z a ś m ó w ię ja , n ie P a n . J e s t o n p r z e k o n a n y , iż te k s t t e n n a le ż a ło b y in te r p r e to w a ć w c a ły m k o n te k ś c ie . T ak a z a ś p e r sp e k ty w a u ję c ia , n ie w y k lu c z a m o ż liw o śc i r o z w ią z a n ia is tn ie ją c e g o w ę z ła m a łż e ń s k ie g o (il d iv o r z io v in c o la r e ) . W ta k ie j sy tu a c ji w ię c p o w s ta ła b y p e r s p e k ty w a z a w a rc ia n o w e g o z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o 7.
K o n k lu d u ją c t e n p a s s u s n a le ż y s tw ie rd z ić , iż K o śc ió ł ja k o a u t e n ty c zn y i n t e r p r e t a t o r P is m a św. u p a t r u j e w ty m te k ś c ie f u n d a m e n t swej w ła d z y c o d o m o ż liw o śc i r o z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o n a k o r z y ś ć
w ia ry (in f a v o r e m f i d e i) 8.
1 .1 .2 . C z a s y p a tr y s ty c z n e
P o d d a ją c a n a liz ie te k s ty p a try s ty c z n e w in te r e s u ją c e j n a s k w e stii n a le ży za u w aż y ć, iż d o c z a s ó w św. J a n a C h r y z o s to m a (3 5 0 -4 0 7 ) n ie s p o ty k a m y w y ja ś n ie n ia o k r e ś le n ia o d e jś c ie s tr o n y n ie o c h r z c z o n e j (d is c e d it), w y s tę p u ją c e g o w p rz y to c z o n y m te k ś c ie p a w io w y m 9. O tó ż te n ż e O jc ie c K o ś c io ła w swej H o m ilii p o ś w ię c o n e j P ie r w s z e m u L isto w i św. P a w ła
6 Zob. S. Cipriani, Le lettere di S. Paolo, Assisi 1963, s. 156-158. 7 Navarrete, jw., s. 518.
8 Tamże. Czytamy tutaj: „Comunque la Chiesa interprete autentica della Parola di Dio, ha visto in questi versi dell’Apostolo il fondamento della sua potestà per disciplinare lo scio- glimento del matrimonio non sacramentale in favorem fidei”:
A p o s to ła d o K o r y n tia n z c a ły m n a c is k ie m stw ie rd z ił, iż le p ie j j e s t r o z e rw a ć m a łż e ń s tw o , a n iż e li u tr a c ić w ia r ę (m e liu s e s t d is r u m p i c o n n u -
b i u m q u a m p i a m r e lig io n e m ) . U w a ż a ł o n , iż p o d ję c ie ta k ie j d ec y zji s ta j e się m o ż liw e n ie z e w z g lę d u n a d o b r o p r z y r o d z o n e , le c z z e w z g lę d u n a d o b r o n a d p r z y r o d z o n e 10. W ty m m ie js c u n a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż o w a e w e n tu a ln o ś ć n ie z o s ta ła je s z c z e w p ro s t n a z w a n a p r z e z św. J a n a C h r y z o s to m k o rz y śc ią w ia ry ( fa v o r f i d e i ) . O k r e ś le n ie to b o w ie m p o ja w ia się w ź ró d ła c h p a t r y sty c zn y c h d o p ie r o u A m b r o z ja s te ra . O n to b o w ie m ja k o p ie rw sz y w s k a z a ł w y ra ź n ie n a m o ż liw o ść ro z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o ze w z g lę d u n a k o r z y ś ć w ia ry. S tw ie rd z ił o n m .in ., iż z a d a n ie m n a w r ó c o n e g o j e s t s tr z e ż e n ie w ia ry . W k o n s e k w e n c ji w ię c s ta ł o n n a sta n o w is k u , iż z a w a rc ie p o w tó r n e g o m a łż e ń s tw a s ta ło b y się m o ż liw e je d y n ie w ó w czas, je ż e li s tr o n a n ie o c h r z c z o n a o d e s z ła ; s tr o n a o c h r z c z o n a n a t o m ia s t n ie p o n o s iła b y w in y z a t e n s ta n rze czy . U z a s a d n ia ją c p r z y ję tą t e z ę w s k a z a ł o n , iż w a ż n ie jsz y j e s t B ó g , a n iż e li s a m o m a łż e ń s tw o ( m a io r
e n im c a u s a D e i e s t q u a m m a t r i m o n i u m) 11.
C o w ię c e j, te n ż e O jc ie c K o ś c io ła w a n a liz ie o p is a n e j sy tu a c ji p o s t a w ił je s z c z e j e d n o b a r d z ie j s z c z e g ó ło w e p y ta n ie , a m ia n o w ic ie : ja k ie p rzy c zy n y u s p ra w ie d liw ia ły b y p o d ję c ie ta k ie j d ec y zji? O d p o w ia d a ją c n a t ę w ą tp liw o ś ć s k o n s ta to w a ł o n , iż s ta ło b y się to m o ż liw e je d y n ie w ted y : 1) je ż e li s tr o n a o d e s z ła b y z n ie n a w iś c i d o B o g a ; 2 ) w a rto ś c ią n a d r z ę d n ą b y ło b y d o b r o w ia ry 12.
W y p ra c o w a n e w c z a s a c h p a try sty cz n y ch p o d w a lin y d o k try n y znalazły sw oje o d z w ie rc ie d le n ie w w ie lu in n y c h ź ró d ła c h w c z e sn e g o śre d n io w ie cza, ja k ró w n ie ż w p r a c a c h n ie k tó ry c h w c z e sn o c h rz e śc ija ń sk ic h synodów .
1 .1 .3 . Ź r ó d ł a w c z e s n e g o ś r e d n io w ie c z a
N a p o c z ą tk u V I I w . e k u m e n ic z n y b is k u p T essali n a w ią z a ł d o słów św. J a n a C h ry z o s to m a . J e g o z d a n ie m , z a r o z w ią z a n ie m n a tu r a ln e g o
10 Por. J. Chrisostomus, Homilia in Corinthos, w: J. Migne, Patrologiae cursus completus,
Series Graeca; Parisiis 1857-1876, 61, 155.
11 Zob. Ambrosiaster, Homilia in Corinthos, w: J. Migne, Patrologiae cursus completus, Se
ries Graeca; Parisiis 1857-1876, 118, 731.
12 Tamże. Czytamy tutaj: „Propositum religionis custodit, praecipiendo ne Chistiani reli nquant coniugia; sed si infidelis odio Dei discedit, fidelis non erit reus dissoluti matrimonii; maior causa Dei est quam matrimonium [...].”
z w ią z k u p r z e m a w ia ły n a s tę p u ją c e p r z e s ła n k i: 1) p o g r ó ż k i s tr o n y n ie - o c h rz c z o n e j s k ie ro w a n e d o w s p ó łm a łż o n k a , iż o n a o d e jd z ie je ż e li n ie b ę d z ie o n u c z e s tn ic z y ł w o b r z ę d a c h p o g a ń s k ic h ; 2 ) m o ty w w iary , tzn . le p ie j je s t ro z w ią z a ć m a łż e ń s tw o , a n iż e li u tr a c ić w ia r ę 13.
N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż n a S y n o d z ie w T o le d o z 6 7 2 r.. w p r o w a d z o n o b a r d z ie j r e s try k c y jn e ro z w ią z a n ia w te j m a te r ii c o d o Ż y d ó w . W m y śl b o w ie m u s ta lo n y c h ta m ro z w ią z a ń , je ż e li Ż y d p o ś lu b iłb y ż o n ę , k tó r a p o z a w a rc iu m a łż e ń s tw a n a w ró c iła b y się, to w ó w c z a s i o n b y łb y zo b lig o w a n y d o p o d ję c ia ta k ie g o k r o k u 14. W e d łu g M is trz a G ra c ja n a , ty m s p o s o b e m c h c ia n o u n ik n ą ć n ie b e z p ie c z e ń s tw a u tr a t y w ia ry p r z e z s tr o n ę n a w r ó c o n ą 15. Z e z g o ła o d m ie n n ą , b a r d z ie j la k s y s ty c z n ą i n t e r p r e t a c j ą p rz y w ile ju p a w io w e g o s p o ty k a m y się w P e n ite n c j a r z u T e o d o r a z C a n te r b e r y ( + 6 9 0 ) . W d o k u m e n c ie ty m b o w ie m s tw ie rd z o n o m .in ., iż s t r o n a n a w r ó c o n a m o g ła b y z a w rz e ć n o w y z w ią z e k m a łż e ń s k i z in n ą o s o b ą , n a w e t w te d y g d y p o p r z e d n i w s p ó łm a łż o n e k c h c ia łb y z n ią k o n ty n u o w a ć ży c ie w e w s p ó ln o c ie ży c ia m a łż e ń s k ie g o 16. C o w ię c e j, t a k u j ę t e p r z e p is y z n a la z ły sw o je m ie js c e w r ó w n ie ż w in n y c h z n a n y c h ź r ó d ła c h k a - n o n is ty c z n y c h , ta k ic h ja k : k o le k c je B u r c h a r d a z W o r m s 17 o r a z Iw o n a z C h a r t e s 18.
W y p ra c o w a n a w p ie rw sz y m ty sią c le c iu c h rz e śc ija ń stw a d o k try n a sta ła się b o d ź c e m d o d a lsz e g o ro z w o ju tej in sty tu cji w w ie k a c h n a s tę p n y c h .
1.2. D a ls z y ro zw ó j in s ty tu c ji p rz y w ile jó w w ia ry
D o k tr y n a c o d o m o ż liw o śc i r o z w ią z a n ia m a łż e ń s tw a n a k o r z y ś ć w ia
ry u le g ła s z c z e g ó ln e m u ro z w o ju w X I I w . W ty m b o w ie m c z a s ie k a rd . R o b e r t P u lle n ( + 1 1 4 6 ) stw ie rd z ił m .in ., iż n e o f it a m ó g łb y z a w rz e ć p o w tó r n y z w ią z e k m a łż e ń s k i n a w e t w ó w cza s, g d y b y w s p ó łm a łż o n e k n ie
-13 Szerzej na ten temat zob. Navarrete, s. 522.
14 Szerzej na ten temat zob. G. Martinéz Diez, Los concilios de Toledo, Anales Toledanos 3 (1971), s. 119-138.
15 Por. C. 28, q. 1, c. 10. 16 Zob. Poenitentiale, 1, 2, c. 12.
17 Zob. Decretum, IX, c. 60, w: J. Migne, Patrologiae cursus completus, Series Latina; Pari siis 1841-1864, 140, 825.
18 Zob. Decretum VIII, c. 195-196, w: J. Migne, Patrologiae cursus completus, Series Latina; Parisiis 1841-1864, 161, 1265. Zob. także. Navarrete, jw., s. 522.
o c h rz c z o n y c h c ia ł z n im żyć b e z o b r a z y S tw ó rc y 19. S ta n o w is k a te g o n ie p o d z ie la li M is trz G ra c ja n o r a z P io tr L o m b a r d . O tó ż u w a ż a li o n i, iż w ty m p r z y p a d k u s tr o n a n a w r ó c o n a n ie m o g ła b y w a ż n ie z a w rz e ć p o r a z w tó r y z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o . W m y śl ic h o p in ii, b y ło b y to m o ż liw e je d y n ie w te n c z a s , g d y b y s tr o n a p o g a ń s k a o d e s z ła 20.
N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż w ty m c z a s ie u w a g a a u to r ó w k o n c e n tr o w a ła się ró w n ie ż w o k ó ł k w e stii z w ią z a n e j z n a t u r ą w ę z ła m a łż e ń sk ie g o . O tó ż w ó w c z e sn e j d o k tr y n ie z je d n e j s tr o n y u w y d a tn ia n o n ie m o ż liw o ść r o z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o k o n tr a h e n tó w o c h r z c z o n y ch , je ś li m a łż e ń s tw o z o s ta ło d o p e łn io n e , z d ru g ie j z a ś w sk a z y w a n o n a m o ż liw o ść w y s tą p ie n ia ta k ie j e w e n tu a ln o ś c i, w p r z y p a d k u g d y b y j e d e n z k o n tr a h e n tó w n ie z o s ta ł o c h rz c z o n y 21. Z d a n i e m H u g u c c ia , m o ty w e m u d z ie le n ia ła s k i m o g ła b y ć z a r ó w n o o b r a z a S tw ó rc y , ja k i n ie n a w iść d o w ia ry c h r z e ś c ija ń s k ie j z e s tro n y p o g a ń s k ie j22. P a p ie ż In n o c e n ty I I I n a to m ia s t w sw ym d e k r e ta le G a u d e m u s in D o m i n o stw ie rd z ił, iż o b r a z a S tw ó rc y z e s tr o n y n ie o c h r z c z o n e j s a m a w s o b ie n ie r o z w ią z u je je s z c z e m a łż e ń s tw a , le c z ta k i s k u te k n a s tę p u je w m o m e n c ie z a w a rc ia m a łż e ń s tw a p r z e z s tr o n ę n a w r ó c o n ą 23.
W ty m m ie js c u z c a ły m n a c is k ie m p o d k r e ś lić , iż o d c z a s ó w rz ą d ó w te g o p a p i e ż a p r z e w a ż a ło p r z e k o n a n ie , iż k o r z y ś ć w ia ry n a le ż y u z n a ć z a p o w ó d z a s a d n ic z y r o z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o n ie s a k r a m e n - ta ln e g o . W ó w c z e sn e j d o k tr y n ie n a w ią z y w a n o m .in . tw ie r d z e n ia s f o r m u ło w a n e g o p r z e z A m b r o z ja s te r a c o n tu m e li a C re a to r is s o lv it iu s m a -
t r im o n ii24.
N a m a rg in e s ie n a le ż y z a zn a cz y ć, iż n ie w szyscy k a n o n iś c i p o d z ie la li t o p r z e k o n a n ie . O tó ż o d m ie n n ą p o g lą d w y ra z ił m .in . H u g g u c io . U w a ż a ł o n b o w ie m , iż p ry n c y p ia ln y m m o ty w e m u d z ie le n ia p rz y w ile ju p a w io w e g o j e s t g r z e c h ś m ie rte ln y (p e c c a tu m m o r ta le ) 25.
D a ls z y ro z w ó j d o k try n y w te j m a te r ii s p o tę g o w a ła w s p o s ó b sz c z e g ó ln y sy tu a c ja p o w s ta ła n a te r e n a c h m isy jn y ch w X V I w . ( J a p o n ia , F
i-19 Zob. R. Pullen, Sententiae, VII, c. 16, w: J. Migne, Patrologiae cursus completus, Series
Latina; Parisiis 1841-1864, 186, 947.
20 Zob. P. Lombardus, Libri IVSententiarum, Ad Claras Aquas 1916, d. 39; Dictum post 28, 2, 2.
21 Navarrete, jw., s. 526.
22 Zob. J. Roman, Summa di Uguccio, c. 28, q. 1, Nouvelle Revue historique de droit fran cais et étranger 27 (1903), s. 780.
23 Por. X. 4, 19, 8. 24 Navarrete, jw., s. 526. 25 Roman, jw., s. 780.
lip in y , M e k sy k , I n d ie Z a c h o d n ie ) . W ty m c z a s ie b o w ie m m is jo n a r z e s p o ty k a li się z o s o b a m i ży jący m i w p o lig a m ii, p ra g n ą c y m i żyć w w ie rz e c h rz e ś c ija ń s k ie j. Z te g o p o w o d u w n o sili o n i p e ty c je d o S to lic y A p o sto lsk ie j, p r o s z ą c o r o z w ią z a n ie te g o p r o b le m u .
W p r o w a d z o n e w ó w c z a s ro z s trz y g n ię c ia n a w ią z u ją c e d o p r z e s ła n ia p rz y w ile ju p a w io w e g o b a z o w a ły n a z a ło ż e n iu , iż p a p ie ż p o s ia d a w ła d z ę r o z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o n a k o r z y ś ć w ia ry n e o fity . O d z w ie r c ie d le n ie te j p ra w d y z n a jd u je m y w n a s tę p u ją c y c h d o k u m e n ta c h p a p ie s k ic h : K o n s ty tu c ji P a w ła I I I A lt id u t o , K o n s ty tu c ji P iu s a V R o m a
n i P o n tific is o r a z K o n s ty tu c ji G rz e g o r z a X I I I P o p u lis 26.
R o z w ią z a n ie w p ro w a d z o n e p r z e z p a p i e ż a P a w ła I I I n a m o c y K o n s ty tu c ji A p o s to ls k ie j A l t i t u d o (1 .0 6 .1 5 3 7 ) o p ie r a ło się n a d w ó c h z a ło ż e n ia c h , a m ia n o w ic ie : n a w r ó c e n i żyjący u p r z e d n io w p o lig a m ii p o w in n i p o z o s ta ć w z w ią z k u z p ie rw s z ą k o b ie tą z k t ó r ą z a w a rli m a łż e ń stw o . A lb o w ie m w sz y s tk ie in n e k o b ie ty n a le ż a ło u z n a ć z a k o n k u b in y . Ł a s k a z o s ta je u d z ie lo n a n a z a s a d z ie w y ją tk u . J e ż e li n a t o m ia s t n a w r ó c e n i ży jący w p o lig a m ii n ie p rz y p o m in a lib y s o b ie , k t ó r ą z ż o n p o ję li ja k o p ie rw s z ą , t o w ó w c z a s m o g lib y w y b ra ć j e d n ą z n ic h . D o w a ż n o ś c i z a w ie r a n e g o z w ią z k u w y m a g a n o p o w tó r n e g o w y ra ż e n ia z g o d y m a ł ż e ń s k ie j27. W ty m m ie js c u n a le ż y j e d n a k za u w aż y ć, iż r e g u la c je z a w a r te w p rz y to c z o n e j K o n s ty tu c ji n ie były z u p e łn ie z g o d n e z p r z e s ła n k a m i w y sz c z e g ó ln io n y m i p r z e z św. P a w ła . W d o k u m e n c ie ty m b o w ie m : 1) n ie w y m a g a n o o d e jś c ia fiz y c z n e g o czy te ż m o r a ln e g o s tr o n y p o g a ń s k ie j; 2) n ie d o m a g a n o się p r z e p r o w a d z e n ia in te r p e la c ji. A z a te m , w ty m p r z y p a d k u r o z w ią z a n ie w ę z ła m a łż e ń s k ie g o n ie n a s tę p o w a ło n a m o c y p rz y w ile ju p a w io w e g o , le c z n a m o c y p e łn e j w ła d z y p a p ie ż a 28.
W s p o m n ia n a ju ż K o n s ty tu c ja R o m a n i P o n tific is (2 .1 0 .1 5 7 1 ) z o s ta ła r ó w n ie ż w y d a n a w z w ią z k u z u w a r u n k o w a n ia m i z a is tn ia ły m i n a m i s ja c h 29. O k a z a ło się b o w ie m , iż ro z w ią z a n ia w y p ra c o w a n e w p o p r z e d
26 Szerzej na ten temat zob. Rubiyatmoko, jw., s. 156-157.
27 Fragmenty tekstu tej konstytucji zostały m in. zamieszczone w aneksie Kodeksu z 1917 r. Por. Ex Constitutione Pauli PP. III Altiduto, 1 Iunii 1573, w: Documenta. Codex Iuris Canonici Pii X Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritatae promulgatus, Typis Polyglotis Vaticanis 1933, s. 750-751. Zob. także. Napolitano, jw., s. 61; Rubiyatmoko, jw., s. 157-160.
28 Rubiyatmoko, jw., s. 159-160.
29 Tekst tej konstytucji znalazł się w aneksie Kodeksu z 1917 r. Por. Constitutio S. Pii PP. V Ro
mani Pontificis, 2 Augusti 1571, w: Documenta. Codex Iuris Canonici Pii X Maximi iussu dige stus Benedicti Papae XV auctoritatae promulgatus, Typis Polyglotis Vaticanis 1933, s. 750-751.
n im d o k u m e n c ie b y ły n ie w y s ta rc z a ją c e w o d n ie s ie n iu d o sy tu a c ji ja k ie n a p o ty k a li w sw ej p ra c y m is jo n a rz e . O n i to b o w ie m g ło s z ą c S ło w o B o ż e s p o ty k a li się z n e o f it a m i ży jąc y m i w z w ią z k a c h p o lig a m ic z n y c h . O tó ż z d a r z a ło się c z ę s to , iż w te j sy tu a c ji m ę ż c z y ź n i p r a g n ę li z a w rz e ć z w ią z e k m a łż e ń s k i z j e d n ą z k o n k u b in , k t ó r a r ó w n ie ż p r a g n ę ła p rz y j ą ć c h r z e s t. N ie r z a d k o d u s z p a s te r z e z e z w a la li n a z a w a rc ie m a łż e ń stw a z c h r z e ś c ija n k ą . N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż s z c z e g ó ln y p r o b le m r o d z ił się z w ła sz c z a w ó w c z a s, je ż e li p ie rw s z a ż o n a ró w n ie ż c h c ia ła się o c h r z c ić 30.
S tą d te ż p a p ie ż P iu s V w o m a w ia n y m d o k u m e n c ie z je d n e j stro n y p o tw ie rd z ił w s k a z a n ia sw eg o p o p r z e d n ik a , z d ru g ie j z a ś ro z w ią z a n ia w p ro w a d z o n e p r z e z n ie g o stw o rzy ły m o ż liw o ść z a w a rc ia m a łż e ń s tw a p r z e z n a w r ó c o n e g o ż y ją c e g o w p o lig a m ii z j e d n ą z k o n k u b in , z k tó r ą cz u łb y się o n n a jb a r d z ie j zw ią za n y . C o w ię c e j, z e z w o le n ie n a z a w a rc ie te g o z w ią z k u b y ło m o ż liw e n a w e t w te d y , g d y b y w y b ra n k a n a ż o n ę b y ła św ia d o m a te g o , iż n ie j e s t o n a p ie rw s z ą k o b ie tą , z k tó r ą z a w a rł o n z w ią z e k m a łż e ń s k i. N a le ż y p o n a d t o d o d a ć , iż d o w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a d o m a g a n o się s p e łn ie n ia j e d n e g o je s z c z e w a r u n k u , a m ia n o w ic ie : w s tę p u ją c a w z w ią z e k k o b ie ta m u s ia ła b y ć o c h r z c z o n a w m o m e n c ie z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a 31.
Z d y sp o z y cji a n a liz o w a n e g o d o k u m e n tu w y n ik a w y ra ź n ie , iż ow y m c z a s ie ła s k i r o z w ią z a n ia m a łż e ń s tw a n ie u d z ie la n o n a m o c y p rz y w ile ju p a w io w e g o , le c z p r z e d e w sz y s tk im w s k u te k d ec y zji p a p ie ż a .
C o w ię c e j, w m y śl te j u s ta w y s ta ło się to m o ż liw e n a w e t w te d y , gd y p r a w a ż o n a c h c ia ła żyć z n a w r ó c o n y m b e z o b r a z y S tw ó rc y . A lb o w ie m je d y n y m w a r u n k ie m , ja k i n a l e ż a ło z a c h o w a ć b y ł c h r z e s t p r e f e r o w a n e j k o n k u b in y w m o m e n c i e z a w ie r a n ia m a łż e ń s tw a . O z n a c z a to z a te m , iż p o d s ta w ą d o k tr y n a l n ą u d z i e la n ia ła s k i p r z e z p a p i e ż a b y ła p e ł n i a je g o w ła d z y .
O d m ie n n e u w a r u n k o w a n ia z a d e c y d o w a ły o w y d a n iu K o n s ty tu c ji
P o p u lis (2 5 .0 1 .1 5 8 5 )32. D o k u m e n t te n b o w ie m w y d a n o w z w ią z k u z z a is tn ia łą sz c z e g ó ln ą sy tu a c ją n ie w o ln ik ó w ży jąc y ch w A m e ry c e . N ie j e d
30 Rubiyatmoko, jw., s. 160-161.
31 Szerzej na ten temat zob. Napolitano, jw., s. 63; Rubiyatmoko, jw., s. 162-163. 32 Por. Constitutio Gregorii PP. Populis, 25 Ianuarii 1585, Documenta. Codex Iuris Canoni ci Pii X Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV auctoritatae promulgatus, Typis Polyglo- tis Vaticanis 1933, s. 752-754.
n o k r o tn ie b o w ie m p o sw o im n a w r ó c e n iu p r a g n ę li o n i z a w rz e ć m a łż e ń stw o z o s o b ą o c h r z c z o n ą . N a le ż y je d n o c z e ś n ie z a zn a cz y ć, iż w ty m p r z y p a d k u c h o d z iło z w ła sz c z a o M u rz y n ó w w y w ie z io n y c h z A fry k i, k tó r z y z a w a rli z w ią zk i n a ty m k o n ty n e n c ie z g o d n ie z e sw o im ry te m , a k tó r z y n ie m ie li k o n ta k tu z e sw ym i ż o n a m i. T o te ż w ta k ic h n a d z w y c z a jn y c h o k o lic z n o ś c ia c h t r u d n o b y ło n ie ty lk o o u tr z y m a n ie b e z p o ś r e d n ie j w ię z i z e sw ym i m a łż o n k a m i, le c z n ie m o ż liw e s ta ło się ta k ż e p r z e p r o w a d z e n ie in te r p e la c ji, c o d o f a k tu : czy i o n e c h c ia ły b y żyć ze sw o im i m ę ż a m i? 33.
S tą d te ż z ty c h p o w o d ó w p a p ie ż w p r z y to c z o n e j K o n s ty tu c ji p r z e k a z a ł w ła d z ę d y s p e n s o w a n ia z a r ó w n o o r d y n a r iu s z o m m ie jsc a , k a p ła n o m o r a z m is jo n a r z o m . J a k o m o ty w p o d ję c ia ta k ie j d ec y zji u z n a ł o n r o z s z e r z a n ie w ia ry 34.
K o n k lu d u ją c n a le ż y s tw ie rd z ić , iż z tr e ś c i a n a liz o w a n y c h ź r ó d e ł w y n ik a , iż m o ty w e m u d z i e le n ia ła s k i n ie b y ła w y łą c z n ie s a m a w ia r a k o n t r a h e n t ó w . W d o k u m e n t a c h ty c h w s k a z y w a n o b o w ie m r ó w n ie ż n a in n e p r z e s ła n k i . P a p ie ż P iu s V m ó w ił n p . o s k r a jn e j tr u d n o ś c i, a ta k ż e o d łu g o tr w a ły m c z a s ie t r w a n ia s e p a r a c ji s tr o n y n a w r ó c o n e j. P a p ie ż z a ś G r z e g o r z X I I I u w y d a tn ił o jc o w s k ą tr o s k ę ( p a te r n a p i e t à ) . I n n y m i sło w y s z ło o p r z y c h y ln o ś ć p a s t o r a l n ą ( b e n e v o le n z a p a t o - r a l e ) 35.
Z d ru g ie j z a ś s tro n y n a le ż y j e d n a k p o d k r e ś lić , iż w e w sz y stk ic h ty c h d o k u m e n ta c h u w y d a tn ia się w s p o s ó b sz c z e g ó ln y s p e łn ie n ie je d n e g o z a s a d n ic z e g o w a r u n k u , ja k im b y ło n a w r ó c e n ie s tro n y n ie w ie rz ą c e j. O z n a c z a to z a te m , iż w s p o m n ie n ie p r z e d c h w ilą p r z e s ła n k i w ią z a ły się śc iśle z ty m p ry n c y p ia ln y m w y m o g ie m , ja k im j e s t d o b r o w ia ry 36.
2 . D o k tr y n a o r a z p r a k t y k a K o ś c io ła p o p r o m u lg a c ji K P K z 1917 r. Z a p r e z e n t o w a n a p r z e d c h w ilą d o k tr y n a z n a la z ła sw e o d z w ie r c ie d le n ie w re g u la c ja c h K o d e k s u P io - B e n e d y k ty ń s k ie g o 1917 r. Z d r u g iej z a ś s tro n y n a le ż y za u w aż y ć, iż u le g ła o n a d a lsz e j e w o lu c ji w c z a sie p o p r o m u lg a c ji te g o K o d e k s u .
33 Rubiyatmoko, jw., s. 164-166. 34 Napolitano, jw., s. 63. 35 Rubiyatmoko, jw., s. 167. 36 Tamże.
2.1. R o z w ią z a n ia n o r m a ty w n e K P K z 1917 r. W p r z e p is a c h K o d e k s u P io - B e n e d y k ty ń s k ie g o z 1917 r. z a s a d n ic z o n ie z n a jd u je m y n o w y c h r o z w ią z a ń w in te r e s u ją c e j n a s d z ie d z in ie . W k a n n . 112 0 -1 1 2 7 K P K u s a n k c jo n o w a n o d o k tr y n ę w y p ra c o w a n ą w w ie k a c h p o p r z e d n ic h . N a le ż y je d n o c z e ś n ie za z n a c z y ć , iż je d y n ą w y r a ź n ą z m ia n ę w te j m a te r ii s p o ty k a m y się w s f o rm u ło w a n iu k a n . 1125 K P K . W n o r m ie te j b o w ie m ro z w ią z a n ia u ję te w e w s p o m n ia n y c h w y żej tr z e c h K o n s ty tu c ja c h A p o s to ls k ic h z o s ta ły o d n ie s io n e d o c a łe g o K o śc io ła .
O tó ż w k a n . 1120 § 1 K P K . U s ta w o d a w c a s k o n c e n tr o w a ł sw ą u w a g ę n a in s ty tu c ji p rz y w ile ju p a w io w e g o . W m y śl te j re g u la c ji, k o r z y ś ć w ia ry s ta n o w iła je d y n y p o w ó d u d z ie le n ia ła sk i. W p r z e p is a c h n a s tę p n y c h n a to m ia s t, tz n . k a n n . 1120 -1 1 2 4 K P K u w y d a tn io n o w a r u n k i u d z ie le n ia ła sk i, a m ia n o w ic ie : 1) c h o d z iło o m a łż e ń s tw o z a w a r te p o m ię d z y d w o m a k o n tr a h e n ta m i n ie o c h rz c z o n y m i, z k tó ry c h j e d e n n a w ró c ił się i p rz y ją ł c h rz e s t, d r u g i n a t o m ia s t n ie p o d ją ł ta k ie g o k r o k u ; 2 ) s tr o n a n ie o c h r z c z o n a fiz y c z n ie lu b m o r a ln ie p o w z ię ła d e c y z ję o s e p a ra c ji; 3) s tr o n a n ie o c h r z c z o n a n e g a ty w n ie o d p o w ie d z ia ła n a p y ta n ia s k ie ro w a n e d o n ie j p o d c z a s in te r p e la c ji ( k a n . 1121 § 1 K P K ).
Z a u w a ż a m y z a te m , iż w m y śl r e g u la c ji K o d e k s u z 1917 r. u d z ie le n ie ła s k i s ta ło się m o ż liw e w y łą c z n ie n a s k u te k p rz y w ile ju p a w io w e g o ( k a n . 1120 -1 1 2 4 K P K ) lu b te ż n a m o c y ro z w ią z a ń u w y d a tn io n y c h w e w s p o m n ia n y c h tr z e c h K o n s ty tu c ja c h A p o s to ls k ic h , o k tó r y c h m o w a w k a n . 1125 K P K 37.
2.2. R o z w ó j d o k try n y p o p r o m u lg a c ji K P K z 1917 r.
N a d alszy ro zw ó j d o k tr y n y w te j m a te r ii w y w arły sz c z e g ó ln y w pływ d e c y z je p a p ie ż y P iu s a X I (1 9 2 2 -1 9 3 9 ) o r a z P iu s a X I I (1 9 3 9 -1 9 5 8 ). W c z a s ie ic h r z ą d ó w K o śc ió ł m u s ia ł z m a g a ć się z p o ja w ia ją c y m i się p r o c e s a m i sa k u la ry z a c y jn y m i. W ty m c z a s ie b o w ie m w ie le zw ią zk ó w z a w a rty c h p o m ię d z y n ie o c h rz c z o n y m i, b ą d ź te ż z a w a rty c h p o m ię d z y s tr o n ą o c h r z c z o n ą a n ie o c h r z c z o n ą r o z p a d a ło się. C o w ię c e j, w ie lu m a łż o n k ó w z a d o w a la ją c się r o z w o d e m cy w iln y m z a w ie r a ło k o le jn e
37 Szerzej na ten temat zob. A. Montes Garcia, (Favor fidei) y matrimonio en la codifica-
z w ią z k i cyw ilne. N ie k tó rz y za ś s p o ś r ó d n ic h p r a g n ę li z a le g a liz o w a ć te m a łż e ń s tw a w o b lic z u K o ś c io ła 38. P o w s ta ła s y tu a c ja w y m u s z a ła d a ls z ą e w o lu c ję d o k tr y n y w te j m a te r i i. S t ą d te ż p o d j ę t o d a ls z e b a d a n i a w te j d z ie d z in ie . O tó ż w ty m c z a s ie u w a g a k a n o n i s tó w s k u p ia ła się w s p o s ó b sz c z e g ó ln y . n a m a t e r ii n ie u ję t e j w K o d e k s i e z 1 9 1 7 r., tz n . w o k ó ł k w e s tii m o ż liw o ś c i r o z w ią z a n i a s k o n s u m o w a n e g o m a łż e ń s tw a z a w a r te g o p o m ię d z y d w ie m a o s o b a m i n ie o c h r z c z o n y m i, p o z o s ta ją c y m i n a d a l n ie w ie r z ą c y m i o r a z z w ią z k u z a w a r te g o m ię d z y s t r o n ą o c h r z c z o n ą o r a z s t r o n ą n ie - o c h r z c z o n ą , czy t o z a d y s p e n s ą r ó ż n o ś c i re lig ii, czy t e ż b e z o w ej d y s p e n s y .
K a n o n iś c i n ie b y li z g o d n i w ty m , czy is tn ie je m o ż liw o ść r o z w ią z a n ia m a łż e ń s tw a z a w a r te g o p o m ię d z y n ie o c h rz c z o n y m i, w p r z y p a d k u gd y p o z o s ta w a li o n i w d a lsz y m c ią g u n ie w ie rz ą c y m i. Z d a n i e m je d n y c h , p a p ie ż n ie p o s ia d a ł w te j m a te r ii ż a d n e j w ła d z y 39, d r u d z y n a t o m ia s t byli p r z e k o n a n i, iż d y s p o n u je o n t a k ą w ła d z ą , m o g ą c ty m sa m y m d la s łu s z n e j p rzy c zy n y ro z w ią z a ć t e n ro d z a j z w ią zk ó w 40.
C o w ię c e j, w d o k tr y n ie is tn ia ły ró w n ie ż w ą tp liw o śc i c o d o m o ż liw o ści ro z w ią z a n ia z w ią z k ó w z a w a rty c h p o m ię d z y s tr o n ą o c h r z c z o n ą o r a z s tr o n ą n ie o c h r z c z o n ą . W te j d z ie d z in ie is tn ia ła ta k ż e n ie z g o d n o ś ć s t a n o w isk . O tó ż je d n i a u to rz y b y li p r z e k o n a n i, iż p a p ie ż n ie p o s ia d a t a k iej w ład z y , p o n ie w a ż m a łż e ń s tw a t e są n ie ro z e r w a ln e n a m o c y p r a w a n a t u r a ln e g o 41; w ię k s z o ś ć n a t o m ia s t u w a ż a ła , iż o jc ie c św. m ó g łb y p o d j ą ć t a k ą d e c y z ję n a m o c y p e łn i swej w ła d z y 42.
W ty m m ie js c u n a le ż y j e d n a k p o d k r e ś lić , iż w ie le n o w y c h ro z w ią z a ń w te j d z ie d z in ie w p ro w a d z ili w s p o m n ia n i ju ż p a p ie ż e P iiu s X I o ra z P iu s X II.
38 Rubiyatmoko, jw., s. 175. Autor ten stwierdził: „Un tempo in cui la Chiesa si è trovata ad affrontare una situazione particolare, nella quale molti matrimonii validi tra i non battezzati, o tra un battezzato o un non battezzato, fermano nel divorzio civile, e coniugi poi si risposava- no civilmente. Molti di loro volevano sistemare loro matrimonio davanti a Dio e alla Chiesa”.
39 Zob. P. Payen, Summa de matrimonio in missionibus, Zi - Ka - Wei 1936, t. 2, n. 2268; P. Vromant, De matrimonio, n. 17 i 382.
40 Zob. P. Gasparri, Tractatus canonicus de matrimonio, Typis Polyglotis Vaticanis 1932, n. 1130 i 1159; F. Lameruscini, Disputatio de potestate vicaria Romani Pontificis in matrimonium
infidelium, Apollinaris 26 (1953), s. 175-197.
41 Zob. M. Vlamming, Praelectiones iuris matrimonii, Bussum 1950, s. 497; A. Jemolo, Il
matrimonio nel diritto canonico, Milano 1941, s. 74.
42 Zob. G. Damizia, De dissolutione vinculi initi cum dipensatione ab impedimento dispari-
O tó ż o jc ie c św. P iu s X I sw ą d e c y z ją z d n ia 2 .0 4 .1 9 2 4 r. w p ro w a d z ił n o w ą p r a k ty k ę . M o c ą sw ej w ła d z y ro z w ią z a ł o n z w ią z e k z a w a rty b e z d y sp e n sy o d p rz e s z k o d y r ó ż n o ś c i re lig ii p o m ię d z y s tr o n ą n ie o c h rz c z o - n ą o r a z s tr o n ą o c h r z c z o n ą n ie k a to lic k ą . N a m a rg in e s ie n a le ż y d o d a ć , iż p rz y to c z o n a s p r a w a p o c h o d z iła z d ie c e z ji w ro c ła w sk ie j. O tó ż k o b ie t a o c h r z c z o n a w K o ś c ie le n ie k a to lic k im z a w a r ła m a łż e ń s tw o z Ż y d e m . Z w ią z e k te n r o z p a d ł się. K o b ie ta j e d n a k w y ra z iła p r a g n ie n ie z a w a rc ia m a łż e ń s tw a z k a to lik ie m . A z a te m ła s k a p a p ie s k a z o s ta ła u d z ie lo n a ze w z g lę d u f a k t n a w r ó c e n ia s tro n y a k a to lic k ie j d o K o ś c io ła k a to lic k ie g o - 43. N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż p a p ie ż te n ro z s trz y g n ą ł w p o d o b n y s p o s ó b s p r a w ę w d n iu 5 .1 1 .1 9 2 4 r., ro z w ią z u ją c w ę z e ł m a łż e ń s k i z w ią z k u z a w a r te g o p o m ię d z y s tr o n ą n ie w ie r z ą c ą o r a z s tr o n ą o c h rz c z o n ą n ie k a to lic k ą , w p r z y p a d k u n a w r ó c e n ia s tr o n y n ie k a to lic k ie j44. N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż w y s tę p u ją c a się w y ra ź n a e w o lu c ja r o z w ią z a ń w te j m a te r ii z n a la z ła sw e o d z w ie r c ie d le n ie w tr e ś c i n ie k tó ry c h d o k u m e n tó w S to lic y A p o s to ls k ie j. O tó ż w d n iu 1.0 5 .1 9 3 0 r. K o n g re g a c ja św. O ffic ju m w y d a ła n o rm y p r o c e d u r a ln e d o ty c z ą c e m o ż liw o śc i r o z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o 45.
P a p ie ż P iu s X I I n a to m ia s t w o p u b lik o w a n e j w d n iu 3 1 .1 2 .1 9 3 0 r. E n c y k lic e C a s ti C o n n u b ii z je d n e j s tro n y p r z y p o m n ia ł d o k tr y n ę o tr w a ło śc i z w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , z d ru g ie j z a ś p o tw ie rd z ił m o ż liw o ść z a is t n ie n ia w y ją tk u w o d n ie s ie n iu c o d o z w ią z k ó w n ie s a k r a m e n ta ln y c h , k tó r e n a s k u te k p o w a ż n e j p rzy c zy n y m o g ą z o s ta ć ro z w ią z a n e m o c ą p e łn e j n ajw y ższej w ła d z y G ło w y K o ś c io ła , o trz y m a n e j o d C h r y s tu s a 46.
N a d a ls z ą e w o lu c ję m y śli w te j d z ie d z in ie w p ły n ę ły ro z s trz y g n ię c ia p a p ie ż a P iu s a X II . O tó ż w d n iu 1 8 .0 7 .1 9 4 7 r. r o z w ią z a ł o n m a łż e ń s tw o n a k o rz y ść k o b ie ty n ie w ie rz ą c e j, k tó r a p r z y jm u ją c c h r z e s t c h c ia ła j e d n o c z e ś n ie z a w rz e ć z w ią z e k m a łż e ń s k i z m ę ż c z y z n ą k a t o lik ie m 47. W d n iu z a ś 1 1 .0 5 .1 9 5 8 r. m o c ą sw ej w ła d z y u d z ie lił o n p rz y w ile ju , r o z w ią z u ją c w ę z e ł m a łż e ń s k i z w ią z k u n ie o c h r z c z o n y c h w c e lu z a r a d z e n ia
43 Por. X. Ochoa, Leges Ecclesiae post CIC 1917 editae, t. 1, Roma 1966, kol. 587. Zob. także. Napolitano, jw., s. 89-90.
44 Ochoa, jw., kol. 617.
45 Por. Sacra Congregatio Sancti Offici, Normae pro conficiendo processu in casibus solutionis
vinculi matrimonailis in favorem fidei per supremam Summi Pontifcis auctoritatem -1.05.1930, w: X. Ochoa, Leges Ecclesiae post CIC 1917 editae, t. 2, Roma 1966, kol. 3354-3355.
46 Zob. Pius XI, Encyclica Casti Connubii- 31.12.1930, w: Enchiridion della Encicliche, t. 5, Bologna 1999, s. 590 i 610.
sy tu a c ji o so b y trz e c ie j p rz y n a le ż ą c e j d o K o ś c io ła k a to lic k ie g o . P o d ję c ie te g o a k t u n a s tą p iło z e w z g lę d u n a fa k t, iż s tr o n a k a to lic k a żyła w k o n k u b in a c ie z e s tr o n ą n ie o c h r z c z o n ą , p o z o s ta ją c ą w u p r z e d n im z w ią z k u z in n ą s tr o n ą n ie o c h r z c z o n ą 48. W re s z c ie n a le ż y d o d a ć , iż K o n g re g a c ja D o k tr y n y W ia ry w d n iu 6.1 2 .1 9 7 3 r. w y d a ła k o le jn y d o k u m e n t, n o s z ą c y n a z w ę N o r m a e p r o s o lu tio n e v in c u l i m a tr i m o n i a ls in f a v o r e m f i d e i p e r s u p r e m u m S u m m i P o n tific is a u c to r ia te m49. 3 . R e g u la c je K o d e k s u z 1983 r.
A n a liz u ją c tr e ś ć p r z e p is ó w K o d e k s u z 1983 r. n ie tr u d n o zau w aży ć, iż w k o d y fik a c ji te j z n a la z ło sw o je m ie js c e w ie le ro z w ią z a ń u ję ty c h w K o d e k s ie P io - B e n e d y k ty ń s k im ( k a n n . 1143 -1 1 5 0 K P K z 1983 r.; k a n n . 1120 -1 1 2 7 K P K z 1917 r.). O z n a c z a to z a te m , iż w z b io rz e ty m p o tw ie r d z o n o d o k tr y n ę w y p ra c o w a n ą w p o p r z e d n io o b o w ią z u ją c y m u sta w o d a w stw ie .
J a k o p e w n e n o v u m n a le ż y j e d n a k u z n a ć b r z m ie n ie k a n . 1147 K P K , w k tó r y m s tw o r z o n o m o ż liw o ść a p lik a c ji p rz y w ile ju p a w io w e g o w p r z y p a d k u p r a g n ie n ia z a w a rc ia p r z e z s tr o n ę o c h r z c z o n ą m a łż e ń s tw a z e s tr o n ą a k a to lic k ą z a r ó w n o o c h r z c z o n ą , j a k i n ie o c h r z c z o n ą .
A z a te m w K o d e k s ie J a n a P a w ła I I z n a la z ły sw o je m ie js c e re g u la c je d o ty c z ą c e r o z w ią z a n ia m a łż e ń s tw a n a s k u te k p rz y w ile ju p a w io w e g o (k a n n . 1143 -1 1 4 7 K P K ), ro z w ią z a n ia m a łż e ń s tw a p o m ię d z y n a w r ó c o n y m i p o lig a m is ta m i (k a n . 1148 K P K ) o r a z r o z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń sk ie g o w p r z y p a d k u w y s tą p ie n ia u w ię z ie n ia o r a z p r z e ś la d o w a ń (k a n . 1149 K P K ).
3.1. R o z w ią z a n ie m a łż e ń s tw a n a s k u te k p rz y w ile ju p a w io w e g o ( k a n . 114 3 -1 1 4 7 K P K )
Z a s y g n a liz o w a liś m y ju ż , iż in s ty tu c ja r o z w ią z a n ia w ę z ła m a łż e ń s k ie g o n a m o c y p rz y w ile ju p a w io w e g o z o s ta ła u ję ta w k a n n . 1143-1147
48 Sprawa ta została opublikowana w Ius Seraficum 4 (1958), s. 452-472.
49 Por. Congregatio pro Doctrina Fidei, Normae pro solutione vinculi matrimonials in favorem
K P K . O tó ż w m y śl k a n . 1143 § 1 K P K m a łż e ń s tw o z a w a r te p o m ię d z y o s o b a m i n ie o c h r z c z o n y m i m o ż e z o s ta ć ro z w ią z a n e d la d o b r a w ia ry stro n y , k tó r a p r z y ję ła c h rz e s t.
G . G i r o t t i p o d d a j ą c sz c z e g ó ło w e j a n a liz ie t r e ś ć te j r e g u la c ji s łu s z n ie z a u w a ż y ł, iż w o b o w ią z u ją c e j k o d y f ik a c ji. s p o ty k a m y się z r o z s z e r z e n ie m z a k r e s u p rz y w ile ju , o k tó r y m m o w a w B ib lii50. P r a w o d a w c a w p r z y to c z o n y m k a n . 1143 § 1 K P K w s k a z a ł, iż d la u d z i e le n ia te j ła s k i n ie j e s t k o n ie c z n e p rz y ję c ie s a k r a m e n t u w K o ś c ie le k a t o lic k im . W n o r m ie te j p r z e c ie ż m ó w i s ię je d y n ie o n ie o d z o w n o ś c i p r z y j ę c i a c h r z tu . O z n a c z a t o w ię c , iż w ty m p r z y p a d k u z a w y s ta rc z a ją c e n a le ż y u z n a ć o c h r z c z e n ie się w K o ś c io ła c h a k a to li c k ic h lu b t e ż w e w s p ó ln o ta c h n ie p o z o s t a ją c y c h w p e ł n e j łą c z n o ś c i z K o ś c io łe m k a to - lic k im 51.
W ty m m ie js c u n a le ż y je d n a k z c a ły m n a c is k ie m p o d k re ś lić , iż f a k tu n a w r ó c e n ia j e d n e g o z m a łż o n k ó w n ie n a le ż y u jm o w a ć w k a te g o r ia c h w y m o g u w y łą c z n e g o , u m o ż liw ia ją c e g o u d z ie le n ie ła sk i. U s ta w o d a w c a b o w ie m w k a n . 1141 § 1 K P K w y sz c z e g ó ln ił je s z c z e in n y w a r u n e k , j a k im j e s t o d e jś c ie s tr o n y n ie o c h rz c z o n e j.
O z n a c z a to w ięc , iż ro z w ią z a n ie w ę z ła m a łż e ń s k ie g o s ta ło b y się n ie m o ż liw e w ó w cza s, g d y b y d r u g a s tr o n a c h c ia ła ró w n ie ż się o c h rz c ić lu b te ż p r a g n ę ła b y tr w a ć w e w s p ó ln o c ie m a łż e ń s k ie j b e z o b r a z y S tw ó rc y 52. To z a te m m a łż o n e k n ie o c h r z c z o n y p o w in ie n s ta ć się p rz y c z y n ą r o z e j śc ia s tro n . J e ś lib y w ię c o s o b a n a w r a c a ją c a się s ta ła się p o w o d e m r o z p a d u z w ią zk u , to ty m sa m y m w ę z e ł m a łż e ń s k i n ie m ó g łb y z o s ta ć r o z w ią z a n y 53. Z ta k ą s y tu a c ją sp o tk a lib y śm y się n p . w ó w cza s, je ś lib y p o p rz y ję c iu c h r z tu p o p e łn iła b y o n a g r z e c h c u d z o łó s tw a . O z n a c z a ło b y to , iż to je j n ie m o r a ln e z a c h o w a n ie m o g ło b y sta n o w ić p rz y c z y n ę p ra w n e j se p a ra c ji. W k o n s e k w e n c ji w ię c s tr o n a n ie o c h r z c z o n a m o g ła b y o d e jś ć ( k a n . 1152 § § 1-3 K P K ) 54.
50 Zob. G. Girotti, La procedura per lo scioglimento del matrimonio nella fattispecie del
(privilegio paolino), w: I procedimenti speciali nel diritto canonico, Città del Vaticano 1992, s. 162-163.
51 Napolitano, jw., s. 371; P. Moneta, Il matrimonio nel nuovo Diritto Canonico, Genova 1996, s. 218-219; Girotti, jw., s. 162.
52 Zob. K. Lüdicke, Heiligungsamt: Ehe: w: Münsterischer Kommentar zum Codex Iuris Canonici, t. 4, Essen 1985 - ad 1144 n. 2; Girotti, jw., s. 164; Napolitano, jw., s. 679; J. Fornés, Comentario al can. 1143, w. Comentario exeg (tico al C) digo de Derecho Can (nico, pod. red. A. Marzoa, J. Miras, R. Rodr) guez - Ocańa, t. 3, Pamplona 1996, s. 1555-1556.
53 Lüdicke, jw., - ad 1143 n. 4. 54 Rubiyatmoko, jw., s. 188.
N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż P ra w o d a w c a w p r z e p is ie n a s tę p n y m o k r e ś lił sz c z e g ó ło w o w a r u n k i o d e jś c ia s tr o n y n ie o c h r z c z o n e j (k a n . 1141 § 2 K P K ). W m y śl b o w ie m te g o k a n o n u , ta k i s ta n fa k ty c z n y n a s tą p iłb y w ó w c z a s, g d y b y m a łż o n e k te n n ie c h c ia ł m ie s z k a ć z e s tr o n ą o c h r z c z o n ą lu b te ż n ie w y ra z iłb y p r a g n ie n ia z a m ie s z k a n ia z n ią b e z o b r a z y B o g a S tw ó rc y . D o s tr z e g a m y w ięc , iż w p r z y p a d k u z a is tn ie n ia p ie rw s z e j h ip o te z y w y s tą p iła b y s e p a r a c ja fiz y c z n a . S tr o n a n ie o c h r z - c z o n a b o w ie m z b u rz y ła b y is tn ie ją c ą w s p ó ln o tę ży c ia m a łż e ń s k ie g o , o d d a l a ją c się z z a m ia r e m n ie p o w r a c a n i a 55. W d ru g ie j n a t o m ia s t s y tu a c ji s p o ty k a lib y ś m y się z s e p a r a c ją m o r a ln ą . O tó ż m a łż o n e k n ie o c h r z - c z o n y m ó g łb y w p ra w d z ie m ie s z k a ć z n e o f itą , to j e d n a k p r a g n ie n ia t e g o n ie r e a liz o w a łb y b e z o b r a z y S tw ó r c y 56. Z d a n i e m R . R u b iy a tm o k o
o b r a z a B o g a S tw ó r c y w y s tą p iła b y m .in . w te d y , je ś li: 1) s tr o n a t a c h c ia ła b y w p ro w a d z ić w s p ó łm a łż o n k a o c h rz c z o n e g o w z a b o b o n , h e r e z ję lu b a p o s ta z ję ; 2 ) m a łż o n e k n ie o c h r z c z o n y p r z e s z k a d z a łb y s tr o n ie o c h r z c z o n e j w r e a liz a c ji f u n d a m e n ta ln y c h p r a w i o b o w ią z k ó w w ie r n y c h ; 3 ) o s o b a n ie o c h r z c z o n a p o p r z y ję c iu c h r z tu ź le tr a k to w a ła b y w s p ó łm a łż o n k a 57.
P o d d a ją c d a lsz e j a n a liz ie p r z e p is y z w ią z a n e z m o ż liw o śc ią a p lik a c ji p rz y w ile ju p a w io w e g o n ie tr u d n o za u w aż y ć, iż U s ta w o d a w c a u z a le ż n ił u d z ie le n ie te j ła s k i o d d o d a tk o w e g o w a r u n k u p r o c e d u r a ln e g o , ja k im j e s t p r z e p r o w a d z e n ie in te r p e la c ji (k a n n . 114 4 -1 1 4 6 K P K )58. W y p e łn ie n ie te g o w y m o g u w ią ż e się śc iśle z k o n ie c z n o ś c ią s p ra w d z e n ia , czy w e ry fik u ją się p r z e s ła n k i p o tr z e b n e d o u d z ie le n ia p rz y w ile ju 59.
O tó ż z re g u ły d o c h o d z e n ie to p o w in n o z o s ta ć p r z e p r o w a d z o n e p o p rz y ję c iu c h r z tu p r z e z s tr o n ę n a w r ó c o n ą ( k a n . 1144 § 2 K P K ). W m yśl j e d n a k k a n . 1144 § 2 K P K o r d y n a r iu s z m ie js c a m ó g łb y o d s tą p ić o d tej z a sa d y , z e z w a la ją c n a d o k o n a n ie in te r p e la c ji p r z e d p r z y ję c ie m te g o s a k r a m e n tu . Z d a n i e m k a n o n is tó w , t a k a sy tu a c ja m o g ła b y w y stą p ić m .in . w ó w cza s, g d y b y z p o w o d u z a m ia r u p rz y ję c ia c h r z tu , d o c h o d z iło b y p o m ię d z y m a łż o n k a m i d o p o w a ż n y c h n a p ię ć n a p ła s z c z y ź n ie re lig ij n e j60. P o n a d to , ta k i s p o s ó b p o s tę p o w a n ia b y łb y ró w n ie ż u z a s a d n io n y
55 Tamże, s. 186-187.
56 Zob. S. Swiaczny, Rozwiązanie węzła w małżeństwie nieochrzczonych. Próba systematyza
cji, Ius Matrimoniale 13 (2002), s. 125-127. 57 Rubiyatmoko, jw. 187.
58 Zob. M. Sitarz, Słownik prawa kanonicznego, Warszawa 2004, kol. 73. 59 Fornés, jw., s. 1557.
w te n c z a s , g d y b y z a is tn ia ła k o n ie c z n o ś ć c e le b ra c ji n o w e g o z w ią z k u b e z p o ś r e d n io p o p rz y ję c iu c h r z tu p r z e z n e o f it ę 61.
N a le ż y je d n o c z e ś n ie z a zn a cz y ć, iż s p e łn ie n ie te g o w y m o g u j e s t k o n ie c z n e d o w a ż n o ś c i z a w a rc ia n o w e g o zw ią z k u . A lb o w ie m k a n . 1444 § 1 K P K p o s ia d a c h a r a k te r u sta w y u n ie w a ż n ia ją c e j (k a n . 10 K P K ). Z d ru g ie j s tro n y n a le ż y j e d n a k za u w aż y ć, iż P ra w o d a w c a w p e w n y c h o k o lic z n o ś c ia c h d o p u s z c z a m o ż liw o ść u z y s k a n ia d y sp e n sy o d p r z e p r o w a d z e n ia in te r p e la c ji z a r ó w n o p r z e d , ja k i p o c h rz c ie s tro n y n a w r a c a ją c e j się. O tó ż k o m p e te n tn y m d o p o d ję c ia ta k ie j d ec y zji j e s t o r d y n a riu s z m ie jsc a . W m yśl k a n . 1444 § 2 K P K , s ta ło b y się to m o ż liw e w ted y ,
je ś li z d o c h o d z e n i a p r z y n a j m n i e j s u m a r y c z n e g o i p o z a s ą d o w e g o s tw ie r d z i się, ż e n ie m o ż n a j e j d o k o n a ć lu b b ę d z ie b e z o w o c n a 62.
G . G ir o tti w y jaśn iając to n o rm a ty w n e sfo rm u ło w a n ie n a w ią z a ł d o d e cyzji K o n g re g a c ji św. O ffic ju m z d n ia z 11.07.1760 r.63. S tw ierd ził o n , iż o rd y n a riu sz m ie jsc a p r z e d w y d a n ie m r e s k ry p tu p o w in ie n n a p o d sta w ie d o k ła d n e g o d o c h o d z e n ia o k re ślić m otyw y w sk a z u ją c e n a to , iż w k o n k re tn y m p rz y p a d k u p r z e p ro w a d z e n ie in te rp e la c ji je s t n ie m o ż liw e lu b te ż b e z u ż y te c z n e . U w a ż a o n , iż w tej sytuacji z a n ie w y sta rc z a ją c e n ależ y u z n a ć o so b is te p rz e k o n a n ie te g o a u to ry te tu z a p o d ję c ie m ta k ie j decyzji64. W ty m k o n te k ś c ie r o d z i się z a te m z a s a d n ic z e p y ta n ie : w ja k ic h o k o lic z n o ś c ia c h d o k o n a n i e in te r p e la c ji n a le ż a ło b y u z n a ć z a n ie m o ż liw e lu b te ż b y ło b y o n o b e z u ż y te c z n e ?
N a w s tę p ie a n a liz y te g o p r o b le m u n a le ż y stw ie rd z ić , iż w te j sp ra w ie w y p o w ie d z ia ła się m .in . K o n g re g a c ja św O ffic ju m . O tó ż w D e k la r a c ji o p u b lik o w a n e j w d n iu 18.0 7 .1 8 8 4 r. s tw ie rd z o n o m .in ., iż z a r ó w n o r o z w ó d cyw ilny m a łż o n k ó w , j a k ró w n ie ż z a w a rc ie p r z e z s tr o n ę n ie o c h rz - c z o n ą in n e g o ś lu b u cy w iln eg o n ie są w y s ta rc z a ją c ą p rz y c z y n ą d o p o d ję c ia ta k ie g o k r o k u 65.
61 Girotti, jw., s. 165.
62 Szerzej na ten temat zob. Napolitano, jw., s. 59.
63 Por. Sacra Congregatio Sancti Offici, 11.06.1760. Cytuję za: Girotti, jw., s. 166. 64 Girotti, jw., s. 166. Autor ten stwierdził: „Al riguardo ritengo assai utile richiamare al- cune direttive del S. Ufficio. LOrdinario del luogo, prima di concedere la dispensa, deve ve- rificare, attraverso un’accurata indagine, se, per quale motivo, la interpelazione deve consi derata impossibile o inutile. Non è sufficiente che egli sia personalmente convinto. L’indagi- ne - precisa il S. Uffizio - deve essere suffragata in modo che per ogni futuro tempo appaia questa necessità o perchè l’interpelato non risponde, o perchè non si sa dove egli sia, o perchè ha dato prova con i fatti del suo aperto dissenso”.
65 Por. Sacra Congregatio Sancti Offici, Declaratio - 18.07.1884. Cytuję za: Girotti, jw., s. 165-166.
N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż k a n o n iś c i w s k a z u ją n a r ó ż n e p o w o d y u z a s a d n ia ją c e p o w z ię c ie ta k ie j decyzji. O tó ż z d a n ie m K . L ü d ic k e , k o m p e t e n tn y a u to r y te t m ó g łb y d y s p e n so w a ć w ó w czas, je ś li n ie m o ż n a b y ło b y u s ta lić m ie js c a p o b y tu s tro n y n ie o c h rz c z o n e j lu b te ż n ie r e a g o w a ła b y o n a n a w e z w a n ia 66. G . G ir o tti n a to m ia s t je s t p r z e k o n a n y , iż m o ż n a b y ło b y z re z y g n o w a ć z w y m a g a n e g o p r a w e m p o s tę p o w a n ia w te n c z a s, g d y b y m a łż o n e k w m ię d z y c z a sie p o p a d ł w c h o r o b ę u m y sło w ą 67.
W ty m m ie js c u n a le ż y j e d n a k z c a ły m n a c is k ie m stw ie rd z ić , iż z a r ó w n o b e z p r a w n e p o m in ię c ie in te r p e la c ji, ja k ró w n ie ż n ie u z y s k a n e w y m a g a n e j p r a w e m d y sp e n sy d o p r o w a d z iło b y d o p o w a ż n y c h n a s tę p s tw p ra w n y c h . W te j b o w ie m sy tu a c ji n ie m o ż n a b y ło b y o trz m y m a ć ła sk i. Z d ru g ie j s tr o n y n a le ż y je d n a k za u w aż y ć, iż z a is tn ia ły s ta n f a k ty c zn y n ie b y łb y s ta n e m b e z w yjścia. O tó ż w m y śl D e k la r a c ji K o n g r e g a c ji św. O fic ju m z d n ia 1 0 .11.1965 r., w t a k im p r z y p a d k u n a le ż a ło b y zw ró c ić się d o S to lic y A p o s to ls k ie j68. W ó w czas, o s ta te c z n a d ec y zja w te j s p ra w ie n a le ż a ła b y d o o jc a św .69.
D o s tr z e g a m y z a te m , iż re z y g n a c ja z z a le c o n e g o p r a w e m d o c h o d z e n ia b y ła b y je d y n ie m o ż liw a w p r z y p a d k u z a is tn ie n ia p o w a ż n e j p rz y c z y n y (g ra v i d e c a u s a ) (k a n . 1144 § 2 K P K ). O z n a c z a to w ięc, iż z re g u ły in te r p e la c ję n a le ż a ło b y p r z e p r o w a d z ić p o w a g ą o r d y n a r iu s z a m ie jsc a s tr o n y n a w r ó c o n e j ( k a n . 1145 § 1 K P K ), a w w y ją tk o w y c h s y tu a c ja c h p r z e z s a m e g o m a łż o n k a n a w r ó c o n e g o (k a n . 1145 § 2 K P K ). W o b o w ią z u ją c y m u s ta w o d a w s tw ie P r a w o d a w c a o k r e ś li ł ta k ż e p r z e d m i o t d o c h o d z e n i a . O tó ż w s k a z a ł o n , iż s tr o n ie n ie o c h r z c z o n e j n a le ż y z a d a ć n a s t ę p u j ą c e p y ta n ia : 1) czy i o n a n ie c h c ia ła b y p rz y ją ć c h r z tu ; 2 ) czy p r z y n a jm n ie j p r a g n ę ła b y o n a m ie s z k a ć z g o d n i e z n e o f i t ą b e z o b r a z y S tw ó rc y ? ( k a n . 1 1 4 4 § 1, n . 1 -2 K P K ) 70. P o d d a ją c sz c z e g ó ło w e j a n a liz ie t r e ś ć te j n o r m y n a le ż y z a u w a ż y ć , iż o d p o w ie d ź m a łż o n k a n ie o c h r z c z o n e g o n ie m u s ia ła b y b y ć n a ty c h m ia s to w a . U s ta w o d a w c a b o w ie m w p r z y to c z o n y m p r z e p is ie s tw o rz y ł m o ż li w o ś ć c z a s u d o n a m y s łu ( k a n . 1145 § 1 K P K ) 71. Z tr e ś c i te j n o r m y
“ Lüdicke, jw., - ad 1144 n. 5. 67 Girotti, jw., s. 165.
68 Por. Sacra Congregatio Sancti Offici, Prot. N. 2654/65 - 10.11.1965. Cytuję za: Girotti, jw., s. 164-165.
69 Girotti, jw., s. 164-165. 70 Napolitano, jw., s. 59-60.
71 Zob. J. Serrano, De dissolutione vinculi, w: Commento al Codice di diritto canonico, pod red. P. Pinto, t. 1, Città del Vaticano 2001, s. 678.
j e d n a k w y n ik a , iż c z a s t e n p o w in ie n z o s ta ć d o k ła d n ie o k r e ś lo n y . M ilc z e n ie b o w ie m , tz n . b r a k o d p o w ie d z i p o je g o u p ły w ie , z g o d n ie z z a s a d ą q u i ta c e t c o s e n tir e v id e tu r , p o c z y ty w a n e j e s t ja k o o d p o w ie d ź n e g a ty w n a .
W ta k ie j sy tu a c ji z a w a rc ie n o w e g o z w ią z k u p r z e z s tr o n ę n a w r ó c o n ą s ta ło b y się m o ż liw e , p o n ie w a ż z a is tn ia łb y m o r a ln a p e w n o ś ć c o d o t e g o , ż e s tr o n a n ie o c h r z c z o n a w m o m e n c ie je g o z a w ie ra n ia n ie z m ie n iła sw ej d ec y zji72. C o w ię c e j, u z y s k a n ie ła s k i n ie b y ło b y w y k lu c z o n e ró w n ie ż w te n c z a s , g d y b y p o k ilk u la ta c h p o p rz y ję c iu c h r z tu p r z e z n e o f itę , d r u g a s tr o n a n ie z m ie n iła b y sw eg o n a s ta w ie n ia w o d n ie s ie n iu d o o k r e ślo n e j p r a w e m m a te r ii73.
W y d a je się, iż w ty m m ie js c u n a le ż a ło b y u c z y n ić p e w n ą d y g re s ję n a tu r y p r o c e d u r a ln e j. O tó ż d o k u m e n ty z w ią z a n e z p r z e p r o w a d z o n ą in te r p e la c ją n a le ż y p rz e c h o w y w a ć w a rc h iw u m k u rii d ie c e z ja ln e j, w d z ia le p o ś w ię c o n y m s p r a w o m m a łż e ń s k im i74.
W r a c a ją c d o p r z e r w a n e g o w ą tk u n a le ż y s tw ie rd z ić , iż w a n a liz ie in te re s u ją c e j n a s p r o b le m a ty k i n a le ż a ło b y je s z c z e p o ś w ię c ić c h w ilę u w a g i k w e s tio m te o r e ty c z n o p r a w n y m . O tó ż n a p o z ó r m o g ło b y się w y d a w ać , iż r o z w ią z a n ie w ę z ła m a łż e ń s k ie g o n a m o c y p rz y w ile ju p a w io w e g o j e s t n a s tę p s tw e m d ec y zji k o m p e te n t n e g o a u t o r y t e tu k o ś c ie ln e g o , czy te ż s e p a r a c ji s tr o n . T ak j e d n a k n ie je s t. A lb o w ie m u d z ie le n ie te j ł a ski n a s tę p u j e p r z e z s a m f a k t z a w a rc ia n o w e g o z w ią z k u p r z e z m a łż o n k a n a w r ó c o n e g o (k a n . 1143 § 1 K P K )75.
O c z y w iśc ie , s ta je się to m o ż liw e p o s p e łn ie n iu w a r u n k ó w o k t ó r y c h m o w a w k a n . 1146, n . 1-2 K P K , a m ia n o w ic ie : 1) j e ś li s tr o n a n ie o c h r z c z o n a o d p o w ie d z ia ła n e g a ty w n ie n a p o s ta w io n e p y ta n ia lu b t e ż d la s łu s z n y c h p o w o d ó w i n t e r p e l a c j a z o s ta ł a p o m in i ę ta ; 2 ) je ś li s t r o n a n ie o c h r z c z o n a , p o p r z e p r o w a d z e n i u in t e r p e l a c j i lu b g d y ją p r a w n ie p o m in i ę to , z a m ie s z k u ją c n a j p ie r w z g o d n ie z e m a łż o n k ie m n a w r ó c o n y m p o p e w n y m c z a s ie b e z u z a s a d n io n e j p rz y c z y n y o d e s z ła 76. 72 Girotti, jw., s. 166. 73 Tamże, s. 166-167. 74 Tamże, s. 166.
75 Lüdicke, jw., - ad 1143 n. 3: „Die erste Ehe wird nicht durch die kirchliche Autorität gelöst, sondern die neue Eheschlie’ung”.
