"Karty z dziejów Mazur. Wybór pism", T. 2, Emilia Sukertowa-Biedrawina, wyboru dokonał Janusz Jasiński, przedmową opatrzył Stanisław Herbst, posłowie Janusza Jasińskiego, Olsztyn 1972 : [recenzja]

Swat, Tadeusz

"Karty z dziejów Mazur. Wybór

pism", T. 2, Emilia

Sukertowa-Biedrawina, wyboru

dokonał Janusz Jasiński, przedmową

opatrzył Stanisław Herbst, posłowie

Janusza Jasińskiego, Olsztyn 1972 :

[recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 175-176

R E C E N Z J E I O M Ó W I E N I A 1 7 5 R ec e n z o w a n a p ra c a s ta n o w iła p o d s ta w ą n a d a n ia A n d rz e jo w i P ią tk o w s k ie m u sto p n ia d o k to ra n a u k h u m a n is ty c z n y c h w 1970 r. S te fa n C a c k o w sk i E m ilia S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , K a r ty z d z ie jó w M a zu r. W y o ó r p ism . W y b o ru d o k o n a ł J a n u s z J a s i ń s k i . P rz e d m o w ą o p a trz y ł S ta n is ła w H e r b s t . P o sło w ie J a n u s z a J a s i ń s k i e g o , O lszty n 1972, P o je z ie rz e , t. 2, ss. 34 2 -H2 nlb . W p o n a d 6 5 -le tn ie j a k ty w n e j p ra c y tw ó rc z e j zało ży c ie lk i i r e d a k to r k i „ K o m u ­ n ik a tó w M a z u rs k o -W a rm iń s k ic h ” p o p u la ry z a to rs k a d z ia łaln o ść p is a r s k a z a jm u je m ie js c e n a cz e ln e . M ierzy ć j ą tr z e b a s e tk a m i a rty k u łó w , o p ra c o w a ń , b ro s z u r i k siąż e k d ru k o w a n y c h , ju ż od ro k u 1922 p o o k re s o s ta tn ic h l a t J e j życia, p u b lik o w a n y c h w w y d a w a n e j p rz e z N ią w D z iałd o w ie „G azecie M a z u rs k ie j” i p ię tn a s tu ro c z n ik a c h „ K a le n d a rz a d la M a z u ró w ”, o so b n y ch w y d a w n ic tw a c h , a po ro k u 1945 n a ła m a c h ..K o m u n ik a tó w ”, w sz y s tk ic h o ls z ty ń sk ic h p ism , p e rio d y k ó w c e n tra ln y c h i w w y d a w ­ n ic tw a c h k siąż k o w y c h . Z d e c y d o w a n a w ięk szo ść ty c h p ra c p o św ięc o n a je s t u k o c h a ­ n e j p rz e z E m ilię S u k e r to w ą -B ie d ra w in ę z iem i m a z u rs k ie j. W tru d n y c h w a ru n k a c h m ię d z y w o je n n e g o d w u d z ie s to le c ia p o d ję ła B ie d ra w in a o b o w ią ze k s łu żb y s p ra w ie m a ­ z u rs k ie j. P o w y z w o le n iu W a rm ii i M a z u r n a ła m a c h „W iad o m o ści M a z u rs k ic h ” , a n a s tę p n ie „ K o m u n ik a tó w D z iału In f o rm a c ji N a u k o w e j” i in n y c h p is m p o d ję ła z a ­ d a n ie z a z n a ja m ia n ia lu d n o ś ć n a p ły w o w ą z d z ie ja m i re g io n u w a r m iń s k o -m a z u rsk ie g o , d ą ż y ła do re p o lo n iz a c ji lu d n o śc i m ie js c o w e j. T e n d o ro b e k J e j p ió ra , ja k ż e w ó w czas c e n n y i p o trz e b n y , ró w n ie ż dziś z a s łu g u je ze w sz e c h m ia r n a u z n a n ie . S ta n o w i on 0 g łó w n y c h z a s łu g a c h E m ilii S u k e rto w e j-B ie d ra w in y d la re g io n u . G łó w n y ch , a le n ie je d y n y c h .

O p ró cz b o w ie m p o p u la r y z a to rs k ie j d z ia ła ln o śc i p is a r s k ie j re d a k to r k a „ K o m u ­ n ik a tó w ” p o d e jm o w a ła b a d a n ia se n s u s tric to n a u k o w e . D o strz e g a ją c is to tn e lu k i w b a d a n ia c h n a d d z ie ja m i M a z u r s ta r a ł a się je w y p e łn ić s w y m i p r a c a m i n a u k o w y ­ m i, p o d ję te te m a ty p o sze rz a ć d p o g łęb iać. W iele p ro b le m ó w d o s trz e g a ła p ie rw sz a , z a sy g n a liz o w a ła je , to r u j ą c w te n sp o só b ście ż k i p rz y szły m , p o d e jm u ją c y m te n t e ­ m a t b a d ac z o m . D o rz u c a ła te ż in te r e s u ją c e p rz y c z y n k i d o te m a tó w ju ż b a d a n y c h p rzez

p o p rz e d n ik ó w , w n o sz ą c w ie le n o w y c h e le m e n tó w . W s u m ie — d o ro b e k n a u k o w y E m ilii S u k e rto w e j-B ie d ra w in y , m im o iż p o w s ta ł g łó w n ie w o s ta tn ic h la ta c h J e j ż y ­ cia, n ie je s t b y n a jm n ie j m a ły . O b e jm u je k ilk a d z ie s ią t a rty k u łó w , ro z p ra w i szk icó w ro z rz u c o n y c h w lic z n y ch cza so p ism ac h n a u k o w y c h , w ty m g łó w n ie w „ K o m u n ik a ­ ta c h M a z u rs k o -W a rm iń s k ic h ” . W a rto śc io w e te p ra c e p o sta n o w io n o w y d a ć w o so b ­ n y ch p u b lik a c ja c h . W .ro k u 1901 S to w a rz y s z e n ie S p o łe c z n o -K u ltu ra ln e „ P o je z ie rz e ” o p u b lik o w a ło 12 a r ty k u łó w E m ilii S u k e rto w e j-B ie d ra w in y w -tomie z a ty tu ło w a n y m

K a r ty z d z ie jó w M a zu r. W je d e n a ś c ie l a t p ó ź n ie j, n ie s te ty ju ż po ś m ie rc i A u to rk i,

u k a z a ł się w w y b o rz e J a n u s z a J a s iń s k ie g o d ru g i to m K a rt. O b e jm u je on 9 a r t y k u ­ łó w p u b lik o w a n y c h w la ta c h 1950— 1967 n a ła m a c h „ K o m u n ik a tó w M a z u rs k o -W a r­ m iń s k ic h ” i „ P rz e g lą d u Z a c h o d n ie g o ”. W y b ó r te n s ta n o w i z w a r tą całość, d o ty czy b o ­ w ie m w ie k ó w X I X i X X . O k re s ten , a z w łaszcza d z ie w ię tn a s te s tu le c ie b y ły A u to r ­ ce n a jb liż sz e , tu te ż o s ią g n ę ła o n a n a jw ię k sz e i n a jc ie k a w s z e re z u lta ty b ad aw cze. N ie k tó re p o d ję te p rz e z E. S u k e rto w ą -B ie d ra w in ę te m a ty d o c ze k a ły się p o g łę b ie n ia 1 u śc iśle n ia . J e d n a k ż e a u to r w y b o ru z re z y g n o w a ł z u z u p e łn ia n ia czy k o ry g o w a n ia w y n ik ó w b a d a ń A u to rk i, słu sz n ie „ u w a ż a ją c , że s ta n o w iło b y to n a ru s z e n ie J e j o r y ­ g in a ln y c h u s ta l e ń ” .

D ru g i to m K a r t z d z ie jó w M a z u r o tw ie ra in te r e s u ją c y a r ty k u ł Ś w ia d o m o ść n a ­

ro d o w a n a M a zu ra c h i W a r m ii w p ie śn i lu d o w e j n a p is a n y sw eg o czasu n a z a m ó ­

w ie n ie P o lsk ie g o T o w a rz y s tw a H isto ry c zn e g o . C ie k a w a i p io n ie rs k a t a p r a c a o b e j­ m u je cały o k re s p o ro z b io ro w y i m ię d z y w o je n n y X X w ie k u , p o d e jm u ją c ta k ż e z a ­ g a d n ie n ie łą c zn o śc i i w sp ó ln o ty g e o g ra fic z n e j M a z u r i W a r m ii z cało śc ią ziem p o ls ­ k ich , a k c e n tu ją c p rz e ż y w a n ie n a jis to tn ie js z y c h w y d a rz e ń h is to ry c z n y c h w P o lsce p rz e z lu d m a z u rs k i i w a rm iń s k i. Ś w ia d e c tw a te g o p rz e tr w a ły w ła śn ie w lu d o w y c h k u r la n tk a e h i fra s k a c h . K o le jn y szk ic to m u to R o d o w ó d i ż y c ie T y m o te u s z a G iz e -

w iu sz a , o m a w ia ją c y d z ia łaln o ść te g o zasłu żo n eg o d la s z k o ln ic tw a p o lsk ie g o p rz e ło m u

І 7 б R E C E N Z J E I O M Ó W IE N I A

o p o lsk im ro d o w o d z ie T y m o te u sz a G izew iu sza je s t szczeg ó ln ie cenny, w o b ec c ią ż ą ­ cego d o tą d n a te j p o s ta c i p ię tn a n iem ieck o ści.

G u sta w G izew iu sz — to n a jb a rd z ie j u lu b io n a p rz e z A u to rk ę p o s ta ć m a z u rsk a . S z e rm ie rz o w i p o lsk o ści M az u ró w p o św ięc a E m ilia S u k e rto w a -B ie d ra w in a d w a szk ice o p u b lik o w a n e w o m a w ia n y m to m ie. P ie rw s z y z a rty k u łó w T r a d y c je p o ls k ie G u s ta ­

w a G iz e w iu s za p rz e d s ta w ia m ło d o ść p ó źn iejszeg o o s tró d z k ie g o p a s to r a i jeg o k o n ­

ta k ty z p o lsk o ścią. A u to rk a p r o s tu je tu w ie le n ieścisło ści w b io g ra fii G izew iu sza, o p u b lik o w a n e j w 1854 r. p rz e z K a z im ie rz a S zulca. D ru g i z a r ty k u łó w P r z y c z y n k i do

o sta tn ic h la t ży c ia G u sta w a G iz e w iu s za p rz y n o s i pięć lis tó w w ią żą c y c h się ze s c h y ł­

k o w y m i la ta m i ży cia „p o lsk ieg o k azn o d z ie i z O stró d y ”. L isty te (w ty m d w a G u sta w a G izew iu sza) s ta n o w ią cen n y m a te r ia ł źró d ło w y , w z b o g ac a ją cy d o ty c h c za so w y s ta n w ied zy o G. G iz ew iu sz u i je g o z a in te re s o w a n ia c h , szczególnie p o lsk o ścią.

E m ilia S u k e rto w a -B ie d r a w in a ja k o p ie rw s z a z b a d ac z y p o d ję ła te m a ty k ę W io s­ ny L u d ó w n a M a z u ra c h . W „ P rz e g lą d z ie Z a c h o d n im ” i „ K o m u n ik a ta c h M a z u rs k o - - W a rm iń s k ic h ” o p u b lik o w a ła n a te n te m a t d w a a r ty k u ły : R e w o lu c ja 1848 r o k u n a M a ­

zu ra c h w ś w ie tle szc zy c ie ń sk ie g o „ K r e is -B la ltu ” i P r z y c z y n e k do k o ń co w e g o o k re su W io s n y L u d ó w n a M a zu ra ch , k tó r e słu sz n ie p rz e d ru k o w a n o w o m a w ia n y m to m ie. W p ra c a c h ty c h n a k re ś liła A u to rk a p rz e b ie g W iosny L u d ó w n a M a z u ra c h n a p o d s ta ­

w ie ro c z n ik ó w o fic ja ln y c h o rg a n ó w s ta r o s tw szczy cień sk ieg o i n id zick ieg o . W b a d a n ia c h p o lsk ic h i n ie m ie ck ich s to su n k o w o w ie le u w a g i p o św ięco n o filip o - n o m , ro s y js k im sta ro o b rz ę d o w c o m , m ie s z k a ją c y m od trz y d z ie s ty c h l a t X IX w ie k u w p o w iecie m rą g o w s k im . P o m im o to o p u b lik o w a n y w 1961 r., a w o m a w ia n y m to ­ m ie p rz e d ru k o w a n y a r ty k u ł E m ilii S u k e rto w e j-B ie d ra w in y , F ilip o n i n a z ie m i m a ­

z u r s k i e j s ta n o w i in te re s u ją c y (choć w ś w ie tle d z isiejsz y ch b a d a ń n ie p o zb aw io n y

u ste re k ) m a te ria ł, o ś w ie tla ją c y h is to rię , o sa d n ic tw o i o b y c za je m a z u rs k ic h s ta r o o b ­ rzęd o w có w .

D w a k o ń co w e a rty k u ły to m u : M a te r ia ły do d z ie jó w w a lk i h itle r o w c ó w z r u c h e m

p o ls k im n a M a zu ra c h i W a r m ii w la ta c h 1933— 1939 i M e to d y w a lk i h itle ro w c ó w z p o lsko śc ią n a M a zu ra c h i W a r m ii p is a n e s ą n a p o d s ta w ie o k ó ln ik ó w B u n d D e u t­ sc h e r O sten , g e sta p o , N S D A P i N S L B o ra z lis t a k ty w n y c h u rz ę d n ik ó w h itle ro w ­

sk ich . D o ty c zą one p rz e śla d o w a ń ż y w io łu p o lsk ie g o i tę p ie n ia m o w y p o ls k ie j w b y ­ ły c h P r u s a c h W sch o d n ich . C zęść ty c h m a te ria łó w A u to rk a p u b lik u je w o ry g in a ln y m b rz m ie n iu .

D ru g i to m K a r t z d z ie jó w M a z u r p o p rz e d z a zw ięz ła P r z e d m o w a S ta n is ła w a H e r ­ b s ta p r e z e n tu ją c a s y lw e tk ę A u to rk i, a z a m y k a P o s ło w ie J a n u s z a J a s iń s k ie g o , o m a ­ w ia ją c e i u z a s a d n ia ją c e w y b ó r zam ieszczo n y ch tu a rty k u łó w . T om z a w ie ra ta k ż e szk ic b io g ra fic z n y i c h a r a k te r y s ty k ę tw ó rc z o śc i n a u k o w e j A u to rk i w ję z y k a c h a n ­ g ie lsk im i n ie m ie c k im o ra z in d e k s n a z w is k łą c zn y d la d w u to m ó w K a r t z d z ie jó w

M a zu r.

T a d e u s z S w a t

J a n u s z J a s i ń s k i , W a r m ia w o b ec p o w sta n ia s ty c z n io w e g o , R o cz n ik i H u m a ­ n isty c zn e . H is to ria , L u b lin 1972, t. X X , z. 2, K u ltu r a d u c h o w a P o ls k i p r z e d r o z ­

b io ro w e j. W a lk i o n iep o d leg ło ść, ss. 227—242.

W s e rii h is to ry c z n e j „ R o czn ik ó w H u m a n isty c z n y c h ” w y d a w a n y c h p rz e z T o w a ­ rz y stw o N a u k o w e K a to lic k ie g o U n iw e rs y te tu L u b e ls k ie g o p rz y g o to w a n o to m s p e c ja l­ ny p o św ięco n y w y b itn e m u h is to ry k o w i A n d rz e jo w i W o jtk o w sk ie m u z o k a z ji 80 ro c z ­ nicy je g o u ro d z in . W to m ie ty m o p u b lik o w a n o 20 ro z p r a w p rz y ja c ió ł i u czn ió w P ro fe so ra . Z u w a g i n a re g io n a ln y p ro f il „ K o m u n ik a tó w M a z u rs k o -W a rm iń s k ic h ”, c h ciałb y m się b liż e j z a ją ć a rty k u łe m J a n u s z a J a s iń s k ie g o , u c zn ia p ro fe s o ra A. W o jt- k ow skiego.

W k ró tk im szk ic u J a n u s z J a s iń s k i p o s ta w ił za cel: w y ja ś n ie n ie p ro b le m u s to ­ s u n k u P o la k ó w n a W a rm ii do in s u re k c ji n a ro d o w e j z l a t 1863— 1864. W ro z w in ię c iu p o d sta w o w e j tezy w y k o rz y s ta ł b o g a ty m a te ria ł a rc h iw a ln y z zesp o łu p ru s k ie j K ró ­ le w sk ie j Iz b y S ą d o w e j (K a m m e r g e ric h t) a rc h iw u m m e rs e b u rsk ie g o N R D 1. Ź ró d ła