Rola państwa w sterowaniu przemianami strukturalnymi w świetle współczesnej teorii zachodnioeuropejskiej

HOLA PAŃSTWA W STEROWANIU PRZEMIANAMI STRUKTURALNYMI W ŹWIETLE WSPÓŁCZESNEJ MYŚLI ZACHODNIONIEMIECKIBJ

Punkt o l ę ż k o i o i a n a l iz te o r e ty c z n y c h o ra z g o sp o d a ro zej p o l i -t y k i pańs-twa w RJN p rzez d łu g i o k res p ołożony -t y ł na z a g a d n ie n ia s t a b i l i z a c j i koniunktury o ra z p r z y s p ie s z e n ia « e r o s tu g o sp o d a r c z e - g o . Z agad nienia s tr u k tu r a ln e do połowy l a t s ie d e m d z ie s ią ty c h n ie s ta n o w iły wiodącego problemu t e o r e ty o z n e g o . Okresowo pośw ięoano im wprawdzie w ię c e j uw agi, a l e b y ło to na o g ó ł zw iązane z pogor-szeniem s i ę sta n u g o sp od ark i z a c h o d n lo n le a le o k ie J . W la ta o h sześó - d z i e s i ą t y oh 1 na poozątku l a t s le d e a d B le e lą ty o h problemy s tr u k tu -r a ln e p o ja w ia ły s i ę p-ray o k a z j i -rozważań na tem aty konlunktuxy 1 w z r o s tu . O becnie o b s e rw u je e i ę w RFN o ż y w ie n ie d y s k u s j i n a t s n te m a t, j e j p o c z ą te k p rz y p a d a na połow ę l a t s ie d e m d z i e s i ą ty c h . P o l i t y k ę s t r u k t u r a l n ą uważa s i ę za w iodący r o d z a j p o l i t y k i g o s p o d a rc z e j w s p ó łc z e ś n ie , k t ó r ą n a r z u c i ł a r z e c z y w is to ś ć g o s p o d a rc z a . K o n ie c z -n o ść d o p rac o w a-n ia J e j podstaw t e o r e ty c z -n y c h o r a z a k ty w n ie js z e g o d z i a ł a n i a p a ń stw a w ro zw ią z y w a n iu problem ów s t r u k t u r a l n y oh w ynika ze s ta n u ek o nom iki z a c h o d n io n ie m ie c k le j. Z ałam anie bowiem dynam i-k i w z r o s tu g o sp o d a rc z e g o w l a t a o h 1974-75 1 je g o g o s p o d a ro z o - s p o - łe c z n e następstw a^" o r a z w y n ik a ją c e s t ą d d o ś w ia d c z e n ia w sk a z a ły n a

“ D r, a d iu n k t w I n s t y t u c i e Ekonom ii P o l i t y c z n e j UŁ.

* * d z i e s i ę c i o l e c i u 1974»84 tempo w z ro s tu g o sp o d a rc z e g o zma-l a ł o dc 1,6% ś r e d n io w r o k u , podc%as gdy w o k r e s i e 1 9 6 0 -7 3 wyno-s i ł o 4 ,4 % a w 1969-73 naw et 5 f l% . W y wyno-s tą p iły dwa z n a c z n e z a ła m a -n i a gc3><»darcze w 1974-75 o r a z 1 98 1 -8 2 w y ra ż a ją c e s i ę spadkiem p ro d u k tu n arodow ego, o b n iże n iem p r o d u k c j i p rz e m y s ło w e j, s to p y i n -w e s t y c j i . S z c z e g ó ln ie d r a s t y c z n i e z m ie n iła a i ę s y t u a c j a n a ry n k u

o g r a n i o z o n ą a k u te c z iio ó ć p o l i t y k i g l o b a l n e g o « t e r o w a n i a popytem d l a z n iw e lo w a n ia f l u k t u a c j i k o n i u n k t u r a l t a c h , Powezechnemu d ą ż e n i u do ponownego, t r w a ł e g o o ż y w i e n ia w z r o a tu g o s p o d a rc z e g o o r a z r o z w i ą z a -n i a problemów r y -n k u p r a e y , to w a rz y s z y p r z e k o -n a -n i e , że k o n i e c z n a j e s t nowa p o l i t y k a e k o nom iczna, w k t ó r e j n a c z o ł o wysuwu s i ę aktyw-n a p a l i t y k a s t r u k t u r a l aktyw-n a p a ń s tw a ,

W o p ra c o w a n iu zwracamy uwagę na m i e j s c e p o l i t y k i s t r u k t u r a l n e j w różnych d o k t r y n a c h p o l i t y k i ekonom ioznej p a ń s tw a , m ianow icie» k o n c e p c j i s p o ł e c z n e j g o s p o d a r k i rynkowej wywodzącej a i ę z n a o l i - b e r a l i z m u o r a z k o n c e p c j i g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a wywodzącej a i ę z n e o k e y n e s iz m u . P r e z e n tu je m y t a k ż e k o n c e p o j ę , k t ó r ą można by nazwaó d o k t r y n ą p o l i t y k i s t r u k t u r a l n e j g o e p o d a r k i ry n k o w e j, a k t ó r a wyka-z u j e pewną t e o r e t y c wyka-z n ą au to n o m ię wobec wym ienionych t u n u rtó w myá-11 b u r ż u a z y j n e j . " o p o łftc z n e j ..Д0 8p o d a r k i rynkowej a p o l i t y k a a t r u k t u r n i n a J e d n ą z podstawowych k o n c e p c j i t e o r e t y o z n y c h , n a k t ó r e j o p i e -r a ł a a i ę p o l i t y k a ekonom iczna -r z ą d u z a o h o d n io n i e m i o c k i e g o p ra w ie do końca l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h b y ł n e ó l i b e r a l i z m . Głównymi j e g o p r z e d s t a w i c i e l a m i w EPM s ą t W, Euoken, A. RBatow, A. MUller-Armack, F . Böhm, L . M iksch, U. A. L u t z , P , A, Hayek2 . Z t e g o n u r t u b u r ż u a -z y j n e j m y ś l i ekonom io-znej wywoć-zi e i ę d o k t r y n a p o l i t y k i ekonom ic-z- icz-n e j p a ń s tw a zwaicz-na p o l i t y k ą " s p o ł e c z icz-n e j g o s p o d a r k i r y icz-n k o w e j " , "Spo-ł e c z n a g o s p o d a r k a rynkowa J e s t świadomie k s z ta "Spo-łto w a n y m goapodarozo- -rynkowym systemem* J e j p i e r w s z ą z a s a d ą k o o r d y n a c y j n ą powinna być k o n k u r e n c j a " 3 . K o n k u re n c ja t r a k t o w a n a J e s t Jako s i ł a napędowa i p ra c y * W y stąp iły dwa poważne z a ł a m a n i a . P i e r w s z e w 1975 r . , k ie d y to ro z m ia ry b e z r o b o c i a z w ię k s z y ły s i e c z te r o k r o t n i« } ( z 273 t y s . o - s ć b do 1074 ty a . ) o r a z na p o c z ą t k u b i e ż ą c e g o d z i e s i ę c i o l e c i a , k i e -dy to l i c z b a b e z r o b o t n y c h p r z e k r o c z y ł a 2 min o só b ( 1 9 8 3 r . ) , co d a j e ponad 9% a t o p ę b e z r o b o c i a .

2 у . A. Hayek J e a t wpraw dzie A u s t r i a k i e m , a l e p r z e z pewien czas b y ł profesorem u n i w e r a y t e t u we F ry b u rg u B r y z g o w ije k im , głównym o - ś ro d k ie m n i e m i e c k i e j m y ś l i n e o l i b e r a l n e j .

3 A. M f i l l e r - A r m a с k , S o z i a l e M a r k t w i r t s c h a f t .

"Handwörterbuch d e r S o z i a l w i e s e n e c h a f t e n " , Freiburg 1 966, Bd. 9, a . 244, c y t . zas T, G r a b o w s k i , R ola p a ń stw a w g o a p o d a r - oe RFN, Warazawa 1 9 7 6 , a . 57*

podstawowy warunek w y s o k ie j e f e k t y w n o ś c i g o a p o d a r k i . Tylko g o e p o - d a r k a o p a r t a o z a sa d y k o n k u r e n c j i , t w i e r d z ą n e o l i b e r a ł o w i e , j e s t n a j b a r d z i e j e fe k ty w n ą fo rm ą g o s p o d a r o w a n i a . Aktywność p ańetw a w g o s p o d a r c e powinna o g r a n i c z a ć e i ę do p o l i t y k i k s z t a ł t o w a n i a o g ó l -nych warunków fu n k c jo n o w a n ia g o a p o d a r k i r y n k o w e j, co j a s n o form u-ł u j e W. Bucken, gu-łówny p r z e d s t a w i c i e l n o o l i b e r a l i z m u n i e m i e c k i e g o , tw ó r c a tz w . f z y b u r g o k l e j e c k o ły w b u r ż u a z y j n e j n y ś l i e k o n o m l o z n e j , p i s s ą o , że " g o s p o d a r c z a d z i a ł a l n o ś ć p ańetw a powinna być s k ie r o w a n a n a k s z t a ł t o w a n i e form oyetem u g o a p o d a r k i , a n i e na k i e r o w a n i e p r o -cesem gospodarczym “ 4 , z a ś w innym m iejsou» "państwowe p la n o w a n ie form - t a k , państwowe p l a n o w a n ie i k i e r o w a n i e p r o c e s a m i g o s p o d a r czymi n i e ” 5 . Według tego samego a u t o r a , u r z e c z y w i s t n i e n i e w p e ł -n i k o -n k u re -n c y j-n e g o p o rz ą d k u g o s p o d a r k i z a p e w -n ią dwie grupy z a s a d . P i e r w s z a tw orzy w a ru n k i d l a k o n k u r e n c y jn e g o p o rz ą d k u g o s p o d a r k i . Euoken z a l i c z a do n i e j i e l a s t y o z n y s y ste m oen o p a r t y o w a r u n k i peb> n e j k o n k u r e n o j i , s k u t e c z n ą p o l i t y k « walutow ą d l a s t a b i l i z a c j i w a r-t o ś c i p i e n i ą d z a , o r-t w a r r-t y d o s r-t ę p do r-ty n k u j a k o warunku p e ł n e j kon-k u r e n c j i , d o m in u ją c ą 1 p r z e z kon-k o n kon-k u re n o j« kon-k o n t r o l o w a n ą p r y w a tn ą w ła s n o ś ć środków p r o d u k c j i , s t a ł ą j a s n o o k r e ś l o h ą p o l i t y k « p a ń s tw a d l a w zm ocnienia s k ł o n n o ś c i do i n w e s to w a n i a p r z e d s i ę b i o r s t w . Do d r u g i e j g r u p y , k t ó r a obejm uje zaaady r e g u l a c j i warunków k o n k u r e n -c j i , a u t o r z a l i -c z a j o g r a n i -c z e n i e m o n o p o l i z a o j i g o s p o d a r k i , k r o k i w s p i e r a j ą c e podaż w prąyp&dku z a k ł ó c e ń , k o r e k t « mechanizmu

po-d z i a ł u po-dochopo-dćw*“. ' ;

Obok I n s t y t u c j o n a l n e g o z a b e z p i e c z e n i a warunków k o n k u r e n c j i dok-t r y n a s p o ł e c z n e j g o s p o d a r k i rynkow ej p r z e w i d u j e s dok-ty m u lo w a n ie ko-n i u ko-n k t u r y p r z e z o d d z i a ł y w a ko-n i e ko-n a aktyw ko-ność p ry w a tko-n e g o k a p i t a ł u me-todam i p o ś r e d n i m i , wśród k t ć r y o h główne m i e j s c e zajm u je p o l i t y k a p i e n i ę ż n o - k r e d y t o w a . Uznaje s i ę j e d n a k ż e w w yjątkow ych wypadkach oolow ość s t o s o w a n i a metod b e z p o ś r e d n i o h , j a k n p . dokonywanie p r s e s państw o i n w e s t y c j i w g o s p o d a r c e , k ie d y p o ś r e d n i e metody wpływ ania

4 W. E u c k e n , G r u n d s ä tz e d e r W i r t s c h a f t e p o l i t i k , T ü b in -gen 1975, u . 336.

ę

-H u e k e n . Die W ettbew erbsordnung und i h r e V e r w i r k l i -chung, "ORDO B d ." 1 949, c y t . za II. H. P e t e r s , G ru n d lag e n d e r «eaoökonomie und S t r u k t u r p o l i t i k , E e r n - S t u t t g a r t 1 9 6 1 , s . 3 8 3 ,

na k o n i u n k t u r ę n i e p r z y n o a z ą p o żądanych a k u t кów. J e a t to pewne u a tę p a tw o n e o l i b e r a l i z m u w a to a u n k u do k o n o e p o j i n a okeyn e s ietow - • k i o h .

W t a k s fo rm u ło w an ej k o n c e p c j i p o l i t y k i ekonom icznej n i e ma m i e j a c a na o d r ę b n ą , a p e o j a l n ą p o l i t y k ę s t r u k t u r a l n ą . Eucken w owo - j e j g łó w n ej p r a c y "Podatawy p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j " wydanej po r a z p ie rw e z y * 1952 r . , a k t ó r a d o o z e k a ł a s i ę p i ę c i u wydań w RFN ( d a - t a t n i e w 1975 r . ) a n i r a z u n i e używa t e r m in u p o l i t y k a s t r u k t u r a l n a . D la Hayeka p o j ę c i e p o l i t y k i s t r u k t u r a l n e j J e s t w r z e c z y w i s t o ś c i t y l k o "nową nazwą d l a b a r d z o s t a r y c h może czusowo zapom nianych z a -dań pań stw a"» p o l e g a j ą o y o h na u s t a n o w i e n i u i wprowadzeniu r e g u ł ż y c i a gospodarczego"^, A zatem n e o l i b e r a ł o w i e n i e p r z e w i d u j ą ż a d n e j s p e c j a l n e j p o l i t y k i s t r u k t u r a l n e j , u t o ż s a m i a j ą c J ą z p o l i t y k ą k s z t a ł t o w a n i a form i warunków d l a f u n k c j o n o w a n i a g o e p o d a r k i r y n k o -wej# Mechanizm rynkowy w warunkaoh praw idłow o f u n k c j o n u j ą c e j g o s p o d a r k i , t e n # m ają c e j odpow iednie w arunki k o n k u r e n c j i eem z a t r o s z czy s i ę o a l o k a o j ę zasobów i p r a w id ło w ą s t r u k t u r ę , t w i e r d z ą n e o l i -b e r a ł o w i e . Je d n ak ż e w p r z y p a d k u , gdy-by w wyjątkowych wypadkach s t r u k t u r a l n y c h t r u d n o ś c i państw o m u s i a ło in g e ro w a ć w p r z e b i e g g o s -p o d a rc z y c h -p ro c e s ó w , -powinno t o s t a d s i ę t y l k o za -pomocą rynkowych ć rodków . S ta n o w isk o t a k i e u k s z t a ł t o w a ł o a i ę pod wpływem s y t u a c j i k r y zy so w ej 1 9 6 6 -6 7 , k ie d y t o ta k ż e n e o l i b e r a ł o w i e d o s t r z e g a j ą ko-n i e c z ko-n o ś ć r o z w i j a ko-n i a r ó ż ko-n y c h form i ko-n t e r w e ko-n c j o ko-n i z m u prowadzącego do s t r u k t u r a l n e g o d o p a s o w a n ia s i ę r ó ż n y c h g a ł ę z i do nowej s y t u a c j i , a l e m ają t o być p o ś r e d n i e fo rm y , t a k i e j a k p o l i t y k a pod a tk o w a , s u b -w encyjna# O drzuca s i ę n a t o m i a s t -w s z e l k i e a d m i n i s t r a c y j n e i n g e r e n - e j e p a ń e tw a w p o r z ą d e k g o s p o d a r k i rynkovyej, bowiem one prow adzą do p o w s t a n ia nierów now agi s t r u k t u r a l n e j . S t ą d s a m o d z i e l n a p o l i t y k a a t r u k t u r a l n a poza ogólnym i zasadam i k s z t a ł t o w a n i a form i warunków k o n k u r e n c j i J e a t zbędna .

■ Ъ , A. H a y e k , S t r u k t u r p o l i t i k und W e t t b e w e r b s w i r t -a c h -a f t , " P i« A u s s p r-a c h e " 1 9 5 9 , H e f t 6 , c y t . z -a : P e t e r a , G r u n d l a g e n . . . , a . 294,

ААьа fôjažžHžžját

вBJfefeŽBfiLl

ľxAftMwjaa

exoTo*bn\s£

Z d r u g ie g o podstawowego n u r t u t e o r e t y c z n e g o w s p ó ł c z e s n e j my é l i

b u r ż u a z y j n e j - n eokeynesizm u wywodzi a i ę k o n c e p c j a " g l o b a l n e g o s t a r o w a n i a g o s p o d a r k ą rynkow ą", za tw órcę k t ó r e j uważa a l f K. S c h i l l e r a . K onc epcja t a zdominowała p o l i t y k ę g o s p o d a r c z ą w RFM na p r z e ł o m i e l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h 1 s i e d e m d z i e s i ą t y c h , s z c z e g ó l n i e gdy j a j a u t o r p e ł n i ł f u n k c j ę f e d e r a l n e g o n l n l a t r a g o e p o d a r k i (.1 9 6 7 -6 9 ) o r a z f e d e r a l n e g o m i n i e t r a g o e p o d a r k i i f in a n s ó w ( 1 9 6 9 - - 7 2 ) 9 . Według K. S c h i l l e r a e ta n o w i ona " s y n t e z ę f r y b u r g a k l a g o i m p e r a -tywu k o n k u r e n c j i i keyn e a i s t ó w a k i e g o p o s t u l a t u s t e r o w a n i a g l o b a l - nym popytem efektywnym "*0 .

W modelu g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a w ychodzi s i ę z z a ł o ż e n i a , że mechanizm ry n k ow okonkure noyjny j e a t n a jl e p s z y m I n s tr u m e n te m r e g u -l a c j i w m i k r o s k a -l i , między podm iotam i g o a p o d a ro z y m i. Rynek ta k ż e n a j l e p i e j s p e ł n i a r o l ę i n s t r u m e n t u r e g u l a c j i a l o k a c j i czynników w y tw ó rc z y ch . Nie J e a t on je d n a k ż e w s t a n i e z apew nić t r w a ł e j równo-wagi ekonom icznej w s f e r z e m akroekonomlkl* Meohanizm rynkowy zawod z i w z a k r e s i e k s z t a ł t o w a n i a równowagi o g ó l n o g o s p o zawod a r c z e j 1 r e a l i z a c j i g l o b a l n y c h celów ekonom ioenych, t a k i c h j a k i p e ł n a z a t r u d n i a -n i e , s t a b i l i z a c j a c e -n , p o ż ą d a -n a s t o p a w z r o s tu g o s p o d a r c z e g o . S t ą d p r a k t y k a g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a z a p r z e d m io t sw ojego o d d z i a ł y w a n i a p r z y jm u je s f e r ę m akroekonom iczną 1 j e j n a c ze ln y m zadaniem j e s t u t r z y m a n ie równowagi między "popytem (suma p r y w a tn y c h wydatków kon* suntpcyjnych 1 in w e s ty c y j n y c h « wydatków p a ń s tw a , nadwyżka b l l a n a u handlow ego) a p rzy p a d a ją c y m produktem apołeoznym ( s k ł a d a s i ę z dóbr konsumpcyjnych i i n w e s t y c y j n y o h ) , k t ó i y j e s t wytworzony p r z e * w p e ł n i z a t r u d n i o n y a p a r a t p r o d u k c y j n y " * * . P rz ed m io te m r e g u l a c j i

— ... i

q

J Wyrazem r e a l i z a c j i t e j k o n c e p c j i b y ł a "U staw a S t a b i l i z a c y j -n a ” z 1967 r . , k t ó r a s t a -n o w i ł a podstaw ę praw -ną w i e l u p o s u -n i ę ć p o -l i t y k i k o n i u n k t u r a -l n e j .

r .. * ° K. S c h i l l e r , t ó a r k t w i r t s c h a f t m it G l o b a l e t e u e r u n g , wij K. S c h i l l e r , Reden z u r W i r t s c h a f t s p o l i t i k , Bonn 1 967, э . 4 9 .

41 И

K. S c h i l l e r , Der Ökonom und d i e G e s e l l s c h a f t . Das f r e i h e i t l i c h e und daa s o z i a l e Elem ent i n d e r modernen W i r t s c h a f t s -p o l i t i k , S t u t t g a r t 1964» 8 . 7 6 .

p r z e z pańetwo s ą zagregowane k a t e g o r i e eko n o m ic zn e , t a k i e J a k ; p r o -d u k t naro-dow y, i n w e s t y c j e , konsum pcja, z a t r u -d n i e n i e .

N a j d o b i t n i e j r e l a c j ę pomiędey m ik r o - i m a k r o s f e r ą w orna w la n ej k o n c e p c j i o k r e ś l a S c h i l l e r p i s z ą c , że " n a j k o r z y s t n i e j s z e e to a o w a - n i e środków k i e r o w a n i a p o l e g a n a kombinowanym s to s o w a n i u z a sa d y ea- m o ete ro w an ia d l a m i k r o r e l a c j i i g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a d l a m akro- r e l a o j i " 1 2 .

J e ż e l i i d z i e o p o l i t y k ę s t r u k t u r a l n ą , to S c h i l l e r w y r ó ż n i a ł wprawdzie wśród podstawowych ro d zajó w p o l i t y k i ekonom icznej p a ń -s tw a p o l i t y k ę -s t r u k t u r a l n ą obok p o l i t y k i k o n i u n k t u r a l n e j i w zro-s t o w e j , J e d n ak ż e w zro-s w o je j k o n c e p c j i w yznaczył J e j r o l ę zro-s ł u ż e b n ą w s t o s u n k u do p o z o s t a ł y c h . Wychodził bowiem z z a ł o ż e n i a , że p rz y wy-sokim w z r o ś c i e i d o b r e j k o n i u n k t u r z e w i ę k s z o ś ć zmian s t r u k t u r a l -nych w g o s p o d a rc e dokonuje s i ę g ł a d k o , poniew aż"im s i l n i e j s z y i wolny od z a k łó c e ń J e s t w z r o s t g o s p o d a r c z y , tym ł a t w i e j r o z s t r z y g a -j ą e i ę problemy s t r u k t u r a l n e » s a m o d z i e l n i e « "

Problemy s t r u k t u r a l n e p o j a w i a j ą s i ę g łó w n ie w tedy, gdy p o w s t a -j ą z a k ł ó c e n i a w z ro e tu o r a z f l u k t u a c -j e k o n i u n k t u r a l n e . Mechanizm rynkowy, k t ó r y zdaniem orędowników k o n c e p o j i g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a J e s t n a jl e p s z y m in s t r u m e n te m k o o r d y n a c j i d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i ę -b i o r s t w , p r z y c z y n i a j ą c s i ę do a l o k a c j i czynników w ytw órczych 1 tym samym k s z t a ł t o w a n i a s t r u k t u r , n i e j e s t w s t a n i e t r u d n o ś c i t y c h roa- w l ą e a ć .

Problemy s t r u k t u r a l n e mogą p o j a w ić s i ę talcże pomimo z a d o w a la -j ą c e g o w z r o s tu i p e łn e g o z a t r u d n i e n i a , n i e s ą one spowodowane ko-n i u ko-n k t u r a l ko-n y m i zmiako-nami p o p y t u , l e c z d y s p r o p o r c j a m i w a p a r a c i e wy-twórczym , wtedy ś r o d k i p o l i t y k i k o n i u n k t u r a l n e g o s t e r o w a n i a popy-tem zaw odzą. P o w s t a j e k o n i e c z n o ś ć z a s t o s o w a ł a ak ty w n ej p o l i t y k i s t r u k t u r a l n e j p a ń e tw a , J e j zadaniem j e s t usuw anie i z a p o b i e g a n i e niepożądanym skutkom d z i a ł a n i a mechanizmu rynkow ego. Nie p r e c y z u j e s i ę , J a k i e t o niają być i n s t r u m e n t y , je d n a k ż e - J a k w ynika z wywo-dów S c h i l l e r a - f u n k o j e t e może s p e ł n i a ć p o l i t y k a k r e d y t o w a , p o -datkow a e e l e k t y w n i e j i s k u t e c z n i e j s t o s o w a n a . Te eame ś r o d k i p r o -p o n u je z a s to s o w a ć w -p r z y -p a d k u , k ie d y -pańetw o c hce wyrównać w a ru n k i

К • S c h i l l e r , P r e i s s t a b i l i t a t d u r c h g l o b a l e S t e u e -r u n g d e -r M a -r k t w i -r t s c h a f t , T übingen 1 966, s . 2 1 .

s t a r t u p r z e d e l «f l o r e t won małym 1 ś r e d n i m . Z powyższego można wy-p ro w a d z ić w n io s e k , że z w o le n n ic y k o n c e wy-p c j i g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a w y k a z u ją duże z a u f a n i e do rynkowych mechanizmów a l o k a c j i oaynników wytw órczych 1 k s z t a ł t o w a n i a o r a a k o o r d y n a c j i e t m k t u r ' g o s p o d a r -c z y -c h , a p o l i t y k a s t r u k t u r a l n a p e ł n i s ł u ż e b n ą r o i « w s t o s u n k u do głów nych oelów p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j . S t ą d p o g lą d * t e p o l i t y k a s t r u k t u r a l n a J e e t "rynkowo-egodnym i n s t r u m e n t e m p o l i t y k i w z r o s t u , ro d z a je m długookreeow ego g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a " 1 ^ . Konc.eps.1a p o l i t y k i s t r u k t u r a l n e j g o s p o d a r k i гупкоио.1 V p r z e c i w i e ń s t w i e do p r s e d s t a w i o n y o h j u t k o n c e p c j i , w k t ó r y o h bądź to n i e ma m i e j s c a n a o d r « b n ą p o l i t y k « s t r u k t u r a l n ą ( s p o ł e c z n a g o s p o d a r k a ry n k o w a ), bądź t e * p o l i t y k a s t r u k t u r a l n a t r a k t o w a n a J e s t Jako u z u p e ł n i e n i e p o l i t y k i n a k i e r o w a n e j n a w z r o s t g o s p o d a rc z y i s tym ulow anie k o n i u n k tu r y ( p o l i t y k a g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a ) s t o i t r z e c i e k o n c e p c j a z a k ł a d a j ą o a akty w n ą p o l i t y k « s t r u k t u r a l n ą p a ń -s tw a w rem ach g o -s p o d a r k i rynkow ej* Rozumie -s l « j ą j a k o świadome k s z t a ł t o w a n i e s t r u k t u r g o s p o d a r c z y c h p r z e z p a ń s tw o , n i e z a ś j a k o s t r u k t u r a l n e s k u t k i I n n y c h p o s u n i e 6 I n t e r w e n c y j n y c h p a ń e tw a , oo r i e w y k lu c z a , że p o s u n i « c l a t e , np« k o n i u n k t u r a l n e , mogą p r z y n i e ś ć t a k ż e o k r e ś l o n e r e z u l t a t y s t r u k t u r a l n e . P o l i t y k a s t r u k t u r a l n a s ł u ż y rozważnemu t w o r z e n i u i k s z t a ł t o w a -n i u s t r u k t u r eko-nomicz-nyoh za pomocą o p ty m a l-n y c h i -n s t r u m e -n t ó w , j a k ró w n ie ż dąży do r o z w ią t y w a n ia p o j a w i a j ą c y o h s l « ekonom iesnyeh i e o c j a l n y o h problemów s t r u k t u r a l n y c h 1 ^ .

Tymi s t r u k t u r a l n y m i p ro b le m a m i, na k t ó r e może n a p o t k a ć g o s p o -d a r k a rynkowa, wymagającymi a k ty w n ej p o l i t y k i p a ń s t w a , s ą t

- n i e d o s t a t e c z n a m o b iln o ś ć czynników w ytwórczych z m n i e j s z a j ą c a o g ó l n o g o s p o d a r c z ą e fe k ty w n o ś ć o r a z o b n i ż a j ą c a tempo w z r o s tu g o s p o -d a r c z e g o j

- p o j a w i a n i e s i ę " w ą s k ic h g a r d e ł " , k t ó r e mogą p r o w a d z ić do p o ^ e te w a n i a nierów now agi s t r u k t u r a l n e j , a nawet d ł u g o t r w a ł y c h k r y -zysów s t r u k t u r a l n y c h ; " n j R. B l u m , S t r u k t u r p o l i t i k a l s O rd n u n g s und P r o z e s s p o -l i t i k , "STCST" 1979, N r. 12, a , 5 3 7 . 15 X '*• • ' P e t e r a , G r u n d l a g e n , . s . 49#

- n i e d o s t a t e c z n a z d o ln o ś ć podmiotów g o s p o d a rc z y c h do p r e y e t o - eowanla e ly do z m ie n io n y c h warunków f u n k c jo n o w a n ia b r a n i , r e g i o -nów j » n i e p r z y d a t n o ś ć rynkowego mechanizmu k i e r o w a n i a k o o r d y n a c j i d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j w p o s z c z e g ó ln y ch g a ł ę z i a c h , b r a n ż a o h ; - b łę d y p l a n o w a n ia a t r u k t u r a l n e g o w skutek n i e d o b o r u i n f o r m a -c j i , n i e d o e k o n a ł o ś o i i n s tr u m e n tó w p l a n o w a n ia 1 6 . Można mówić o t r z e c h a f e r a c h o d d z i a ł y w a n i a p o l i t y k i s t r u k t u r a l n e j i m l k r o a f a r a p r z e d s i ę b i o r s t w a , g o s p o d a r s t w a domowe, p o s z -c z e g ó ln e r y n k l i m e z o s f e r a - b r a n ż e , r e g i o n y g o s p o d a r o z e , grupy zawodowe; m a k ro a fe x a - w i e l k o ś c i a g r e g a t o w e . T e t e r a z a s a d n i c z e z n a c z e n ie p o z n a n ia 1 p r a k t y k i s t r u k t u r a l n e j p r z y z n a j e m e z o a fe - r z e 1 7 . P o l i t y k ę e t r u k t u r a l n ą według t e g o u j ę c i a u m ie ja c a w i a a i ę obok p o l i t y k i k s z t a ł t o w a n i a g o e p o d a r k i rynkowej ( O r d n u n g s p o l i t i k ) o r a z p o l i t y k i k o n i u n k t u r a l n e j p a ń e tw a . N i e k tó r z y a u t o r z y , j a k n p , E . K a n tz e n b a c h 1 8 , s t a w i a j ą j ą obok p o l i t y k i a t e r o r . a n i a poziomem g o e -p o d a r k i ( o b e j m u j ą -p r z e d s i ę w z i ę c i a k s z t a ł t u j ą c e k o n i u n k t u r ę i w z r o e t ) o r a z obok p o l i t y k i sz cz e gółow e go s t e r o w a n i a (.odnoszącego a i ę do p o s z c z e g ó ln y c h ry n k ó w ). J a k k o l w i e k a w o le n n io y k o n c e p c j i p o l i t y k i a t r u k t u r a l n e j a k c e n t u j ą j a j s a m o d z i e l n o ś ć i o d r ę b n o ś ć względem i n n y c h p o a u n ię ó i n t e r -wencyjnych p a ń s tw a , t o je d n a k d o s t r z e g a j ą n a o g ó ł między p o l i t y k ą e t r u k t u r a l n ą a innym i r o d z a j a m i i n t e r w e n c j i ( k o n i u n k t u r a l n a , wzro- e to w a ) w s p ó ł z a l e ż n o ś ć , ch o ć o c e n a s i ł y t y c h związków j e s t r ó ż n i e o c e e n l a n a p r z e z p o s z c z e g ó ln y oh a u to r ó w .

Wspomniany K a n tz e n b a c h 1 * uważa, że p o l i t y k a e t r u k t u r a l n a p a ń -etw a prowadzona J e a t w dwóch o b s z a r a c h . P i e r w s z y , k t ó r y o b ejm u je k s z t a ł t o w a n i e p o r z ą d k u a t r u k t u r a l n e g o g o ap o d R rk i o r a z d r u g i o b e j -mujący k i e r o w a n i e zmianami s t r u k t u r a l n y m i p r z e z bezpośrednie

M ' Tamie, s . 55-56« * ^ P e t e r s , G r u n d l a g e n . . . , s . 6 2 . 18 E . K a n t z e n b a o h , E i n z e l n - S t r u k t u r - und N i v e - a u e t e u e r u n g d e r W i r t s c h a f t i n e i n e r f r e i h e i t l i c h e n G e a e l l s c h a f t a - o r d n u n g . Zur S y s t e m a t i k d e r T h e o r i e d e r W i r t a c ł i a f t a p o l i t i k , "Ham-b u r g e r J a h r "Ham-b u c h f ü r W i r t s c h a f t e - und G e s e l l e c h a f t s p o l i t i k " 1966, a « 71 • Tamże, s . 7 1 .

k s z t a ł t o w a n i « s t r u k t u r , np» za pomocą p l a n o w a n i a , d o a t r t o g a r ć a - n i e ż s k u t k i p o z a s t r u k t u r a l n y c h p o s u n ię ć p a ń s tw a p o l i t y k i k r e d y -t o w e j , f i n e n s o w e j , W k o n c e p c j i s t r u k t u r a l n e j p o l i t y k i rynkow ej ł a t w o n ożna r o » - p oznać p o w i ą z a n i a z p o z o a t a ł y a i d o k try n a m i p o l i t y k i g o s p o d a r c z e j . A k o e n tp je a i ę m ia n o w ic ie d o n i o s ł ą r o l ę J a k ą d l a form owania s t r u k -t u r g o s p o d a rc z y c h o d g r y w a ją w s z e l k i e p r z e d s i ę w z i ę c i a p a ń s -tw a zmie-r z a j ą c e do k s z t a ł t o w a n i a o g ć ln y o b fozmie-rm k o n k u zmie-r s n o j i , a k t ć zmie-r e d l a n e o l i b e r a ł ć w s t a n o w i ł y podstawowe z a ł o ż e n i e d o k t r y n y s p o ł e c z n e j g o s p o d a r k i r y n k o w e j. Podobne p o w i ą z a n i a w y s t ę p u j ą w p r z y p a d k u d o k t i y n y ; g l o b a l n e g o s t e r o w a n i a , g łć w n ie w p r z y p a d k u p o l i t y k i k o n i u n k t u r a l n e j . Za p r z y -k ł a d s ł u ż y ć mogą t u t a j zmiany etosun-kćw -k re d y to w y o h , p o l i t y -k i dy*- kontow ej banku c e n t r a l n e g o , k t ć r e w p ły w ają n i e t y l k o k r ć t k o o k r « - sowo na p r z e b i e g k o n i u n k t u r y , l e o e t a k ż e mogą p r z e k s z t a ł o a ć • t r u l i ' t u r ę p r o d u k c j i , a l b o oo n a j m n i e j l n i o j u j ą t a k i e p r z e k s z t a ł c e n i e , s z o z e g ć l n i e w t y c h p o d a l o t a o h g o a p o d a ro z y o h , k t ć r e c h a r a k t e r y z u j ą s i ę wysokim u d z ia łe m k a p i t a ł u o b c e g o . Pomimo i s t n i e n i a związkćw między p o l i t y k ą k o n i u n k t u r a l n ą i s t r u k t u r a l n ą n a l e ż y t r a k t o w a ć Je Jako dwa s a m o d z ie ln e r o d z a j e p o l i t y k i , t w i e r d z ą z w o le n n ic y k o n c e -p c j i . To r o z r ó ż n i e n i e wynika s s z e r e g u -p r z e s ł a n e k , a m ia n o w io ie i w p o l i t y c e k o n i u n k t u r a l n e j d z i a ł a l n o ś ć p a ń s tw a n a s t a w i o n a J e e t na k s z t a ł t o w a n i e p o p y tu g l o b a l n e g o ( z g o d n i e * u j ę o i e a neok«ynesizm u), z a ś s t r u k t u r a l n a obejm uje k i e r o w a n i e zmianami s t r u k t u r y , d o t y c z ą one s f e r y p o d a ż y . I d a l e j , d l a p i e r w s z e j oelem J e a t k s z t a ł t o w a n i * poziomu w i e l k o ś c i e k o n om icznych, d l a d r u g i e j p r o p o r o j i . P o l i t y ka k o n i u n k t u r a l n a musi u w z g lę d n ia ć t o , że j e j prze d m io te m o d d z i a -ły w a n ia s ą w a hania k r ć t k o - 1 ś r e d n i o te r m i n o w e a g r e g a tć w ekonomio*» n y c h , z a ś p o l i t y k a s t r u k t u r a l n a musi być n a s t a w i o n a n a k i e r o w a n i « długoterm inow ym i p r z e k a z t a ł c e n i a m i w l e l k o ś o i c z ą s tk o w y c h b r a n ż , s e k t o r ć w , g r u p zawodowych. P o l i t y k a s t r u k t u r a l n a n i e e ta n o w i J e d n o l i t e g o , pod względem o e lć w , o b s z a r u o d d z i a ł y w a n i a , d om inując yc h i n s t r u m e n tć w r e g u l a c j i , c h a r a k t e r u i n t e r w e n c j i s t r u k t u r a l n e j , p r z e d m i o t u . W l i t e r a t u r z e s p o t y k a e i ę r o z m a i t e k l a s y f l k a o j e p o l i t y k i * t? i* k t u r a l n e j , co wynika г p r z y j ę c i a p r z e z a u to r ć w r ć ż n y o h k r y t e r l ć w k w a l i f i k a c j i , J e d n a k ż e powszechne J e s t p r z e k o n a n i e , i ż b i o r ą c ca podstaw ę k l a s y f i k a c j i podstawowy o e l p o l i t y k i g o s p o d a r o z e j możną mćwić o p o l i t y o e s t r u k t u r a l n e j z o r i e n t o w a n e j na w z r o s t g o s p o d a x

-e sy i p o p i -e r a n i -e s p r z y j a j ą c y c h t-emu zmian s t r u k t u r y o r a z p o l i t y k ę z o r i e n t o w a n ą na równowagę i s t a b i l i z a c j ę .

ff pierwszym p n y p a d k u o h o d z i o t w o r z e n i e p r z e s ł a n e k do mobi-l i z a c j i n ie w y k o rz y e ta n y e h mobi-l u b á mobi-l e w y k o r z y s ta n y c h zasobów p o t e n -c j a ł u p ro d u k -c y jn e g o i r e z e r w wy tw ó rozyoh w p o s z o z o g ó ln y -c h s e k t o - r a o h , g a ł ę z i a c h g o e p o d a r k i , m o b iliz o w a n ie czynników w z r o s tu wy-d a j n o ć o i • W d rugim p r zy p a d k u p o l i t y k a s t r u k t u r a l n a ma za z a d a n i e ko n -t r o l o w a ć i n e u -t r a l i z o w a ó s k u -t k i z b y -t s z y b k ie g o p r z e k s z t a ł c a n i a s t r u k t u r ( u j a w n ia j ą o y o h s i ę w p o s t a c i n p . s t r u k t u r a l n e g o b e z r o b o -c i a ) . I n s t r u m e n t a m i p o l i t y k i s t r u k t u r a l n e j e ą n a j -c z ę ó -c i e j subw en- o j e , u l g i p o datkow e, w s p i e r a n i e i n w c s t y c j i . Czasami p o l i t y k ę e t r u k t u r a l n ą d z i e l i s i ę n a p o l i t y k ę zminn s t r u k t u r a l n y c h i p o l i t y k ę u g r u n to w a n ia s t r u k t u r .

Obiektem o d d z i a ł y w a n i e p o l i t y k i s t r u k t u r a l n e j mogą byó n e k t o - xy g o e p o d a r k i , b r a n i e o r a z r e g i o n y , s t ą d p o d z i a ł J e j n a p o l i t y k ę s e k to r o w ą i r e g i o n a l n ą .

2 p r z e d s t a w io n y c h wyżej rozw a ża ń można wyprowadzić w n i o s e k , że p o l i t y k a s t r u k t u r a l n a s t a n o w i s p e c y f i c z n y r o d z a j i n g e r e n c j i p ańetw a w g o s p o d a r k ę , zarówno wówczaa gdy n a p o ty k a ona na p r o b l e -my s t r u k t u r a l n e , J a k ró w n ie ż w te d y , gdy p a ń stw o c hce k s z t a ł t o w a ć p r z y s z ł e s t r u k t u r y g o s p o d a r c z e . J a k k o lw ie k p o d k r e ś l a o ię j e j a a tn o d z ie ln o á ó w s t o s u n k u do i n -nych ro d z a jó w p o l i t y k i , co J e s t u z a s a d n i o n e s p e c y f i k ą i n t e r w e n c j i , o d m ie n n o ś c ią w i e l u i n s tr u m e n tó w r e g u l e . c j i , t o j e s t ona z i n t e g r o -wana г p o z o s t a ł y m i r o d z á j a a i p o l i t y k i e k o n o m i c z n e j . T iyraia a i ę t o zarówno v tym, że p o l i t y k a s t r u k t u r a l n a w swych podstawowych c e -l a c h z o r i e n t o w a n a j e s t na s p r z y j a n i e ro zw ią z y w a n iu probierców wzro-s t u i wzro-s t a b i l i z a c j i , Ja k r ó w n ie ż w f a k c i e , i ż w i e l e p o wzro-s u n i ę ć p a ń e tw a m ejących na c e l u poprawę warunków k o n i u n k t u r a l n y c h , s t y m u l o wanie w z r o a tu g o ap o d a rc z e g o wywołuje j e d n o c z e ś n i e a k u t k i s t r u k t u r a l n e .

-266 Komunikaty ... "" " ... ... - ... ...

" " ď ' Ж-'li '

S t a n i s l a w U. S z u k a l e k i

TH3 STATB ROLE I » STEERING STRUCTURAL CHANGES IM THE LIGHT 07 СОНTEMPORARY WEST GERMAN THOUGHT

*

The c o n te m p o ra ry s t r u c t u r a l problém e i n t h e PRO*« eoonoiąy h a - т е l e d t o a n i m a t i o n o f a d i s c u s s i o n on t h e s t a t s e t r u o t u r a l p o l i c y . A oor.mon d e s i r e to s t i m u l a t e a g a i n and p e rm a n e n tly th e e c o n o -mic grow th i s accom panied by a c o n v i c t i o n t h a t t h e r e i s n e a e ssa r y a new eocnomic p o l i c y o f t h e e t a t e , w i t h t h e a c t i v e e t r u o t u r a l p o l i c y r a n k i n g f o r e m o s t i n i t »

The a r t i c l e i s an a t t e m p t a t e v a l u a t i o n o f b a s i c t h e o r e t i o a l c o n c e p t s on whioh th e eoonomio p o l i c y p u r s u e d by t h e West German

S

e n c e , o u r i n t e r e s t i s f o o u s s e d ont t h e n e o l i b e r a l d o c t r i n e o f th e " s o c i a l m a r k e t e o o n o n y ", t h e d o c t r i n e o f " g l o b a l s t e e r i n g * h a v in g i t s o r i g i n s i n Keyп о я is m . A s p e c i a l a t t e n t i o n h a s b e e n a l -s o p a i d t o t h e d o c t r i n e o f t h e " -s t r u c t u r a l p o l i o y o f m a rk e t econo* my", w hich d i s p l a y s a c e r t a i n t h e o r e t i c a l auto n o q y i n r e l a t i o n t o t h e above m e n tio n e d t r e n d s i n t h e b o u r g e o i s t h o u g h t .