A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FO LIA O EC O N O M IC A 158, 2002
B o g d a n B u c z k o w s k i *
RO ZW IĄZYW ANIE PR O B L EM U O P Ó Ź N IA N IA PŁA TN O ŚC I W T RANSAK CJAC H H A N D L O W Y C H W U NII E U R O PE JSK IE J
O kresy płatności są ważnym elem entem praw nego i finansow ego o to czenia biznesu, dlatego pow stające opóźnienia za p ła t m iędzy firm am i za częły stopniow o u tru d n iać rozw ój h an d lu i fu n kcjon ow an ie ry nk u w e w nętrznego w spólnoty i stały się p o w ażną b arierą rozw oju m ałych i śre dnich firm europejskich (MŚP). W trudnej sytuacji byli zw łaszcza d o staw cy dla dużych przedsiębiorstw , poniew aż te o statn ie św iadom ie n a rzucały długie term iny rozliczeń, przyczyniając się d o o b n iżan ia płynności finansow ej, dochodow ości i konkurencyjności M ŚP, głów nie z po w o du w zrostu k osztó w fin an so w y ch '. D ługi okres realizacji należn o ści, albo przy czy n ia się d o zm niejszen ia zysku, jeżeli nie z o sta ł o d p o w ie d n io uw zględniony w k alkulacji ceny, bądź d o w zro stu p ro p o n o w a n e j ceny (ale sp ad k u konkurencyjności) w sytuacji przeciw nej2. D u ż a firm a, nie płacąc m ałej, wywołuje efekt d o m in a, poniew aż ta o sta tn ia , aby prze trw a ć sta ra się z kolei o późnić rozliczenia ze sw oim i d o sta w c a m i, co p o g arsza dyscyplinę term inow ego regu lo w an ia zo b o w ią zań w całej g o spodarce. N ależności M ŚP były czasam i n aw et d w a razy w iększe niż
* D r, w K atedrze H andlu i Finansów M iędzynarodowych UL.
1 M ŚP mające 12 min euro obrotu rocznie i otrzymujące zapłatę faktur po 30 dniach, może mieć właściwie zawsze 1 min euro nieuregulowanych należności, co w obliczu konieczności finansowania bieżącej działalności z kredytu bankowego oprocentow anego 10% p.a. pow oduje wzrost kosztów finansowych o 100 tys. euro rocznie, czyli 16,7% przychodu przy założeniu 5% marży od obrotu (600 tys. euro). Jeżeli zapłata za faktury m a miejsce po 90 dniach, powyższe wskaźniki ulegają pogorszeniu 3-krotnie, odpowiednio 300 tys. euro i 50% przychodu. Najczęściej bowiem cena sprzedaży tylko częściowo obejmuje realne koszty finansowe wydłużonych okresów płatności. Por. Report on Late Payments in Commercial Transactions, Communication fro m the Commission, COM (97) 2121 o f 09.07.1997, Brussels 1997.
2 Jeżeli w danym kraju firmy zwyczajowo dają swoim klientom 30 dni na zapłatę faktur i taki okres uwzględniają w kalkulacji ceny, to ich zysk może spaść naw et d o zera, gdy muszą czekać na zapłatę trzy razy dłużej. W przypadku, gdy zwyczajowy okres zapłaty wynosi 90 dni, skalkulow ana cena może okazać się zbyt wysoka i wobec tego niekonkurencyjna dla p artnera z innego kraju W spólnoty.
ich zo b o w ią zan ia w obec innych je d n o ste k g o sp o d arczy c h 3. Z w ięk szo ne z a p o trzeb o w an ie n a śro d k i finansow e spo w o d o w an e d łu gim i o kresam i rozliczeń m ożna byłoby zaspokoić krótk o term in o w y m kredytem bankow ym , ale jego do stępność dla m ałych firm jest o g raniczon a, a koszt sto sun ko w o wysoki. P od o b n ie było z w ykorzystaniem faktorin gu i innych form d y s k o n to w an ia wierzytelności.
D ługie term iny płatności pociągają za sobą w zrost kosztó w ad m in ist racyjnych, poniew aż najpierw trzeb a ponieść n akłady na zebranie inform acji finansow ych na tem at w ypłacalności potencjalnych k o n trah e n tó w , a później na zajm ow anie się zaległymi płatnościam i, w tym n a ew entualne dochodzenie roszczeń n a d rodze sądowej. Problem jeszcze bardziej się ko m plikuje, jeżeli dłużnik jest z innego kraju, gdzie o bow iązują inne p ro ced u ry praw ne. K oszty te są nieproporcjonaln ie wysokie dla M ŠP, k tó re nie m a ją z reguły wyspecjalizowanej w odzyskiw aniu długów kad ry i m usi to robić właściciel i/lub w ynajęta firm a. Z usług firm inkasujących długi najczęściej k o rzy stan o w krajach skandynaw skich, poniew aż tam k o n k u ru ją o ne z kancelariam i adw okackim i w prow adzeniu spraw w sądzie, co przyczynia się d o spad ku cen takich usług. F irm y te m iały jed n ak trudności w odzyskiw aniu należności sw oich k lien tó w w n ie k tó ry c h k ra ja c h w sp ó ln o ty , z p o w o d u ró ż n y ch w ym ogów uzyskiw ania licencji na działalność, bądź ograniczenia m ożliw ości reprezentacji praw nej przed sądem tylko przez p raw n ik ó w 4. N ie zawsze też poniesionym i kosztam i m o żn a było całkow icie obciążyć d łu żn ik a, poniew aż nie wszędzie było to praw nie zagw arantow ane. R óżnie u regu low an a była też sp ra w a p rzech o d zen ia p ra w a własności d o to w a ru . T a k a sy tu acja pow strzym yw ała wiele przedsiębiorstw od angażow ania się w d ziałalność zagraniczną. W edług niektórych b ad ań średnio ok. 21% firm europejskich e k sp o rto w ało b y więcej, gdyby opóźnienia w uzyskaniu zapłaty od k o n trah e n tó w były k ró tsze5.
K o m isja E u ro p ejsk a w R ekom endacji z dnia 12 maja 1995 roku odnośnie do okresów płatności w transakcjach handlowych zaleciła krajom członkow skim podjęcie odpow iednich działań w celu skrócenia tych okresów i przedstaw ienia na ten tem at ra p o rtu 6. D o k o n a n a w 1997 r. ocena we w szystkich krajach E uropejskiego O bszaru G ospodarczego pokazała, że niewiele zostało zrobione
3 Badania prywatnego sektora w Wielkiej Brytanii w 1994 r. pokazały, że M ŚP w dwukrotnie większym stopniu kredytowały inne podm ioty gospodarcze (na kwotę 40 mld funtów ) niż same były przez nie kredytow ane (20 mld funtów). Takie same były proporcje w opóźnionych płatnościach wobec MŚP, tj. 20 mld funtów , a one wobec innych - 10 mld funtów. „Forum o f Private Business” , 31.03.1994, London.
4 European Payments Habits Survey 1996, Intrum Justitia, A m sterdam 1997. 5 Ibidem.
6 Recomendation o f 12 M ay 1995 on Payment Periods in Commercial Transactions, „Official Journal", 10.06.1995, L 127.
i sytuacja się nie popraw iła, a naw et pogorszyła - średni okres płatności w 1996 r. wydłużył się7. D latego zostały opracow ane propozycje w prow adzenia do narodow ych legislacji: p raw a d o odsetek ustaw ow ych od o pó źnion ych płatności, szybkich i niedrogich pro ced u r ich odzyskiw ania, o ra z określenia m aksym alnego okresu płatności w k o n tra k ta c h z sektorem publicznym , któ ry należał d o najgorszych płatników*.
D z ia ła n ia pod jęte lub zalecane przez K om isję w 1995 r. dotyczyły zapew nienia przejrzystości, odpow iedniej inform acji i szkoleń9.
W 1996 r., głównie we F rancji, istniał praw ny w ym óg um ieszczania w fak turze term inu płatności i wysokości k a r um ow nych z ty tu łu opóźnień. W innych k rajach, ja k W ielka B rytania, w iększą przejrzystość usiłow ano osiągnąć nie poprzez regulacje praw ne, a poprzez d o b ro w o ln y Standard szybkiego regulowania płatności (B ritish S ta n d ard fo r P ro m p t Paym ents), zgodnie z k tó rym p artnerzy pow inni ja sn o precyzow ać i um ieszczać w k o n trakcie m. in. term in płatności i sposób kontroli tow aru lub w ykonanych prac. Inne przedsięwzięcia to organizow anie szkoleń i udzielanie inform acji dla M ŚP (H iszpania), czy też w ydanie darm ow ego p o ra d n ik a d la M Ś P na tem at sporządzania k o n trak tó w handlow ych, zarządzania kredytem i długiem (W ielka B rytan ia)10.
W większości krajów E uropejskiego O bszaru G o sp o d arczeg o istniało w różnej form ie praw o do autom atycznego naliczania odsetek od opóźnionych płatn o ści". Ich w ysokość ja k i sposób ustalania różniły się w poszczególnych
7 Report on Lale...
* Szczególną uwagę poświęcono sektorowi publicznemu, ponieważ przede wszystkim on powinien przedkładać dobro ogółu nad swoje własne i ściśle przestrzegać dyscypliny regulowania zobowiązań wobec swoich dostawców , którzy startują z gorszej pozycji, bo są z reguły mniejszymi jednostkami i/lub są uzależnione od zamówień publicznych (zwłaszcza w budownictwie i przemyśle obronnym ). Obawiając się utraty głównego, lub jedynego odbiorcy, godzą się na narzucone przez niego terminy i praktykę rozliczania transakcji. Opóźnianie płatności daje zły przykład wszystkim jednostkom gospodarczym. Instytucje publiczne, z uwagi na ogrom ny wolumen dokonyw anych zakupów , mogą natom iast odegrać kluczow ą rolę w polityce Unii Europejskiej przyspieszania rozliczeń transakcji handlowych, poprzez popraw ę własnej praktyki w tej dziedzinie i pociągnięciu za sobą innych podm iotów gospodarczych. Ibidem, s. 5.
9 Ibidem. 10 Ibidem.
11 W Wielkiej Brytanii, Irlandii i Luksemburgu nie było do 1997 r. praw nie ustalonej wysokości odsetek od opóźnionych płatności. W kwietniu 1997 r. Irlandia przygotowała projekt ustawy o natychm iastowym regulowaniu płatności w sektorze publicznym, któ ra pociąga za sobą również praw o do autom atycznego naliczania przez podm ioty tego sektora odsetek od zaległych płatności. Projekt nie dotyczył jednak sektora pryw atnego. W Wielkiej Brytanii w maju 1997 r. ogłoszono pakiet ustaw regulujących sprawę opóźnionych płatności, w tym odsetek ustawowych. We Włoszech projekt legislacji, obejmującej tylko poddostawców , n ak ład a karę 5% w artości k o n trak tu i dodatkow o dłużnik musi płacić oprocentow anie minim um o 5 p.p. wyższe niż stopa dyskontow a w banku. Strony m ogą jednak ustalić wyższe oprocentowanie. Ibidem.
państw ach i nie była przestrzegana zasada, że odsetki ustaw ow e pow inny być n a tyle wysokie, aby zaleganie z płatnościam i było o wiele bardziej kosztow ną fo rm ą zapożyczania się niż kred yt w b an k u czy w innej instytucji kredytow ej. W rezultacie odsetki ustaw ow e były praw ie wszędzie niższe niż odsetki od przekroczonego salda debetow ego (tzw. overdraft-u) n a rachunkach bankow ych, a gdzieniegdzie naw et niższe od odsetek od w ynegocjow anego z bankiem dozw olonego d e b e tu 12.
P raw o d o k om pensaty, innej niż odsetki ustaw ow e, na przykład zw rotu kosztów (a d m in istracy jn y ch i d ziała ń p raw n ych ), po niesio n y ch w celu uzyskania zapłaty, rów nież nie było ujednolicone d o 1997 r. Jedynie A ustria od 1996 r. w prow adziła dekret, dający m ożliw ość obciążenia tym i kosztam i dłużnika.
A by zapew nić szybkie i niedrogie p rocedury od zyskiw ania należności, w Portugalii w prow adzono w grudniu 1996 r. sądow e postępow anie nakazow e w odniesieniu do zaległości nie przekraczających ró w n o w arto ści 1300 ecu. W D anii uspraw nienie pro ced u r i obniżenie kosztów poleg ało n a zniesieniu w ym ogu reprezentacji praw nej, jeżeli k w o ta roszczenia nie przekraczała 4000 ecu. W H olandii podw ojono kw otę roszczenia (do 2300 ecu), k tó rą m o żn a dochodzić przed sądem k an to n aln y m , gdzie nie jest w ym agana reprezentacja praw na. W Anglii i W alii podw yższono z 4200 d o 14 000 ecu wysokość roszczenia, k tóre m oże być rozpatryw ane w trybie przyspieszonym 13. Ż adnego postęp u nie osiągnięto n ato m iast w ułatw ieniu p ro c ed u r o d zyskiw ania niespornych należności zagranicznych.
Wiele inicjatyw w 1996 r. dotyczyło regulacji działalności agencji in kasujących wierzytelności. K o ncentrow ano się na zapew nieniu w iarygodności, właściwego poziom u i kosztów św iadczonych przez nie u słu g 14.
Szczególną uwagę pośw ięcono rozw iązaniu prob lem u o pó źniania płatności przez instytucje publiczne. W Irlandii w prow adzony został m aksym alny okres regulow ania przez nie zobow iązań w ynoszący 45 dni, jeżeli w k o n trak c ie nie ustalono inaczej15. W H iszpanii ustalony (18.05.1995 rok u) m aksym alny okres to dw a m iesiące, a odsetki ustaw ow e od zaległych płatności w ynoszą 1 ,5 % 16.
Przeprow adzone b adania okresów płatności w 1996 r. pokazały, że średnio czas m iędzy d o staw ą tow aru lub usługi a rozliczeniem płatności wynosił 54 d ni, n ato m iast średni okres kredytu k o n trak to w e g o 39 dni (p a trz tab. 1).
12 Sytuacja taka miała miejsce w Belgii, Niemczech, H iszpanii, Włoszech, Francji, H olandii i A ustrii. Ibidem.
13 Ibidem.
14 Działania takie podjęto we Francji (dekret z grudnia 1996 r.), D anii (ustaw a z kwietnia 1997 r.) i Finlandii.
15 K om isja rekom endow ała okres nie dłuższy niż 60 dni. 16 Ibidem.
T a b e l a 1 O kresy płatności w Europie w 1996 r. (w dniach)
K raje“ K ontraktow e okresy płatności O późnienia w płatnościach Średni rzeczywisty okres płatności Norwegia 21 6 27 Finlandia 19 10 29 Szwecja 25 7 32 D ania 27 7 34 Niemcy 23 11 34 Austria 29 8 37 H olandia 27 19 46 Wielka Brytania 31 18 49 Irlandia 35 16 51 Francja 48 10 58 Belgia 41 20 61 Hiszpania 68 6 74 Włochy 65 22 87 Portugalia 50 41 91 G recja 75 19 94 E uropa 39 15 54
“ Kraje członkowskie Unii Europejskiej (bez Luksem burga) i Norwegia.
Ź r ó d ł o : Report on Late Payments in Commercial Transactions, C O M (7), Brussels 1997.
T a b e l a 2 Okresy płatności w krajach europejskich w 1995 i 1996 r. (w dniach)
Kraje Długość kredytów kontraktow ych O późnienia w płatnościach Średnie rzeczywiste okresy płatności 1995 1996 1995 1996 1995 1996 H olandia 26 25 14 13 40 38 Niemcy 25 24 21 20 46 44 Austria 25 25 20 21 45 46 Wlk. Brytania 25 25 23 22 48 47 Belgia 42 43 20 22 62 65 Francja 75 74 28 27 103 101 Włochy 74 75 41 43 115 118
Ź r ó d ł o : Crediteform: Insolvenzen und Zahlungsverhalten in Europa 1996/97, „N euss" 1997. R zeczywisty okres płatności był więc dłuższy o 15 dni od okresu spłaty udzielanych k re d y tó w 17. Ja k w idać w tab. 2, w p o ró w n a n iu z 1995 r. średni o k re s p ła tn o śc i w zrósł w A u strii, Belgii i w e W ło szech , a sp ad ł
17 Najdłuższe okresy płatności były w Grecji, Portugalii i we Włoszech, a najkrótsze w Norwegii, Finlandii i Szwecji. Największa różnica między okresem realizacji płatności a okresem kredytow ania występowała w Portugalii, we Włoszech, Belgii, Grecji, H olandii
w H olan d ii, Niem czech, W ielkiej B rytanii i F rancji. R óżnica m iędzy n aj krótszym okresem płatności (38 dni w H o lan dii) i najdłuższym (118 we W łoszech) w yniosła aż 80 dni. Największy udział firm regulujących płatności term inow o w ystępow ał w N iem czech i W łoszech, a najm niejszy w Wielkiej B rytanii i H o lan d ii (p a trz tab . 3). N ajczęściej o p ó źn ien ia w realizacji płatności, zarów no w tran sak cjach krajow ych ja k i w eksporcie, były celowe i stały się bardziej regułą niż w yjątkiem , a m ałe firm y m iały najniższy w skaźnik zap łaco n y ch im w term in ie fa k tu r1“. S y tuacja p o g a rsz a ła się z reguły w czasie recesji, a ulegała popraw ie w okresie dobrej k o n iu n k tu ry . Jeden na cztery przypadki niew ypłacalności sp ow odow any był opóźnieniam i w płatnościach. P row adziło to d o u traty 450 tys. m iejsc pracy rocznie, po w o d u jąc dalszy w zrost bezrobocia. P o n a d to firm y traciły rocznie 23,6 mld euro wpływów z pow odu niew ypłacalności p artn eró w , będącej rezultatem opóźnień w rozliczaniu tra n sa k c ji19.
T a b e l a 3 Procentowy udział firm płacących terminowo lub z opóźnieniem
Kraje Płacące terminowo Z opóźnieniem (15 dni) Z opóźnieniem (30 dni) Z opóźnieniem (60 dni) Z opóźnieniem (120 dni) Niemcy 63,2 19,1 7,0 4,7 2,6 Włochy 43,2 36,7 12,7 7,2 2,4 Francja 31,6 39,9 10,8 5,3 1,6 Belgia 30,5 44,2 11,6 5,9 1,6 Wielka Brytania 24,9 46,3 9,8 3,9 1,0 H olandia 24,7 47,5 10,2 4,4 1,1 E uropa 38,2 37,3 10,1 5,1 1,8
Ź r ó d ł o : International R isk and Payment Review, „D un and Bradstreet International” , February 1997.
i Wielkiej Brytanii. (European Payments...). W innych badaniach stwierdzono, że średni okres płatności w Europie wynosił 61 dni, a dla MŚP w Grecji - 85 dni, we Włoszech 83 dni, w Hiszpanii 73 dni. N ajkrótsze terminy były w Finlandii - 29 dni, Norwegii - 33 dni, Danii - 35 dni, a więc w krajach, w których najczęściej obciążano odsetkam i od opóźnionych płatności (94% firm podało, że zawsze lub czasami nalicza takie odsetki). Tego typu praktyka najrzadziej występowała natom iast w Irlandii (tylko 10% firm) i w Wielkiej Brytanii (24%). European Business Survey, G ran t T h ornton International, Londyn 1997.
18 Przodow ała w tym Wielka Brytania, Belgia i Irlandia. N ajpraw dopodobniej dlatego, że zarów no w Wielkiej Brytanii ja k i Irlandii nie wprowadzono wtedy jeszcze ustawowego praw a do odsetek od opóźnionych płatności.
” Communication fr o m the Commission to the European Parliament Concerning the Common Position o f the Council on the Proposal fo r a European Parliament and Council Directive Combating Late Payment in Commercial Transactions, SEC(1999) 1398 final, Brussels, 10.09.1999.
Biorąc pod uwagę negatywny wpływ opóźnień w płatnościach n a sw obodny przepływ tow arów , usług i na funkcjonow anie jednolitego rynku europejskiego, o ra z słabą reakcję krajów członkow skich na wyżej w sp o m n ian ą re k o m e n d a cję20, K om isja przedstaw iła 25.03.1998 r. propozycję dyrektyw y P arlam e n tu i R ady Europejskiej w spraw ie walki z problem em op óźn io ny ch płatności w tra n sa k c ja c h h an d lo w y ch 21. P a rla m e n t E u ro p e jsk i p o p a rł p ro p o zy cję i zap ro p o n o w ał wiele w łasnych rozw iązań praw nych, k tó re znalazły o d zw ierciedlenie w uzupełnionej propozycji K om isji z p aźd ziern ik a 1998 r.22
D y rek ty w a23 nie idzie dalej niż jest to konieczne, aby osiągnąć ww. cel i ogranicza się d o płatności zw iązanych z tran sak cjam i h an d lo w y m i24. Nie reguluje n ato m iast transakcji pom iędzy p ro d u cen tam i i k o n su m en tam i, czy też płatności regulow anych przez praw o czekow e i wekslowe, o ra z płatności zw iązanych z w yrów nyw aniem stra t i odszkod ow an iam i w ypłacanym i przez firm y ubezpieczeniowe. D yrektyw a określa jedynie ty tu ł w ykonaw czy, n a to m iast nie reguluje różnych procedur jego egzekucji i nie form ułuje w arunków zawieszenia przym usow ej egzekucji b ądź jej p rz erw a n ia25. Jeżeli ty tu ł się upraw om ocni, pozw ala kredytodaw cy zrealizow ać swoje roszczenie w trybie postęp o w an ia nakazow ego.
Z niechęcaniu d o o p ó źn ian ia płatności m ają służyć efektyw ne i szybkie procedury ich ściągania, dostęp n e dla kred yto daw có w , m ający ch swoją siedzibę w krajach w spólnoty, zgodnie z zasad ą niedyskrym inacji.
M og ą istnieć pewne kategorie k o n trak tó w , gdzie dłuższe okresy płatności, w połączeniu z ograniczeniem sw obody ustaleń k o n trak to w y c h , czy wyższym
20 Zwalczenie problem u opóźnionych płatności na rynku wewnętrznym nie było zbyt efektywne, gdy każdy kraj robił to indywidualnie, uznano więc, że znacznie lepszy rezultat m ożna osiągnąć, jeżeli walkę z tym problemem podejmie się n a szczeblu wspólnoty.
21 Proposal fo r a European Parliament and Council Directive Combating Late Payment in Commercial Transactions, COM (1998) 126 final, Brussels, 25.03.1998.
22 Komisja przekazała propozycję dyrektywy Parlamentowi i Radzie Europejskiej 23 kwietnia 1998 r. 10 września 1998 r. swoją opinię przedstaw ił K om itet Ekonom iczno-Społeczny. 17 września 1998 r. odbyło się pierwsze czytanie stanowiska Parlam entu, który uzupełnioną wersję przekazał 30 października 1998 r. Wspólne stanowisko Parlam entu i Rady Europejskiej zostało przyjęte 29 lipca 1999 r.
23 Common Position Adopted by the Council on 29 July 1999 with a View to the Adoption o f Directive 1999/EC o f the European Parliament and the Council on Combating Late Payment in Commercial Transactions, „Official Journal” 06.10.1999, C84.
24 Przez transakcje handlowe rozumie się transakcje zawierane pomiędzy przedsiębiorstwami, albo między przedsiębiorstwami i instytucjami publicznymi, których przedm iotem jest dostaw a towarów, albo świadczenie usług, w zamian za określoną zapłatę. Przez przedsiębiorstwa rozum ie się wszelkiego typu organizacje, które są niezależne ekonomiczne, oraz wszelkiego typu działalność zawodową, nawet jeżeli jest ona wykonywana przez pojedynczą osobę.
25 Tytuł wykonawczy oznacza każdą decyzję, wyrok, albo nakaz płatniczy wydany przez sąd lub inną upow ażnioną do tego władzę, obojętnie czy dotyczy on natychm iastowej płatności czy też płatności w ratach.
o procentow aniem , będą uzasadnione. D yrektyw a za b ra n ia w ykorzystyw ania sw obody zaw ierania k o n tra k tó w niekorzystnych dla wierzyciela, ale nie wpływa n a naro d o w e przepisy, odnoszące się d o sp oso bu zaw ierania k o n trak tó w , czy do ważności w arunków k o n trak to w y c h nieko rzystn ych dla dłużnika.
W art. 4 sform ułow ano wymóg, aby procedury odzyskiw ania niespornych płatności były kró tk ie i zgodne z narodow ym i legislacjam i, ale nie w ym aga się, aby kraje członkow skie w prow adziły jak ieś specjalne u regu low ania, albo popraw iły istniejące.
O p rocentow anie opóźnionych płatności (a uw aża się je za takie, jeżeli przekroczony został term in k o n trak to w y lub ustaw ow y) reguluje art. 3. K ra je czło nkow skie pow inny zapew nić, aby od setk i były n aliczan e od następnego d n ia po dacie określonej w k o n trak cie ja k o dzień, lub koniec okresu płatności. Jeżeli w k o n trak cie tego nie u stalono , o pro cen to w an ie p o w in n o być, bez konieczności m o n ito w a n ia d łu żn ik a, naliczan e a u to m atycznie:
a) po 30 dniach od o trzy m an ia przez d łu żnika fa k tu ry (bądź jej e k w iw alentu),
b) po 30 dniach od otrzy m an ia to w aró w lub usług, jeśli d aty o trzy m a n ia fak tu ry (bądź jej ekw iw alentu) nie m o żn a ustalić,
c) po 30 dniach od otrzym ania tow arów lub usług, jeśli dłużnik otrzym uje fa k tu rę (bądź jej ekw iw alent) wcześniej niż tow ary b ądź usługi,
d) po 30 dniach od d o k o n a n ia weryfikacji (o ile w ym aga tego k o n tra k t, bądź w ynika to z innych przepisów ) zgodności tow arów lub usług z k o n traktem i ich akceptacji, jeżeli nabyw ca otrzym uje fak turę (lub jej ekw iw alent) wcześniej lub w d n iu w eryfikacji/akceptacji.
Wierzyciel powinien być upow ażniony do odsetek od opóźnionej płatności po d w arunkiem , że całkow icie wypełnił w arunki k o n tra k to w e i praw ne zobow iązania, oraz nie otrzym ał ustalonej należności n a czas z winy dłużnika.
O dsetki ustaw ow e (odsetki od opóźn ion ych płatności), k tó re dłużnik zobow iązany jest zapłacić, o ile nie u stalo no tego inaczej w ko ntrak cie, pow inny być:
o 6 p.p. wyższe od stałej stopy op ro cen to w an ia dw utygodniow ych bonów skarbow ych E uropejskiego B anku C entraln ego , ustalonej w pierwszy dzień ro boczy odpow iedniej połow y ro k u , w k tó rej o b o w iąz u je (sto p a referencyjna).
w k raju członkow skim U E , k tó ry nie jest uczestnikiem trzeciego etap u Unii G ospodarczej i M o n etarn ej, sto p a referencyjna o znacza ekw iw alentną d o powyższej stopę u stalo n ą w pierwszym dniu roboczym b an k u centralnego danej połow y ro k u , w której m a zastosow anie.
D la pewnej kategorii k o n trak tó w , k tóre należy zdefiniow ać w ustaw odaw stwie narodow ym , k raje członkow skie m o g ą w prow adzić dłuższy okres
p łatn o ści, m aksim um 60-dniow y, k tó reg o stro n y alb o nie b ęd ą m ogły przekraczać, albo po którym naliczane odsetki b ędą znacznie przekraczać w ysokość odsetek ustaw ow ych.
K raje członkow skie pow inny zagw arantow ać, aby nie m iały m ocy prawnej porozum ienia, odnośnie d o term inu płatności i konsekw encji zw iązanych z ich opóźnieniem , k tó re nie są zgodne z wyżej om ów ionym i przepisam i dyrektyw y, lub stw orzyć m ożliw ość w noszenia roszczeń o w yrów nanie strat, jeżeli wszystkie okoliczności danego p rzy p ad k u , w łączając d o b re praktyk i handlow e, w skazują, że porozum ienie jest bardzo niekorzystne dla wierzyciela. W tedy pow inny m ieć zastosow anie w arunki ustaw ow e, o ile sąd krajow y nic określi innych ja k o uczciwe.
K w estia odzyskiw ania niespornych płatności p o ru sz o n a jest w art. 4. K raje członkow skie pow inny zapew nić, aby tytuł w ykonaw czy m o ż n a było otrzym ać, niezależnie od wartości roszczenia, w ciągu 90 dniu kalendarzow ych od złożenia przez w ierzyciela pozw u d o sąd u , lub innej k o m p eten tn ej władzy, zgodnie z odpow iednim ustaw odaw stw em k rajow ym , zarządzeniam i i przepisam i adm inistracyjnym i, k tó re pow inny stw arzać jed n ak o w e w arunki dla wszystkich wierzycieli m ających siedzibę w k rajach w spólnoty. 90-dniow y okres nie obejm uje czasu p o trze b n eg o n a p rz y g o to w an ie d o k u m e n ta c ji i opóźnienia spow odow anego przez wierzyciela (np. p o p ra w a lub uzupełnienie pozw u).
D ostosow anie ustaw odaw stw a krajow ego d o om aw ianej dyrektyw y pow in no nastąpić w ciągu 24 miesięcy od wejścia jej w życie. K ra j członkow ski m oże utrzym ać dotychczasow e, lub w prow adzić inne regulacje, jeżeli są one korzystniejsze od zaw artych w dyrektyw ie, o ra z nie sto sow ać się do niej w o dniesieniu d o długów k re d y to b io rc y , w obec k tó re g o w szczęta jest p ro c ed u ra o niew ypłacalności, o raz w odniesieniu d o k o n tra k tó w , k tó re zostały zaw arte przed upływem 24 miesięcy od wejścia w życie dyrektyw y.
K om isja, po upływie 24 miesięcy od wejścia w życie dyrektyw y, m a przez przynajm niej trzy lata dokon yw ać rocznego przeglądu odsetek s ta tu tow ych, ocenić ich wpływ na transakcje handlow e, i ocenić fu nk cjo no w an ie legislacji w praktyce. R ezu ltaty tak ich przeg ląd ów b ęd ą p rz e d k ła d a n e P arlam en tow i i R adzie Europejskiej.
W dyrektyw ie nie znalazły się niektóre, zaakcepto w ane przez K om isję, p opraw ki P a rla m e n tu 26. W art. 3 R ad a ustaliła zasadę, że o p ro cen tow anie pow inno być płatne od opóźnionych płatności, ale nie zdefiniow ała kategorii „ o d p o w ie d n ia d a ta p łatn o ści” . T ym sam ym zaakcep to w ała p o p ra w k ę P a r lam entu, któ ry uznał d atę otrzy m an ia fak tury , a nie jej w ystaw ienia, za
“ W swojej uzupełnionej wersji dyrektywy K om isja zaakceptow ała i/lub przeform ułowała 20 z 27 zgłoszonych przez P arlam ent popraw ek. Część z nich nie znalazła się jednak w ostatecznym wspólnym stanowisku Parlam entu i Rady Europejskiej.
właściw ą do ustalenia opóźnienia. R ad a p ostano w iła, że odsetki należą się po 30 dniach, a nie 21, od d aty otrzy m an ia fa k tu ry i zm niejszyła m arżę d o ich obliczania z 8 do 6 p .p .27 Jeżeli E uropejski B ank C en traln y stosuje stop ę 2,5% od operacji refinansow ych, to dłużnik jest zobow iązany zapłacić 8,5% od opóźnionych płatności, co oznacza, że nie zrek om p ensuje to wierzycielowi u tra ty płynności spow odow anej o p óźn ien iem 28.
R ad a usunęła też przepis, k tó ry upow ażniał wierzyciela d o pełnej k o m pensaty w ynikających z opóźnienia strat, a przynajm niej p raw o d o o b ciążenia d łu żn ik a k osztam i egzekucji należn o ści29. N a jb a rd ziej n a tym strac ą M Ś P-kredytodaw cy, poniew aż kw ota o p ro c en to w an ia m ałych wie rzytelności je st zw ykle b ard zo niska i nie m oty w u je d łu ż n ik a d o te r m inow ego regulow ania zobow iązań, ja k też nie p ok ry w a ko sztów egzekucji należności30.
Nie została również przyjęta propozycja Parlam entu, k tó ra m iała zniechęcić strony do ustalan ia w k o n tra k ta c h zbyt długich term inów płatności. Z o b o wiązyw ała o n a kupującego, w przy p ad k u gdy w k o n trak cie, lub ogólnych w aru n k ach sprzedaży, ustalony term in płatności był dłuższy niż 45 dni kalendarzow ych od daty o trzy m an ia fak tu ry , do do starczen ia n a swój koszt sprzedającem u, gw arantow anej przez właściw ą instytucję k red y to w ą, traty , zaw ierającej do k ład n y term in płatności. Jeżeli kupujący by tego nie zrobił, to obow iązyw ałby go term in i w ysokość odsetek określonych w dyrektyw ie, a wszystkie inne, niekorzystne dla sprzedającego po stan o w ien ia k o n trak to w e , byłyby autom atycznie niew ażne i anulow ane. W wersji przyjętej przez R adę, istnieje m ożliw ość osiągnięcia po d o b n eg o rezu ltatu , ale pod w arun kiem , że kraj członkow ski skorzysta z praw a do określenia, pod pew nym i w aru nk am i, k o n trak tó w , w których strony nie będą m ogły u stalać dłuższych term inów płatności niż 60 dni. M ogą to więc być k o n trak ty zaw ierane przez dostaw ców z instytucjam i publicznym i, poddostaw ców z głównym i o d b io rcam i czy z h ip erm a rk etam i. W tego ty p u relacjach pozycja M Š P je st z reguły znacznie słabsza i w ym uszane na nich term iny rozliczania d o staw są bard zo
27 K omisja zaakceptowała okres 30 dni, bo i tak jest to znaczna popraw a w porów naniu z 39-dniowym średnim okresem płatności we wspólnocie, czy 65-, 68- lub naw et 75-dniowym w niektórych krajach członkowskich.
a Z drugiej strony, biorąc pod uwagę istniejącą sytuację w większości krajów członkowskich, gdzie naliczane są znacznie niższe odsetki, stanowisko Rady mimo wszystko znacznie popraw ia istniejącą sytuację.
25 Komisja, popierana przez wiele krajów członkowskich, usiłowała przekonać R adę do takiego właśnie uregulowania, zwłaszcza że również Parlam ent w swoich popraw kach położył na to szczególny nacisk.
30 Jeżeli należność firmy wynosi 1000 euro, to przy oprocentow aniu 8% uzyska ona 8 euro, co w niewielkim stopniu pokryje koszty ewentualnej egzekucji zaległych płatności, które wynieść mogą od 100 do 300 euro. Problem ten nie dotyczy w takim stopniu dużych firm, ponieważ przychód od dużych pożyczek, znacznie przekracza koszty egzekucji.
długie31. Sądy krajow e m ają też m ożliw ość, o pierając się n a art. 3, p k t 3, uznaw ania zbyt długich term inów i zbyt niskiego o p ro c en to w an ia ja k o wielce nieuczciwego wobec wierzyciela i w ten sposób działać n a korzyść M ŚP.
W dyrektyw ie nie została w ogóle uw zględniona p ro po zy cja o d n ośn ie do zacho w ania p raw a własności do to w aru i usługi przez sprzedającego. Byłby to jeszcze jeden instrum ent nacisku n a d łużnika, d o term inow ego rozliczania transak cji, poniew aż w przeciwnym razie groziłaby m u konieczność zw rotu przedm iotu k o n tra k tu . P arlam ent i K o m isja p ro p o n o w ały , ab y k raje człon kow skie zapew niły sprzedającem u zachow anie ty tu łu d o to w a ru (usługi), bez żadnych dodatk o w y ch form alności, jeżeli ta k ą klauzulę stro n y uzgodniły w kon trak cie, b ądź jest o n a za w arta w ogólnych w a ru n k ach sprzedaży, w aneksach, w ekw iw alentnych klau zulach, w fak tu rze lub innych d o k u m e n tach w ysyłkow ych, tow arzyszących tow arow i, k tó re k up ujący otrzy m ał nie później niż w dniu dostaw y i w sto su n k u d o k tórych nie m a zastrzeżeń. K u p u jąc y przejm ow ałby o d p o w iedzialność za u szk o d zen ia b ą d ź u tra tę to w aru nie później niż od m o m entu wejścia w ich po siad anie. W rezultacie, jeżeli nie d o trzym ałby term inu płatności, sprzedający m ógłby żąd ać zw rotu tow aru, do którego pow inien mieć zagw aran to w an y ty tu ł praw n y przed stronam i trzecimi, naw et w przypadku bankructw a kupującego, bądź wszczęcia p o stęp o w an ia o p odobnym charakterze.
D yrektyw a nie zaw iera specjalnych reguł w sto su n k u do w arunków k o n tra k tó w zaw ieranych przez instytucje publiczne, poniew aż ra d a uznała, że pow inny one podlegać takim sam ym restrykcjom ja k k o n tra k ty zaw ierane przez firm y pryw atne.
O statecznie K o m isja E uropejska, pom im o że preferuje bardziej zdecyd o wane d ziałania w walce z problem em o p ó źn ian ia płatności (w tym poprzez, p ro p o n o w an e przez nią, a odrzucone przez R ad ę E u ro p ejsk ą, zobligow anie dłużników do pełnej kom pensaty wierzycielowi s tra t sp ow odow anych o p ó ź nieniem zapłaty i poprzez w zajem ne uznaw anie ty tu łu p raw nego d o to w aru ) uznała, że dyrektyw a stanow i k ro k n aprzó d w tej walce, ale i to, że nie m a szans n a większą popraw ę, d o p ó k i P arlam en t E urop ejski nie podejm ie now ych inicjatyw 32.
51 Sięgają one od 90 d o ISO dni, a niekiedy nawet 200 do 500 dni. Communication from the Commission...
Bogdan Buczkowski
CO M BA TIN G LATE PAYM EN TS IN C O M M ER C IA L TRA N SA C TIO N S IN T H E EU RO PEA N U NION
Payment periods are an im portant part o f the legal and financial environm ent o f business. Long and/or delayed paym ent periods increase business’ cash requirements, financial disequilib rium, can cause heavy adm inistrative costs and underm ine profitability and competetivness of firms, in particular small and medium-sized enterprises, th at are more vulnerable to variations in cash flow and often rely on contracts with large firms who are known to delay paym ents to a far greater extent than smaller customers. According to some studies only 23% o f the late payment is due to the debtor having financial difficulties. The m ost frequent cause o f it is intentional late payment.
The Commission’s Recommendation of 12 M ay 1995 on paym ent periods in commercial transactions invited M em ber States to tackle the problem but Comm ission’s C om m unication of July 1997 showed that some action had been taken in only a limited num ber o f countries to improve the payments situation between firms. The Commission decided to transform its R ecom m endation into proposal for a D irective com bating late paym ent in comm ercial transactions. The final version o f that proposal the European Council adopted on 29 July 1999. The E uropean firms will benefit from a statutory right to interest th a t should be sufficiently high to compensate the creditor for the loss incurred through late paym ent and will be payable 30 calendar days after the receipt of the invoice unless otherwise specified in the contract. F o r certain categories o f contracts, Member States are able to fix a period of 60 instead o f 30 calendar days after which interest will become due. The Directive obliges M ember States to ensure that the creditor, pursueing his claims through the court proceedings, will be able to obtain an enforceable title within a period not exceeding 90 calendar days.
The Directive constitues considerable progress on the issue of com bating late payments but more decisive action on a number o f issues could have been undertaken. F o r instance, the debtor should be obliged to pay full com pensation for dam ages caused by late payments; there should be also a m utual recognition of retention o f title in the EU.
