Ewa Prusicka,Wojciech Żeromski
Hrubieszów, ul. Jatkowa 3, woj.
zamojskie, AZP 86-94
Informator Archeologiczny : badania 24, 97-98
In formator Archeologiczny 1990 97
dzbanów, mis oraz dwóch pokryw. Spośród kości zwierzęcych, typowo pokonsum pcyjnych dom inują ułam ki żuchwy z uzębieniem , kręgi, żębra, kości kończyn.
Planowany j e s t stały nadzór archeologiczny w czasie w ykonywania w szelk ich prac ziem nych oraz budowlanych.
I
Grodzisko, gm. Zator woj. bielsko-bialskie St. 1 p atrz okres halsztacki Gronowo, gm. Lubicz woj. toruńskie St. 1 i 2 patrz wczesne średniowiecze H ru b ie sz ó w , ul. J a t k o w a 3 Wojewódzki O środek K onserw ators-w oj, z a m o js k ie AZP 8 6 -9 4 ko-Archeologiczny w Zam ościu______B adania prowadzili mgr Ew a P rusicka i m gr Wojciech Żeromski. F in a n sował WOAK w Zam ościu. Pierwszy sezon b ad ań . Osadnictwo średnio wieczne.
Na początku lipca 1990 r. m ieszkaniec Hrubieszowa pan Jerzy Suchecki podczas z a k ła d a n ia fundam entów pod budowę dom u n a posesji przy ulicy JaUtoweJ 3, odsłonił fragm enty drew nianych konstrukcji. Zostało przeprowadzone w stępne rozpoznanie. Jego wynik byl z a d a walający, tzn. w m iejscu przypadkowego odkrycia ze względu n a ciekawy uldad naw arstw ień w profilu wykopu ja k również z uwagi na odkrycie licznych drew nianych reliktów, zlecono przeprow adzić nadzór konserw atorski. B adania trwały od 11 lipca do 2 sierpnia.
Objęty nadzorem wykop budowlany o powierzchni 235 m 2 położony je s t przy skarpie „starorzecza" (?) — k an a łu Huczwy. Odsłonięty w części północnej w ykopu profil ziem ny n a odcinku 23,5 m przebiega wzdłuż ulicy Jatkow ej.
Na w stępnym etapie b ad a ń zauważono, że w czasie wykonywania prac budow lanych kop ark a uszkodziła górne p artie konstrukcji. Udało się też zaobserwować, że w dostępnej części w schodniej wykopu (centralna część została zalan a wodą opadową) naw arstw ienia kulturow e z przem ieszanym m ateriałem zabytkowym (ceram ika od XIII do XIX wieku) sięgały stro p u lessu calcowego n a głębokości 1,5 m poniżej jezdni. W dostępnej części zachodniej w arstw y kulturow e z w i j a n e z zabudow ą m ieszkalną (zniszczoną podczas II wojny światowej) zalegały n a stropie lessu calcowego n a głębokości 2,4 m poniżej jezdni.
Po osuszeniu centralnej części wykopu poszerzono go w kierunku południowym dla pełne go odsłonięcia konstrukcji widocznych w profilu. Wykop został też pogłębiony w celu określe n ia poziomu posadowienia drew nianych konstrukcji.
W wyniku przeprowadzonych prac odsłonięto 4 obiekty. Obiekt A o konstrukcji węgłowej został od strony południowej częściowo rozebrany. W części północnej w w yniku prac budow lanych jego u kład został zakłócony. Niemożliwe wobec tego je s t określenie pierwotnych rozm ia rów obiektu. M ateriał zabytkowy z w ypełniska (ostroga, fragm enty ceramiki) pozwala datow ać k onstrukcję n a XIII-XIV wiek.
W miejscu rozebranej południowej części obiektu A została założona in n a k o n stru k cja (ob. B) sk ład ająca się z 7 pionowo wbitych słupów pomiędzy którymi ułożono rodzaj pom ostu skałdającego się z 7 belek o dużych przekrojach (średnio 30x20 cm). Kontynuacji obiektu w południowej części wykopu nie odkryto. W m iejscu tyrn kończyła się niegdyś sk a rp a nad Kanałem Huczwy, która w czasach współczesnych została poszerzona aż do obecnych rozm ia rów. Fragm enty ceram iki zalegające w obrębie obiektu В pochodzą z XIV i XV w ieku.
Funkcji obu obiektów nie udało się jeszcze do końca wyjaśnić. Relikty drew nianych konstrukcji m ogą być pozostałością po młynie wodnym lub foluszu.
Poniżej poziomu posadowienia obiektu A, n a głębokości 4,81 m odsłonięto faszynę pocho dzącą z innego obiektu, którego kontynuacja zarysowała się w profilu północnym w ykopu (ob. C). Trzecią z odkrytych konstrukcji należy wiązać z rodzajem row u-kanału odprowadzającego ścieki ze Starego R ynku lub tyłów posesji przy południowej pierzei tego Rynku do K anału Huczwy. Tego typu rów -kanał odpływowy był inw estycją mało kosztow ną i pewnie z tego powodu nie zachowały się wiadom ości o jego zaprowadzeniu. J e s t to k o n stru k cja chronologicz nie s ta rs z a od obiektu. A więc założenie jej m usiało n astąp ić co najm niej w wieku XIII. Czytelne w profilu naw arstw ienia w skazują n a dwufazowość obiektu — w arstw a nam ulów oddziela dwa układy szalow ań brzegu row u-kanału. Szalowanie stanow ią ukośne w bite bierw iona oraz faszyna. Drugi brzeg row u-kanaiu je s t nieczytelny. Został zniszczony podczas wykonywania w kopu w celu założenia obiektu D.
Przy budowie k anału w celu odprow adzania nieczystości do Kanału Huczwy w ykorzystano n atu ra ln y sp ad ek terenu. Założenie k an a łu praw dopodobnie n astąpiło w II połowie XVIII w ieku. Do tego czasu wszystkie m ia sta nad środkowym Bugiem nie posiadały wodociągów ani solidnych kanalizacji. B rak tych urządzeń wpływał niekorzystnie n a s ta n zdrowotny m ieszkań ców i przyczyniał się do niechlujnego wyglądu m iast. Dlatego też pod koniec la t osiem dziesią tych XVIII wieku władze austriackie wydały zarządzenie nakazujące wykopać kanały z tyłu domów, szczególnie żydowskich, którymi spływać miały wszelkie nieczystości. Kanały miały być obudow ane deskam i a z wierzchu n akryte balam i rżniętymi. W celu założenia k an a łu nie tylko został rozebrany fragm ent ob. С. ale również zachodnia część ob. В,
98 Późne średniowiecze
określić. Mało precyzyjne wyznaczniki pozyskane w trakcie b ad a ń archeologicznych stworzyły konieczność sz u k an ia przesłanek do określenia funkcji obiektów w archiw aliach 1 p u b lik a cjach związanych z Hrubieszowem. Dalsze prace n ad zagadnieniem będą tem u poświęcone.
Jon kow o D olne, gm. G niezno w o j. p o z n a ń s k ie S t . 2 1 AZP 4 9 - 3 9 /1 4 6 _____________
M uzeum Początków P a ń stw a Pol- sklego w Gnieźnie________________ B a d an ia prow adził m gr C zeslaw Strzyżew ski. F inansow ało MPPP w Gnieźnie. Pierwszy sezon badań. Osadnictwo wczesno- i późnośre dniowieczne oraz z czasów nowożytnych, w tym dwory — rycerski z XV w. i szlachecki z XVIII w.
Stanow isko, odkryte podczas b ad a n AZP w 1986 г., znajduje się 0.28 k m n a S-SE od szosy prowadzące) z G niezna do Torunia, 0,28 km n a SW od Wełny i 0,5 km n a W od Je z, Ja n k o w s kiego. Obiekty odkryto n a wysokim wzgórzu (107.42 m npmS, okolonym doliną (94,91 m npm) i Jaram i (97.68 m npm). którego kulm inacja zajmuje powierzchnię 35-40 (NW-SE) x 15-20 m.
Wykop długości 23 m (WWS-NNE) i szerokości 1 m założono lekko poniżej kulm inacji w chodząc w części w schodniej n a Jej skraj. Na odcinku 0-6,3 m wykop poszerzono z wkopam i do 7 m. a n a odcinku 14-23 m powiększono go do 1,5 m. Razem rozkopano powierzchnię 61,25 m3, eksplorując do 0,9 m głębokości w części zachodniej, a do 2 m w części w schodniej.
W części zachodniej stanow iska odsłonięto zarys fragm entu budynku usytuow anego n a osi NW-SE, zbudow anego w konstrukcji kam lenno-drew niano-ceglanej, z izbą, której podłogę s ta nowiła g ru b a w arstw a gliny. Przy ścianie NE pom ieszczenia odkryto rum ow isko gotyckiego pieca kaflowego, przykryte w arstw ą gruzu i gliny przem ieszanej z m ateriałem z czasów nowo żytnych. Piec zbudow ano z kafli płytowych wypełniających, fryzowych, gzymsowych, aż u ro wych i zw ieńczających oraz z kafli garnkow ych o otw orach kw adratowych i okrągłych, wyko rzystując również cegły i dachówki piecowe oraz kolisty pierścień wylotu ciągu grzewczego. D otychczas wyróżniono około 170 kafli, w tym 122 pokrytych polewami i 10 bez niej (ale ze śladam i bielenia) o bogatej ornam entyce. Wyróżniono 81 motywów, w tym I I o tem atyce religijnej (Adam i Ewa. Zwiastowanie. Pokłon Trzech Królów, Ukrzyżowanie, św. Jerzy, św. Marcin, św. M ałgorzata i inne). Przeważają kafle z herbam i, które w ystępują na 59 kaflach. W śród 34 herbów zn ajdują się: Orzeł, Pogoń, herby królów — hełm y z koronam i, głowy z koroną, królowej Jadwigi i Anny Cylejskiej, Zygm unta Luksem burskiego, Kapituły Gnieź nieńskiej. arcybiskupa gnieźnieńskiego J a n a ze Sprawy — Odrowąża (zmarł w 1464 r.J, herby rycerskie — Poraj, Dryja, Dzialosza?, Grzymała, Jastrzęb iec, Leszczyc, Lodzia, Nałęcz, Orla, Ogonczyk, Sulim a. Topór. Zarem ba i inne. Na 19 kaflach wyróżniono 14 scen rodzajowych z postaciam i, rycerzami, końmi, trębaczam i i polowaniami. Na 7 kallach s ą motywy a rc h ite k toniczne, a n a 20 kallach wyróżniono 14 widoków postaci i stworów fantastycznych i zwierząt. Na 10 kaflach s ą motywy geom etryczne — prostokąty, trójkąty, koła i plecionka. Wydzielono też 5-6 kafli bez ornam entyki i polewy. Wśród kafli garnkow ych wyróżniono po 4-5 egzem pla rzy z dwojakimi otworami. W piecu i glinie znaleziono ułam ki naczyń glinianych, przedmiotów żelaznych, kości zwierzęcych i drew na z okresu późnośredniowiecznego. Piec d aiu je się n a d ru g ą połowę XV w.
W wykopie n a odcinku 16,6-23 m odsłonięto rum owisko dworu z XVIII w., wzniesionego w konstrukcji szachulcowej, z fundam entem drew niano-kam ienno-ceglanym . B udynek był podpiwniczony, a jego spąg wystąpi! n a głębokości 1.52-1.9 m od pow ierzchni pola. Pożar, który zniszczył zabudowę dworską by! bardzo intensywny i nastąpił krotko po postawieniu pieca zbudowanego z kafli płytowych, m alowanych n a biało i niebiesko, zdobionych motywami ro ślin nymi i geom etrycznymi. Znaleziono liczny m aterial źródłowy datujący się do końca XVIII w.
W w arstw ach kulturow ych I przem ieszanych znaleziono również ułam ki ceram iki i kafli z XVI-XVII w,, kawałki płytek posadzkowych, szyb, przedmioty żelazne i szeląg J a n a Kazimierza.
Dwór Porajów z XV w. zapewne m a związek z inform acją z 1496 r, o m iejscu zwanym .grodziszcze’.
Badania będą kontynuowane.
Jarocin , woj. k alisk ie
S t. 2 AZP 6 2 - 3 3 /1 9 M uzeum Regionalne w Ja ro c in ie
B adania prowadzili doc. d r hab. Ryszard Grygiel i mgr E ugeniusz C zar ny. Finansował! WKZ w Kaliszu i M uzeum Regionalne w Jarocinie, Piąty sezon b ad ań . Rezydencja obronna Zarem bów z II poł. XIII-XIV/XV w., m urow ana wieża z XV-XVI1I w.
Uznając za dostatecznie w yjaśnioną problem atykę rezydencji obronnej (drewnianej wieży m ieszkalnej] Zarembów, przystąpiono do w yjaśnienia ch a rak te ru budowli Skarbczyka, który stanow i dziś pozostałość m urow anej w ieiy gotyckiej z cegły, wzniesionej praw dopodobnie n a
