[2007/Nr 2] Ocena zwyczajów żywieniowych 50-letnich mieszkańców Wrocławia

(1)

Rafał Ilow, Boz˙ena Regulska-Ilow, Jadwiga Biernat, Alicja Kowalisko

1)

OCENA ZWYCZAJO

´

W Z

˙

YWIENIOWYCH

50-LETNICH MIESZKAN

´

CO

´

W WROCŁAWIA

Katedra i Zakład Bromatologii Akademii Medycznej we Wrocławiu Kierownik: prof. dr hab. J. Biernat

1)_{Kierownik merytoryczny Programu Profilaktyki Choro´b Sercowo-Naczyniowych,}

z upowaz˙nienia Wydziału Zdrowia Urze˛du Miejskiego Wrocławia

Oceniono zwyczaje z˙ywieniowe 50-letnich mieszkan´co´w Wrocławia w aspekcie profila-ktyki choro´b sercowo-naczyniowych. Ogo´łem zbadano 850 oso´b, w tym 502 kobiety i 348 me˛z˙czyzn. Stwierdzono liczne błe˛dy z˙ywieniowe zaro´wno w grupie kobiet jak i me˛z˙czyzn.

Hasła kluczowe: zwyczaje z˙ywieniowe, choroby układu kra˛z˙enia, wywiad

z˙ywie-niowy.

Key words: dietary habits, cardiovascular diseases, dietary recall.

Do najwaz˙niejszych czynniko´w ryzyka choro´b układu kra˛z˙enia (ChUK)

zalicza-na jest dieta obfituja˛ca w zalicza-nasycone kwasy tłuszczowe oraz dostarczaja˛ca zalicza-

nadmier-nej ilos´ci energii (1). Sposo´b z˙ywienia stanowi istotny czynnik determinuja˛cy

ryzyko choroby niedokrwiennej serca ze wzgle˛du na jego wpływ na profil lipidowy,

cis´nienie te˛tnicze oraz wyste˛powanie otyłos´ci. Odpowiednia dieta moz˙e byc´

istotnym elementem zaro´wno w prewencji pierwotnej jak i wto´rnej ChUK. Trwa

obecnie dyskusja nad tym, jaki rodzaj diety powinien byc´ stosowany w prewencji

ChUK. Parikh i wspo´łpr. (2), analizuja˛c 5 rodzajo´w diet (dieta

niskowe˛glowodano-wa, dieta oparta na indeksie glikemicznym, dieta bardzo niskotłuszczowa – 15%

energii z tłuszczo´w, dieta s´ro´dziemnomorska, dieta DASH – Dietary Approaches to

Stop Hypertension) stwierdzili, z˙e z˙adna z analizowanych diet nie jest idealna. Na

podstawie analizy zalet i wad w/w diet sformułowali kilka zalecen´ z˙ywieniowych.

W optymalnej diecie powinno byc´: obniz˙one spoz˙ycie we˛glowodano´w, zwłaszcza

o wysokim indeksie glikemicznym; zwie˛kszone spoz˙ycie owoco´w, warzyw i

produ-kto´w zboz˙owych pełnoziarnistych; zwie˛kszone spoz˙ycie wielonienasyconych

kwa-so´w tłuszczowych poprzez konsumpcje˛ olejo´w ros´linnych i ryb; umiarkowane

spoz˙ycie niskotłuszczowych produkto´w mlecznych i orzecho´w.

Amerykan´skie Towarzystwo Kardiologiczne – AHA (3) w swoich zaleceniach

z 2006 r. mo´wi, z˙e dieta redukuja˛ca ryzyko wysta˛pienia ChUK powinna: zapewnic´

utrzymanie lub osia˛gnie˛cie prawidłowej masy ciała dzie˛ki odpowiedniej wartos´ci

energetycznej i aktywnos´ci fizycznej, byc´ bogata w: owoce, warzywa,

pełnoziarnis-te produkty zboz˙owe o wysokiej zawartos´ci błonnika pokarmowego, tłuspełnoziarnis-te ryby

(spoz˙ywane 2 razy w tygodniu). Nasycone kwasy tłuszczowe powinny dostarczac´

(2)

< 7%, a kwasy trans < 1% dziennego zapotrzebowania energetycznego. Nalez˙y

w takiej diecie ograniczyc´ konsumpcje˛ napojo´w i produkto´w spoz˙ywczych z

doda-wanym cukrem, wybierac´ produkty o niskiej zawartos´ci soli lub nie solic´, alkohol

spoz˙ywac´ tylko w umiarkowanych ilos´ciach. Tłuszcze ogo´łem wg AHA powinny

dostarczac´ 25 – 35% dziennego zapotrzebowania energetycznego. To zalecenie

AHA jest oparte o rekomendacje Narodowego Programu Edukacyjnego

Profilak-tyki Cholesterolowej (NCEP).

Celem pracy była ocena zwyczajo´w z˙ywieniowych 50-letnich mieszkan´co´w

Wrocławia w aspekcie profilaktyki choro´b sercowo-naczyniowych.

MATERIAŁ I METODY

Od 1999 r. Wydział Zdrowia Urze˛du Miejskiego Wrocławia realizuje Program Profilaktyki Choro´b Sercowo-Naczyniowych skierowany do 50-letnich mieszkanćo´w Wrocławia. Celem programu jest obniz˙enie umieralnosći na ChUK ws´ro´d mieszkanćo´w Wrocławia. Co roku do programu zapraszana jest wybrana losowo z systemu PESEL reprezentatywna grupa latko´w. Grupe˛ badana˛ stanowili 50-latkowie uczestnicza˛cy w w/w programie, kto´rzy wyrazili zgode˛ na rozszerzone badanie oceniaja˛ce sposo´b z˙ywienia. Badania prowadzono w latach 2002 – 2003. Ogo´łem zbadano 850 oso´b, w tym 502 kobiety i 348 me˛z˙czyzn. Charakterystyke˛ badanych oso´b przedstawiono w tab. I. Oceniono zwyczaje z˙ywieniowe badanych wrocławian metoda˛ wywiadu z˙ywieniowego. Wywiady przeprowadzały prze-szkolone piele˛gniarki za pomoca˛ ankiety zawieraja˛cej pytania dotycza˛ce zwyczajo´w i preferencji z˙ywieniowych badanych oso´b. Przy tworzeniu ankiety posłuz˙ono sie˛ „Złota˛ Karta˛ Prawidłowego Z

˙

ywienia” (4), kto´ra została opracowana przez Rade˛ Promocji Zdrowego Z

˙

ywienia. Karta zaleca, aby byc´ zdrowym codzienne nalez˙y spoz˙yc´: co najmniej 3 posiłki o umiarkowanej wielkos´ci – w tym koniecznie s´niadanie; w kaz˙dym posiłku produkty zboz˙owe, takie jak: pieczywo razowe, płatki, kasze, makarony lub ziemniaki; warzywa i owoce do kaz˙dego posiłku, a takz˙e mie˛dzy posiłkami; co najmniej 2 pełne szklanki mleka (najlepiej chudego) lub tyle samo kefiru i jogurtu oraz 1 – 2 plasterki sera; jedna˛ z porcji (do wyboru): ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mie˛sa; jedna˛ łyz˙ke˛ stołowa˛ oleju lub oliwy oraz nie wie˛cej niz˙ 2 łyz˙eczki margaryny mie˛kkiej (bez tłuszczo´w trans); wode˛ mineralna˛ i naturalne soki warzywne i owocowe (nie mniej niz˙ litr); nalez˙y unikac´ nadmiaru soli, cukru i alkoholu.

T a b e l a I

Charakterystyka antropometryczna badanych 50-latko´w T a b l e I

The antropometric characteristic of the 50-year-old women and men Kobiety

n = 502

Me˛z˙czyz´ni n = 348

s´rednia SD mediana P10 P90 s´rednia SD mediana P10 P90

Wzrost (cm) 161,0 5,6 160,0 154,0 168,0 174,9 6,3 175,0 167,0 182,3 Masa ciała (kg) 69,1 12,5 67,0 55,0 86,0 83,5 13,5 82,0 68,7 99,0 BMI (kg/m2₎ _26,6 _4,6 _25,9 _21,5 _32,9 _27,3 _4,0 _26,9 _22,9 _31,4 Talia (cm) 84,3 11,8 82,0 70,0 101,0 96,6 9,6 96,0 86,0 108,3 Biodra (cm) 104,3 9,2 103,0 94,0 116,0 103,1 6,7 103,0 95,0 111,0 WHR 0,8 0,1 0,8 0,7 0,9 0,9 0,1 0,9 0,9 1,0

SD – odchylenie standardowe; P10, P90 – percentyle;

BMI – wskaz´nik masy ciała; WHR – stosunek obwodu talii do obwodu bioder.

Do statystycznej analizy wyniko´w uz˙yto programu „Statistica 7.1 PL” firmy StatSoft. Inc., USA. Do analizy zmiennych zastosowano tabele wielodzielcze. Zalez˙nos´ci mie˛dzy zmiennymi oceniono testemχ2

(3)

WYNIKI

W tab. II przedstawiono liczbe˛ codziennie spoz˙ywanych posiłko´w przez badanych 50-latko´w. Nie stwierdzono ro´z˙nicy istotnej statystycznie (p = 0,32835) w liczbie spoz˙ywanych posiłko´w mie˛dzy grupa˛ badanych kobiet i me˛z˙czyzn. Mniej niz˙ 3 posiłki na dzien´ spoz˙ywało 23,7% kobiet i 19,0% me˛z˙czyzn.

T a b e l a II

Liczba codziennie spoz˙ywanych posiłko´w T a b l e II

Number of meals per diem Liczba posiłko´w Kobiety (%)

n = 502 Me˛z˙czyz´ni (%) n = 348 <3 23,7 19,0 3 54,0 54,9 4 18,1 21,2 ≥5 4,2 4,9

W tab. III przedstawiono zwyczajowa˛ cze˛stosć´ spoz˙ywania posiłko´w przez badana˛ grupe˛. Stwier-dzono wpływ płci na cze˛stotliwosć´ spoz˙ycia kolacji i podwieczorku. Me˛z˙czyzńi statystycznie istotnie cze˛sćiej (p< 0,001) spoz˙ywali kolacje˛ niz˙ kobiety, podwieczorek natomiast cze˛sćiej wyste˛pował

T a b e l a III

Zwyczajowa cze˛stos´c´ spoz˙ywania posiłko´w w cia˛gu dnia T a b l e III

Frequency of individual meal types Rodzaj posiłku Cze˛stotliwos´c´

spoz˙ycia Kobiety (%) n = 502 Me˛z˙czyzńi (%) n = 348 Pierwsze sńiadanie codziennie 79,1 79,0 nieregularnie 12,0 13,2 brak spoz˙ycia 9,0 7,8 Drugie sńiadanie codziennie 35,5 31,6 nieregularnie 33,5 32,2 brak spoz˙ycia 31,1 36,2 Obiad codziennie 75,1 80,2 nieregularnie 20,1 16,4 brak spoz˙ycia 4,8 3,5 Podwieczorek codziennie 8,0 6,6 nieregularnie 30,9 23,6 brak spoz˙ycia 61,2 70,0 Kolacja codziennie 52,4 69,8 nieregularnie 28,5 21,3 brak spoz˙ycia 19,1 8,9 Obiadokolacja codziennie 13,2 12,1 nieregularnie 15,1 15,8 brak spoz˙ycia 71,7 72,1 Pojadanie codziennie 26,7 25,0 nieregularnie 49,4 48,6 brak spoz˙ycia 23,9 26,4

(4)

w jadłospisie kobiet niz˙ me˛z˙czyzn (p = 0,03162). Nie stwierdzono wpływu płci na cze˛stotliwosć´ spoz˙ycia: I sńiadania, II sńiadania, obiadu, obiadokolacji i pojadania. Stwierdzono, z˙e zaro´wno w grupie kobiet jak i me˛z˙czyzn najcze˛sćiej spoz˙ywanym posiłkiem było: I sńiadanie i obiad. Codzienne spoz˙ycie I sńiadania deklarowało ok. 79% badanych. Me˛z˙czyzńi w poro´wnaniu z kobietami cze˛sćiej deklarowali spoz˙ycie na obiad: zupy (p< 0,001) i II dania (p = 0,04274).

Stwierdzono wpływ płci na liczbe˛ posiłko´w zawieraja˛cych produkty zboz˙owe (p = 0,00356). Wrocławianki cze˛sćiej spoz˙ywały produkty zboz˙owe w 1 – 2 posiłkach, me˛z˙czyzńi natomiast w 3 – 4 posiłkach (tab. IV). Około 71% kobiet i 74% me˛z˙czyzn spoz˙ywało produkty zboz˙owe w 2 – 3 posiłkach. Pieczywo razowe było statystycznie istotnie cze˛sćiej (p = 0,0002) konsumowane przez kobiety niz˙ me˛z˙czyzn (17,7% vs. 8,9%). Około 31% kobiet i 57% me˛z˙czyzn deklarowało spoz˙ycie tylko białego pieczywa. Pieczywo mieszane: białe i razowe spoz˙ywało 47,2% wrocławianek i 31,6% wrocławian.

T a b e l a IV

Liczba posiłko´w, w kto´rych wyste˛powały produkty zboz˙owe, owoce i warzywa w cia˛gu dnia T a b l e IV

Number of meals with cereal products, fruits and vegetables Liczba posiłko´w Kobiety (%)

n = 502 Me˛z˙czyz´ni (%) n = 348 Produkty zboz˙owe 0 7,4 3,2 1 14,7 12,9 2 38,5 32,8 3 32,3 41,4 4 6,6 8,1 5 0,6 1,7 Owoce 0 29,1 41,4 1 31,3 33,9 2 28,3 17,0 3 8,4 6,9 ≥4 3,0 0,9 Warzywa 0 19,3 23,0 1 35,5 47,1 2 32,5 21,3 3 11,0 7,8 ≥4 1,8 0,9

W tab. IV przedstawiono spoz˙ycie warzyw i owoco´w przez wrocławian. Stwierdzono, z˙e kobiety statystycznie istotnie cze˛sćiej niz˙ me˛z˙czyzńi konsumowały owoce (p = 0,00003). W trzech i wie˛cej posiłkach spoz˙ycie owoco´w deklarowało tylko 11,4% kobiet i 7,8% me˛z˙czyzn, az˙ 29,1% wrocławianek i 41,4% wrocławian twierdziło, z˙e nie spoz˙ywa regularnie codziennie owoco´w. Kobiety takz˙e cze˛sćiej niz˙ me˛z˙czyzńi konsumowały warzywa (p = 0,00011). Około 45% kobiet i 30% me˛z˙czyzn spoz˙ywało codziennie warzywa w 2 i wie˛cej posiłkach, nieregularna˛ konsumpcje˛ warzyw deklarowało: 19,3% kobiet i 23% me˛z˙czyzn.

Analizuja˛c spoz˙ycie mleka oraz takich produkto´w jak: kefir i jogurt stwierdzono ro´z˙nice˛ statystycznie istotna˛ mie˛dzy grupa˛ wrocławian a wrocławianek (p = 0,0005). Wie˛kszy odsetek kobiet niz˙ me˛z˙czyzn spoz˙ywał mleko w ilosći od 0,5 do 2 szklanek na dzien´ (51,2% vs 36,8%), mniejszy odsetek wrocławianek natomiast spoz˙ywał mleko w ilosći 3 i wie˛cej szklanek na dzien´ niz˙ wrocławian (2,2% vs. 4,0%). Około 47% kobiet i 59% me˛z˙czyzn deklarowało brak lub nieregularna˛ konsumpcje˛: mleka, kefiru i jogurtu. Tylko ok. 10% badanych mieszkanćo´w Wrocławia spoz˙ywało mleko w ilosći 2 i wie˛cej szklanek na dzien´ zgodnie z zaleceniami „Złotej Karty Prawidłowego Z

˙

ywienia”. Mleko w jadłospisach moz˙e byc´ zaste˛powane przez z˙o´łte sery, ale trzeba pamie˛tac´ o tym, z˙e sery te opro´cz tego, z˙e sa˛ dobrym z´ro´dłem wapnia, dostarczaja˛ takz˙e nasyconych kwaso´w tłuszczowych i cholesterolu i dlatego powinny

(5)

byc´ spoz˙ywane w umiarkowanych ilos´ciach. Około 64% kobiet i 60% me˛z˙czyzn deklarowało brak lub nieregularna˛ konsumpcje˛ sero´w z˙o´łtych.

Zgodnie z zaleceniami z˙ywieniowymi przynajmniej w jednym posiłku w cia˛gu dnia powinny wyste˛powac´ produkty spoz˙ywcze dostarczaja˛ce pełnowartos´ciowego białka. Zbliz˙ony odsetek kobiet i me˛z˙czyzn deklarował spoz˙ycie przynajmniej w jednym posiłku w cia˛gu dnia takich produkto´w jak: mie˛so, ryby, dro´b, ros´liny stra˛czkowe (88,5% vs. 91,7%).

Waz˙na˛ role˛ w prawidłowym odz˙ywianiu odgrywa spoz˙ycie tłuszczo´w o odpowiedniej jakos´ci. Badane osoby pytano o konsumpcje˛ olejo´w ros´linnych, kto´re w wie˛kszos´ci zalecen´ z˙ywieniowych sa˛ gło´wnym z´ro´dłem polecanych kwaso´w tłuszczowych. Stwierdzono istotny statystycznie wpływ płci na spoz˙ycie olejo´w ros´linnych (p = 0,00128). Codziennie jedna˛ łyz˙ke˛ olejo´w spoz˙ywało 21,1% kobiet i 24,1% me˛z˙czyzn, a 2 i wie˛cej odpowiednio 13,6% i 6,0%, brak konsumpcji deklarowało 65,3% wrocławianek i 69,8% wrocławian.

Do smarowania pieczywa zalecane sa˛ tzw. margaryny mie˛kkie bogate w jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe (tab. V). Spos´ro´d oso´b smaruja˛cych pieczywo wie˛kszy odsetek me˛z˙czyzn niz˙ kobiet uz˙ywał margaryn mie˛kkich (17,6% vs. 28,%) i była to ro´z˙nica statystycznie istotna (p = 0,0003).

T a b e l a V

Rodzaj tłuszczu uz˙ywanego zwykle do smarowania pieczywa T a b l e V

Type of fat used for spreading onto bread

Rodzaj tłuszczu Kobiety (%)

n = 502 Me˛z˙czyz´ni (%) n = 348 Masło 39,6 35,9 Mie˛kkie margaryny 16,5 26,4 Masłomargaryny i oleomasła 15,9 9,2 Twarde Margaryny 0,2 0,3

Masło i mie˛kkie margaryny 8,0 8,1

Masło i masłomargaryny, oleomasła 6,6 7,8

Masło i twarde margaryny 0,6 0,3

Margaryny mie˛kkie i masłomargaryny, oleomasła 6,6 4,9

Brak spoz˙ycia 6,0 7,2

Nie stwierdzono ro´z˙nicy statystycznie istotnej mie˛dzy badanymi grupami w konsumpcji produkto´w spoz˙ywczych smaz˙onych (p = 0,06719). Wrocławianie do smaz˙enia najcze˛s´ciej stosowali oleje ros´linne (61,9% kobiet i 55,5% me˛z˙czyzn), pozostałe tłuszcze takie jak: oleje ros´linne + smalec oraz oleje ros´linne + twarde margaryny były uz˙ywane przez znacznie mniejszy odsetek badanych.

Zbadano czy wrocławianie kupuja˛c i spoz˙ywaja˛c takie produkty jak: mleko, jogurt, ser biały, mie˛so i we˛dliny kieruja˛ sie˛ zawartosćia˛ tłuszczu w/w produktach (tab. VI). Wrocławianki cze˛sćiej niz˙ wrocławianie wybierały produkty o obniz˙onej zawartosći tłuszczu: mleko (52,8% vs. 45,4%), jogurt (34,1% vs. 29,3%), ser biały (48,6% vs. 38,8%), mie˛so i we˛dliny (62,0% vs. 46,8%). Analizuja˛c preferencje wyboru w/w produkto´w spoz˙ywczych stwierdzono, z˙e najwie˛kszy odsetek spos´ro´d badanych oso´b nie zwracał uwagi na zawartosć´ tłuszczu w jogurtach (29,7% vs. 36,2%).

„Złota Karta Prawidłowego Z

˙

ywienia” zaleca picie wody mineralnej i soko´w owocowych i warzyw-nych w ilos´ci nie mniejszej niz˙ 1 litr/dzien´. Deklarowane spoz˙ycie w/w produkto´w przedstawiono w tab. VII. Nie stwierdzono ro´z˙nicy statystycznie istotnej mie˛dzy badanymi grupami w spoz˙yciu wody mineralnej oraz soko´w owocowych i warzywnych (odpowiednio p = 0,92870 i p = 0,93461). Nie piło regularnie wody mineralnej ok. 45% badanych, a soko´w owocowych i warzywnych ok. 68% wrocławian.

Stwierdzono, z˙e me˛z˙czyz´ni cze˛s´ciej niz˙ kobiety słodzili napoje (77,9% vs. 64,5%) i była ta ro´z˙nica statystycznie istotna (p< 0,001). S

´

rednia ilos´c´ cukru dodawana codziennie do napojo´w, biora˛c pod uwage˛ tylko osoby słodza˛ce, wynosiła w grupie kobiet 28,2± 20,4 g, a w grupie me˛z˙czyzn 33,7 ± 20,5 g. Uzyskane dane wskazuja˛, z˙e wrocławianki dodawały do napojo´w przecie˛tnie 6 płaskich łyz˙eczek cukru/dzien´, a me˛z˙czyz´ni 7.

(6)

T a b e l a VI

Preferencje wyboru produkto´w pod wzgle˛dem zawartos´ci tłuszczu T a b l e VI

Preferences for low-fat food products consumption in the study population Rodzaj produktu Preferencje Kobiety (%) n = 502 Me˛z˙czyz´ni (%) n = 348 Mleko

Zawsze wybieram produkt o obniz˙onej zawartos´ci tłuszczu 52,8 45,4

Raz spoz˙ywam produkty o obniz˙onej zawartos´ci tłuszczu, innym razem tłuste

18,7 15,5

Zawsze spoz˙ywam i wybieram produkty tłuste 9,8 10,1

Nie zwracam uwagi 10,6 17,8

Nie spoz˙ywam tego produktu 8,2 11,2

Jogurt

23,5 14,7

Ser biały

28,7 23,6

Mie˛so We˛dliny

22,1 24,7

T a b e l a VII

Spoz˙ycie wody mineralnej, soko´w owocowych i warzywnych w cia˛gu dnia T a b l e VII

Consumption of mineral water, fruit and vegetable juices in the study popuation

Ilos´c´ spoz˙ywanych napojo´w w litrach/dzien´

Woda mineralna Soki owocowe i warzywne

kobiety (%) n = 502 me˛z˙czyz´ni (%) n = 348 kobiety (%) n = 502 me˛z˙czyz´ni (%) n = 348 0 44,2 45,1 67,7 67,5 0,25 11,0 9,8 18,1 17,0 0,50 21,1 21,0 10,2 11,2 0,75 7,2 8,6 2,0 0,6 1,00 9,6 9,8 1,6 3,2 1,25 0,8 0,6 0,0 0,0 ≥1,50 6,2 5,3 0,4 0,6

(7)

Zbadano zwyczaj dodawania soli do potraw przez badanych. Wrocławianie mieli do wyboru cztery moz˙liwos´ci odpowiedzi: nie sole˛ wcale; sole˛ odrobine˛ – bardzo oszcze˛dnie; sole˛ umiarkowanie; sole˛ do woli bez ograniczen´. Nie stwierdzono ro´z˙nicy statystycznie istotnej mie˛dzy grupa˛ kobiet i me˛z˙czyzn w dodawaniu soli do potraw (p = 0,58527). Spos´ro´d badanych około 1% kobiet i 1,4% me˛z˙czyzn deklarowało, z˙e nie soli, bardzo oszcze˛dnie dosalało odpowiednio 22,1% i 19,5%, umiarkowanie – odpowiednio 68,7% i 69,5%, a do woli i bez ograniczen´ stosowało so´l ok. 9% wrocławian.

Regularna˛ suplementacje˛ witaminami i solami mineralnymi stosowało 14,7% wrocławianek i 6,9% wrocławian i była to ro´z˙nica statystycznie istotna mie˛dzy badanymi grupami (p = 0,0004).

DYSKUSJA

Nieregularne spoz˙ywanie posiłko´w, a takz˙e spoz˙ycie posiłko´w o duz˙ej wartosći energetycznej w godzinach wieczornych jest zjawiskiem powszechnym, szczego´lnie ws´ro´d ludnosći miejskiej. Mała liczba posiłko´w, a takz˙e ich nieregularne spoz˙ycie moz˙e zdaniem wielu autoro´w (5, 6), wpływac´ na wzrost wyste˛powania otyłosći oraz ryzyka rozwoju choro´b układu kra˛z˙enia. Odsetek badanych 50-letnich kobiet spoz˙ywaja˛cych mniej niz˙ 3 posiłki w cia˛gu dnia był niz˙szy w poro´wnaniu z 40-letnimi kobietami z Wrocławia (7) (23,7% vs. 25,4%). Odsetek badanych 50-letnich me˛z˙czyzn spoz˙ywaja˛cych mniej niz˙ 3 posiłki/dzien´ był niz˙szy w poro´wnaniu z 40-letnimi me˛z˙czyznami z Wrocławia (7) (19% vs. 23,7%).

Poro´wnuja˛c spoz˙ycie produkto´w zboz˙owych przez badanych 50-latko´w i 40-letnich mieszkan´co´w Wrocławia (7) stwierdzono, z˙e odsetek 50-latko´w i 40-latko´w konsumuja˛cych produkty zboz˙owe w 2 – 3 posiłkach był zbliz˙ony (73% vs. 77%). „Złota Karta Prawidłowego Z

˙

ywienia” zaleca spoz˙ycie produkto´w zboz˙owych, szczego´lnie: razowego pieczywa, kasz, makarono´w w kaz˙dym posiłku w cia˛gu dnia. Najnowsza amerykan´ska piramida z˙ywieniowa (8) z roku 2005 zaleca spoz˙ycie 6 porcji produkto´w zboz˙owych w cia˛gu dnia, w tym 3 porcje powinny stanowic´ produkty pełnoziarniste. Wie˛kszosć´ dotychczasowych zalecen´ z˙ywieniowych opiera sie˛ na diecie s´ro´dziemnomorskiej, kto´rej korzystny wpływ na organizm potwierdziło badanie Seven Countries Study (9). Podstawa˛ tej diety jest spoz˙ycie produkto´w zboz˙owych, warzyw i owoco´w. W ostatnich latach ukazały sie˛ wyniki randomizowanych badan´, w kto´rych w celu obniz˙enia masy ciała stosowano diety ubogowe˛glowodanowe (10 – 13). Zainteresowanie tymi dietami zwia˛zane jest z tym, z˙e dotychczas stosowane w leczeniu otyłosći diety niskotłuszczowe nie ograniczały spoz˙ycia we˛glowodano´w, a nadmierna ich podaz˙ w diecie moz˙e przyczyniac´ sie˛ do rozwoju otyłosći (2). W badaniach (10 – 13) poro´wnuja˛cych wpływ stosowania diety niskowe˛glowodanowej i diety niskotłuszczowej na obniz˙enie masy ciała stwierdzono, z˙e po 6 miesie˛cz-nym okresie stosowania ubytek masy ciała był wie˛kszy ws´ro´d pacjento´w be˛da˛cych na diecie niskowe˛glowodanowej niz˙ na diecie niskotłuszczowej. Po 12 miesia˛cach natomiast obniz˙enie masy ciała u oso´b stosuja˛cych obydwie diety było poro´wnywalne (10, 11). Dieta niskowe˛glowodanowa korzystnie wpływała na ste˛z˙enie triglicerydo´w i cholesterolu HDL. Nieznane sa˛ jednak konsekwencje stosowania diety z ograniczeniem we˛glowodano´w na układ sercowo-naczyniowy przez czas dłuz˙szy niz˙ 12 miesie˛cy ze wzgle˛du na brak takich badan´. Steffen i Nettleton (14) nie polecaja˛ stosowania diety ubogowe˛g-lowodanowej w leczeniu otyłosći, ze wzgle˛du na to, z˙e moz˙e ona powodowac´ kwasice˛, zaparcia, biegunki i bo´le głowy. Twierdza˛, z˙e podczas jej stosowania wzrasta obcia˛z˙enie nerek białkiem i dochodzi do zaburzen´ ro´wnowagi kwasowo-zasadowej, naste˛puje takz˙e istotna klinicznie demineraliza-cja kosći.

W wielu badaniach epidemiologicznych (15, 16) stwierdzono, z˙e znacza˛co mniejsze ryzyko wysta˛pienia ChUK było powia˛zane ze spoz˙yciem owoco´w, warzyw i pełnoziarnistych produkto´w zboz˙owych. W dietach ubogowe˛glowodanowych natomiast produkty te sa˛ nieobecne. Pereira i wspo´łpr. (17) badaja˛c wpływ diety niskoenergetycznej o małym ładunku glikemicznym (30% energii z tłuszczu, 43% energii z we˛glowodano´w, 1500 kcal/dzien´) oraz diety niskoenergetycznej i ubogotłuszczowej (18% energii z tłuszczu, 65% energii z we˛glowodano´w, 1500 kcal/dzien´) na obniz˙enie masy ciała u oso´b z nadwaga˛ i otyłosćia˛ stwierdzili, z˙e po ubytku masy ciała o 10% nasta˛piło obniz˙enie podstawowej przemiany materii u oso´b be˛da˛cych na obu dietach (znamiennie wie˛ksze na diecie ubogotłuszczowej). Pacjenci stosuja˛cy diete˛ o małym ładunku glikemicznym mniej skarz˙yli sie˛ na uczucie głodu, nasta˛piła u nich wie˛ksza poprawa insulinoopornosći, ste˛z˙enia triglicerydo´w i białka CRP w surowicy oraz cisńienia te˛tniczego niz˙ u pacjento´w stosuja˛cych diete˛ niskotłuszczowa˛. Byc´ moz˙e własńie dieta z umiarkowanym obniz˙eniem zawartosći we˛glowodano´w oraz o małym ładunku glikemicznym stanie sie˛ dieta˛ „złotego s´rodka”.

(8)

Wyniki badania INTERHEART (18) przeprowadzonego w 52 krajach, wskazuja˛, z˙e 6 czynniko´w ryzyka (hiperlipidemia, palenie tytoniu, nadcisńienie te˛tnicze, otyłosć´ brzuszna, czynniki psychospołecz-ne) oraz 3 czynniki kardioprotekcyjne (spoz˙ycie warzyw i owoco´w, umiarkowane spoz˙ycie alkoholu oraz aktywnosć´ fizyczna) determinowały 90% zachorowan´ na zawał serca ws´ro´d me˛z˙czyzn i 94% u kobiet. Wyniki badania własnego wskazuja˛ na niskie spoz˙ycie warzyw i owoco´w przez badanych. Niskie spoz˙ycie tych produkto´w stwierdzono, takz˙e w badaniu oceniaja˛cym zwyczaje z˙ywieniowe 40-letnich mieszkanćo´w Wrocławia (7). Nieregularne spoz˙ycie owoco´w wyste˛powało w populacji 50-latko´w: u 29,1% kobiet i 41,4% me˛z˙czyzn, a w populacji 40-latko´w (7): u 28,6% kobiet i 44,2% me˛z˙czyzn. Brak codziennej konsumpcji warzyw wyste˛pował u 19,3% kobiet i 23% me˛z˙czyzn w populacji 50-latko´w, natomiast w populacji 40-latko´w (7) u 21,7% kobiet i 31,3% me˛z˙czyzn.

Mleko lub kefir i jogurt badani 50-latkowie spoz˙ywali rzadziej niz˙ 40-letni wrocławianie (7) oraz zdecydowanie rzadziej niz˙ wrocławscy studenci (19). Wie˛kszy odsetek badanych 50-letnich kobiet niz˙ me˛z˙czyzn wybierał: mleko, jogurt, ser biały, mie˛so i we˛dliny o obniz˙onej zawartos´ci tłuszczu, podobne wyniki uzyskano w badaniu oceniaja˛cych zwyczaje z˙ywieniowe 40-latko´w (7) i studento´w z Wrocławia (19).

Wyniki prospektywnego badania Nurses’ Health Study (20) wskazuja˛, z˙e wysokie spoz˙ycie wielo-nienasyconych kwaso´w tłuszczowych zmniejsza ryzyko wysta˛pienia choroby niedokrwiennej serca (ChNS), niezalez˙nie od innych czynniko´w z˙ywieniowych i czynniko´w ryzyka ChNS. Zasta˛pienie nasyconych kwaso´w tłuszczowych i kwaso´w trans jedno- i wielonienasyconymi kwasami w diecie jest bardziej efektywne w prewencji niedokrwiennej choroby serca u kobiet niz˙ redukcja zawartosći tłuszczo´w ogo´łem (21). Badani 50-latkowie cze˛sćiej spoz˙ywali oleje ros´linne niz˙ 40-letni mieszkanćy Wrocławia (7) i studenci wrocławscy (19). Odsetek 50-letnich kobiet stosuja˛cych margaryny mie˛kkie do smarowania pieczywa, polecanych ze wzgle˛du na zawartosć´ wielonienasyconych kwaso´w tłuszczowych, był znacznie niz˙szy niz˙ w grupie 40-letnich kobiet (7) i studentek (19) (odpowiednio 16,5% vs. 27,0% vs. 25,9%). Procent 50-letnich me˛z˙czyzn deklaruja˛cych smarowanie pieczywa mie˛kkimi margarynami był zbliz˙ony do wyniko´w badania uzyskanych w grupie studento´w wrocławskich (19) i niz˙szy niz˙ w grupie 40-letnich me˛z˙czyzn (7).

Znacza˛cy odsetek badanych 50-latko´w nie pił wody mineralnej i soko´w owocowych oraz warzyw-nych; zbliz˙one wyniki uzyskano w populacji 40-letnich mieszkan´co´w Wrocławia (7).

WNIOSKI

Ocena zwyczajo´w z˙ywieniowych badanych 50-letnich mieszkan´co´w Wrocławia

wykazała wyste˛powanie licznych błe˛do´w z˙ywieniowych uznawanych za

promiaz˙-dz˙ycowe. Zmiana zwyczajo´w z˙ywieniowych na prozdrowotne, moz˙e wpłyna˛c´ na

obniz˙enie ryzyka wyste˛powania choro´b układu kra˛z˙enia w badanej populacji.

R. I l o w, B. R e g u l s k a-I l o w, J. B i e r n a t, A. K o w a l i s k o ASSESSMENT OF THE DIETARY HABITS OF 50-YEARS-OLD INHABITANTS

OF WROCŁAW S u m m a r y

The dietary habits of 50-year-old inhabitants of Wrocław were assessed with regard to cardiovascular diseases prevention. Since 2002 to 2003, such studies were conducted for 850 people (502 women and 348 men). The results showed a statistically significant influence of gender on dietary habits of the examined population. Some unhealthy dietary habits were revealed both in the male and female group. The most common unhealthy dietary habits of the 50-year-old people were: irregular meal times, intake of less than 3 meals daily, low consumption of brown bread, vegetable oil, fruits, vegetables, mineral water and low-fat milk, as well as an excessive intake of butter and butter-vegetable oil mixtures instead of soft margarine.

(9)

PIS

´

MIENNICTWO

1. De Backer G. i wspo´łpr.: European guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice: third joint task force of European and other societies on cardiovascular disease prevention in clinical practice. Eur. J. Cardiovasc. Prev. Rehabil., 2003; 10: S1-S10. – 2. Parikh P., McDaniel M.C.,

Aspen M.D., Miller J.I., Sorrentino M., Vicki C., Blumenthal R.S., Sperling L.S.: Diets and

Cardiovas-cular Disease. J. Am. Coll. Cardiol., 2005; 45: 1379-1387. – 3. Lichtenstein A.H. i wspo´łpr.: Diet and Lifestyle Recommendations Revision 2006: A Scientific Statement From the American Heart As-sociation Nutrition Commitee. Circulation, 2006; 114: 82-96. – 4. Złota Karta Prawidłowego Z

˙

ywienia. Czyn. Ryz., 1997; 3-4: 7a. – 5. Jenkins D., Wolever T., Vuksan V., Brighenti F., Cunnane S.: Nibbling versus gorging: metabolic advantages of increased meal frequency. N. Engl. J. Med., 1989; 321: 929-934. – 6. Ma Y., Bertone E.R., Stanek III E.J., Reed G.W., Herbert J.R., Cohen N.L., Merriam P.A.,

Ockene I.S.: Association between Eating Patterns and Obesity in a Free-living US Adult Population. Am.

J. Epidemiol., 2003; 158: 85-92. – 7. Ilow R., Biernat J., Kowalisko A., Regulska-Ilow B.: Ocena zwyczajo´w z˙ywieniowych 40-letnich mieszkan´co´w Wrocławia – badanie WROCARD. Adv. Clin. Exp. Med., 2004: 13(2): 27-35. – 8. United States Department of Agriculture. MyPyramid food guidance system www.mypyramid.gov. – 9. Barringer T.A.: Diety s´ro´dziemnomorskie a choroby układu sercowo-naczyniowego. Kardiologia po Dyplomie, 2002; 1: 94-103. – 10. Foster G.D., Wyatt H.R., Hill

J.O., McGuckin B.G., Brill C., Mohammed B.S., Szapary P.O., Rader D.J., Edman J.S., Klein S.:

A randomized trial of a low carbohydrate diet for obesity. N. Engl. J. Med., 2003; 348: 2082-2090. 11. Stern L., Iqbal N., Seshadri P., Chicano K.L., Dally D.A., McGrory J., Williams M., Gracely E.J.,

Samaha F.F.: The effects of low-carbohydrate versus conventional weight loss diets in severely obese

adults: one-year follow-up of a randomized trial. Ann. Intern. Med., 2004; 140: 778-785. – 12. Brehm

B.J., Seeley R.J., Daniels S.R., D’Alessio D.A.: A randomized trial comparing a very low carbohydrate

diet and a calorie-restricted low fat diet on body weight and cardiocascular risk factors in healthy women. J. Clin. Endocrinol., 2003; 88: 1617-1623. – 13. Yancy W.S., Olsen M.K., Guyton J.R., Bakst

R.P., Westman E.C.: A low-carbohydrate, ketogenic diet versus a low-fat diet to treat obesity and

hyperipidemia. Ann. Intern. Med., 2004; 140: 769-777. – 14. Steffen L.M., Nettleton J.A.: Carbohydrates: how low can you go?. Lancet; 367: 880-881. – 15. Steffen L.M., Jacobs D.R., Stevens J., Shahar E.,

Carithers T., Folsom A.R.: Associations of whole grain, refined grain, and fruit and vegetable

consumption with all-cause mortality, incident coronary heart disease and ischemic stroke: the ARIC Study. Am. J. Clin. Nutr., 2003;78: 383-390. – 16. Ness A.R., Powles J.W.: Fruit and vegetables, and cardiovascular disease: review. Int. J. Epidemiol., 1997; 26: 1-13. – 17. Pereira M.A., Swain J., Goldfine

A.B., Rifai N., Ludwig D.S.: Effects of a Low-Glycemic Load Diet on Resting Energy Expenditure and

Heart Disease Risk Factors During Weight Loss. JAMA, 2004; 292: 2482-2490. – 18. Yusuf S., Hawken

S., Ounpuu S., Dans T., Avezum A., Lanas F., McQueen M., Budaj A., Pais P., Varigos J.: Effect of

potentially modifiable risk factors associated with myocardial infarction in 52 countries (the INTER-HEART study): case-control study.Lancet, 2004; 364: 937-952. – 19. Ilow R.: Ocena zwyczajo´w z˙ywieniowych studento´w Akademii Medycznej we Wrocławiu. Adv. Clin. Exp. Med., 2005; 14: 929-938. – 20. Oh K., Hu F.B., Manson J.E., Stampfer M.J., Willett W.C.: Dietary Fat Intake and Risk of Coronary Heart Disease in Women: 20 Years of Follow-up of the Nurses’ Health Study. Am. J. Epidemiol. 2005; 161: 672-679.

21. Hu F.B., Stampfer M.J., Manson J.E., Rimm E., Colditz G.A., Rosner B.A., Hennekens C.H.,

Willett W.C.: Dietary fat intake and the risk of coronary heart disease in women. N. Eng. J. Med., 1997;

337: 1491-1499.