Carminativa
1/ Kwiat rumianku – Flos Matricariae = Chamomillae
Kwiat rumianku – Flos Matricariae = Chamomillae (ang. Chamomile; niem. Kamille; franc. Camomille allemande, Matricaire; ital. Camomilla) zbierane z rumianku pospolitego – Matricaria chamomilla L., z rodziny złożonych Compositae = Asteraceae. Zgodnie z Pharmacopoea Helvetica VI kwiat rumianku powinien zawierać nie mniej niż 0,5% olejku eterycznego. Popiołu nie więcej niż 15%. Dawki jednorazowe do naparów: 2 g. Wg Farmakopei Polskiej VI kwiat rumianku (koszyczek – Anthodium) powinien zawierać nie mniej niż 0,4% olejku eterycznego. Strata masy po suszeniu nie większa niż 12%. Popiołu nie więcej niż 12%. Koszyczków bez kwiatów nie więcej niż 10%; koszyczków o niewłaściwym zabarwieniu nie więcej niż 5%. Zanieczyszczeń mineralnych nie więcej niż 0,5%. Działanie oficjalne wg FP VI: przeciwskurczowe, łagodnie przeciwzapalne, zewnętrznie – ułatwiające gojenie. Dawki doustne zwykle stosowane w naparach: jednorazowe 3 g, dobowe 9 g. Zewnętrznie napary 3-10%.
Składnikami czynnymi rumianku pospolitego są: olejek eteryczny (0,24-1,9%), flawonoidy (m.in. apigenina, rutyna, apiina, apigetryna = apigeniny-7-D-glukozyd, luteolina, apigeniny— 7-acetyloglukozyd, apiina = apigenino-7-apiozyloglukozyd, rutyna, kwercymerytryna = kwercetyny-7-D-glukozyd), kumaryny (7-hydroksykumaryna = umbeliferon, herniaryna); proazuleny (matrycyna, matricarin), cholina, kwasy fenolowe (np. kwas salicylowy). Olejek zawiera bisabolol (do 50%) i chamazulen (do 15%), farnezen – farnesene. Prawdziwy i pełnowartościowy olejek rumiankowy jest zielonkawo-niebieski lub niebieski. W handlu są dostępne tanie olejki rumiankowe pozbawione azulenów (bezbarwne lub żółtawe, czasem zielonkawe). Bisabolol z olejku rumiankowego jest cennym składnikiem wielu kosmetyków; nadaje im właściwości przeciwzapalne i przeciwświądowe oraz odkażające. W użyciu jest także bisabolol syntetyczny, znacznie tańszy od tego naturalnego.
Niektóre osoby wykazują uczulenie na olejki rumiankowe i tym samym są uczulone na preparaty z rumianku (zaczerwienienie, pokrzywka, świąd, pieczenie, krostki).
W nomenklaturze angielskiej: German chamomile pochodzi z gatunku Matricaria chamomilla L. – rumianek pospolity, natomiast Roman chamomile pochodzi z gatunku Anthemis nibilis L. – rumian szlachetny = rumianek rzymski. Rumian szlachetny, czyli rzymski daje olejek eteryczny barwy purpurowej, żółtawej, rzadziej niebieskiej – Oleum Chamomillae romanae = Oleum Anthemidis. Koszyczek rumianu szlachetnego zawiera do 2,4% olejku lotnego, bogatego tiglic acids = kwas tyglinowy i jego estry (butylowe,
izomaylowe), estry kwasu izomasłowego, metakrylowego i angelikowego (andżelikowego) = angelic acid, pinen, farnezol = farnesol, chamazulen, nerolidol, pinokarweol, l-trans-pinokarwon, 1,8-cineol (cyneol). Olejek rumianku rzymskiego zawiera mniej azulenów niż olejek rumianku pospolitego. Odmiany o pełnych kwiatach i olejek z zielonych częsci rośliny zawierają znikome ilości azulenów (wtedy brak barwy niebieskiej olejku). Surowiec posiada też gorzkie laktony seskwiterpenowe (hamujące podziały komórek) – garmakranolidy, flawonoidy, kumaryny, kwas kawowy, trójterpeny, poliacetyleny, cholinę, fitosterole
(sitosterol). Napar z rumianku (płukanki) rzymskiego nadaje złocisty kolor włosom jasnym i zapobiega ich wysychaniu. Przemywanie skóry naparem z rumianku rzymskiego działa
antyseptyczne i łagodząco na podrażnienia. Nadaje się również do okładów na oczy zmęczone i zapalnie zmienione.
Surowce z obu gatunków mają podobne właściwości lecznicze, przy czym rumianek pospolity działa silniej przeciwzapalnie i przeciwhistaminowo niż rumianek rzymski. Przetwory z rumianku rzymskiego pobudzają mocniej wydzielanie soku żołądkowego, jelitowego i żółci niż preparaty z rumianku pospolitego. Rumianek pospolity wydaje się działać silniej rozkurczowo i uspokajająco niż rumianek rzymski. Oba wpływają też
moczopędnie i lekko napotnie. Laktony seskwiterpenowe rumianku rzymskiego hamują rozrost komórek rakowych (antitumor) in vitro.
Olejki rumiankowe, ekstrakty z rumianku są składnikiem wielu nalewek i likierów ziołowych. Ekstrakty rumiankowe są składnikiem sporej ilości kosmetyków do pielęgnowania skóry trądzikowej, uczuleniowej, podrażnionej i cery zmęczonej.
Generalnie rumianek jest bardzo popularnym środkiem ziołowym o działaniu uspokajającym, przeciwzapalnym, przeciwalergicznym (przeciwhistaminowym, antyanafilaktycznym) i rozkurczowym. Stosowany doustnie i zewnętrznie, do płukanek, okładów, irygacji, lewatyw. W aptekach i sklepach zielarskich są dostępne płynne wyciągi z rumianku (Azulan, Azucalen – dodatkowo nagietek), maście i kremy rumiankowe. W drogeriach szwajcarskich dostępne są: nalewka i wyciąg gęsty z rumianku, ponadto maść rumiankowa, żel rumiankowy oraz rozmaite krople złożone z wyciągiem rumiankowym. Napar z rumianku leczy zaburzenia trawienne, stany zapalne przewodu pokarmowego, łagodzi objawy nerwicy żołądka i jelit. Zapobiega chorobie lokomocyjnej. Podany dzieciom ułatwia zasypianie. Dla dzieci można sporządzać także napar rumiankowy na mleku z dodatkiem miodu.
Prawdziwy (błękitny) olejek eteryczny rumiankowy widziałem w Szwajcarii, Bułgarii, Francji, Hiszpanii, Włoszech, Belgii, Holandii, ale ma niezmiernie wysoką cenę. Pod wpływem światła i tlenu brunatnieje lub zielenieje.Azuleny nabierają barwę szafirową lub niebieską pod wpływem wysokiej temperatury, podczas destylacji i powstają z bezbarwnych proazulenów. Zastosowany na skórę (po rozcieńczeniu podłożem maściowym lub olejem roślinnym) działa antyseptycznie (hamuje rozwój Candida albicans i Staphylococcus aureus), przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie. Doskonale łagodzi objawy wyprysków, trądziku i łuszczycy. Wymieszany ze spirytusem i wcierany we włosy hamuje odczyny
autoimmunologiczne w obrębie cebulek, powstrzymując wypadanie włosów. Olejek rumiankowy podany doustnie działa uspokajająco i przeciwlękowo (3-4 krople 1-3 razy dziennie). Zastosowany na skórę chroni przed promieniami UV.
Mocną nalewkę z kwiatu lub całego ziela rumianku – Tinctura Chamomillae 1:1 można zażywać doustnie w dawce 2 ml 2-3 razy dziennie. Do użytku zewnętrznego nalewkę i wyciąg gęsty należy rozcieńczyć wodą mineralną lub przegotowaną. Polecam także wyciągi alkoholowe ze świeżych surowców, uprzednio rozdrobnionych.
Napar – Infusum Chamomillae sporządzony z 1 łyżki surowca na 1 szklankę wrzącej wody przyjmować doustnie w ciągu dnia w trzech porcjach. Dobre sa także lekkie napary ze świeżych lub suchych kwiatów rumianku pite szklankami w ciągu dnia. Przy nieżycie
przewodu pokarmowego zalecany jest napar (a nie nalewka), w małych dawkach, ale często, np. 50-100 ml co 2 godziny.
2/ Fructus Carvi – owoc kminku
Owoc kminku - Fructus Carvi pochodzi z gatunku kminek zwyczajny Carum carvi L. (rodzina baldaszkowate – Umbelliferae = Apiaceae). Roślina dwuletnia, w drugim roku kwitnie i owocuje. Polecam do uprawy, ponieważ ziele jest również lecznicze i cenne. Oficjalnym i farmakopealnym surowcem jest owoc – Fructus Carvi, dostępne w sklepach zielarskich i sklepach spożywczych. Z owoców kminku uzyskiwany jest olejek eteryczny kminkowy – Oleum Carvi, również dostępny w handlu.
Owoc kminku zawiera 3-7% olejku eterycznego, tłusty olej i białka. Olej tłusty z kminku jest czasem w sprzedaży za granicą i należy do grupy drogich olejów bogatych w witaminę F. Olej tłusty z kminku ma właściwości odżywcze, antyagregacyjne, przeciwzapalne i przeciwalergiczne. Świetnie pielęgnuje skórę, zapobiegając przedwczesnemu starzeniu i wysychaniu, ponadto chroni przed infekcjami.
Wodny i alkoholowy wyciąg z owoców kminku działa pobudzająco na wydzielanie śliny, soku żołądkowego, jelitowego i trzustkowego. Wpływ żółciopędny jest słabo zaznaczony. Wyraźnie natomiast wpływa wiatropędnie i rozkurczowo, ponadto mlekopędnie. Zwiększa
ilość kwasu solnego w soku żołądkowym. Lotne składniki przenikają do mleka kobiety i wpływają stymulująco na czynności przewodu pokarmowego karmionego mlekiem
niemowlęcia. Napar kminkowy - Infusum Fructae Carvi 3-5 g/200 ml wrzątku (wody lub mleka) można przyjmować w celach leczniczych w ilości 2-3 szklanek dziennie. Zwalcza kandydozę. Przynosi ulgę przy katarze nosa i kaszlu. Zapobiega nudnościom i wzdęciom. Wyraźnie wspomaga trawienie.
Napar z ziela - Infusum Herbae Carvi, zbieranego przed lub w czasie kwitnienia, z 1-2 łyżek na szklankę wrzątku; pić 4 razy dziennie po 100-150 ml przy skurczach żołądka i jelit, bólach menstruacyjnych. Ma o wiele większy wpływ żółciopędny niż napar z owoców, a w dodatku spazmolityczny na drogi żółciowe, dlatego nadaje się do terapii wspomagającej kamicy żółciowej oraz bólu okolic wątroby po wycięciu pęcherzyka żółiowego. Zapobiega też dolegliwościom związanym z zaleganiem żółci w dwunastnicy po resekcji pęcherzka żółciowego. Nasila miesiączkowanie (u zwierząt objaw rui).
Olejek eteryczny kminkowy Oleum Carvi (Carvi aetheroleum) zawarty w owocach kminku jest bogaty w S-(+)-karwon (carvon) – 50-60% i R-(+)-limonen (45%), ponadto w karweole (np. dwuhydrokarweol).
Olejek kminkowy, nalewka kminkowa na owocach na spirytusie, spirytus z dodatkiem olejku kminkowego działają silnie rozkurczowo, przeciwwdęciowo, przeciwbólowo i
przeciwgrzybiczo (grzybobójczo i fungistatycznie). Spirytus kminkowy na owocach i olejku można wcierać we włosy i skórę przy łupieżu i świądzie wywołanymi drożdżakami, ponadto do wcierania w skórę dla profilaktyki grzybic podczas przebywania w kąpieliskach, łaźniach publicznych i hotelach.
Ziele kminku zawiera oprócz olejku eterycznego, także flawonoidy (kemferol, kwercetynę), kumarynowce (umbeliferon), poliacetyleny i kwas kawowy. Wyciągi alkoholowe z ziela i owoców oraz olejek kminkowy mają właściwości antyseptyczne.
Olejek można zażywać doustnie przy infekcjach drożdżakami (kandydoza, kryptokokoza), zaburzeniach trawiennych, bólach brzucha i miesiączkowych wywołanych skurczami mięśni gładkich. Dawka olejku to 4-6 kropli 2-3 razy dziennie. Pomaga przy chorobie lokomocyjnej. Występujące w czasie podróży zawroty głowy, nudności, wzdęcia, kolki można leczyć spirytusem z olejkiem kminkowym i miętowym: 10 kropli olejku kminkowego, 5 kropli olejku miętowego, 25 ml spirytusu, wymieszać. Zażywać po 10 kropli.
Olejek kminkowy może być składnikiem kosmetyków i leków pomocnych w leczeniu i profilaktyce trądzików w przebiegu których występuje zakażenie skóry drożdżakami, np. Pityrosporum, Candida. Zawartość oleku kminkowego w takich preparatach 5-15%.
3/ Owoc kopru ogrodowego – Fructus Anethi
2,5-5% olejku eterycznego bogatego w karwon, apiol, limonen, infusum anethi 2-3% - 1-2 szkl. dziennie
4/ Coriandri Fructus – owoc kolendry
Kolendrę wysiewam co roku. Jest jednoroczna, zakwita w tym samym roku co wysiew, jednak zdarza się, że osobniki, które nie wytworzą kwiatów, lecz tylko liście – przezimowują i zakwitają w maju lub czerwcu następnego roku.
Owoc kolendry jest dostępny w sklepach zielarskich i sklepach spożywczych. Surowiec pochodzi z kolendry siewnej – Coriandrum sativum Linne, z rodziny baldaszkowatych – Umbelliferae = Apiaceae. Do celów przyprawowych i lekarskich uprawiane są formy o dużych owocach – Coriandrum sativum varium vulgare i varium microcarpum. Największe uprawy istnieją w Południowej Europie i Północnej Afryce.
Owoc kolendry – Fructus coriandri jest w Farmakopei Polskiej VI, Ph. Helvetica VI, w Deutsches Arzneibuch z 1998 r. i Österreichisches Arzneibuch z 1990 bis 3; Nachtrag 1994 r.
(Farmakopea Austriacka).
Owoc kolendry zawiera od 0,5 do 1% olejku eterycznego bogatego w linalol (60-70%), ponadto alfa- i beta-pinen, limonen, geraniol, borneol. Limonen to mieszanina dwóch odmian tego związku: S-(+)-linalol (ok. 80%) i R-(-)-linalol (20%). W owocach jest zawarty olej tłusty, sacharydy i furanoizokumaryny. W niedojrzałych owocach, w zielu i korzeniu występuje trans-tridecen(2)-al(1) o charakterystycznym zapachu (nieco pluskwiakowym). W handlu jest dostępny olejek eteryczny kolendrowy - Oleum Coriandri, bogaty w linalol, geraniol, cymol, pinen, felandren, dipenten, terpinen i borneol.
Świeże ziele kolendry zawiera sporo kumarynowców i flawonoidów, trans-tridecenal i olejek lotny, ponadto fenolokwasy. Działa silnie żółciopędnie i trawiennie, reguluje wypróżnienia. Wykazuje działanie rozkurczowe, moczopędne i przeciwbakteryjne. Napar ze świeżego i suchego ziela (z 1-2 łyżek na szklankę wrzątku) można pić 4 razy dziennie po 100 ml w nieżycie układu oddechowego i pokarmowego, jako środek czyszczący nerki i żółciopędny. Z miodem lub sokiem malinowym dobry na gorączkę i przeziębienie, do łagodzenia objawów grypy. Specyficzny smak ziela wzbogaca walory smakowo-zapachowe sałatek jarzynowych i serów (np. biały ser z siekanym zielem kolendry, oliwka ze świeżym zielem kolendry do sałatek, sery pleśniowe posypane siekanymi listkami kolendry). Świeże ziele działa antyseptycznie na skórę, przeciwzapalnie i gojąco na paprzące się rany; szczególnie
korzystnie działa świeże roztarte ziele z tranem lub olejem lnianym. Masło, tran i olej lniany ucierany z zielem świeżej kolendry polecam w leczeniu oparzeń i wyprysków. Ziele kolendry to dobra przyprawa do mocnych rosołów, ryb, sosów do dziczyzny, do marynat.
Jako przyprawa bardziej znany jest owoc kolendry, dobry do rosołów, sosów, marynat, ryb, sałatek, kiszonek. Dobrą przyprawą jest ocet i oliwka, w których moczono ziele kolendry, albo mielone i całe owoce kolendry. Przyprawę trzeba rozcierać w moździerzu lub mielić tuż przed użyciem, szybko bowiem traci lotne i smakowe składniki. Zmielone owoce kolendry lub kminku długo przechowywane nie dość, że tracą olejek i moc leczniczą, to jeszcze nabierają nieprzyjemny zapach i smak w wyniku utleniania niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, które są obecne w oleju tłustym.
Olejek kolendry można zażywać doustnie 3-4 razy dziennie na miodzie lub cukrze przy nieżycie układu oddechowego (po 4-6 kropli). Olejek kolenrowy działa wiatropędnie, przeciwskurczowo, przeciwgnilnie, przeciwfermentacyjnie, żółciopędnie, trawiennie, moczopędnie, wzmaga krążenie krwi i limfy w obrębie jelit, zapobiega atonii przewodu pokarmowego. Nalewka na owocach mielonych i z olejkiem eterycznym kolendrowym uśmierza bóle stawów, mięśni, bóle miesiączkowe i bóle głowy. Polecam przygotowywać taką nalewkę na ciepłym (ale nie gorącym) spirytusie, przynajmniej 70%. Na 100 g owoców lub 10 ml olejku przypada 300 ml spirytusu. Taki spirytus dobry na katar, nudności i skurcze żołądka, bóle głowy. Ponadto do wcierania w obolałe kończyny i plecy, w kark przy bólach stawów, mięśni, nerwobólach, po kontuzjach i urazach.
Napar z owoców (należy stosować owoce zmielone lub zgniecione w moździerzu, dotyczy to również innych przypraw, aby składniki czynne przedostały się do wody, alkoholu, oleju, octu lub innego rozpuszczalnika) przyrządza się biorąc 3 g owoców na 200 ml wrzątku. W ciągu dnia wypić 2-3 szklanki naparu. Dobry też napar na mleku. Przy przeziębieniu i grypie korzystny dodatek propolisu, miodu, soku malinowego. Ponadto przy chrypce i kaszlu napar pić często, łykami.
Olejek i spirytus kolendrowy można stosować do przemywania skórnych zmian wywołanych bakteriami i wirusami (liszaje, ropnie, trądzik, opryszczki).
Wcieranie olejku i spirytusu kolendrowego w kończyny poprawia krążenie skórne i przyczynia się do ustępowania obrzęków.
Reasumując, ziele kolendry polecam przy schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego, ponadto przy niedomogach trzustki i żołądka, przy słabej perystaltyce przewodu
pokarmowego, w chorobach układu moczowego (infekcje, kamica, kolki). Owoc kolendry dobry przy zaburzeniach trawiennych, niedoborze mleka w czasie laktacji, przy
przy przeziebieniach i zapaleniu oskrzeli. W preparatach dermatologicznych i kosmetycznych ekstrakty i olejek (1-15%) jako środek antyseptyczny, poprawiający krążenie skórne i
przeciwłupieżowy, ponadto dezodorujący.
Przy dłuższym zażywaniu preparatów kolendry nie opalać się intensywnie na słońcu i w solarium, bowiem zwiększa wrażliwość skóry na promienie UV.
5/ Herba Basilici - Ziele Bazylii, Radix Basilici - Korzeń bazylii
Rodzaj bazylia (niem. Basilikum, ang. Basil, Sweet Basil, franc. Basilic, ital. Basilico)– Ocimum (dawniej Ocymum) obejmuje 35 gatunków podstawowych i jest zaliczany do rodziny wargowych – Labiatae (jasnotowatych – Lamiaceae). Są wrażliwe na niskie temperatury. Lubią ciepło, stanowiska słoneczne, wilgotne podłoże. Większość bazylii wymaga ciągłego ścinania wierzchołków pędów, aby krzewiły się, dawały dużo liści i nie słabły wskutek wydawania kwiatów i owoców. Wszystkie bazylie to surowce olejkowe, aromatyczne, przyprawy do rozmaitych potraw. Stanowią składnik ważnych leków ziołowych.
Najbardziej znanym gatunkiem jest bazylia pospolita – Ocimum basilicum Linne. Pochodzi z Azji (południowo-wschodnia część) i Afryki (rejony tropikalne), ale jest w stanie dzikim w Europie Południowej. W sprzedaży znajdują się suszone liście i ziele – Folium et Herba Basilici, korzeń bazylii – Radix Basilici, nasiona bazylii – Semen Basilici oraz olejek bazyliowy – Oleum Basilici. W wielu sklepach spożywczych, na targowiskach można nabyć bazylię w doniczkach.
Skład ziela bazylii: garbniki ok. 5-6%, olejek eteryczny (w suchym 0,5-1,5%; w świeżym zielu 0,5-0,6%), flawonoidy (1-1,5%), saponiny (0,13%), białka (14-16,3%), tłuszcze (4-5%), popiół 9%, skrobia (17%), pektozany (4-5%, cukrowce ogólnie (61%)kwas rozmarynowy, kwas kawowy, fitosterole (beta-sitosterol), trójtepeny (pochodne kwasu ursolowego i oleanolowego), ksantomikrol (flawon), tymol, cynamonian metylu.
W olejku bazyliowym dominuje metylochawikol = estragol (21-55%), linalol (20-50%), cyneol (2-2,5%), eugenol (ok. 2%), ocymen, 1.8-cyneol, geraniol, kamfor, safrol, kariofilen. Działanie: żółciopędne, pobudzające wydzielanie śliny, soku żołądkowego bogatego w kwas solny i pepsynę, soku trzustkowego i jelitowego, pobudzające trawienie i przyswajanie składników pokarmowych, pierwotniakobójcze (duże dawki), fungistatyczne (duże dawki), antyseptyczne; przeciwpasożytnicze (duże dawki, olejek, nalewka, świeże ziele, sok). Ułatwia oczyszczanie dróg oddechowych z zalegającej wydzieliny. Pobudza krążenie krwi i limfy. Zwiększa diurezę. Może zmniejszać obrzęki zastoinowe.
Wskazania: zaburzenia trawienne i w wydzielaniu żółci, wzdęcia, zaparcia, atonia jelit; choroby przeziębieniowe z nieżytem układu oddechowego, obrzęki. Olejek zewnętrznie do wcierania przy reumatyzmie, artretyzmie, urazach, dla poprawienia krążenia miejscowego, zmniejszenia bólu i obrzęku. Sok i pogniecione świeże ziele przyspiesza gojenie ran. Dawkowanie: 1 łyżka świeżego lub suchego ziela na szklankę wrzątku 3-4 razy dziennie. Zalecane dawki to 4 gramy ziela do przetworów. 3 krople olejku w mleku lub na miodzie 3-4 razy dziennie przy katarze, kaszlu, chrypce, zapaleniu gardła i oskrzeli, w przeziębieniu, anginie i grypie.
6/ Fructus Anisi - Owoc anyżu olejek zawiera 85% anetolu
7/ Fructus Anisi Stellati - owoc anyżu gwiazdkowego olejek zawiera 90% anetolu
Anetol działa przeciwbólowo, sekretolitycznie (rozluźniająco na śluz). sekretomotorycznie (wzmaga czynności sekrecyjne błony śluzowej), antybakteryjnie, przeciwgrzybiczo,
oddechowego. Rozszerza oskrzela i oskrzeliki. Posiada wpływ znieczulający i rozkurczowy na mięśnie gładkie. Pobudza trawienie. Jest środkiem mlekopędnym. Przechodzi do mleka i oddziałuje na niemowlęta (wpływ wiatropędny i trawienny). Działa wykrztuśnie. Anethol hamuje wytwarzanie mikotoksyn przez grzyby z rodzaju Aspergillus. Odgania roztocze i owady, a przy kontakcie bezpośrednim zabija je.
Stosowanie anyżu: napar 3-5%, po 1 szkl. 2 razy dziennie
Spasmolitica
1/ Pokrzyk wilcza jagoda – Atropa belladonna L., lulek czarny – Hyoscyamus niger L., bieluń dziędzierzawa – Datura stramonium L., lulecznica – Scopolia, czy Mandragora to rośliny, które dostarczyły bardzo cenne substancje lecznicze, stosowane w dawnej i
współczesnej medycynie.
Folium Belladonnae (Belladonna Leaf), czyli liść pokrzyku wilczej jagody - Pokrzyk
wilcza jagoda – Atropa bella-donna Linne, z rodziny psiankowatych Solanaceae Zawiera alkaloidy tropanowe 0,4-1,32% - hioscyjamina, scopolamina, belladonina
Poraża zakończenia nerwów przywspółczulnych, przez co hamuje skurcze mięsni gładkich (jelit, żołądka, dróg oddechowych), działa przeciwbólowo, rozszerza oskrzela i źrenice oka, przyśpiesz akcję serca, hamuje wydzielanie śliny, potu, łez, soku żołądkowego i trzustkowego Atropina, hioscyjamina i scopolamina porażają zakończenia nerwu błędnego co hamuje wymioty.
Dawki: tinctura - max dawka jednorazowa 1g, max dawka dobowa 3 g pulvis - max dawka jednorazowa 200mg, max dobowa 600mg
Wskazania - nadmiar kwasu żołądkowego, nadmierne pocenie, skurcze żołądka, jelit, dychawica oskrzelowa, chora Parkinsona, choroba morska
2/ Lulek czarny – Hyoscyamus niger L.,
Folium HyoscyamiZawiera alkaloidy tropanowe 0,07-0,1% - hioscyjamina, atropina Dawki:
pulvis max dawka jednorazowa 1g, max dobowa 3g 3/ Bieluń dziędzierzawa – Datura stramonium L., Folium Stramonii - liść bielunia
Zawiera alkaloidy tropanowe 0,2-0,5%
Dawkowanie: tinctura 1:5, 60-70% alkohol, max dawka jednorazowa 1g (0,9-1ml), max dobowa 3g
4/ Fructus papaveris - makówka0,1-0,3% alkaloidów w niedojrzałych makówkach Dawkowanie: tinctura z makówek 1,5g jednorazowo, 5g dobowo
5/•Herba Chelidonii – ziele glistnika
6/•Fructus Ammi Visnagae – owoc aminka egipskiego 7/•Sanguinaria canadensis - Krwiowiec kanadyjski 8/•Fumaria officinalis – dymnica lekarska
10/ Radix Glycyrrhizae - korzeń lukrecji
Lukrecja, słodzień, słodkie drzewo – Glycyrrhiza glabra Linne = Liquiritia officinalis
Moench to zioło, które zawsze było w ważniejszych farmakopeach i oficjalnych lekospisach i
do dziś nie straciło swojego znaczenia jako lek. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego oraz Azji Środkowej i Mniejszej. Do celów leczniczych uprawiana. Jest rośliną wieloletnią,
dorastającą do 1,5 m wys., z rodziny motylkowatych Papilionaceae (=Fabaceae). Liście nieparzysto-pierzaste, złożone z 9-17 listków jajowatych, ostro zakończonych; kwiatostany groniaste, w kątach liści; kwiaty motylkowe, fioletowe z białym żagielkiem; pręcików 10 (9 zrośniętych, 1 wolny); słupek 1; owoc – strąk z 3-5 nasionami.
Korzeń lukrecji stosowany w przemyśle spożywczym (słodycze, soki, desery, do nadawania smaku słodkiego), w browarnictwie (do aromatyzowania i słodzenia piwa), do produkcji nalewek, w piekarnictwie (dla zapachu i smaku).
W przemyśle farmaceutycznym do wyrobu leków wykrztuśnych, rozkurczowych, przeciwwrzodowych i przeciwwirusowych.
W przemyśle kosmetycznym do produkcji preparatów wybielających, rozjaśniających cerę, nawilżających.
W przemyśle tytoniowym do aromatyzowania tytoniu.
Korzenie pozyskiwane z roślin co najmniej 3-letnich. W handlu są korzenie całe, krojone, rozdrobnione lub sproszkowane; okorowane lub z korą. Nieokorowane korzenie są brunatne, a okorowane mają barwę żółtą. Wytwarzany jest też ekstrakt suchy do celów spożywczych i farmaceutycznych, który może być standaryzowany na zawartość saponin lub samego kwasu glicyryzowego = gicyryzynowego (glicyryzyny). Dostępny także sok/wyciąg z lukrecji wysuszony w postaci bryłek lub jako gęsta ciecz.
Liquiritiae Radix zostało objęte przez Farmakopeę Europejską 5 (5.5). Jakie gatunki i odmiany lukrecji są stosowane?
1. Glycyrrhiza glabra varium typica Regel et Herder – lukrecja gładka hiszpańska; Spanisches Süßholz;
2. Glycyrrhiza glabra var. glandulifera Waldstein et Kitaibel i Glycyrrhiza uralensis Fischer– lukrecja gładka rosyjska (uralska); Russisches Süßholz;
3. Glycyrrhiza inflata Batalin i Glycyrrhiza uralensis Fischer uprawiane w Chinach – lukrecja chińska; Chinesisches Süßholz;
Składniki czynne korzenia lukrecji:
1. Saponiny trójterpenowe 2-15%; Pharm.Eur. przynajmniej 4% w przeliczeniu na
glicyryzynę (kwas glicyryzowy = glicyryzynowy); kwas glicyryzynowy występuje w surowcu w postaci wolnej, związanej i jako sól potasowa i wapniowa (glicyryzynian wapnia, potasu); 2. Flawonoidy 1-2%, głównie Liquiritin – likwirytyna (aglikon likwirytygenina =
Liquiritigenin), izolikwirytyna (aglikon izolikwirytygenina); izoflawonoidy (likorycydyna, glabren, glabrydyna);
3. Kwaśne polisacharydy (Glycyrrhizan – glicyryzan);
4. Sterole, kumaryny, skrobia (20-30%), monosacharydy i dwucukry 6-10%, rosyjski nawet 16%), sole mineralne, asparagina 2-4%, mannitol; olejek eteryczny 0,03-0,035%, salicylan metylu.
Aktywność farmakologiczna.
Sekretolityczne, wykrztuśne, rozkurczowe na mięśnie gładkie, przeciwwrzodowe (dawne wyniki badań Borst’a), przyspieszające gojenie wrzodów, wyraźnie przeciwzapalne na skórę, nabłonki, tkankę chrzęstną, kostną i łączną właściwą; antyoksydacyjne, przeciwrodnikowe, antybakteryjne i przeciwwirusowe. Zwiększa wydalanie potasu, podnosi poziom chlorku sodu w ustroju. Dlatego też nie może być stosowany przy hipernatremii (nadmiarze sodu) i
hipokaliemii (niedoborze potasu)./ Długotrwale stosowane preparaty lukrecji zatrzymują chlorek sodu w ustroju i zwiększają nawodnienie tkanek co przejawia się obrzękami i nadciśnieniem. Lukrecja powinna być stosowana krótkotrwale, do miesiąca, potem należy uczynić przerwę w jej podawaniu (przyjmowaniu).
Lukrecja działa estrogennie i zwiększa wydolność fizyczną u sportowców. Podnosi stopień nawodnienia i sprężystość mięśnie szkieletowych, pozwala na “napompowanie mięśni wodą i
elektrolitami”, co w umiejętny sposób może być wykorzystane w produkcji zwierzęcej i kulturystyce. Pobudza regenerację i rozrost tkanek, zwiększa masę mięśni. Aktywuje syntezę białek. Lukrecja zawiera inhibitory 5-lipooksygenazy. Hamuje wirusy HIV-1, HCV (hepatitis C), HSV (opryszczki), EBV (Epstein Barr), Coronavirus.
Za działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie układu pokarmowego, moczowego i oddechowego odpowiedzialne są flawonoidy. Szwajcarskie prace informują o działaniu antyhepatotoksycznym (ochraniającym wątrobę) i antyproliferacyjnym wobec wielu nowotworów. Lukrecja działa kortykopodobnie (kortykotropowo, podobnie jak
kortykosteron). Jest antagonistą receptora H2 i hamuje pompę protonową (bloker H+/K+ – ATP-azy) w żołądku.
Wskazania: stany zapalne stawów, kaszel, chrypka, zapalenie oskrzeli i płuc, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy; owrzodzenia jelita grubego; zespół jelita nadwrażliwego; zaparcia; choroba Addisona, hiponatremia, hiperkaliemia; stany skurczowe przewodu pokarmowego; obrzęk wątroby; stany zapalne żołądka i jelit; zmiany zwyrodnieniowe stawów, choroby autoimmunologiczne układowe i skórne. Przeziębienie, krztusiec, angina, grypa i choroby o podobnych objawach.
Dawki korzenia w ciągu dnia: 10-20 g, najlepiej do przygotowania odwaru lub naparu; ponadto odpowiednio nalewka, ekstrakt i wyciąg suchy (patrz dalej). Zewnętrznie do przemywania i okładania skóry przy przebarwieniach, piegach i suchości, stanach zapalnych, łuszczycy, wypryskach, toczniu, trudno gojących się ranach i oparzeniach. Doustne i
zewnętrzne stosowanie (skojarzyć) leczy trądzik pozostawiający przebarwienia. W praktyce na szklankę wody bierzemy 1-2 łyżki rozdrobnionego surowca. Odwar trzeba gotować 5-15 minut, napar parzyć 30-40 minut; przecedzić. Pić po 1 szklance naparu/odwaru 2-4 razy dziennie; w nieżytach układu pokarmowego i oddechowego – małe dawki, ale często. Dla dzieci można parzyć w mleku z miodem lub sokiem malinowym.
Przeciwwskazania do długotrwałego stosowania: hiperaldosteronizm, ciąża, laktacja, nadciśnienie, niewydolność nerek i wątroby, hipokaliemia. Może być bezpiecznie stosowana w kuracjach krótkotrwałych, 1-4 tygodniowych.
Lukrecja nasila działanie kruszyny, senesu, szakłaku, trzmieliny, naparstnicy, cebuli morskiej, strofantusa, miłka i konwalii. Wykazuje synergizm z dziewanną, pierwiosnkiem, anyżem, opium, kodeiną i glistnikiem. Kodeina, opium, glistnik, maczek kalifornijski itp. w połączeniu z lukrecją lepiej hamują ośrodek kaszlu.
Wyciągi z lukrecji mają działanie antyrzęsistkowe (antitrichomonas), przeciwalergiczne i hamujące monoaminooksydazę MAO (likwirytygenina i izolikwirytygenina to inhibitory MAO).
