ROCZNIKI KULTUROZNAWCZE Tom V, numer 1 – 2014
MA GORZATA GRUCHO A*
„SKUTECZNA OCHRONA
DZIECI I M ODZIEY W INTERNECIE.
KTO ZA TO ODPOWIADA?”
Seminarium naukowe zorganizowane przez Krajow Rad Radiofonii
i Telewizji oraz Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji
Warszawa, 16 grudnia 2013 roku
Rozwój internetu Web 2.0 umoliwi tworzenie treci internetowych przez ka-dego z uytkowników sieci. Coraz czciej internauta jest nie tylko odbiorc treci, ale równie autorem, komentatorem, ekspertemoraz krytykiem internetowego zasobu. W kulturze uczestniczcej i autorefleksyjnej internauci s zapraszani do aktywnego tworzenia i redystrybucji nowych treci. Dziennikarstwo obywatelskie, blogosfera, wikisfera, miliony profili w portalach spoecznociowych czy moliwo komento-wania newsa w rónych serwisach niesie z sob zarówno szanse jak i zagroenia. Uwodzenie dzieci (grooming), cyberprzemoc (cyberbullying), trollowanie, flaming, stalking, kradzie tosamoci, nieodpowiednia reklama i dziaania marketingowe skierowane do dzieci, pornografia dziecica, treci pornograficzne, a take treci zawierajce nieuzasadnion przemoc – to tylko wybrane zagroenia. Ochrona mao-letnich przed ich szkodliwym oddziaywaniem staa si dzisiaj wanym spoecznie problemem. Problemem zauwaanym nie tylko przez organizacje konsumenckie, ale take instytucje publiczne.
„Skuteczna ochrona dzieci i modziey w internecie. Kto za to odpowiada?” – to haso zorganizowanego wspólnie przez Krajow Rad Radiofonii i Telewizji (dalej: KRRiT) oraz Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji (dalej: MAiC) seminarium
Dr MA GORZATA GRUCHO A – adiunkt Katedry Historii Kultury Intelektualnej w Instytucie Kulturoznawstwa na Wydziale Filozofii KUL; adres do korespondencji: Droga Mczenników Majdanka 70/3, 20-325 Lublin; e-mail: mgruch@kul.pl
naukowego, które odbyo si 16 grudnia 2013 r. w Centrum Prasowym Foksal, w Warszawie. Honorowym patronem seminarium bya Maonka Prezydenta RP Anna K o m o r o w s k a. Natomiast patronat medialny obja Telewizja Polska S.A. oraz Polskie Radio. W konferencji wzi udzia m.in. przewodniczcy KRRiT Jan D w o -r a k, Ministe-r Administ-racji i Cyf-ryzacji Micha B o n i, p-rzedstawiciele instytucji pastwowych i organizacji pozarzdowych, pracownicy naukowi oraz dostawcy usug internetowych. Seminarium adresowane byo do nauczycieli i rodziców oraz wszyst-kich osób i organizacji odpowiedzialnych za ochron osób maoletnich.
Obrady zostay podzielone na dwie sesje oraz panel dyskusyjny. Zgromadzonych goci i prelegentów przywita Jan D w o r a k, Przewodniczcy KRRiT. W swoim wystpieniu zwróci uwag na rol pastw czonkowskich w zachcaniu dostawców usug internetowych do tworzenia treci wartociowych i uniwersalnych.
W pierwszej sesji, prowadzonej przez Barbar T u r o w s k , Dyrektora Departa-mentu Monitoringu w Biurze KRRiT, zostao wygoszonych pi referatów. Prób odpowiedzi na pytanie „Czego boj si dzieci? Internet oczami dziecka. Zagroenia” podja dr Lucyna K i r w i l ze Szkoy Wyszej Psychologii Spoecznej w Warsza-wie. Zaprezentowaa wyniki bada empirycznych EU Kids Online1, weryfikujce dotychczasow wiedz o bezpieczestwie dzieci i rzeczywicie dowiadczanych przez nie zagroeniach w globalnej sieci. Kolejne prelegentki: Agnieszka W s o w s k a i Paulina S t a s z c z a k z Departamentu Monitoringu w Biurze KRRiT omówiy ochron maoletnich w usugach medialnych na danie w wybranych krajach euro-pejskich, w tym take w Polsce. W trakcie seminarium A. Wsowska zaprezentowaa m.in. wyniki przeprowadzonego przez Krajow Rad monitoringu usug medialnych na danie (VOD). Przedstawia równie podstawowe definicje zwizane z usugami na danie oraz obowizki ustawowe dostawców VOD. Natomiast P. Staszczak omówia stosowane w Republice Federalnej Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji oraz Holandii metody ochrony maoletnich przed dostpem do audycji zagraajcych lub mogcych mie negatywny wpyw na prawidowy fizyczny, psychiczny lub moralny rozwój maoletnich. Szczególn uwag skupia na takich zabezpieczeniach jak: ozna-kowanie poszczególnych kategorii wiekowych przy uyciu symboli graficznych, wy-znaczenie godzin udostpniania niektórych treci oraz zabezpieczenia techniczne. W podsumowaniu prelegentka podkrelia, e „regulacja audiowizualnych usug medialnych na danie w zakresie ochrony maoletnich w pastwach Unii Europej-skiej postpuje w sposób do przejrzysty, cigle doskonalony, poprzedzany badania-mi specjalistów rónych dziedzin ycia. Wikszo z omawianych systemów ochrony maoletnich dokonuje w sposób podobny klasyfikacji treci ze wzgldu na kategorie
1
Latem 2010 r. zostay zrealizowane badania ze rodków przyznanych przez Komisj Euro-pejsk w ramach projektu EU Kids Online II, koordynowanego przez LSE w Londynie. Objy 25 krajów, w kadym z nich po 1000 dzieci dobranych losowo, dwie generacje (rodzice i dzieci), kilka stadiów rozwojowych (dzieci w wieku 9-16 lat) oraz wiele zmiennych na trzech poziomach: mikro-, mezo- i makrosystemów.
wiekowe. Akceptowane przez regulatorów rodzaje zabezpiecze technicznych nieco si róni. Jednak wikszo ze stosowanych przez poszczególne kraje rozwiza stanowi skuteczne zabezpieczenie przed dostpem maoletnich do treci szkodliwych. Powysze jest przedmiotem troski nie tylko urzdów pastwowych, ale równie dostawców usug”. Natomiast ochron maoletnich w audiowizualnych usugach medialnych na danie w Polsce na tle midzynarodowych standardów normatywnych przedstawi dr Maciej S i w i c k i z Uniwersytetu Mikoaja Kopernika w Toruniu. Podkreli, e „wikszo systemów ochrony maoletniego bazuje na wprowadzeniu kategorii wiekowych oraz odpowiednim oznaczeniu programów i audycji. Wpro-wadzone kategorie wiekowe w wikszoci przypadków s relatywnie podobne, za w przypadku usug VOD usugodawcy s zazwyczaj zobligowani do umieszczanie treci szkodliwych dla maoletniego w specjalnych katalogach. Do skutecznych rod-ków kontroli zalicza si nie tylko ograniczenia w dostpie dla dorosych, ale równie szyfrowanie, filtrowanie przy pomocy odpowiedniego oprogramowania oraz odpo-wiednie systemy kontroli wieku powizane z koniecznoci potwierdzenia peno-letnioci uytkownika. W prawie wszystkich pastwach czonkowskich wskazany system dziaa na zasadzie wspópracy pomidzy usugodawc oraz organami regulu-jcymi dziaanie mediów masowych”. Kolejny prelegent, Micha W i n i e w s k i z Departamentu Monitoringu w Biurze KRRiT, omówi wyniki bada empirycznych z zastosowaniem ankiety CAWI nt. „Dziecko w internecie oczami rodzica”2. Uzyska-ne daUzyska-ne – stwierdzi prelegent – potwierdzaj konieczno doskonalenia instrumen-tów szeroko pojtej kontroli rodzicielskiej nad dostpem dzieci do nieodpowiednich dla nich treci w internecie. Ponadto podkreli brak korelacji midzy wysok wiado-moci zagroe w globalnej sieci a dziaaniami ochronnymi podejmowanymi przez rodziców. Jak wynika z bada, zdecydowana wikszo (85%) rodziców modych internautów zdaje sobie spraw z faktu, e dziecko moe w globalnej sieci uzyska dostp do treci, które nie s dla niego odpowiednie, a jednoczenie ponad 40% rodzi-ców, uczestników badania, przyznao, e komputery, z których korzystaj ich dzieci, nie s w aden sposób zabezpieczone przed nieodpowiednimi treciami. Mniej, bo okoo 1/3 respondentów zabezpiecza komputer za pomoc filtru stron dostpnych dla dzieci, a co pity stosuje takie rodki bezpieczestwa, jak hasa czy numery PIN. Powodem niestosowania przez rodziców zabezpiecze przed treciami nieodpowied-nimi dla ich dzieci jest przede wszystkim brak wiary w skuteczno takich blokad w porównaniu z osobistym nadzorem (35%) oraz brak kompetencji w obsudze od-powiedniego oprogramowania, na który wskazaa 1/4 respondentów. Nasuwa si zatem
2
Badanie zostao zrealizowane w dniach 18-22 pa dziernika 2013 r. na próbie 510 respon-dentów deklarujcych posiadanie co najmniej jednego dziecka w wieku 5-15 lat i nalecych do panelu badawczego Pentagon Online (www.pentagononline.pl). Jako technik badawcz wy-korzystano ankiet internetow (CAWI). Próba dobierana bya metod kwotow z zastosowaniem losowania wród osób zarejestrowanych w panelu Pentagon Online i jest reprezentatywna pod wzgldem wieku i pci dla mczyzn i kobiet w wieku 18-59 lat.
wniosek, e bezpieczestwo dzieci korzystajcych z internetu wymaga lepszego poin-formowania rodziców w zakresie moliwoci i sposobu stosowania dostpnego opro-gramowania.
Spoeczne i ekonomiczne skutki wprowadzenia rónych systemów kontroli rodzi-cielskiej przedstawi Micha W o n i a k, Prezes Zarzdu Fundacji Wolnego i Otwar-tego Oprogramowania. Jego wystpienie wywoao oywion dyskusj wród prze-ciwników i zwolenników blokowania treci na poziomie serwera, domeny, adresu internetowego oraz wasnego komputera. Naley doda, e blokowanie czsto uto-samiane jest z cenzur treci internetowych. Jego przeciwnicy wskazuj na kon-stytucyjne podstawy wolnoci wypowiedzi, tajemnicy korespondencji, natomiast zwo-lennicy powouj si na konieczno ochrony maoletnich przed treciami niezgod-nymi z przepisami prawa i szkodliwymi.
Panel dyskusyjny, zatytuowany analogicznie jak sympozjum: „Ochrona dzieci i modziey przed treciami szkodliwymi w internecie. Kto powinien zapewni t ochron?”, poprowadzia Barbara T u r o w s k a (KRRiT). Do dyskusji zostay za-proszone nastpujce osoby: Ewa R y s k o ze Stowarzyszenia „Twoja Sprawa”, ukasz W o j t a s i k z Fundacji Dzieci Niczyje, Anna B o r k o w s k a z Orodka Rozwoju Edukacji, Pawe W o l i s k i ze Zwizku Duych Rodzin „Trzy Plus” oraz Marcin B o c h e n e k, Dyrektor Naukowej i Akademickiej Sieci Komputerowej (dalej: NASK). Dyskusja toczya si wokó trzech problemów szczegóowych, a mianowicie: 1) Blokowanie treci internetowych na poziomie domen; 2) Ocena dziaalnoci in-stytucji publicznych oraz organizacji pozarzdowych w przedmiotowym zakresie; 3) Plany na 2014 rok. Wypowiedzi dyskutantów mona podsumowa nastpujcymi wnioskami: skuteczna ochrona dzieci oznacza kompleksow i systemow ochron (A. Borkowska), nie moe ogranicza si do technicznej kontroli – filtrów, blokowania treci (M. Bochenek), lecz wymaga dziaa edukacyjnych oraz wychowawczych, i to zarówno dzieci, jak i ich rodziców ( . Wojtasik), wikszego zaangaowania stowarzy-sze konsumenckich (E. Rysko) oraz instytucji pastwowych (P. Woliski).
Punktualnie o godzinie 14.15 rozpocza si sesja druga, któr poprowadzi Andrzej K r a j e w s k i z Departamentu Prezydialnego KRRiT. Popoudniow cz seminarium rozpocz Micha B o n i, Minister MAiC w latach 2011-2013. W swoim wystpieniu zwróci uwag na nastpujce problemy: przeom w myleniu o inter-necie – konieczno uwiadomienia sobie przez internautów bycia obywatelami glo-balnej sieci; problem wolnoci i odpowiedzialnoci w internecie; relacje: wiat wirtualny a wiat realny; konieczno partnerstwa oraz kwestia wiadomoci inter-netowej. Kolejny prelegent, Maciej G r o , Dyrektor Departamentu Spoeczestwa Informacyjnego w MAiC, podsumowa efekty pracy grupy roboczej prowadzonej przy Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji od wrzenia do listopada 2013 r., której nadrzdnym celem byo ustalenie najbardziej skutecznych form ochrony dzieci przed
pornografi i nadmiern przemoc w globalnej sieci. „Podstawowym mechanizmem ochronnym – stwierdzi M. Gro – jest zainteresowanie si przez rodziców tym, co robi ich dzieci w internecie. Rozwizania techniczne powinny uzupenia, ale nie zastpowa kontroli rodzicielskiej. Kluczem do sukcesu wydaje si by edukacja”. Nastpnie Patrycja G o o s, Dyrektor ds. Public Policy i Corporate Affairs w UPC Polska – omówia narzdzia kontroli rodzicielskiej stosowane przez UPC Polska, a take ich aspekty prawne, techniczne i ekonomiczne. Przedstawiajc skutki wpro-wadzenia wspomnianych systemów kontroli w usudze telewizji cyfrowej i telewizji na danie oraz metody blokowania treci po stronie dostawcy internetu (blokowanie adresu, domeny, strony, kontekstowe oraz na poziomie routera) podkrelia ich nie-skuteczno. Natomiast Marta P o l a d, referujc dziaania Google Polska na rzecz bezpiecznego korzystania z nowych technologii i internetu, omówia m.in. Centrum Bezpieczestwa Rodzinnego, w tym wyszukiwarki Google, Google Play oraz Google You Toube. Martyna R ó y c k a z NASK-u podzielia si polskimi dowiadczeniami w realizacji programu Komisji Europejskiej Safer Internet na tle praktyk w krajach Unii Europejskiej. Omówia nastpujce inicjatywy: Polskie Centrum Bezpiecznego Internetu, Dyzurnet.pl, Helpline.pl, Dzie Bezpiecznego Internetu, cykliczn Midzy-narodow Konferencj „Bezpieczestwo dzieci i modziey w Internecie”.
Wana cz konferencji bya powicona edukacji oraz prezentacji technicznych zabezpiecze przed treciami szkodliwymi dla maoletnich. Praktyczne dziaania edukacyjne kierowane do dzieci i rodziców realizowane w polskich szkoach zrefero-wali dwaj prelegenci: Janusz K r u p a, Naczelnik Wydziau Podrczników i Nowych Technologii w Edukacji w Ministerstwie Edukacji Narodowej, który przedstawi podstawy prawne tej dziaalnoci (art. 4a ustawy o systemie owiaty z dnia 7 wrzenia 1991 r.), oraz Dariusz A n d r z e j e w s k i, Dyrektor Samorzdowej Szkoy Podstawo-wej nr 6 im. Jana Pawa II we Wrzeni, który omówi dziaania podejmowane w ra-mach projektu „Mobilny nauczyciel – mobilny ucze”, realizowanego w zarzdzanej przez niego szkole. Kolejny obszar dziaa, tym razem inicjatywy dostawców treci audiowizualnych udostpnianych w internecie, w tym gównie promocj dziaa edukacyjnych i rozwiza technicznych wspierajcych ochron dzieci i modziey, przedstawi Wodzimierz S c h m i d t ze Zwizku Pracodawców Brany Internetowej IAB. Zaprezentowa m.in. projekt „Bezpieczne Interciaki” oraz akcje spoeczne: „Ogldaj legalnie” i „Wszystko o ciasteczkach”.
Podsumowania sympozjum dokonaa Barbara T u r o w s k a. Podzikowaa zgro-madzonym za obecno i za wszelk dziaalno na rzecz bezpieczestwa najmod-szych internautów.
W ocenie internetu nie ma uzasadnienia ani nadmierny entuzjazm, ani skrajny sceptycyzm. Niemal w kadej sferze spoeczestwa informacyjnego pozostaje on zarówno szans, jak i zagroeniem. Jak odnosi si do tych przeciwstawnych stano-wisk? Oba zawieraj cz prawdy. Internet poszerza horyzonty i daje niespotykane
moliwoci nawizywania kontaktów z innymi. Zawrotne tempo ekspansji internetu to jednak wyzwanie, a by moe zagroenie dla tradycyjnych form interakcji zwa-szcza dla najmodszych uytkowników internetu. Trafne jest zatem stwierdzenie Janusza Czapiskiego, e uczestnictwo w dobrodziejstwach cywilizacji nie powinno koczy si dobrowolnym niewolnictwem3. „Szczególnie istotne jest, aby czowiek – twórca by panem technologii, nie dopuszczajc do sytuacji wasnego technologicz-nego zniewolenia. Kluczowym elementem ksztatowania takiej postawy jest zacho-wanie równowagi midzy stron techniczn i kulturow ksztacenia informatyczno-medialnego” – jak susznie stwierdzi Janusz Morbitzer4. Spoeczestwo medialne musi odzyska panowanie nad mediami – nada im nie tylko techniczne i rynkowe, ale równie obywatelskie i ludzkie oblicze.
3
J. C z a p i s k i. Przedmowa do polskiego wydania. W: J. A n d e r s o n, R. W i l k i n s. egnaj telewizorku. Jak nauczy swoj rodzin rozsdnie korzysta z telewizora, gier kompu-terowych i Internetu. Warszawa: Wydawnictwo Adamantan 2000 s. 17.
4
J. M o r b i t z e r. Czowiek w wiecie technologii informacyjnych, www.up.krakow.pl/ ktime/ref2007/Morbit_2.pdf s. 7 [dostp: 22.12.2013].
