a i omówia kwestie marginalizacji filozofii w szkolnictwie wyzszym, pozostali natomiast przedstawili szanse i zagrozenia wynikaj ace z obecnego ksztatu ustawy Prawo o szkolnictwie wyzszym.
Rezultaty Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej pt. „Wspóczesne problemy nauki i szkolnictwa wyzszego” s a nastepuj ace. Po pierwsze, w sposób znaczny obrady w jej ramach prowadzone przyczyniy sie do ukierunkowania i podniesienia jakos´ci dyskursu dotycz acego przedmiotowych obszarów problemowych. Po drugie, prezen-tacja oryginalnych punktów widzenia, wzbogacona omówieniem rezultatów badan´ przyniosa istotne korzys´ci poznawcze. Zaznaczyc´ równiez nalezy, ze prowadzone dyskusje sprzyjay integracji s´rodowisk naukowych i instytucji z nimi wspópracuj a-cych. Interdyscyplinarny charakter relacjonowanej konferencji oraz prowadzonych debat pozwoli równiez na dookres´lenie roli pedagogów odnos´nie do wychowania i ksztacenia uniwersyteckiego. Szczególn a uwage zwrócono w tym konteks´cie na oddziaywania wychowawcze akcentuj ace postawy etycznie poz adane.
PIOTR MAGIER
Katedra Pedagogiki Ogólnej KUL KS. MAREK JEZIORAN´ SKI Katedra Pedagogiki Ogólnej KUL
MIE DZYNARODOWY PROGRAM WSPÓPRACY „TRINATIONAL”
ALICE SALOMON HOCHSCHULE BERLIN,
INSTITUT DU TRAVAIL SOCIAL DE LA RÉGION AUVERGNE W CLERMONT-FERRAND, INSTYTUTU PEDAGOGIKI KUL
SPOTKANIE I – BERLIN, 18-25 MAJA 2014
Akademick a wspóprace miedzynarodow a realizowan a w Instytucie Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II cechuje dugofalowos´c´, rózno-rodnos´c´ tematyczna, szeroki zakres partnerstwa, efektywnos´c´. Studenci i pracownicy Instytutu uczestnicz a w wymianach realizowanych gównie w ramach programu Sokrates/Erasmus. Nie mniej istotna aktywnos´c´ badawcza i dydaktyczna w wymiarze miedzynarodowym realizowana jest na podstawie innych form organizacyjnych, np. ROCZNIKI PEDAGOGICZNE 6(42) 2014 NR 1
programu Leonardo da Vinci, Stowarzyszenia Instytutów Pedagogiki Uniwersytetów Katolickich (ACISE) oraz bezpos´rednich projektów dwu- i trójstronnych1.
Do grupy trójstronnych projektów miedzyuczelnianych nalezy obecnie realizowany projekt, zatytuowany „Trinational” („Projekt Trójnarodowy”). Jego podmiotami s a Uniwersytet Nauk Stosowanych im. Alice Salomon w Berlinie (Alice Salomon Hoch-schule Berlin ASH), Instytut Pracy Socjalnej Regionu Owernia w Clermont–Fer-rand (Institut du Travail Social de la Région Auvergne, Clermont-FerClermont–Fer-rand ITSR) oraz Instytut Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II w Lublinie (IP KUL JP II). Pomysodawc a2i jednoczes´nie koordynatorem „Trinatio-nal” ze strony niemieckiej jest prof. Bernd Kolleck, francuskimi opiekunami projektu s a dr Regis Pierret i dr Stephane Poncelet, natomiast ze strony polskiej projekt koor-dynuj a dr Piotr Magier oraz ks. dr Marek Jezioran´ski. Uczestnikami projektu s a studenci studiów licencjackich, magisterskich i doktoranckich: Oksana Duchak, Ilona Gumin´ska, Anna Jastrzemska, Agnieszka Krawczyk, Anna Kwas, Ewelina Lis, Nata-lia Osin´ska, Anna Prochowicz, Magorzata Saek, Magda Sierocin´ska, Konrad Sa-wicki. Projekt niemal w caos´ci finansowany jest z funduszy Biura Polsko-Niemiec-kiej Wspópracy Modziezy oraz Francusko-NiemiecPolsko-Niemiec-kiej Wspópracy Modziezy.
Celem projektu „Trinational” jest zapoznanie studentów kazdej z uczelni partner-skich z wybranymi problemami spoecznymi, funkcjonowaniem instytucji pomocy spoecznej oraz wzajemne poznanie i zblizenie studentów z Francji, Niemiec i Polski. Realizacja tych celów opiera sie na cyklu wykadów, seminariów i wizyt w insty-tucjach pomocy spoecznej. W ich trakcie analizowane s a najistotniejsze problemy socjalno-edukacyjne, specyfika funkcjonowania systemu wsparcia spoecznego, dysku-towana jest zasadnos´c´ i efektywnos´c´ przyjetych rozwi azan´, formuowane s a wnioski. Nie bez znaczenia jest fakt wspólnego zamieszkiwania osób uczestnicz acych w
pro-1 Zakres wspópracy krajowej i miedzynarodowej Instytutu Pedagogiki podaje artyku:
E. D o m a g a a - Z y s´ k, Wspópraca Instytutu Pedagogiki KUL, w: Pedagogika na Kato-lickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawa II. Historia i wspóczesnos´c´, red. A. Rynio, R. Skrzyniarz, LublinKielce: Wydawnictwo Jednos´c´ 2011, s. 199-207.
2Pocz atków obecnej wspópracy doszukiwac´ sie mozna w realizowanym w latach
2006-2008 w Instytucie Pedagogiki projekcie badawczym, zatytuowanym PROCORA. Podobnie jak „Trinational”,PROCORApos´wiecona bya zagadnieniom pracy socjalnej i wykluczenia nego oraz obejmowaa wspóprace instytucji naukowo-badawczych i instytucji pomocy spoecz-nej z trzech krajów: Polski, Niemiec i Francji. Was´nie w trakcie realizacji projektuPROCORA
doszo do nawi azania i zacies´nienia wspópracy miedzy ASF w Berlinie oraz KUL JPII, czego efektem byo podpisanie umowy dotycz acej wzajemnej wymiany studentów i pracowników w ramach programuERASMUS. W perspektywie dugoterminowej wspópraca obu uczelni za-owocowaa wzajemnymi wizytami pracowników (prof. Georgine Kali ASH i dr hab. Ewy Domagay-Zys´k KUL) oraz podjeciem wspópracy w ramach projektu „Trinational”, jak i planami dalszych wyjazdów pracowników naukowych do uczelni partnerskich. Wiecej infor-macji na temat projektu PROCORAznalez´c´ mozna np. w: I. S z e w c z a k, P. M a g i e r, Udzia Instytutu Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II w projekcie „PROCORA PS”. Sprawozdanie, „Roczniki Pedagogiczne” 2(38) 2010, s. 199-202 oraz na nos´niku CD zawieraj acym opis i podsumowanie efektów projektu.
jekcie. Mozliwos´c´ wspólnego przebywania i dzielenia obowi azków pozwala nie tylko na swobodne i pogebione dyskusje kuluarowe, lecz daje mozliwos´c´ dos´wiadczenia „wspólnego zycia”; poznania i zrozumienia miedzy osobami reprezentuj acymi rózne pogl ady, przyzwyczajenia czy wrecz tradycje kulturowe.
Realizacje „Trinational” zaplanowano w formie trzech tygodniowych spotkan´, odby-waj acych sie w kazdym z krajów partnerskich. Kazde spotkanie pos´wiecone zostao wezszym zagadnieniom wchodz acym w zakres problematyki gównej, uwzgledniaj ac jednoczes´nie specyfike zjawisk spoecznych wystepuj acych w danym kraju. Pierwsze spotkanie, które odbyo sie w maju 2014 r. w Niemczech, nosio tytu: „Effizientes Management in sozialen Organisationen” (Efektywne zarz adzanie organizacjami socjal-nymi), drugie, maj ace miec´ miejsce na przeomie wrzes´nia i paz´dziernika 2014 r. we Francji, zatytuowane zostao: „La précarité des jeunes issus de l’immigration” (Zagro-zenie wykluczeniem modziezy pochodz acej z rodzin imigracyjnych), oraz trzecie, zaplanowane na przeom marca i kwietnia 2015 r. w Polsce, nosi nazwe: „Organizacje pomocy modziezy zagrozonej”.
Pierwsze ze spotkan´ odbyo sie w dniach 21-28 maja 2014 r. w Berlinie. W cze-s´ci wykadowo-seminaryjnej uczestnicy „Projektu Trójnarodowego” wysuchali wyst a-pien´: Prof. Dr. Bernda Kollecka, Prof. Dr. Jürgena Nowaka, Prof. Dr. Hansa-Dietera Bamberga. Wykady zawieray analize teoretycznych podstaw pracy socjalnej w Niemczech, historie pracy socjalnej w tym kraju, specyfike funkcjonowania nie-mieckich instytucji pomocy socjalnej, analize specyficznych problemów osób i rodzin zagrozonych ubóstwem i marginalizacj a, a ich tres´c´ skaniaa studentów do zadawa-nia licznych pytan´ i dyskusji. Informacje teoretyczne uzupeniy wizyty w insty-tucjach pomocy spoecznej dziaaj acych w Berlinie, miedzy innymi w Kids&Co., Jugendzirkus Cabuwazi, os´rodkach „Arche” i „Creso”.
Uwien´czeniem wizyty w Berlinie byo spotkanie z wadzami Alice Salomon Hochschule: rektorem Prof. Dr. Uwe Bettigiem, prorektorem Prof. Dr. Thed a Borde oraz dyrektorem Biura Wspópracy Miedzynarodowej, pani a Irene Dropp. Spotkania z wadzami ASH miay zarówno charakter kurtuazyjny, jak i wykadowy (roboczy).
Elementami sprzyjaj acymi wzajemnej integracji uczestników projektu byy spotka-nia formalne i nieformalne. Zajecia animacji jezykowej i kulturowej suzyy poznaniu podstaw jezyka, historii, muzyki, kuchni, obyczajów i tradycji: Polski, Francji i Nie-miec. Wycieczki day mozliwos´c´ poznania zabytków Berlina: Wyspy Muzeów, Bramy Brandenburskiej, Alexanderplatz, alei Unter den Linden, Muru Berlin´skiego, Berliner Dom, Köpenick. Grill i spyw kajakowy Sprew a stworzyy warunki dla zacies´nienie indywidualnych relacji oraz wspólnego dos´wiadczania rados´ci.
Na kanwie przezytych dos´wiadczen´, wysuchanych wykadów oraz odwiedzonych os´rodków s´wiadcz acych pomoc osobom potrzebuj acym, w miare szybko w róznego rodzaju dyskusjach pojawio sie zagadnienie obecnos´ci teorii w praktyce pracy socjal-nej. Szerokos´c´ i róznorodnos´c´ usug s´wiadczonych przez rózne podmioty, to jeden bardzo wazny obszar podejmowanych zagadnien´, niemniej jednak w namys´le akade-mickim nie sposób „uciec” od zakadanej czy przyjmowanej koncepcji czowieka. Inaczej przeciez bedzie organizowana pomoc przy zaozeniu np. s´cis´le materialistycz-nej koncepcji osoby ludzkiej, a inaczej gdy czowiek bedzie rozumiany jako byt
spoeczny. To oczywis´cie jedynie dwie przykadowe koncepcje antropologiczne z ca-ego bogactwa definicji czowieka, jakich dostarcza historia filozofii3. W tym miej-scu warto zaznaczyc´, ze nie wszystkie bardziej lub mniej sformalizowane ruchy czy organizacje spoeczne dziaaj ace na rzecz poprawy warunków bytowych i rozwojo-wych najbardziej tego potrzebuj acych, podejmuj a tak a pogebion a refleksje dotycz ac a chociazby kwestii antropologicznych. Jest to jednak zagadnienie bardzo wazne ze wzgledu na fakt, iz nadaje dziaalnos´ci pomocowej czy wspieraj acej szersz a perspek-tywe i chroni j a przed tzw. z a praktyk a4.
Na bazie powyzszych spostrzezen´, szczególnie istotnym problemem wydaje sie poszukiwanie takiego obrazu czowieka, na podstawie którego pracownik socjalny bedzie nastawiony na mozliwie najszerzej s´wiadczon a pomoc w taki sposób, by np. wspieraj ac w poprawie warunków bytowych nie odbiera zarazem wiary we wasne siy i mozliwos´ci osób, które wspiera. Na gruncie pedagogiki tak a propozycje zapre-zentowa Stefan Kunowski (1909-1977) pracownik Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Skonstruowa on tzw. warstwicow a koncepcje wychowania, która kon-sekwentnie wynika z przyjetej antropologii. Wedug tego pedagoga, czowiek jest zarówno bytem biologicznym, psychicznym, spoecznym, kulturowych, jak i ducho-wym5. Zachowanie tych wszystkich komponentów nadaje antropologii wymiar peny i integralny. Przyjmuj ac takie zaozenia teoretyczne, ponizej zostan a przedstawione gówne obszary praktyki w zakresie pracy socjalnej.
Pierwsz a a zarazem podstawow a warstw a rozwoju czowieka jest warstwa biolo-giczna. Kunowski wyjas´niaj ac, ze jest to anatomiczny i fizjologiczny rozwój orga-nizmu dziecka6, w peni uznaje miejsce czowieka w s´wiecie natury. Oznacza to, ze czowiek podlega równiez prawom natury. S. Hessen wychowanie, które zamykao sie jedynie w tym obszarze, nazywa pielegnowaniem7. Pracownik socjalny skoncen-trowany na dziaaniach w tym obszarze, bedzie zabiega przede wszystkim o prawi-dowy rozwój biologiczny i fizyczny osób, którym s´wiadczy pomoc. Z natury rzeczy zatem swoj a prace bedzie podejmowa na rzecz dzieci i modziezy, maj ac na uwadze
3Przykadowym wspóczesnym studium z tego zakresu moze byc´: M. D r w i e g a, Kim
jest czowiek? Studia z filozofii czowieka, Kraków: Ksiegarnia Akademicka 2013.
4Por. M. N o w a k, Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa: Wydawnictwo
Akade-mickie i Profesjonalne 2008, s. 240; P. M a g i e r, Pedagogy and social work. The attempt to outline the range of mutual theoretical cooperation. The methodological context, w: I. Vyše-hradské Stretnutie „Sociálne Služby ako Pilier Európskej Spolocnosti”. Recenzovaný zborník príspevkov z vedeckej konferencie s medzinárodnou úcastou, ktorá sa uskutocnila na Univerzite Konštantína Filozofa v Nitre v dnoch 25.–26. apríla 2013, red. L. Haburajová-Ilavská, K. Mi-narovicová, D. Baková, Nitra: Katedra sociálnej práce a sociálnych vied UKF v Nitre 2013, s. 137-152.
5Por. S. K u n o w s k i, Podstawy wspóczesnej pedagogiki, Warszawa: Wydawnictwo
Salezjan´skie 2004, s. 197-200.
6Por. tamze, s. 197.
7Por. S. H e s s e n, O sprzecznos´ciach i jednos´ci w wychowaniu, Warszawa:
przede wszystkim zadania profilaktyczne. Chodzic´ bedzie bowiem o zapobieganie powstawaniom wszelkich nieprawidowos´ci zwi azanych czesto z wszelkiego rodzaju cywilizacyjnymi zagrozeniami, jak np. niewas´ciwe korzystanie z komputera czy niewas´ciwe odzywianie sie. Poza dziaaniami profilaktycznymi podejmowane bed a równiez róznego rodzaju dziaania korekcyjne. Gdy jednak zaozenia antropologiczne zostan a „zamkniete” jedynie do powyzszych zagadnien´, to wszelka pomoc równiez bedzie sie koncentrowaa jedynie w obszarze biologii czowieka. St ad naukami wspieraj acymi prace pedagoga w tym wymiarze bed a np. medycyna, fizykoterapia czy biologia.
Warstwa psychologiczna to kolejny komponent antropologii czowieka w teorii S. Kunowskiego8. Przyjmuj ac taki punkt wyjs´cia, pedagog czy tez pracownik socjal-ny bedzie mia juz szersz a perspektywe pomocy czowiekowi. W tym momencie zostanie w aczony cay obszar konstrukcji psychicznej czowieka: jego emocje, po-trzeby, motywacje, poczucie spenienia, wartos´ci siebie itp. St ad tez i s´wiadczona pomoc bedzie uwzgledniaa powyzsze konteksty. W takiej propozycji antropologicz-nej dziaania pedagoga czy tez pracownika socjalnego bed a sie opieray na budowa-niu dobrej relacji interpersonalnej z osobami, które s a odbiorcami pomocy, a przez to dopiero w tym momencie bed a przyjmoway znamiona autentycznej wspópracy. Uwzglednienie warstwy spoecznej jeszcze bardziej poszerza zaozenia antropolo-giczne. Przy takiej koncepcji czowieka jest on autentycznie dzoon politykon jak chcia Arystoteles9, a to wrecz zmusza, by programowanie pomocy uwzgledniao kontekst s´rodowiska zycia tych, którzy s a odbiorcami dziaan´ pracowników socjal-nych. Celem tych dziaan´ jest jak wyjas´nia Kunowski socjalizacja, czyli wy-ksztacenie nastawienia illistycznego10, to znaczy takiego, w którym juz nie tylko jednostka bedzie otwarta na osoby zyj ace wokó niej, ale i caa grupa (jak np. rodzi-na, grupy rówies´nicze, subkultury) bedzie wykazywaa tak a otwartos´c´ i tzw. innych, nienalez acych do niej samej, nie bedzie postrzegac´ za wrogów.
Przy takich zaozeniach antropologicznych bardzo wazne bedzie to, by pomoc socjalna uwzgledniaa podstawowe teorie socjologiczne, dzieki którym atwiej bedzie mozna zrozumiec´ powstaj ace problemy. Mozna powiedziec´, ze was´nie w tym ujeciu antropologicznym najczes´ciej prowadzone s a badania, bynajmniej na gruncie polskim. Wskazuj a na to chociazby podstawowe podreczniki z tego zakresu11.
Kolejn a warstw a konstrukcji osobowej czowieka, wedug S. Kunowskiego, jest warstwa kulturologiczna (lub kulturotwórcza). Przejawia sie ona „w spontanicznym uczuleniu jednostki na wartos´ci zawarte w wytworach kultury wyzszej”12. W tym ujeciu to nie pedagog czy pracownik socjalny odgrywa nadrzedn a role w procesie
8 K u n o w s k i, Podstawy wspóczesnej pedagogiki, s. 198. 9 A r y s t o t e l e s, Polityka, Warszawa: PWN 2010, I, 1, 9, s. 27. 10K u n o w s k i, Podstawy wspóczesnej pedagogiki, s. 170.
11Np. Pedagogiki spoeczna, red. T. Pilch, I. Lepalczyk, Warszawa: Wydawnictwo
Akade-mickie Z ak 1995; A. R a d z i e w i c z - W i n n i c k i, Pedagogika spoeczna, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2008.
pomocy, ale sam jej biorca. Jest on coraz bardziej „widziany” jako twórca i kreator wasnej sytuacji zyciowej13. Akcentowanie tego wymiaru koncepcji czowieka be-dzie skaniao pracownika socjalnego do coraz wiekszego uwzgledniania dorobku nauk humanistycznych w strategii hermeneutycznej. A to w praktyce oznacza, ze pracownik nie przychodzi jako ten, który „z góry” wie, co i jak nalezy zrobic´, by pomóc, najpierw stawia pytania i szuka na nie odpowiedzi analizuj ac zycie, kontekst sytuacyjny funkcjonowania osób, do których przychodzi14. W tym ujeciu na nowo zatracana jest równowaga stanowisk: pracownika socjalnego i jego klienta, tym razem jednak na rzecz faworyzowania tego drugiego.
Ostatni a perspektyw a wyjas´niaj ac a fenomen czowieka jest, zdaniem S. Kunow-skiego, warstwa duchowa. Mies´ci sie w niej zarówno element s´wiatopogl adu, jak i religijnos´ci15. Warto przy tej okazji podkres´lic´, ze nie jest to element zawezaj acy rozumienie czowieka jak jest to czasami rozumiane ale jak najbardziej rozsze-rzaj acy. Nie chodzi bowiem o przekres´lanie osi agniec´ nauki i zastepowanie ich wska-zaniami religijnymi, ile raczej o to, by rzeczywistos´c´ ludzk a wyjas´nian a w wiekszym lub mniejszym stopniu przez nauki szczegóowe wprowadzic´ „perspektywe sensu, przekraczaj ac a ludzkie mozliwos´ci”16. Bedzie to zatem wymagao od pracownika socjalnego pewnego rodzaju gotowos´ci i kompetencji do rozmów podejmuj acych problematyke transcendentaln a czy s´cis´le religijn a17.
Na koniec warto jeszcze raz podkres´lic´, ze w zaozeniach S. Kunowskiego pen a koncepcje czowieka stanowi jedynie integralne ujecie wszystkich przedstawio-nych powyzej warstw rozwojowych. Pozbywaj ac sie w dziaaniach spoecznych choc´-by jednej z nich, otrzymujemy w mniejszym lub wiekszym stopniu zubozony obraz czowieka, a co za tym idzie bardziej narazeni jestes´my na b ad w sferze praktyki.
*
Wieloaspektowos´c´ dos´wiadczen´ praktycznych oraz w atków dyskusji pojawiaj acych sie w trakcie realizacji projektu „Trinational” wyraz´nie prowokuje pytania dotycz ace tozsamos´ci teoretycznej oraz zasadnos´ci przyjmowanych rozwi azan´ praktycznych. Wydaje sie, iz istotnym zakresem tres´ci, które prezentuje grupa studentów i
pracow-13 Por. M. N o w a k, Koncepcja osoby i jej znaczenie w teorii pedagogicznej Stefana
Kunowskiego, w: W trosce o integralne wychowanie, red. M. Nowak, T. Ozóg, A. Rynio, Lublin: Wydawnictwo KUL 2003, s. 154.
14 Por. H. G u d j o n s, Pädagogisches Grundwissen, Bad Heilbrunn: Verlag Julius
Klinkhardt 2012, s. 32.
15Por. K u n o w s k i, Podstawy wspóczesnej pedagogiki, s. 200-201.
16M. N o w a k, Gówne nurty wspóczesnej filozofii wychowania, „Kultura i Edukacja”
1993, nr 2(4), s. 22.
17Przykadem podejmowania problemów spoecznych z uwzglednieniem perspektywy
teologicznej jest publikacja: Theologie und soziale Arbeit. Handbuch für Studium, Weiterbil-dung und Beruf, red. R. Krockauer, S. Bohlen, M. Lehner, München: KöselVerlag 2006.
ników Instytutu Pedagogiki KUL JP II, w trakcie opisanych spotkan´, jest nie tylko wiedza instrumentalna (praktyczna) z zakresu edukacji i pracy socjalnej, ale przede wszystkim „paszczyzna” teoretyczna. Dyskusje dotycz ace jej znaczenia w praktyce stanowi a wyraz´n a „wartos´c´ dodan a”, skaniaj ac a do formuowania fundamentalnych pytan´ w trakcie poznawania róznych, narodowych rozwi azan´ w pracy z osobami zagrozonymi wykluczeniem i marginalizacj a spoeczn a.
BIBLIOGRAFIA A r y s t o t e l e s: Polityka, Warszawa: PWN 2010.
D o m a g a a - Z y s´ k E.: Wspópraca Instytutu Pedagogiki KUL, w: Pedagogika na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawa II. Historia i wspóczesnos´c´, red. A. Ry-nio, R. Skrzyniarz, LublinKielce: Wydawnictwo Jednos´c´ 2011, s. 199-207.
D r w i e g a M.: Kim jest czowiek? Studia z filozofii czowieka, Kraków: Ksiegarnia Aka-demicka 2013.
G u d j o n s H.: Pädagogisches Grundwissen, Bad Heilbrunn: Verlag Julius Klinkhardt 2012. H e s s e n S.: O sprzecznos´ciach i jednos´ci w wychowaniu, Warszawa: Wydawnictwo
Aka-demickie Z ak 1997.
K u n o w s k i S.: Podstawy wspóczesnej pedagogiki, Warszawa: Wydawnictwo Salezjan´skie 2004.
M a g i e r P.: Pedagogy and social work. The attempt to outline the range of mutual theore-tical cooperation. The methodological context, w: I. Vyšehradské Stretnutie „Sociálne Služby ako Pilier Európskej Spolocnosti”. Recenzovaný zborník príspevkov z vedeckej konferencie s medzinárodnou úcastou, ktorá sa uskutocnila na Univerzite Konštantína Filozofa v Nitre v dnoch 25.-26. apríla 2013, red. L. Haburajová-Ilavská, K. Minarovicová, D. Baková, Nitra: Katedra sociálnej práce a sociálnych vied UKF v Nitre 2013, s. 137-152. N o w a k M.: Gówne nurty wspóczesnej filozofii wychowania, „Kultura i Edukacja” 1993,
nr 2(4), s. 7-27.
N o w a k M.: Koncepcja osoby i jej znaczenie w teorii pedagogicznej Stefana Kunowskiego, w: W trosce o integralne wychowanie, red. M. Nowak, T. Ozóg, A. Rynio, Lublin: Wy-dawnictwo KUL 2003, s. 147-168.
N o w a k M.: Teorie i koncepcje wychowania, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Pro-fesjonalne 2008.
Pedagogiki spoeczna, red. T. Pilch, I. Lepalczyk, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Z ak 1995.
R a d z i e w i c z - W i n n i c k i A.: Pedagogika spoeczna, Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne 2008.
S z e w c z a k I., M a g i e r P.: Udzia Instytutu Pedagogiki Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II w projekcie „PROCORA PS”. Sprawozdanie, „Roczniki Pedago-giczne” 2(38) 2010, s. 199-202.
Theologie und soziale Arbeit. Handbuch für Studium, Weiterbildung und Beruf, red. R. Kro-ckauer, S. Bohlen, M. Lehner, München: KöselVerlag 2006.
