PETER MARIOT, GEOGRAFIA CESTOVNÊHO RUCHU
(W ydavatel'stvo Slovenskej A kademie Vied, B ratislava 1983, ss. 349, ly s. 49, tab. 25)
A utor książki, znany geograf słowacki, je st pracow nikiem nauko w ym Instytutu Geografii SAV w Bratysławie. Od wielu lat zajm uje się geografią turyzm u i w swoim dorobku naukow ym posiada wiele interesujących publikacji. Prezentow ana książka ma charakter m ono grafii sum ującej wyniki badań geografii turyzm u w Czechosłowacji do końca la t siedem dziesiątych. Składa się ona z siedmiu rozdziałów.
Rozdział pierw szy przedstaw ia geografię turyzm u jako samodzielną dyscyplinę naukow ą. Omówiono w nim cele, przedm iot badań i pod staw ow e pojęcia używ ane w tej dyscyplinie. Brak ogólnie przyjętej definicji turyzmu, autor proponuje zastąpić definicjam i gałęziowymi form ułowanym i w ram ach poszczególnych dyscyplin naukowych, co w perspektyw ie może doprowadzić do w ypracow ania pojęcia ogólniej szego. Na gruncie geografii P. M ariot rozum ie turyzm jako jedną z działalności rozw iniętego społeczeństwa. Ta działalność społeczeń stw a tw orzy podsystem szerszego systemu, którym je st czas wolny. O toczenie podsystem u turyzm u tw orzy krajobraz, k tó ry je st obiektem badań geografii. Pomiędzy turyzm em a krajobrazem zachodzą w ielo stronne i w zajem ne pow iązania (interakcje). Uczestnictwo w w ypo czynku pow oduje okresow e przepływ y ludności w kierunku szczegól nie atrakcyjnych turystycznie stref krajobrazow ych. Z kolei w ysoka atrakcyjność tych stref je st siłą spraw czą w ystąpienia takich czaso w ych przem ieszczeń. Przedmiotem badań geografii turyzm u są więc przestrzenne aspekty w zajem nych pow iązań zachodzących pomiędzy turyzm em a krajobrazem . N atom iast celem geograficznych dociekań jest określenie praw idłow ości rozw oju tych w spółoddziaływań. Do chwili obecnej geografia turyzm u n ie w ytw orzyła jednoznacznego apa ratu pojęciowego. Usunięcie tego b raku je st nieodzownym w arunkiem dalszego rozw oju tej dziedziny geografii. Do podstaw ow ych pojęć autor zalicza: czynności (zajęcia) rek reacy jn e, rodzaje (w yróżnienie o p arte o cechy jakościow e turyzmu) i form y (klasyfikow ane w oparciu o związki zachodzące między turyzm em a krajobrazem ) turyzmu, po tencjał i atrakcyjność krajobrazu z punktu widzenia turyzm u oraz pod staw ow e jednostki przestrzenne.
W rozdziale drugim autor przedstaw ił ocenę dotychczasow ych b a dań przeprow adzonych w Czechosłowacji w zakresie geografii
turyz-mu. Szczególną uw agę poświęcił podstaw ow ym badaniom teoretycz nym i metodycznym . W tym kontekście omówił p race oceniające czyn niki turyzm u i potencjał krajobrazu, pośw ięcone regionalizacji i typo logii ośrodków turystycznych, ukazujące ro lę i znaczenie społeczne, gospodarcze i przestrzenne turyzm u. N astępnie P. M ariot omawia szczegółowe p race em piryczne dotyczące obszarów o różnej randze i wielkości (od całej Czechosłowacji przez Czechy, Słowację, poszcze gólne regiony i miejscowości do stref w ypoczynku podmiejskiego,). Zo stały również omówione istniejące podręczniki geografii turyzmu. Ta część p racy je st dobrym przew odnikiem po dotychczas opublikow a nych (do 1978 r.) w Czechosłowacji pracach z tej dyscypliny geogra ficznej. Przedstaw iona ocena istniejącego dorobku naukow ego pozwo liła autorow i w skazać kierunki przyszłych badań. W zakresie teo re tycznym, zdaniem P. M ariota, należy rozw ijać p race nad terminologią i modelami. W grupie prac m etodycznych trzeba pogłębiać badania d o tyczące regionalizacji i typologii miejscowości turystycznych oraz d a lej rozw ijać p race zajm ujące się oceną potencjału krajobrazu i w pły wem n a niego turyzmu. W ażne też jest m etodyczne rozw inięcie badań nad relacjam i w ystępującym i między turyzm em a społeczeństwem oraz nad podstaw am i tw orzenia się środow iska rekreacyjnego. N adal n ie odzow ne je st rozw ijanie badań em pirycznych w różnej skali prze strzennej z w iększym jednak w ykorzystaniem metod kartograficznych. W kolejnym , trzecim rozdziale książki autor przedstaw ia w łasny model kom pleksowej oceny przesłanek pow odujących w ystępow anie zjaw iska zw anego turyzm em. W ydziela trzy podstaw ow e grupy p rze słanek. Pierw szą z nich tw orzą przesłanki lokalizacyjne, k tó re autor dzieli na przyrodnicze (rzeźba, klimat, wody, flora, fauna) i kultural- no-historyczne (pamiątki narodow e, centralne instytucje). O kreślają one m iejsce pojaw ienia się turyzm u. W stosunku do otoczenia działa ją jako czynnik skupiający różne przejaw y turyzmu. Drugą grupę przesłanek nazw ano selektyw nym i. Dzieli się ona na urbanizacyjne (gęstość, wielkość i zabudow a osiedli, zasOby mieszkaniowe), dem o graficzne (gęstość zaludnienia, stru k tu ra płci i w ieku ludności) i spo łeczne (aktywność ekonom iczna, stru ktura socjalna, w ykształcenie lud ności, przeciętny dochód na członka rodziny, posiadanie samochodu osobowego i obiektu indyw idualnej rekreacji). O kreśla ona zaintere sow anie ludności uczestnictw em w turyźmie. W stosunku do otocze nia ma charak ter rozpraszający. Trzecią grupę tw orzą przesłanki rea lizacyjne, k tó re autor dzieli na kom unikacyjne (tekstura i struktura sieci kom unikacyjnej, dostępność kom unikacyjna obszaru) i m aterial no-techniczne (baza noclegow a, gasitronomiczno-rozrywkowa, środki transportu w ew nętrznego i pozostałe urządzenia). Ta grupa przesłanek
pozwala na w zajem ne pow iązanie dwóch poprzednich grup oddziałują cych ,na otoczenie przeciw stawnie, tj. skupiająco i rozpraszające. Zwią zki w ystępujące pomiędzy w yróżnionym i przesłankam i stanow iły dla autora podstaw ę do sformułowania kompleksowego modelu turyzmu. Model ten umożliwia identyfikację podstaw ow ych praw idłow ości w y stępujących w krajobrazie. Pozwala przedstaw ić głów ne cechy sy ste mu pow iązań w ystępujących między turyzm em a krajobrazem , co z k o lei daje właściw ą podstaw ę dla opracow ania metodyki regionalizacji turystycznej. Zaprezentow any -model, zdaniem autora książki, stwarza teoretyczne podstaw y dla w ydzielenia w ęzłow ych regionów turystycz nych.
W rozdziałach: czw artym , piątym i szóstym autor przedstaw ia m e todologiczne podstaw y oceny lokalizacyjnych, selektyw nych i realiza cyjnych przesłanek turyzm u. Dla poszczególnych elem entów każdej z grup przesłanek przedstaw iono w skaźniki um ożliw iające ocenę zróż nicowań przestrzennych oraz określenie ch arak teru w pływ u tych e le mentów na turyzm. Zaproponow ane w skaźniki określają atrakcyjność krajobrazu z punktu widzenia turyzmu, zakres i charakter zaintereso w ania ludności uczestnictwem w turyźm ie oraz istniejące w arunki dla zrealizow ania tego zainteresow ania. Pomimo, że w skaźniki oraz ich w artości progow e zostały w ybrane i oszacow ane na podstaw ie prac dotyczących Słowacji, to m etodykę ich w yboru i oceny można, wg autora książki, zastosow ać również w odniesieniu do innych obszarów. W zakończeniu każdego z om awianych rozdziałów przedstaw iona jest propozycja syntetycznej oceny poszczególnych grup przesłanek tu ry z mu. Każdy z tych rozdziałów zaw iera liczne tabele i mapy, które po glądowo ilustrują k onkretne przykłady zastosow ania metod opisanych w tekście. Problem y metodyczne, które autor omawia w tych trzech rozdziałach są na ogół dobrze znane polskiem u czytelnikowi z prac krajow ych.
W rozdziale siódmym przedstaw iona została koncepcja metodycz nego rozwiązania problem u regionalizacji turystycznej. P. M ariot zde cydow anie odrzuca trad y c y jn e w ydzielanie strefow ych regionów tu ry s tycznych oparte na zasadzie homogeniczności elementów. Na podsta w ie uzyskanych rezultatów kom pleksowej oceny przesłanek turyzm u proponuje przejść do rozumienia regionu turystycznego w kategoriach regionu węzłowego, k tó ry w ydziela się w oparciu o homogeniczność związków. Dominujące w ew nętrzne związki reprezentują w przypadku regionów turystycznych interakcje zachodzące pomiędzy polami loka lizacyjnych i selektyw nych przesłanek turyzmu. Klasycznym p rzykła dem węzłowego regionu turystycznego jest w ielkie miasto w raz ze swoim zapleczem. W ielkie m iasto (pole selektyw nych przesłanek)
z otaczającym i je obszarami m ającym i korzystne w arunki dla rozwoju turyzm u (pole lokalizacyjnych przesłanek) jest ściśle pow iązane w za jemnymi relacjam i, k tó re k ształtują w odpow iedniej wielkości i stru kturze realizacyjne przesłanki. Różnice w charakterze i intensywności tych w zajem nych relacji określają typy i granice regionów turystycz nych. W uogólnionej postaci i przy w ykorzystaniu zróżnicow ań p rze strzennych można taki układ związków identyfikow ać w śród w szystkich pól lokalizacyjnych i selektyw nych przesłanek turyzm u i na tej pod
staw ie w ydzielać .regiony turystyczne.
W spółczesna geografia turyzm u znajduje się we w stępnym etapie swojego .rozwoju. T eoretyczne i metodologiczne podstaw y tej nauki tworzy nadal mozaika różnych poglądów na obiekt jej studiów. D late go też publikow anie w yników badań oraz inform acji o badanych p ro blem ach i stosow anych m etodach, ma szczególnie ważne znaczenie. Ta ką w łaśnie rolę spełnia książka P. M ariota, która informuje polskiego C zytelnika o osiągniętym w końcu lat siedem dziesiątych stanie i po ziomie bad ań czeskich i słow ackich geografów turyzmu. W zakresie m etodycznym niew ątpliw ym osiągnięciem książki jest przystępnie p o dana i w m iarę pełna prezentacja metod oceny lokalizacyjnych, selek tyw nych i realizacyjnych przesłanek turyzmu. To w arunkuje w ykorzy stanie tej książki zarów no przez geografów, jak i inne osoby zainte resow ane planow aniem i organizacją turyzmu. N ajw ażniejszym jednak osiągnięciem tej p racy jest oryginalne przedstaw ienie teoretycznych problem ów geografii turyzm u. Jej centralną część tw orzy kom plekso wa ocena przesłanek turyzmu, z któ rej wywodzi się przestrzenny mo del turyzmu. Pozytyw ną w łasnością tego modelu, tak bliskiego w sw o jej idei poglądom H. Posera, jest stw orzenie możliwości zastosowania podejścia syntetycznego do studiow anych problem ów w ram ach geo grafii turyzmu. N iew ątpliw ym brakiem om awianej p racy jest zupełne niem al pom inięcie analizy .ruchu turystycznego, przez któ ry przecież m aterializują się pow iązania między lokalizacyjnym i a selektywnym i przesłankam i.
Książkę P etera M ariota należy szczególnie polecić polskiemu czy telnikowi, zwłaszcza studentom geografii, ze względu na wagę poru szanych problem ów, a także, co n ie jest bez znaczenia, na p o k rew ień stwo języka.
Dr A n d rzej M a tcza k W p ły n ę ło :
Z a k ład G eo g ra fii M iast i T uryzm u 23 lip c a 1987 r. In sty tu tu G eo g ra fii E k on om iczn ej
i O rg a n iza cji P rzestrzen i UŁ al. K o śc iu sz k i 21
