Cele racjonalizacji produkcji i pracy

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S ___________________ FOLIA OECONOMICA 99, 1989

P o t e r M ik e ln *

CELE RACJONALIZACJI PRODUKCJI I PRACY

Powszechne dążen ie da r a c j o n a l i z a c j i j e s t ob ecn ie p i l n ą po­ t r z e b ę . Tak j a k w przypadku każdego poważnego problemu, warunkiem wprowadzania r a c j o n a l i z a c j i j e s t w ytw orzenie k l im a t u społecznego p o p a r c ia d la n i e j . Znaczenie r a c j o n a l i z a c j i musi s t a ć s i ę p rz e d ­ miotem d y s k u s j i i p u b l i k a c j i . Obecnie n i e ma j e s z c z e w y s t a r c z a ­ ją c e g o z a in t e r e s o w a n ia n i ą , czemu s p r z y j a dotychczasowe n ie d b a łe w yk o rz ys tyw a n ie i s t n i e j ą c y c h metod u s p r a w n ia n ia p r a c y .

Przedmiotem r a c j o n a l i z a c j i p ow inien być c a ł y p roces w ytwór­ c z y . Dośw iadczenie wskazuje je d n a k , że n a j l e p s z e r e z u l t a t y o s i ą ­ ga s i ę przez r a c j o n a l i z o w a n i e d z i e d z in y rozw oju, programowania i przygotow ania p r o d u k c j i , s z c z e g ó ln i e gdy d o ty c z y to produkcji ma­ sow e j, w i e l k o s e r y j n e j . Znaczne m o ż liw o ści tk w ią także w r a c j o n a ­ liz o w a n iu bezpośredniego w y tw a rz a n ia , szcz eg ó ln y ch fazach monta­ żu produktu. Jedną z głównych d z i e d z in r a c j o n a l i z a c j i j e s t t a k ­ że p rac a biurow a.

ZAMIAST WSTĘPU: POPIERAMY AKTYWNOŚĆ

W D ZIED ZIN IE RACJONALIZACJI JEDYNIE SŁOWAMI, M N IEJ CZYNAMI

Zanim zaczniemy b a r d z i e j szczegółowo mówić o r a c j o n a l i z a c j i , powinniśmy spróbować z d e f in io w a ć to p o j ę c i e . I s t n i e j e w i e l e

de-P r o f . , W yd z iał O r g a n i z a c j i U n iw e r s y t e t u w M a rib o rze J u ­ g o s ła w ia .

U 6 Peter Mi kein

f i m c j i r a c j o n a l i z a c j i . S t a r e koncepcji* (s p rz e d I I wojny ś w i a t o ­ w e j) terminem r a c j o n a l i z a c j a " o k r e ś l a ł y metody wspomagania p racy

i j e j warunków w s f e r z e b e z p o ś r e d n ie j p r o d u k c j i . Obucnie termin ten rozumiany j e 3 t s z e r z e j juk o. "suma w s z y s tk ic h zmian i c z y n ­ ników o k r e ś l a j ą c y c h m ożliw ości u sp ra w n ia n ia stanów i procesów w o r g a n i z a c j i p rac y w takim s t o p n i u , k t ó r y pozw oli szybko, spraw­ n ie i przy n a jm n ie js z y c h kosztach osiąg n ąć możliwo c e l e o r g a n i ­ z a c j i ’’ 1. Inn a d e f i n i c j a brzmi: "przez s o c j e l i s t y c z n ą r a c j o n a l i ­ z a c ję nożna u sią g n ą ć t a k i program procesu p rac y i t a k i e warunki p r a c y , k t ó r e poz w a la ją na f i z y c z n y i umysłowy rozwój robotników

. 2

i z m n ie js z e n ie w y s iłk u fiz y c z n e g o przy wykonywaniu p r a c y " . Przyto czo n e d e f i n i c j e i l u s t r u j ą dobrze, ja k szeroką d z i e d z i ­ nę obejmuje ten te rm in . Dla szczegółowego rozważenia tego p r o ­ blemu niezbędne j e s t o d d z ie ln e p r z e a n a liz o w a n ie poszczególnych s f e r r a c j o n a l i z o w a n i a .

Wyróżniamy rac jo nalizow an ie-.

- p racy Żyw ej, k t ó r e powinno, przez dohór odpowiednich c z yn ­ ników, metod i t e c h n i k doprowadzić do u l ż e n i a p rac y c z ło w ie k a i c h r o n i e n i e go przed nadmiernym w y s i łk ie m fizycznym i uwyslowym;

- p rac y u p rz ed m io to w io n ej, przedmiotów i środków p r a c y , zu­ ż y c i a e n e r g i i i obiegu i n f o r m a c j i .

Każdą z tych s f e r c h a r a k t e r y z u j e sze re g czynników r a c j o n e l i - z e c j i , k t ó r e n i e k t ó r z y a u t o r z y 3 d z i e l ą na c z t e r y grupy; technicz­ ne* o r g a n i z a c y jn e , sp ołeczn e i ekonomiczne ( r y s . 1 ) . N i e k t ó r e z czynników r a c j o n a l i z a c j i w y stę p u ją c e w ramach tyc h grup z a p r e ­ zentowano w tab . 1 (w y m ie n ie n ie w s z y s tk ic h m e j e s t m o ż liw e ).

3uż pobieżne s p o j r z e n i e na tab . 1 pokazuje je d n a k , że u s t a ­ n o w ie n ie o s t r y c h g r a n i c pomiędzy poszczególnymi grupami c z y n n i ­ ków j e s t trudne. Poszczególne c z y n n i k i p r z e p l a t a j ą s i ę wzajemnie i c z ę s t o , w o d n i e s i e n i u do n i e k t ó r y c h z n i c h , n i e można ś c i ś l e p o w ie d z ie ć , do k t ó r e j grupy n a l e ż ą .

* F . L i n d o m a n n , R a t i o n a l i s i e r u n g , [ i n : } Management E n z i k l o p ä d i e . Moderne I n o u s t r i e , München 1971, p. V, s . 44-52.

^ tieKonomik der A r b e i t , V e rl a g der W i r t s c h a f t , B e r l i n 1974, s . 41.

3 H. J . w a r n e c k e, A. G. l tt h r , W. К 1 e n e r , M ontagetechnik-Schwerpunkt der R a t i o n a l i s i e r u n g , Krauskopf V e r ­ l a g , Mainz 1975.

T a b e l a 1 P r z y k ła d y czynników r a c j o n a l i z a c j i Przedm ioty r a c j o n a l i ­ z a c j i C z y n n ik i ekonomiczne te c h n ic z n e o r g a n i z a c y jn e społeczne P rod uk t lub m a t e r i a ł p o l i t y k a kupna p o l i t y k a sprzedaży o b n iż a n ie z u ż y c ia m a te ria łó w a n a l i z a n a ­ kładów ma­ t e r i a ł o w y c h anal Iz a kosztów s t a n d a r y z a ­ c j a m ateria­ łów i kom­ ponentów badanie m a te ria łó w zm n ie js z e n ie wagi a n a l i z a w a r t o ś c i re d u k c ja komponentów odpowiedni p r o j e k t o r g a n i z a c j a z a o p a tr z e n i a optyraaliza- c j a p r z e p ł y ­ wu m a te ria łó w organ i z a c j a kupna nszcZęd- no&ć ma­ t e r i a ł ó w z m n ie js z a ­ n i e n a k ł a ­ dów p rac y podnosze­ n i e k w a l i ­ f i k a c j i Ś ro d k i p r a c y a n a l i z y wy­ k o r z y s t a n i a norm o p t y n a ]i z a - c j a o b c i ą ­ że n ia a n a l i z y j a ­ k o ś c i i fu n ­ k c j o n a l n o ś c i autom atyza­ c j a s te r o w a n ie numeryczne gniazda prod uk cyjn e obsługa p la n o w a n ie i normowanie k o nse rw a cja i remonty p r z y s t o s o ­ wanie po­ tr z e b do c z ło w ie k a ( c e n a , f a ­ son) b e z p ie c z e ń ­ stwo prauy P r z e b ie g p rac y i ’ r> ' . r e l a c j e dochodów optymalne s e r i e wyposażenie stan ow isk p rac y i r o d k i t r a n s p o r t u n a r z ę d z ia przepływ ma­ t e r i a ł ó w , fi­ ner g i i , i n ­ f o r m a c j i p r z e b ie g p r o d u k c j i p roce sy pomocnicze k s z t a łt o w a - n i e p rac y t r e n i n g tw orzenie grup, z e s ­ połów p r a ­ cow niczych bodźce wzajemne p o w iąz a n ia p o d z ia ł p rac y

IAH Peter Mikeln

Rys, 1. Czynnik i r a c j o n a l i z a c j i (według W a r m e c k e 1975, s . 41)

Sukcesu w r a c j o n a l i z a c j i , jak to wynika z ta b . ł , woźna o- czekiw ać t y l k o wtedy, gdy n a s t ą p i wzajemne p o ł ą c z e n ie kilku czyn­ ników, z w s z y s tk ic h c z t e r e c h grup j e d n o c z e ś n i e . Miespełnianie togo warunku j e s t moim zdaniem główną przyczyną braku sukcesu r a c j o ­ n a l i z a c j i w naszym s p o łe c z e ń s t w ie . Z dotychczasowych doświadczeń wynika - a b a r d z i e j szczegółowe b adanie tezę tę powinny p o t w i e r ­ d z i ć lub j e j zaprzeczyć - 2e sp ołeczeń stw o nasze p o p ie r a przede wszystkim te c z y n n i k i r a c j o n a l i z a c j i , k t ó r e n a le ż ą do grupy c z yn ­ ników społecznych i częściow o także do grupy czynnikrtw org a m za - c y j n y c h . Wnioski t a k i 1! p ły n ą г a n a l i z y uchw ał, wniosków, punktów w id z en ia prezentowanych na różnych k o n f e r e n c j a c h . n ie d o c e n ia n e sę c z y n n i k i tec h n ic zn e i ekonomiczne. Wynika to prawdopodobnie z lę k u , j a k i budzi w s p o łe c z e ń s t w ie t e c h n o k r a c ja w id z ia n a c z ę s to przez pryzmat c z y s t e j t e c h n i k i w t ł a c z a n e j we w s z y s tk ie procesy sp ołe czn e do g r a n i c możliwych do zaak ceptow ania. I d z i e to w p a ­ rze z c i ą g l e -: ką i n n o w a c y jn o ś c ią n a s z e j g o s p o d a rk i, «шло l i c z ­ nych p o l i t y c z n y c h d e k l a r a c j i w t e j k w e s t i i .

l i s z y s t k i a r o z w ią z a n ia w z a k r e s i e o r g a n i z a c j i gospodarki mu­ szą być w naszym k r a j u zgodne i. zasadami saranrzidności i o rg a n

ł-z a c j i p rac y

zrz eszonej,

zawartymi w K o n s t y t u c j i S F K J . Dotyczy to

takže for» r a c j o n a l i z a c j i .

Należy jed n a *

s t w i e r d z i ć ,

i e w i e l e

form

r a c j o n a l i z a c j i zgodnych

z

tymi zasadami n i e z o s t a ł o dotąd w y k o rz ys ta n e . J e s t tu

tu.

m . konsekwencją f a k t u ,

Ze

system sp o ­ łeczno-gospodarczy n i e zmusza lu d z i do

z a c h o w a ń

r a c j o n a l n y c h

z

punktu w id z e n ia g o s p o d a r k i. I n n e j p rzyczyn y n a l e i y upatryw ać w sk oncentrow aniu c a ł e j

uwfagi

na rozw iązyw aniu problemów samorządo- wych i g e n e r a l n i e problemów rtotyc/ących c a łe g o sp ołe cze ń stw a i zaniedbywaniu rozwiązań te c h n ic z n y c h i o r g a n i z a c y jn y c h (n p . s ł u ­ chacze s z k o ły d l a p e rs o n e lu k ie ro w n ic z e g o przy S ł o w e ń s k i e j I z b i e Ekonomicznej podczas H -dniow ego kursu n i c n i e u s ł y s z e l i o tych p ro b le m ach ). W t a k i c h warunkach p e rs o n e l k i e r o w n ic z y n i e może mieć k w a l i f i k a c j i do p rez en to w a n ia t e c h n ic z n y c h i o r g a n i z a c y

j-

nych czynników r a c j o n a l i z a c j i . Prowadzi to do teg o , ze także po­ z o s t a ł e c z y n n i k i r a c j o n a l i z a c j i n i e 34 stosowane z powodzeniem, ponieważ rue j e s t s p e ł n io n y warunek kompleksowości.

ha podstaw ie różnorodnych danych można s t w i e r d z i ć , ie w y d a j­ ność p r a c y w p r z e d a i v b i o r s t w a c h samorządnych i w ogóle w całym ep o łe c z erts tw ie j e a t a la rm u ją c o n i s k a . R a c j o n a l i z a c j a s t a ł a s i ę p i l n ą K o n i e c z n o ś c i ą , M ajw yiszy juz c z a s , aby z w ró c ić s p o łe c zn ą uwagę w k ie ru n k u w yko rz ystyw a n iu te c h n ic z n y c h 1 o r g a n i z a c y jn y c h czynników r a c j o n a l i z a c j i , operatyw nych modeli 1 progresów , k t ó ­ re p r z y n io s ą znacznie le p s z e r e z u l t a t y n iz r e z o l u c j ę i wezwania.

£0 I g dzie rac j o n a l i zować"*

P o t r z e b a r a c j o n a l i z a c j i d o ty c z y w s z y s t k ic h procesów w p r z e d ­ s i ę b i o r s t w i e . Nie możemy je d n a k , ja k d o tą d , tra k to w a ć i c h w j e d ­ nakowy sposób. Bez szu kania dowodów možná bowiem s t w i e r d z i ć , że n i e w s z y s t k ie procesy są równie waine i ze n i e k t ó r e г n i c h są b a r d i i e j podatne na r a c j o n a l i z o w a n i e . Atiy to p o t w i e r d z i ć , n a le - ł y w ziąć pod uwagę k i l k a k r y t e r i ó w i fa k tó w . Do niedawna prze w a ża ło p rz e k o n a n i e , že jedną z ważnych t e n d e n c j i j e s t p r z e s t a w i a n i e p r o d u k c j i na w i e l k i e s e r i e tego samego p r o ­

duktu . Ponadto uważano, że "n a jw aż n iejs z y m celom j o s t u zyek enie optymalnego poziomu w y k o rz y s t a n ia zd o ln o ś c i p r o d u k c y jn y c h ,,S .

W k r a j a c h Europy W schodniej (a także w naszym k r a j u ) s to p ie ń w y k o rz y s t a n ia z d o ln o ś c i p rod uk cyjn ych J e s t nad3l głó wny* m i e r ­ n ik icm efektów w g o s p o d a ro w a n iu ". Wspomnieć trz e b a też powszech­ ne p r/ c k o n a n ie (uważane za s t a r ą , wypróbowaną praktyk«,' w p r i e - • m j ś l e ) , Ze " n ie z a k łó c o n ą i rytm iczn ą p ro d u k c ję za p e w n ia ją duże

zapasy surowców, półproduktów i m a te r i a ł ó w pomocniczych“ .

Je d n a k i e warunki ryn ku , a także prowadzenia p r z e d e i ę b io r e t w a u l e g ł y r a d y k a l n e j s ł a n i e , s z c z e g ó ln i e po pierwszym k r y z y s i e e- nergetycznym i po i l u g u r a c j i p r e z y d e n tu ry R. Reagana w B ia ły m Oomu, m ia n o w ic ie :

- ku p u ją cy Ż ą d a ją produktów coraz h a r d z i e j dokładnych i u- rozm3i c o n y c h , co wyklucza możliwość p r o d u k c j i w dużych s e r i a c h ;

- w związku ze skurczeniem s i ę rynków zbytu producenci, szcze­ g ó l n i e z k ra jó w s ła b o r o z w i n i ę t y c h , g d zie s i ł a robocza j e s t t a ­ n i a , o f e r u j ą swoje towary po n ad m ie rn ie n i s k i c h cenach;

- równocześnie ze zmianami wymagań rynku p rod uc en ci n a p o ty ­ k a j ą na n i e p r o p o r c j o n a l n i e wysoki w zrost cen e n e r g i i i surowców. Z d a ją c s o b ie saraw ę, >e j e s t to konsekwencji! mylnych d e c y ­ z j i , s z c z e g ó ln i e in w e s t y c y j n y c h , musimy s y t u a c j ę tę p r z y j ą ć j a ­ ko s t a ł a * n a jb liż s z y m c z a s i e * i ukierunkować d z i a ł a n i a na t a k i e l a c j e n a l i z o w a n i e procesu w y tw a r z a n ia , k t ó r e u n i e z a l e ż n i ł o b y паз od ruchu tyc h cen. J e ż e l i dodamy do tego poziom i n f l a c j i i opo­ datkowanie k re d ytów , s z c z e g ó l n i e k r ó tk o te r m in o w y c h , stosowanych w w i ę k s z o ś c i d l a s fin a n s o w a n ia zapasów i p r o d u k c j i n i e z a k o ń c z o n e j , wówczas podstawowa zasada oDecnego p r z e d s i ę b i o r c y bę d zie n a s t ę ­ p u ją c a : u trzym uj tak małe zap asy, ja k to j e s t możliwe zarówno w samym p r o c e s i e p r o d u k c j i ( p r o d u k c j i w t o k u ) , przed rozpoczęciem p r c c c s u {surowców i p ó łp ro d u k t ó w ), ja k i po je g o zakończeniu (wyrobów g o ta w y c h ). Osiągnąć to można p rz e z :

4 E . V r s e c , 0. 0 o 1 g a n, O b lt k o v a n je proizvod ov in t e c h n o l o i k i h sistem o v ( b e e t , cop.

V,

"Moderna organizecija" 1960, s : 305.

5 D. H i k o n e n k o, P l a n i r a n j e i p ríprem a rada u pre- tíu/eétí, I n f o r m a t o r , Zagreb i9 60, а. 3*.

- s k r ó c e n i e , tak ja k to t y l k o m ożliwe, czasu trw a n ia procesu w ytw arzan ia przy m o ż liw ie najnizazym zu ży c iu w s z y s tk ic h środków p r o d u k c j i j

- t a k i dobór s t r u k t u r y p r o d u k c ji i t a k i e p r o je k to w a n ie w y ro ­ bów, k t ó r e pozwolą na z u ż y c ie minimum e n e r g i i i zastosowanie naj- tartszych m a te ria łó w .

Wszystko to o k r e ś l a główne k i e r u n k i r a c j o n a l i z a c j i .

К azda r a c j o n a l i za c j a musi rozpoczynać s i ę w f a z i e p r o je k to w a n ia

Wtidłuq szacunków roDioriych w k r a j a c h r o z w i n ię t y c h w ciq g u o- s t a t n i c h 8U czy 1UQ l a t n a s t ą p i ł wzrost w y d a jn o ś c i w b ezp o śred ­ n i e j p r o d u k c ji o około lUUU - HQÖX. Wzrost ten b y ł znacznie m n ie jsz y w innych d z ie d z in a c h , m ia n o w ic ie ; - ok. £5* w a d m i n i s t r a c j i p u b l i c z n e j 1, Я - ок. 20% w p ro je k to w a n iu , ч - c k . 40\ w rutyn ow ej pracy b iu ro w e j .

Bowodzt t o , ze "szewc bez butów c h o d z i" i Ze ko nieczne J e s t , "oby г а с .jo n a l iz a t o r z y z r a c j o n a l i z o w a l i w pierwszym r z ę d z ie swoja własny p r a c ę " , lo d e c y z je p o d ję ta w ł a ś n ie w f a z i e p ro je k to w a n ia i p rzygotow ania p rac y m ajt za sa d niczy wpływ na ko sz ty p r o d u k c ji ( r y s . 2 ) .

J e ś l i przyjmiem y, Ze w p r o d u k c ji Je d n o stko w ej i m a ło s e ry j-n e i od 50 do 70Х czasu p rodukcyjj-nsgq przypada j-na upracowaj-nie

pro-10

gramu i p rzygotowanie p r o d u k c ji , to j e s t lo g ic z n e , Ze r a c j o ­ n a l i z a c j a n ie raoZe pomijać tych f a z , a p r z e c iw n ie powinna od n ic h zaczynać, w tym c e lu n a l e i y uzyskać dwie r z e c z y :

7 " I n d u s t r i e A n z e ig e r" 19B4, Nr 3 ( 1 0 6 ), o, 9.

8 P. B a u m g a r t n e r , W. S t ö c k e r t , CAU E i n ­ s a tz in Europa, Japan un den USA, " W e r k s t a t t und B e t r i e b " 1984, Nr 4( 117) , s . 197-204. 9 J . H ß i n i s c h , W. S ä m a n n , P l a n z e i t w e r t e im B ü ro , B e u th , B e r l i n - K ä l n - f r a n k f u r t 1973. 10 C. S p u r , S e c h n e r u n t e r s t u t z t e Z e ic h n u n g S e r s t e l lu n g und A rb e i ts p la n n u n g , " Z e i t s c h r i f t f ü r w i r t s c h a f t l i c h e Fertigung" 1977, Nť 1 1 (7 2 ), s . 576-57«.

FUNKCJA

--- ►

Rys. 2. Wpływ na k o s z ty i k o s * t y sprowokowane

i . R o z w i j a n i a p r z y j ę t e do programu ł przyg otow an ia produk­ c j i powinny zapewniać r a c jo n a l n o ś ć tyc h procesów. Oznacza t o , *e program p r o d u k c j i p ow inien s tw a rz a ć m o ż liw o ś c i n a j b a r d z i e j eko­ nomicznego w ytw a rza n ia i mont&iu oraz s o l i d n e , r a c j o n a l n e wyko­ n a n i e . M o ż li w o ś c i, j a k i e tk w ią w r a c j o n a l i z o w a n i u t y c h c z y n n i ­ ków, można z i l u s t r o w a ć następ u jąc ym przykładem z za chod nionie- c iie c k ia g o przemysłu saraochoiłowego:

- j e ż e l i czas w y tw a rza n ia samochodu z re d u k u je s i ę t y l k o o 1 m in u tę , roczne osz częd no ści wyniosą do 75 000 OM ( 1 9 7 1 ) ;

- zredukowanie wagi ś r e d n ie g o rozm iaru elementu o 100 g u- m o i l i w i a zao szczęd zen ie r o c z n i e 70 000 DM (1 9 7 1 );

- wzrcä*. t o l e r a n c j i od 0,01 do 0,02 red u k u je k o s z ty p r z e ­ s t r z e g a n i a norm o ok oło 50%;

z I I 7 do IT 6 podwyłsza

kosz-J e s t o c z y w i s t e , Ze nożna Żądać naprawdę w y s o k ie j 1 e f e k t y w ­ n e j p r a c y pracowników z a tru d n io n y c h przy pla now aniu i

przygoto-k r ó t przygoto-k i c h torminów wyprzygoto-konania p o w ierz o n e j Im p r a c y ,

2. Odpowiednio do wymagart r y t m ic z n e j i zaangażowanej p rac y w przygotow aniu p r o d u k c j i n a le ż y t a k i e szukać m o ż liw o ści i spo­ sobów z m n ie js z e n ia do niezbędnych rozmiarów czasu przeznaczonego na programowanie, te c h n o lo g i c z n e p rzygotow anie p r o d u k c ji i p l a ­ nowanie p r a c y . P o z o s t a j e to w o c z y w i s t e j s p r z e c z n o ś c i z wymaga­ niem n a jw y ż s z e j j a k o ś c i p r a c y , a l e woZna to o s ią g n ą ć na drodze r a c j o n a l i z o w a n i a procesu p rzygotow ania samej p r o d u k c j i .

Wysoką ja k o ś ć i k r ó t k i czas wykonania moina o s ią g n ąć w pierw­ szym r z ę d z ie przez z a t r u d n i e n i e w p r o c e s i e p lan ow ania i p rz y g o ­ towania p r o d u k c ji n a j b a r d z i e j twórczych pracowników, s tw o rz e n ie im m ożliw ości dodatkowych p rób, danio im w y s t a rc z a ją c o g o czasu d l a wprowadzania zmian, przeprowadzania doświadczeń, zapoznawania a i ąj z podobnymi ( i n n y m i ) procesami p rac y i t d .

O g ó ln ie znany j e s t f a k t , Ze wyjątkowa wydajność pracowników w duZym s to p n iu n i c j e s t konsekwencją ic h zawodowej (c z y i n n e j ) w ied zy, l e c z planowanego i metodycznego poznania p ran y . J e s t to prawdziwe t a k i e w stosunku do t w ó r c z e j p rac y p rzy programowaniu l przyg otow an iu. D la te g o j e s t z ro z u m ia łe , že w c ią g u o s t a t n i c h 10-15 l a t metodologia programowania i p rzyg otow an ia p r o d u k c j i

12 z o s t a ł a in te n s y w n i e przestud iow ana

A n a liz a procesu p rac y u j a w n i ł a w i e l e i n t e r e s u j ą c y c h {a k tó w , m ia n o w ic ie :

- p raca r z e c z y w i ś c i e twórcza w k s z t a ł c i e przedstawionym przez p r o j e k t a n t ó w , o k t ó r e j zwykłe m yślim y, że j e s t s ta ły m z a ję c ie m , n i e p r z e k r a c z a , ja k sądzą n i e k t ó r z y , 10X c a łe g o czasu p r a c y ,

11 R. S i m o n , EDV - E i n s a t z im K o n s t r u k t i o n s b e r e i c h , “ I n d u s t r i e l l e O r g a n i s a t i o n " 1971, Nr 8 ( 4 0 ) , 6 . 347-356.

12 Methodenlehre der Planung und S te u e r u n g , REFA 1974, Nr 1.

re s z t a czasn j e s t wypełniona przez w i ę c e j łub m niej ru- 1 J

tynowe z a j ę c i a .

- obok szeroko rozpowszechnionego poglądu, że p racy tw ó rc z e j n ie można z rjóry o k r e ś l i ć , d ośw iadczenie w skazuje, że programo­ wanie i przygotowanie t e j p rac y j e s t jednak możliwe.

Mając na uwadze p rzed staw ion e w y n ik i badań i n ie z w y k ły r o z ­ wój t e c h n o l o g i i komputerowej, zastosowano komputery do p r o j e k t o ­ wania, przygotowania p r o d u k c j i i u w o ln ie n ia c z ło w ie k a od r u t y n o ­ wej p ia c y {r y s o w a n io j l i c z e n i e i t p . ) .

Nowoczesne banki danych u m o ż liw ia ją bezpośredni i ła tw y do­ stęp do p r a k t y c z n i e n ie o g ra n ic z o n y c h zasobów danych. Podnosi to także ja k o ś ć p rac y к przygotowaniu p r o d u k c j i . Współczesna t e c h ­ nika komputerowa i i s t n i e j ą c e już o p i noramowanjc, p o z w a la ją c e na bezpośredni d i a l o g z t-omputerem, u m o ż liw ia ją s k r ó c e n ie czasu przygotowania p r o d u k c ji o 20-70%*V

W f a z i e p r o d u k c j i i s t n i e j ą także ogromne M o żliw ości r a c j o n a l i z a c j i

Trad ycyjn ą d z ie d z in ą r a c j c n a ł i z a w a n i a j e s t b ezpośrednia p r o ­ d u k c ja . A n a liz a przepływu m a te ria łó w w p r o c e s i e wytwarzania wska­ zuje na n a s t ę p u ją c y p o d z ia ł czasu w poszczególnych fazach tego p r o c e s u ^ :

- proces obróbki m a t e r i a ł u ( z a w i e r a j ą c y dopasowanie i p r z y ­ gotow a n ie ) - i O i ,

- t r a n s p o r t pomiędzy poszczególnymi op eracjam i - 2%, - k o n t r o l a j a k o ś c i (m ię d z y o p e ra c y jn a i końcowa) - 3S, - trw a n ie w o*}zruchu - 85% z powodu;

- sameQo procesu ( p o s t o j u maszyny) - 755f, - magazynowania roiędzyoperacyjnego - b% , - a w a r i i i u s t e r e k ( p o s t ó j Maszyny) - 3%, - d z i a ł a n i a c z ło w ie k a - 2%.

'5 S 1 л c i , EQV - E i n s a t z i m . . . , s . 319.

‘ B a u m g a r t n e r , S t S c k e r t , CAO Einsatz i n .. .

1

' B H e i fi t* га e y e f , Oie Analyse der f e r t l jjungsdureh- l a u í z e i t i * ír id u s ti lebe t r i эС ( d i s s e r t . ) , ilt, Hannover 1974.

Mamy więc Je s z c z e w i e l e m ożliw ości z m n ie js z e n ia s t r a t czasu p r a c y , s z c z e g ó ln i e przez rozwój t a k i c h d z i e d z in ja k planowanie i normowanie. I s t n i e j e t e * dużo m oż liw ości o g r a n i c z e n ia z u ż y c ia e- n e r g l i , co można o sią g n ąć w pierwszym r z ę d z ie przez stosow anie m niej energochłonnych procesów wytwórczych. W i e le można osiągnąć s t o s u j ą c surowce wtórne i w y k o rz y s t u ją c e n e r g i ę c i e p l n ą , puwsta- j ą c ą wewnątrz samego procesu w y tw a r z a n ia . Oszczędność e n e r g i i u- zyskana przez za stosow anie surowców w tó rych z a s t a ł a pokazana w tab . 2. T a b e l a 2 Z u ż y c ie e n e g i i w p r o d u k c ji różnych surowców Surow iec Z użydie e n e r g i i w kWh/t p n o ie r s y n t e t y k s z k ł o ż e la z o miedź aluminium Brak surow­ ców w t ó r ­ nych 5ÍÍX surow­ ców w t ó r ­ nych 1 700- -2 900 200 В 140 115 3 260 350 7 000 700 1 3 000

a o o o

16 300 2 500

Zastosowanie surowców w tó rych pozwala tez zachować zasoby n a t u r a l n e i ic h o t o c z e n i e ; j e s t rz e c z ą o c z y w i s t ą , że dziedzina ta mogłaby być jednym z głównych kierunków r a c j o n a l i ż a c j i , Tempu in- westowania w r a c j o n a l i z a c j ę w k r a j a c h r o z w i n i ę t y c h w p o s z c z e g ó l­ nych okresach i l u s t r u j e ta b . 3.

T a b e l a 3

C e le inw estow ania w e d ług - d zie d ziny

Rok Po w ięk sz en ie zd o ln o ś c i p r o d u k c y jn y c h Subs ty t u e j a R a c j o n a l i z a c j a w X 1970 55 11 34 1975 28 26 46 1981 34 25 41 1982 19 28 53 1983 18 27 55

hakłady na r a c j o n a l i z a c j ę r o s ł y s y s te m a ty c z n ie м wym ienio­ nych okrósach i ten d encja ta utrzyma a i ę również w p r z y s z ł o ś c i .

Г эк j a k to z o s t a ł o już p rzertotaw tone, podstawowym warunkiem r a c j o n a l i z a c j i b e z p o ś r e d n ie j p r o d u k c j i j e s t w ła ściw e p r o j e k t o w a ­ n ie produktu i wybór op tym alnej t e c h n o l o g i i i metody p r a c y . In-nen. pга се з p r o d u k c j i n ie j e s t tak d o s ko n a ły , Zeby w e można b y ła gc p op ra w ić. Proces p r o d u k c j i ‘ akże muże być r a c jo n a lłz o w a n y i j u s t w ie l n dróg p o z w a la ją c y c h ten c e l o e i f g n ą ć 1^.

lu ra z n a l e ż a ło b y p o w ied z ie ć coś o o r g a n i z a c y jn y c h czynnik ach r a c j o n a l i z a c j i , k t ó r e »uyą p r z y c z y n ić s i ę do s k r ó c e n ia drogi prze­ pływu .náter l a ł ó w , co ja k za3 t n ł o wykazane, J e a t jednym ze sku­ t e c z n i e j s z y c h sposobów r a c j o n a l i z o w a n i * p r o d u k c j i .

00 podstawowych*7 celów p lanow ania i k o n t r u l i produkcji .n a le ­ żą: '

* dotrzymywanie warunków (kupna, t e c h n o l o g i i i t p . ) , co wyma­ ga odpowiednich zasobów s i ł y r o b o c z e j, z d o ln o ś c i p r o d u k c y jn e j i dużych zapasów (surowców, i t n e r g i i i i n f o r m a c j i ) ;

- k r ó t k i czas zaangażowania środków lub k r ó t k i czas trw a n ia ic h obiegu.

- male k o sz ty p rac y i wyposażenia lub duze w y k o rz y s ta n ie zd o ln o ś c i p r o d u k c y jn y c h .

C e le ts konk urują ze sot»j w p r o c e s i e s te r o w a n ia p rod uk cją i n ie J e s t możliwe o s i ą g n i ę c i e w s z y s tk ic h i c h raze® w tym samy* c z a s i e , tfymaga to wyboru celów p r i o r y t e t o w y c h i o c z y w i ś c i e , co j e j t nawot ł a t w i e j s z e d la p o d j ę c i a d e c y z j i co do r o d za ju kompro­ misu, żądania n a jle p s z e g o wykonania wybranego k i e r u n k u , przy J e d n o c z e s n e j, sto p n io w e j r e a l i z a c j i celów p o z o s t a ł y c h . Wyboru t?gn «oZr.a doi-oP3Ć, p r z e s t r z e g a j ą c p r z y n a j m n ie j n a s t ę p u ją c y c o zasad:

- podstawowych praw ekonomicznych,

- s p e c y f i k i procesu p r o d u k c j i i ryn k u , ns k t ó r y « d ziałatay.

1 tego powodu n i e ®ożria dać j e d n o l i t e j , g e n e r a l n e j i n s t r u k ­ c j i , jax uzyskać n a j l e p s z e r e z u l t a t y w s ta r o w a n iu p r o d u k c ją .

Ste-16 H. H K u n z e, S y s t e m a t is c h r a t i o n a l i a i e r e n , B e u th , Ö e r l i n - K a l n - F r a n k f u r t 197t.

rowanie wykonaniem poszczególnych zadart powinno zapewnić p r z e ­ s t r z e g a n ie u s ta lo n y c h czasów trw a n ia cz yn n o ści i optymalne

wyko-18

r z y s t a n i e z a in s ta lo w a n y c h nocy . O becnie, w o k r e s i e s t a g n a c j i popytu, j e s t nawet w ą tp l iw e , czy p e łne w y k o rz y s t a n ie z d o ln o ś c i j e s t pożądane, tym b a r d z i e j że k r y t e r i a inw estow ania b y ł y b a r ­ d z i e j p o l i t y c z n e n i Z ekonomiczne.

B i o r ą c pod uwagę także obecne zasady fin a n s o w a n ia p r z e d s i ę ­ wziąć t poziom i n f l a c j i , k t ó r y szybko zmniejsza r e a ln ą w artość zamierzeń in w e s t y c y j n y c h , najw ażn ie jsz ym celem prowadzenia p r o ­ cesu p r o d ł k e j i j e s t o s i ą g n i ę c i e n a jm n ie js z y c h s t r a t czasu czy n a js z y b s z e z r e a l i z o w a n i e pomysłu.

Reasumując można p o w ie d z ie ć , te nowe k o ncep cje planow ania i k o n t r o l i p r o d u k c ji wymagają w pierwszym r z ę d z ie zmiany sposobu m y śle n ia w s z y s t k ic h , k t ó r z y u c z e s t n i c z ą w ty c h p r o c e s a c h . W i e le czasu będzie wymagało zapoznanie i c h z p rak tycznym i r o z w i ą z a n i a ­ mi w t e j d z i e d z i n i e , c h o c ia ż zdają s o b ie oni sprawę z teg o , że j e s t to jedyna droga, żeby produkować r a c j o n a l n i e j p rzy u m ia r ­ kowanych k o sz ta c h .

Montaż s t a j e s i ę głównym polem d z i a ł a n i a r a c j o n a l i z a c j i p rac y w p r o d u k c ji

Montaż j e s t jedną z w a ż n ie js z y c h faz w p r o d u k c j i . S z a c u je się, że na montaż przypada od 30 do 70* kosztów p r a c y , z a l e ż n i e od

19

s to p n ia z ło ż o n o ś c i produktu . W p r o c e s i e montażu głównym celem r a c j o n a l i z a c j i j e s t d ążen ie do a u t o m a t y z a c ji i r o b o t y z a c j i . We­ dług dostępnych danych proces w ytw a rza n ia j e s t zautomatyzowany w

20

60S, w tym montaż t y l k o w 10* . Powodem tego j e s t po części cha­ r a k t e r samego procesu montażu, k t ó r y wymaga wykonania bardzo wielu,

Ibidem, s . 9. 19 H. P. W i e n d a h l , Reduzierung von O u r c h l a u f z e i t e n in der P r o d u k t i o n , "Management Z e i t s c h r i f t ” 1984, Nr 53/9, s. 391-393. ~’^ A . L e d e r g e r b e r , Zukunf t s p e r s p e k t i v e n f ü r Pro-d u tlo n s a n la g e n unPro-d

P r o d u k t i o n s m i t t e l

, " W t - Z e i t s c h r i f t f u r in d u ­ s t r i e l l e F e r t i g u n g " 1980, Nr 70,

П 8 Peter Mikeln

c z ę s to zróżnicowanych c z y n n o ś c i , a po c z ę ś c i ro d z a j i sposób z a ­ p r o je k to w a n ia samego prod uk tu . ,

Jedną z ważnych p rz e s ła n e k r a c j o n a l i z a c j i montażu j e s t t a k i e z a p ro je k to w a n ie wyrobu, aby b y ł n a j l o p i e j przystosowany do p r o ­ cesu montażu. P r o j e k t wyrobu ( k o n s t r u k c j e ) z r e g u ły pozwala z a ­ stosować różne ro z w ią z a n ia t e c h n o lo g i c z n e , I n a c z e j j e s t w p r z y ­ padku montażu, ponieważ p r o j e k t d e te rm in u je gposób montażu.

T I

8. L o t t e r t w i e r d z i n p . , że p r o je k to w a n ie wyrobów powinno s p e ł n i a ć n a s tę p u ją c e wymagania:

- produkt p o w in ie n mieć k orpus, do któreg o montuje s i ę pożo- s t a ł c ele m e nty;

- w s z y s tk ie elementy powir.ny być montowane od J e d n e j s t r o n y , p r e f e r u j ą c k i e r u n e k z góry ku d o ło w i;

- wokńł produktu musi być dość m ie js c a d la « ż y c i a n a rz ę d z i i in n y c h a k c e s o rió w ;

- poszczególn e elementy muszą być ułożone w t a k i sposób, aby dawały s i ę ła tw o montować;

- n a le ż y dopuścić możliwość ł ą c z e n i a automatycznego; - n a le ż y dopuścić w y s t a r c z a j ą c ą t o l e r a n c j ę .

Odpowiednie planow anie samo n ie g w e ra n tu je ra c jo n a lr e g o mon­ tażu, p roces p rac y pow inien być u k s z tałto w an y w t a k i sposób, a- by zapew niał w ła ś c iw ą e fektyw ność p r a c y . Można to osią g n ąć po p ie rw s z e p rzez:

- odpowiednią o r g a n i z a c j ę p r a c y ,

- zastosow anie odpowiedniego wyposażeni.?, s z c z e g ó ln i e automa­ tów, tzw. robotów przemysłowych.

isporanieć także warto o o r g a n i z a c j i grup montażowych i l i n i i montażowych. N ie k tó r z y a u to rz y t w ie r d z ą , że l i n i e montażowe 3ą " n ie h u m a n it a r n e ” , że n adm iernie r o z d r a b n i a j ą p r a c ę , a l e mimo to wszystko d a ją n a j l e p s z e m oż liw ości p r z y s p i e s z e n i a przepływu ma­

t e r i a ł ó w i tym 53mym z m n ie js z e n ia zaangażowania środków o b r o t o ­ wych. L i n i a montażowa d a je w tym a s p e k c ie k o r z y ś c i t a k i e , że n ie można w yob razić s o b ie bez n i e j montażu. Jedynym rozwiązaniem wydaje s i ę być trzym anie s i ę g łów nej i d e i " l i n i i montażowej “ ,

21 _{B. L o t t e r , A rb e its b u c h der M o nta g e te chn ik , Kra}

c z y n i ą c je d n o c z e śn ie s t a r a n i a , by p rac ę w n i e j u c z y n ić b a r d z i e j a t r a k c y j n a , przez stosow anie rôznych rozwiązań te c h n ic z n y c h . Cha­ r a k t e r p rac y montażowej s z c z e g ó ln ie s p r z y j a a u t o m a t y z a c ji i za­ stosow aniu różnych rodzajów manip ulatorów i robotów. Z doświad­ c z e n ia jednak w ynik a, ze te c h n ic z n a s tr o n a a u t o m a t y z a c ji nie sta­ nowi n ajw a ż n ie js z e g o problemu. Konieczne j e s t u s t a l e n i e , czy wprowadzenie robotów j e s t rozsądne z punktu w id z en ia s p o łe c z n e ­ go, b i o r ą c pod uwagę dużą l i c z b ę b e zrobotnych oraz to , że c z ł o ­ wiek ma w iększe m ożliw ości n iż n a j l e p s z y ro b o t. J e ś l i z d e c y d u je ­ my s i ę na r o b o t y z a c j ę , n a le ż y j ą p op rzed z ić szczegółową a n a l i z ą procesu p r a c y .

C lim inacJ-i lub p r z y n a jm n ie j r e d u k c ja bałaganu w p r o c e s i e mon­ tażu j e s t jednym z podstawowych problemów, k t ó r y musi być r o z ­ wiązany przed wprowadzeniem robotów. B a ła g a n j e s t zwykle p r z y ­ c z yn ą , że d r o g ie u rz ąd z e n ia n i e są wykorzystywano w p e ł n i , a równocześnie żąda s i ę w zrostu l i c z b y osób wykonujących te p r a c e . Według n i e k t ó r y c h badaczy około SS, p rz y c z y n wywołuje 70-80% wszy­ s t k i c h za k łó c e ń , Główne przyczyn y ? a k łń c e ń podczas montażu ( n i e ­ dopasowane c z ę ś c i , n i e w ła ś c iw e ic h p rzyg otow an ie i wykonanie, u- s zkodzenie elementów i t d . ) w p r z e w a ż a j ą c e j c z ę ś c i są tego typ u , że mogłyby być wyeliminowane przez samego montera, n i e k o n i e c z n i e przez r o b o ty .

Bywa tak , Ze dobrze wykonane elementy są uszkadzane w wyniku n ie d b a łe g o s kład ow an ia lub t r a n s p o r t u i muszą być ponownie s o r ­

towane przed montaże*, czasem nawet z użyciem do tego ko&ztowne-g;> r o b o ta .

Reasumując, w ła ściw e z a p ro je k to w a n ie i wdrożenie o r g a n i z a c j i procesu p rac y s tw a rza większe m o ż liw o ści r a c j o n a l i z a c j i n iż wpro­ wadzenie n a j l e p s z y c h i n a jd r o ż s z y c h automatów. O c z y w iś c ie w dłuż­ s z e j p e rs p e k t y w i e au to m a tyz a c ja j e s t n i e u n i k n i o n a , a l e d z i ś z a ­ stosowana w p r o c e s i e montażu s tw a rza ona j e s z c z e w i e l e problemów

t e c h n i c z n y c h ,

Humanizacja p rac y

Szcz eg ó lną d z i e d z in ą r a c j o n a l i z a c j i j e s t tzw. hum aniz acja p r a c y , k tó r a r o z w i n ę ła s i ę przede wszystkim w o d n i e s i e n i u do o­

p e r a c j i montażu ( » w równym sto p ni ti do innych o p e r a c j i ręcznych). Тега j e s t tak e , że p raca j e o t r a c jo n a l n a t y l k o wtedy, o^y odpo­ wiada wszystkim zdolnościom, wymaganiom i życzeniom r o b o t n i k a , k t ó r y j ą wykonuje. Takie p rz y sto s o w a n ie p rac y do p otrzeb r o b o t ­ n ik a obejmuje sposób zorganizow ania s ta n o w is k a , warunki p r a c y , o k r e ś l e n i e wymagart, czasu p r a c y , przerw i t p .

Sama humanizacja p rac y oznacza j e j r a c j o n a l i z a c j ą . Z d r u g i e j s t r o n y każda r a c j o n a l i z a c j a p racy powinna p r z e s t r z e g a ć wymageó h u m a n iz a c ji . Wszystko wskazuje na to , że problemy te 53 obszerne i musza być traktow ane kompleksowo. Nowe formy o r g a n i z a c j i p r a ­ c y , p r o d u k c j i , grupowych form o r g a n i z a c y jn y c h i innych są obec­ n i e przedmiotem wszechstronnych studiów na całym ś w i e c i e , praw­ dopodobnie w najmniejszym s to p n iu w naszym k r a j u - co J e 3 t a l a r ­ mujące - c h o c ia ż ze względu na nasz samorządowy sy3tcm mamy znacz­ ne i n s t y t u c j o n a l n e m oż liw ości r o b i e n i a tych badart. G o r z e j , b on ie mamy dotąd skonkretyzowanego poglądu na to , czym j e s t w i s t o c i e humanizacja p r a c y . N ie k tó rz y sądzą, to wdrożenie humanizacji pracy polega na p o le p s z e n iu warunków p rac y przez z m n ie js z e n ie w y s i łk u

( f i z y c z n e g o i umysłowego). Je s z c z e i n n i uważają, że podstawowym problemem nowoczesnych procesów w ytw arzan ia j e s t odhumanizowanie, o d c z ło w i e c z e n ie p r a c y , że c z ło w ie k wykonuje j e d y n i e pojedyrieże, bez większego znaczenia cz yn n o ści w p r o c e s i e p r o d u k c j i , t r a c ą c p ocz uc ie prawdziwego c e l u s w o j e j p r a c y , n ie mając p r a k t y c z n i e żadnej m ożliw ości decydowania o p rz e d m io c ie , m i e js c u , c z a s i e , c e l u czy sposobie s w o j e j pracy4 k r ó t k o mówiąc, c z u je s i ę a b s o l u t ­ n ie anonimową śrubką w ogromnej maszynie przemysłu.

Według Marksa p rac a twórcza J o s t n a j b a r d z i e j w arta w y s iłk u c z ło w ie k a , ponieważ c z ło w ie k w n i e j r o z w i ja s i ę i z n a jd u je wszechstronne p o t w ie r d z e n ie s w o je j osobowości. C e le » h u m a n iz a cji j e s t s tw o rz e n ie t a k i c h werunków, aby w p r a c y , k t ó r ą c z ło w ie k wy­ konuje, p rac a twórcza b y ła s ta w ia n a na pierwszym m ie js c u . Wymaga

to p r z y j ę c i a p r z y n a jm n ie j dwóch za ło że ń :

- p raca rutynow a, n ie t w ó r c / a c z ę ś ć , k t ó r a w y stę p u je w każdym p r o c e s i e w ytw a rza n ia w znacznym wys&iaizs i n i c n ie wskazuje na to , aby w n a j b l i ż s z e j p r z y s z ł o ś c i m ia ła u le c o g r a n i c z e n i u , musi być wykonywana n i e przez c z ł o w i e k a , a przez automaty, roboty itp. mechanizmy v

- każda planowana p raca wykonywana j e s t w k i l k u fa z a c h ; p r a ­ ca twórcza wymagana j e s t przede wszystkim w f a z i e programowania 1 k o n t r o l i (c h o c i a ż te fazy n i e są wolne od p ra c y r u t y n o w e j ) , podczas gdy faza wykonania p rac y zaw ie ra głó w nie o p e r a c je r u t y ­ nowe .

W podsumowaniu można s t w i e r d z i ć , że aby osią g n ąć p e łn ą ’ huma­ n i z a c j ę p r a c y , trz eb a p o n ie ś ć duży w y s i ł e k na rzecz badart i roz­ woju, a tak z* znaczne n akład y finan so w e, k t ó r e są niezbędne do wprowadzenia a u to m a ty z a c ji c a łe g o p rac esu p rac y (tara gdzie j e s t t c r a c jo n a l n e i m o ż liw e ). Wymaga to t a k i e od lu d z i b i e g ł o ś c i w wykonywaniu o p e r a c j i p rzyootow ania t k o n t r o l i p rac y oraz g o t o ­ wości do p r z y j ę c i a na s i e b i e tych f u n k c j i . Dobrze wiemy, Ze w ie ­ lu pracowników j e s t w p e ł n i u s i t y s f a k c j o n o w a n y c h , j e ś l i n i e mu­ s i pracować cięZ k o f i z y c z n i e , in te n s y w n ie myśleć i decydować. Z powodu tego w s z y s tk ieo o jedyną r e a l n ą drogą h u m a n iz a c ji p racy j o s t wyznaczenie tak szybko, ja k j e s t to m o lli w e , j e j podstawo­ wych celów i o k r e ś l e n i e środków niezbędnych do ic h o s i ą g n i ę c i a , n ie bacząc nawet na tru d n o ś c i ekonomiczne.

R a c j o n a l i z a c j a p rac y b iu ro w e j

Rozwój m e c h a n iz a c ji I a u t o m a t y z a c ji w o k r e s i e o s t a t n i c h 100 l a t , a s z c z e g ó ln ie zastosowanie komputerów w procesach bezpoś­ r e d n i e j p r o d u k c ji ja k i w innych d z ie d z in a c h w o s t a t n i c h 10-20 ł a t a c h , spowodował wzrost znaczenia fazy planow ania i przygo- wowania procesów p r a c y , a także i c h k o n t r o l i i a n a l i z y . Z dru- q i e j s tr o n y z m n ie js z y ło s i ę zapotrzebowanie na pracę ludzką w f a z i e wytw arzania - w k onsekw encji w y s t ą p i ł o z ja w is k o s t a ł e g o p rzeno sz en ia s i ę pracowników z d z i e d z in y b e z p o ś r e d n ie j produk­ c j i do przygotow ania i k o n t r o l i c z y n n o ś c i . Wszystko to n ie j e s t możliwe bez dodatkowego, odpowiedniego p r z e s z k o l e n i a pracowników, w przeciwnym r a z i e i s t n i e j e n ie b e z p ie c z e ń s tw o , że dobry bezpo­ ś r e d n i wytwórca p r z e k s z t a ł c i s i ę w bezmyślnego b i u r o k r a t ę .

Wzrost znaczenia s f e r y przygotow ania p r o d u k c ji i j e j k o n t r o ­ l i wymaga lu d z i o w ła ś c iw y c h k w a l i f i k a c j a c h zawodowych w z a k r e ­ s i e p r o j e k t o w a n ia , przygotowania p r a c y , u trzym ania maszyn i u­

rządzeń i t p . Poważny problem, a w naszych warunkach dużą p rz e s z ­ kodę, stanowi 3zybki wzrost znaczenia różnych, powszechnych z a ­ dań a d m i n i s t r a c j i . Logiczne j e s t , Ze rozwój społeczny wymaga ( i u m o / liw ia ) wzrostu znaczenia a d m i n i s t r a c j i . W a k tu a ln y c h naszych warunkach s f e r a ta p rze k ra c za w s z y s tk ie rozsądne g r a n i c e . P r z y ­ kładem może być r a g u l a c j a prawna d z i a ł a n i a samorządów, k t ó r a po­ c h ł a n i a ogromne ś r o d k i , n ie p r z y c z y n i a j ą c s i ę w cale do demokra­ t y z a c j i ż y c i a . Główne m ożliw ości r a c j o n a l i z a c j i p racy b i u ­ rowej tkwię w z lik w id o w a n iu n iep o trz e b n yc h r e j e s t r ó w , o p i ­ sów, r e g u l a c j i , zezwoleń, regulaminów, i n f o r m a c j i i t d .

J e ś l i weźmiemy pod uwagę s t a ł y wzrost a d m i n i s t r a c j i , k t ó r y "sp o łec ze ństw o in fo rm a c y jn e gotowe j e s t akceptować, trzeb a coś z r o t )ić . aby podnieść e fektyw ność j e j p r a c y . Nawet powierzchowne porównanie z k r a j a n i r o z w i n i ę t y m w skazu je, że luka w t e j d z i e ­ d z i n i e j e s t większa n iz w p r o d u k c ji i co gorsze powiększa s i ę . Rozmiary tego opracownia n i e poz w a la ją na szczegółowe r o z ­ w i n i ę c i e tego tematu. Waleźy jednak w y ra ź n ie p o d k r e ś l i ć , że wca­ le n i e chodzi o t o , aby w każdym wypadku stosować n a jd ro ż sz y i n a jn o w o c z e ś n ie js z y s p r z ę t . Trzeba n atom iast budować spójny system przepływu i n f o r m a c j i , łą c z ą c y w s z y s tk ie komórki i s t a n o w i s k a . Mu­ s i on obejmować zarówno wewnętrzne, ja k i zewnętrzne w ię z i i n ­ form a cy jn e . Dodać n a l e ż y , że każda in fo rm a c ja powinna być z b i e ­ rana t y l k o r a z , a n a s tę p n ie znajdować s i ę w c e n t r a l n y » banku d a ­ nych. To J e s t podstawą r a c j o n a l i z a c j i p rac y b iu r o w e j.

Zastosowane ś ro d k i te c h n ic z n e mogą być bardzo r o z m a ite , od ołówków, guaek i te le fo n ó w , przez p r o s t e u r z ą d z e n ia , j a k : maszy­ ny do p i s a n i a , k a l k u l a t o r y czy t a b l i c e p l a n i s t y c z n e , aż do nowo­ czesnych komputerów i mikrokomputerów.

U rządzenia te c h n ic z n e wymagają k w e l i f i k o w a n p j o b s ł u g i , aby nożna b y ło w yk o rz ystać j e w p e ł n i . O r g a n iz a c ja p ra c y musi być do­ stosowywana rio wprowadzanych urządzeń te c h n ic z n y c h i świadomie k s z ta łto w a n a P o w s ta je problem p r o je k ta n tó w p rac y b iu r o w e j . Ic h br*fc powoduje ogromne s t r a t y spowodowana w ielok ro tn ym zbioraniem

^ M. K r i s p e r and c o o p ., £kono*ski v i d i k i u v a j a n j a in f o r m a t ik e ( a b s t r a c t of t r e a t . >, " S l o w e n i j n 2i)0GH 1982, no 11.

i przetwarzaniem tyc h samych i n f o r m a c j i , kosztami zbędnych c z yn ­ n o ś c i , pomyłkami i t p .

J e ś l i chcemy u c h r o n ić nasze społeczeństw o przed Qroibą l a w i ­ ny p rac y b iu r o w e j , musimy zdecydować s i ę , j a k i c h i n f o r m a c j i na­ prawdę potrzebujem y, a równocześnie poddać p rac ę biurową takim samym procesom p ro je k to w a n ia J e j o r g a n i z a c j i , J a k i e stosoUane są w o d n i e s i e n i u do p r o d u k c j i .

Tłumaczył M a rcin B i e l s k i

P e t e r M ike ln

COALS OF PRODUCTIVITY IMPROVEMENTS AND WORK

The a r t i c l e d is c u s s e s the main a s p e c ts of p r o d u c t i v i t y im- ptovements i n c l u d i n g ; d e sig n in g of p rod u c ts and p r e p a r a t i o n of p r o d u c tio n , p r o d u c tio n p ro c e ss e s ( e s p e c i a l l y a u x i l i a r y and asfcem- hi> p r u c e s s e s , and flow of p r o d u c t s ) , p h y s i c a l and p s y c h o s a c i a l c o n d it io n s of w ork , and o f f i c e work p r o c e s s e s . In each case, the »uthor a n a ly z e s g o a ls , p o s s i b i l i t i e s and d i r e c t i o n s of p r o d u c t i ­ v i t y Improvement» r e f e r r i n g to examples and s t a t i s t i c a l d a ta . C r i ­ t e r i a o f a n a l y s i s a re t e c h n i c a l , economic, o r g a n i z a t i o n a l and s o c i a l c o n d i t i o n s and e f f e c t s of p r o d u c t i v i t y improvements.