Sezonowość nakładów pracy w produkcji sadowniczej i polowej

Wojciech Majerowski

Sezonowość nakładów pracy w

produkcji sadowniczej i polowej

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 15-16, 197-218

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X V /X V I, 15 SECTIO H 1981/82

M iędzywydziałowy Instytut Ekonomiki i Organizacji Rolnictwa Akademii Rolniczej w Lublinie

W o j c i e c h M A J E R O W S K I

Sezonow ość nakładów pracy w produkcji sadow niczej i polow ej С езонность затрат труда в садоводческом и полеводческом производстве

S ea so n a lity of Labour E xp en d itu re in O rcharding and F ield P roduction

Poziom i s tru k tu ra nakładów pracy nie daje poglądu na problem u z u ­ pełniania się pod ty m względem poszczególnych gałęzi prod u k cji w go­ spodarstw ie. Stąd też nieodzow nym w arunkiem staje się potrzeb a p rze d ­ staw ienia ich rozkładu w czasie. Mogą być bowiem okresy, w któ ry ch we w szystkich gałęziach jednocześnie będą w ystępow ały szczyty n a k ła ­ dów7. Z atem dążeniem organizatorów p rodukcji jest dobór odpow iednich gałęzi prod u k cji i w takich proporcjach, aby sum a nakładów p rac y w poszczególnych okresach była- w m iarę możliwości względnie w yrów nana.

W ażnym zagadnieniem są tu przedziały czasowe, w jakich dokonuje się analizy nakładów pracy. S. Schm idt i A. B ie ń k o w sk i1 uw ażają, że okres tygodniow y jest w łaściw y w badaniach dotyczących term inow ości prac p rzy sianokosach, sprzęcie zbóż i pielęgnacji buraków . W innych przypadkach należy go uw ażać za zbyt drobiazgowy. F. M a n ie c k i2 zaś uzasadnia przydatność okresu tygodniow ego (przyjętego w k raja ch za­ chodnich jako standardow y), zaznaczając jednocześnie, że jest on zbyt k ró tk im odcinkiem czasu p rzy planow aniu p racy dla celów p ra k ty c z ­ nych. N atom iast J. Pociej kw estionuje przydatność ściśle określonych odcinków czasu p rzy prelim inow aniu p racy żywej. Pisze on: „Z agadnie­ nie tydzień, dekada, dwa tygodnie, m iesiąc czy k w a rta ł nie w ydaje się

1 A. B i e ń k o w s k i , S. S c h m i d t : R z e c z y w i s t y n a k ła d p r a c y i si ły a z a ­

p o tr z e b o w a n ie p r e l im in o w a n e w g o s p o d a r s tw ie ro ln ym , „Z agadnienia E konom iki

R oln ej”, 1961, nr 5.

2 F. M a n i e c k i : M eto d a p r e l im in o w a n ia p ra c y i s i ły p o c ią g o w e j w g o s p o ­

198 W ojciech M ajerow sk i

R yc. 1. M iesięczn e n a k ła d y p racy w ed łu g grup w sadzie i produkcji p olow ej w g o ­ sp o d a rstw ie H a ła sy (średnio w latach 1971— 1973)

Fig. 1. M onthly lab ou r in p u t b y groups in orchard and field production in th e H a ła sy farm (average for 1971— 1973)

istotne. Znaczenie istotne m a n ato m iast dobór w łaściw ego przedziału, ko­ niecznego do pokonania sezonow ych sp iętrzeń p racy w y stęp u jących w pracach polow ych. W skazuje to zarazem na w ielką elastyczność sy ste ­ m u p relim in o w ania w edług ch arak tery sty czn y ch sp ię trz e ń ” . 3 P odobne­ go zdania jest rów nież R. M a n te u ffe l4, k tó ry uw aża, że m ożna obliczać 3 J. P o c i e j : P r e l i m i n o w a n i e p r a c y ż y w e j i s i ły p o c ią g o w e j w r o l n ic t w i e

m e t o d ą z a s a d n ic z y c h s p ię trz e ń , „Z agad n ien ia E konom iki R o ln ej”, 1961, nr 4.

4 R. M a n t e u f f e l : O rg a n iz a c ja g o s p o d a r s t w a na gle bach lekkich, PW RiL, W arszaw a 1958.

S ezon ow ość n ak ład ów pracy... ₁₉₉

Ryc. 2. M iesięczne nak ład y pracy w ed łu g grup w sadzie i produkcji p olow ej w g o ­ sp od arstw ie Józefó w (średnio w latach 1971— 1973)

Fig. 2. M onthlÿ labour input by groups in orchard and field p roduction in th e Józefów farm (average for 1971— 1973)

zapotrzebow anie siły roboczej w poszczególnych k w artałach , ale okresy dw um iesięczne w niektórych rejonach klim atycznych pozw alają lepiej uchwycić okresy szczytowego zapotrzebow ania pracy. W ydaje się więc, że długość okresu nie jest tu szczególnie istotna, ale pod w arunkiem , iż tzw. okresy czy term in y agrotechniczne będą w nich zam knięte.

T ab . 1. S e z o n o w o ść na k ła dó w p ra cy w p r z e li c z e n iu na 1 ha średnio za la ta 19 71— 19 73 w ed ług go spo da rs tw i m ie s ię c y (w r o b o c z o g o d z in a c h i p r o c e n ta c h ) S e a so n a li ty of labo ur e x p e n d it u r e c a lc u la te d p er 1 ha on th e a v er a g e in 1971— 19 73 by far ms an d m o n th s (in la b o u r -h o u r s an d p er c e n ts ) 2 0 0 W ojciech M ajerow sk i R a z e m 22 7,4 5 1 0 0 ,0 0 649 ,20 1 0 0 ,0 0 4 3 0 ,2 8 1 0 0 ,0 0 300 ,75 1 0 0 ,0 0 3 43 ,95 1 0 0 ,0 0 373 ,23 1 0 0 ,0 0 125 ,91 1 0 0 ,0 0 63 6, 03 1 0 0 ,0 0 81,52 1 0 0 ,0 0 78 ,90 1 0 0 ,0 0 40, 88 1 0 0 ,0 0 113,56 10 0 ,0 0 X I I I > »-H O Cft e - f o ' 17 ,34 _2,67 LO 0 5i n m Csf i n m i n CO i n ' 1-H CO 0^00 o f cv f 00 r f CO r-T 4. 80 3 .8 1 1 7 ,8 7 2 ,8 1 C<1 C -T-H CO_ CO <M CO 1 1 CO CO c f cnT IX 19,88 8 ,74 29,13 4 ,4 9 32,31 7 ,5 1 - 13,58 4, 5 1 23,35 6, 7 9 23, 8 5 6,39 9,6 2 7 ,6 4 54 ,69 _8,60 N r*- Tłl a ls csT N 6,25 7, 92 0,6 5 1 ,5 9 8.23 7.2 4 X _46,7 5 20 ,56 98 ,63 15,1 9 1 0 4,0 1 24 ,17 58,27 19,3 8 62,35 18,1 3 71, 2 5 19,0 9 6, 94 5,52 ₃7,1 1 5, 84 2,5 2 3,1 0 5,16 6,5 3 2, 42 5,92 N i n t^ C O ^ co" i n ' IX _37,4 9 16,48 116,30 17,92 102,2 3 23,7 6 40,0 9 13,33 61,38 17,8 4 6 8 , 8 8 18,45 15, 9 0 1 2 ,6 3 23,88 3,76 8,2 1 1 0 ,0 7 11,8 9 15, 0 7 4 ,4 5 10,8 9 1 1 ,9 1 10, 4 9 M ie s ią c e V V I V II V II I P r o d u k c ja s a d o w n ic z a 10 ,9 0 11 ,1 4 3, 37 14,85 4, 79 4, 90 1, 48 6,53 53 ,9 5 38 ,7 9 59 ,5 1 56,87 8, 31 5, 97 9, 17 8,76 18 ,1 4 16 ,1 8 56 ,4 1 16, 07 4, 22 3, 76 13 ,1 1 3,73 14 ,9 2 16 ,8 7 35 ,9 2 39,04 4, 96 5, 61 11 ,9 4 12,9 8 33 ,9 8 17 ,6 5 29 ,3 9 47 ,5 8 9, 88 5, 13 8, 55 13,8 3 23 ,9 9 18 ,7 7 31 ,5 9 29,71 6, 43 5, 03 8, 46 7,96 P r o d u k c ja p o ło w a 7, 51 25 ,7 2 23 ,9 7 19 ,35 5, 97 20 ,4 3 19 ,0 3 15, 3 7 79 ,4 3 94 ,0 4 11 0, 75 112,78 12 ,4 9 14 ,7 8 17 ,4 1 17 ,7 3 10 ,0 2 11 ,5 2 10 ,1 6 20 ,87 12 ,2 9 14 ,1 3 12 ,4 6 25,60 9, 05 8, 85 10 ,0 6 15 ,8 7 11 ,4 8 11 ,2 2 12 ,7 4 2 0 ,1 1 5, 68 4, 70 6, 58 2,75 13 ,8 9 11 ,5 1 16 ,0 8 6,73 12 ,8 5 15 ,6 9 16 ,8 9 22,27 11 ,3 2 13 ,8 2 14 ,8 7 19,60 IV 25 ,8 4 11,3 6 4 9 ,4 9 7, 62 17,6 3 4,10 ₂₂,93 7,63 _18,85 5,48 ₂₈,13 7,54 4,7 4 3,7 7 71 ,7 6 11 ,28 _8,29 10,1 8 4, 5 1 5,72 ₁0,9 1 26,69 o o N h o f CO >—I HH 2 8 ,9 4 '1 2 ,7 9 CO CO c o cr^ TjT o f CO* 35,3 9 8,2 3 40 ,75 13 ,5 5 1 2 ,3 7 3,60 3 7 ,1 4 9,9 5 5,5 5 4,40 ₃3,6 4 5,2 9 4,05 4,9 6 i n t > 05 ^ h CsT ^ o t ' - Cvf CO** 4,53 3,9 9 ł-H 14 ,37 ₆,31 32 ,82 _5,06 21,47 4,99 12,1 3 4, 03 19,47 5,66 19 ,83 1_5,3 o I>_{o~ 1 1 0,85 1,0}4 9_1,6 ₂,14 1 1 1,2 0 1,06 hH 11,85 5 ,2 1 31,6 9 4,4 8 7,89 1,83 O CO o o~ 7,8 4 2,28 ₁₃,6 1 3,6 5 1-H CO l^C O ^ T—< ,—T 00 o o o cT 05 CO ^ 0 0 r*H H 05 00 h t - (N" Cvf 1 1 »“ « o CO CO t—1 T-H W y s z c z e g ó ln ie n ie H ała sy r b g % J ó ze fó w r b g % M a za n ó w r b g % W d sz n ió w r b g % R ad zi ęc in r b g % Śre dn io r b g % Ha łas y r b g % J ó ze fó w r b g % M a za n ó w r b g % W is z n i ów r b g _% Radz ięcin r b g % Ś r ed ni o r b g %

Sezonow ość n ak ład ów pracy.., 201

przyjm ow anych do analizy. W pracy celowo zrezygnow ano z całej p ro ­ dukcji zwierzęcej, opierając się na znanych powszechnie stw ierdzeniach, określających stosunkow o niską zmienność jej nakładów pracy. W ysoką natom iast zm iennością zapotrzebow ania na robociznę c h a ra k te ry z u je się cała rolnicza pro d u k cja roślinna. Dobór zaś praw idłow ej s tru k tu ry zasie­ wów może w znacznym stopniu w płynąć na rów nom ierność tych n ak ła­ dów w c z asie 5, które dodatkow o łagodzi odpowiednia technologia. Stw ierdzenia te należy rów nież rozciągnąć i na produkcję sadowniczą. W p rod uk cji tej najw yższe zapotrzebow anie robocizny p rzy p ad a na okres zbioru, k tó ry u różnych gatunków i odm ian drzew w y stęp u je w innym okresie. W związku z ty m może on być rozłożony w czasie, co powinno w płynąć na złagodzenie szczytów zapotrzebow ania na pracę. Rozw iązań szczytowego zapotrzebow ania na pracę trzeba więc poszuki­ wać przede w szystkim w pro d uk cji sadowniczej, p rzy odpowiedniej w y ­ sokości udziału sadów w stru k tu rz e użytków rolnych, a pew ne „doliny” w ystępu jące w rocznym jego rozkładzie uzupełniać produkcją rolniczą.

Stąd też celem niniejszej p racy jest pokazanie rozdziału nakładów pracy żywej w w ybranych PPG R , w w arunkach różnokierunkow ej p ro ­ dukcji roślinnej, ze szczególnym uw zględnieniem prod uk cji sadowniczej. Na ty m tle pojaw iło się poszukiw anie tak ich rozw iązań, w któ ry ch su ­ m a nakładów p racy w poszczególnych okresach byłaby w m iarę m ożli­ wości w yrów nana.

Średnie ważone nak ład y p racy ogółem (w rbg i %) w przeliczeniu na 1 ha danej prod u k cji za lata 1971— 1973 wg gospodarstw i m iesięcy przedstaw iono w tabeli 1, zaś w rozbiciu na g rupy robót i m iesiące w ta ­ beli 2. Dla u w ypuklenia ich zróżnicow ania pom iędzy obiektam i i grupam i robót całkow ite n ak ład y p racy ponoszone w poszczególnych gospodar­ stw ach w ujęciu m iesięcznym i grup p rac w rbg zamieszczono w ry su n ­ kach. Dane zaw arte w tabeli 2 i na rycinach 1—5 analizow ano łącznie. Oprócz tego w teście posługiw ano się danym i dotyczącym i poszczegól­ nych badanych lat, k tó ry ch nie zamieszczono w pracy ze w zględu na brak m iejsca.

B adania na ten tem a t przeprow adzono w pięciu PPG R Lubelszczyzny, w latach 1971— 1973. N atom iast tu ta j ograniczono się tylko do analizy sezonowości nakładów pracy ponoszonych na produkcję sadowniczą i po­ łową w ujęciu m iesięcznym . Szczegółowe dane dotyczące c h a ra k te ry sty k i badanych gospodarstw , m etodyki grupow ania prac i sposobu opracow ania

5 S. S c h m i d t : Obliczanie z a p o t r z e b o w a n ia p ra c y i s iły s p r z ę ż a j n e j w g o ­

2 0 2 W ojciech M ajerow sk i a « g -g i-i o txo tm "o 3 _t/J T3 ₁₎ a_r3

*

e

C O f c û r- . 05 ►*> I co i-* t> I> 03 03 tH ^ I 03 ^ -*-■ r— 03 05 ' * H 03 g N .j5 O CD •3 W> , 5 CC T3_{O) (1)} Si > rt £■ rt 2 c j tv •G 03 ,c _, § G £ cd o Ô ^ G O u 03 j_ 3 a æ S

•a - ^

°-S -G i_ "2 u “ UJ C • ^ 03 a 03 ^ -S — w N N ^5 ^ ^ ■ 0 ^ 3 a o rt o > ^ "G -G ? O 3 I_{N u fn} ^ C-> -“' 3 £ Ô ni o Ź £ i « jo S g -o « C3 <D _ ■a > G G ° ^ -G w a G « >. 5 s O u 3 JG M 5 S Ç J3.S » c * 6 H .! G £ ^ *-* Co <-H ça ‘+ - < 5 T3 o C3 P3 03 QJ J n _{& •*-»}■C <L> .2 03 Jh O a s

i

_%

I

_<D J5 a j* x ca <d - _O l_£2 £ J2 G -< O ° CL) ï*» m rts es G o • M X 03 03 O) H CÆ a CD 03 o ® o lO^OLO o TP O T^° CMco o o co olO o^ 00CM00^CM^OCD O t-H c o O rH O 0 0^co CM0 0^ N 03 3 co" o" o 1-H o O i> o" o rH oo o" CM o »-H i-H r-T o" co o t-H co o'0 »-T co 00 co 000 cm" CM00"co t- 00 " CO H 03 O >-H CO lO CM CD CD t > r- CMO - lO CM CDco o _{1 1} 10CD O 00 CD lO lO 00 CMrH lO 00 T*< £>.^

X o t-T o" LO* o" o t-H O T*H 1 i 0" cm" cm" 00"0 0 CD r-4

X

I O CM

H ÎD « CM co LO 00^*H CMCM 00 00 *“< co00^ LO O CDCD 03 0CM^O co rp_{W I>}00 03 co lO CM^ lO 0300 co^

o' cm" o" i-T cm" co cm" r-T o" cm" co cm" cm" 0-"0" co" 1-H CO r-T co" ccTCM X 1 1 CM_{H ©} CM_{CO CM} CMLO 0 0 CO CM^ CMH rt 03 ^ 00 CM_{0 ^}CD CMT-H^t> 00 COI> H LO 0 3 N O 1 1 _{o" cm"cm" »-T} co o o" o o" CM^ co »-TrH 10CO oT _CM03" lO coCMH 03rH" X I I F - CD O LO 03 lO O CM CM 0 0 CD^Tf T-H lOo o 0CO 03^ CM CO CM CD CO co _{^ *~L}0 0 t > 03^ CO 00^10 HH 1 1 O rH c T t-T o o o o" 00" ^ co 03" 0co CO ^h" CM co co" co" co »-H HH lO t> c*oo t-H 00 O CM[> o ° O 0 3 1—^ 0 ^ 03 ocow co co 00^0 ^ coH 0 0 co CD^rHCD CO O i «03 rH CO 0^03^ > c T CéT o o o ' o" oT o cm" co"

rH rH co' co' 0" CM1-T co"03CM"

M ie si ą c e a 03 O 00

co o 0 3 CD O 0 3 CO CM0 0 0 3 rJ^CMT f CD [ >CMCM0 co0 0 0 rH CO^OD 0co^o0 t - 0 3 CO^LO a> co 10 ^

> N3 .y 'S £ o 73 o ' co" cm ir-N 0 0 o" t-T t-H CO^lO o" o" 0 0 0 0 o o^ r-T H rH o o co^co^ T f CD LO [>• 03" 00" 1 1 0" cm" co 0 O rH 0" 1-T 1 I t-T i>" co 0 CM^CM^ h co" co I> co tr ^ O ^ > rû w 03 cT in o ' F-" o t—Tr-T oo CD o" CM I 1 0" 0 I 1 0" t-h"00" LO > o 00 00 CO [>• co o^LO o o r-1co 0 0 lOCO LO O^^^ I> h _{I 1} 0[> CM 1 1 co D* rH LO co^03 co03^ rO_p T-T t-Tco o co" O r*H rjn" co" oT 1 1 0" cm" 1 ! o' ca" co co"CM

> tO ^ o CMCO CO^ rf 00 00 CD^O^ t>* ł—o co r- o « N 1 1 00CD CO 00 1 1 10 CM lO 10 CO rH^LC^ ł—H co o co o oT co CD O CM 1 \ H CO 1 \ _{0 ci 00 t>} CM t-H lO lO <N00 1-ł O LO CM^ O CD>o CD CM 1—» r - CM o _{I ]} H _{I I} ^CM0 3 co ^ LO rH 0 3 o' Co" 1 1 i-T crT co co o" tD* 1 1 oT cm" CMCM CO to ’“ t 0 0 CO 03" 0 _Tjf0 I 1 1 1 cm" co" LO O 1-^LO i i 1 1 0" cm" t-H 0 to co^ i> oT co CO 1-H 0 3 CO HH 1 1 _{o" 1> t- co} H T-Hy-* LO 1 1 00 1 i 0 CM oT \o_rH 1 1 O lO

CO t o 1 1 03 oCO^t-H LO 0 300^ co _{1 1} t > CM O^CM [> coHOD CO LO 0 3 r-H 10 co co i 1 o' co“ 1 1 o" 00 0" cm" 1 1 00" H co" 0" co" co co"

rH 03 XI 03 rO 03 £ 3 03 X î 03 X ! 03 £ 3 03 £ 2 03 JD 03 03 ,Q W y sz c z e g ó ln ie n ie P r z y g o to w a n ie g le b y N a w o ż e n ie Si ew — sa d z e n ie P ra ce p ie lę g n a c y jn e O ch ro n a r o śl in Z b ió r T r a n sp o r t P ra ce m a g a z y n o w e P ra ce in n e O g ó łe m

S ezon ow ość n ak ład ów pracy... 203 5 ,3 6 1 0 0 ,0 0 7 ,4 7 1 0 0 ,0 0 5 ,3 6 1 0 0 ,0 0 3 5 ,0 0 1 0 0 ,0 0 00 *0 0 1 £ V l 3 6 ,6 8 1 0 0 ,0 0 1 1 ,7 6 1 0 0 ,0 0 000 co 0 co 0" 0 2 ,1 2 1 0 0 ,0 0 1 1 3 ,5 6 1 0 0 ,0 0 LO fH O cT o h CO H o" i-h 1 1 t-H CO CO 00 o" o 1 1 0,5 1 1, 4 0 05 COH o co 1,1 3 1 3 ,4 4 00 co O o ' CO 2,5 6 2 ,2 6 0 ,4 9 9 ,1 7 1 ,0 9 14 ,6 1 CNI O T”i ^ o" co' co co r-H co o" o~ 1 I 4,1 4 1 1 ,2 8 OJ *-h *-h 05" 0,9 4 1 1 ,2 4 0 ,1 8 9 ,1 4 8 .2 3 7 .2 4 0 ,4 9 9 ,0 9 CO 05 CO co^ O ^ t> H co <o ,-T I> o ° ^ o o O ^ O o o ' 3,4 5 9 ,4 0 1 ,6 8 1 4 ,2 7 ł-H i-H CQ lO 0" Cvf 0,1 2 5 ,6 8 6 ,4 2 5 ,6 5 0 ,7 7 1 4 ,3 8 iO [> CO o" oT o"CO o ^ cT t-T r-4 00 H T f o" E>~ 7,1 8 1 9 ,5 9 1 ,4 2 1 2 ,0 8 0 ,6 9 8 ,2 9 03 0 r-H co O 10 _11,9 1 1 0 ,4 9 1 ,2 4 2 3 ,1 7 rH CO LO (» o co“ 0,1 8 3 ,3 8 3 ,8 7 1 1 ,0 5 0 ,1 8 1 2 ,8 3 1 1 ,6 4 3 1 ,7 3 1 ,8 7 1 5 ,8 6 2 ,4 7 2 9 ,4 7 0,3 1 14 ,4 1 2 2 ,2 7 1 9 ,6 0 P r o d u k c ja p o ło w a o c-t^CO O [> CO ^ w co O tjT 0,3 6 6 ,6 6 7 ,1 3 2 0 ,3 8 0 ,1 7 11 ,8 1 5 ,6 3 1 5 ,3 5 1 ,3 5 1 1 ,4 4 1 ,3 4 1 5 ,6 0 0 ,1 9 8 ,7 3 1 6 ,8 9 1 4 ,8 7 0 ,1 7 3 ,1 2 cnj o rt^CO^ o ' ia £— O co 9,0 7 2 5 ,9 1 0 ,1 5 10 ,0 6 3 ,6 3 9,90- 1,5 4 1 3 ,1 0 0 ,0 6 0,7 1 0 ,2 2 1 0 ,5 5 1 5 ,6 9 1 3 ,8 2 CO o o co" 0,8 0 1 0 ,6 8 1 ,1 4 2 1 ,3 0 CO co l> 05 OD ^ <N 0,5 1 3 5 ,6 9 05 CO Tf CO O r-T 0,6 4 5 ,4 5 O IO ł—H *—< O" t-T ^ CO O co 0" CD 12 ,8 5 1 1 ,3 2 0 ,9 0 1 6 ,7 5 1 ,2 9 17 ,3 1 1 ,8 6 3 4 ,7 1 4 ,2 0 1 1 ,9 9 0 ,2 5 1 7 ,4 2 1 1 *—» CO IO co 0" ^ 05 03 c T T-T 0 CO t—^ 00 c T TfT 9,2 0 8 ,1 0 — 0 ,4 2 — 7 ,9 4 0, 18 1,1 4 2, 46 1 5 ,2 2 - 0 ,7 8 — 1 4 ,4 8 CO CO 0^05^ T-T csf

I 1

co t> O 03 O ^

I 1

— 0, 0 1 — 0 ,0 2 o~ co co 0^05 o 1 r-T 0,60 0 ,1 6 7, 15 1 ,9 4 0, 19 0 ,4 4 8, 77 2 0 ,7 7 1, 20 4 ,5 3 1, 06 3 ,9 9

I 1

O <M io^ o ~ ccT

1 1

0,0 1 0 ,0 2 1 1

1 1

₀,5 4 4 ,6 0 CM 00 co co c T t> 0,1 4 6 ,8 3 r-H O co^co y—i ł—ł OJ JD 03 £ ) Oj £2 cfl x i 03 JD ni RJ X os £ i cc ,n 03 JD P r z y g o to w a n ie g le b y N a w o ż e n ie Si ew — s a d z e n ie P ra ce p ie lę g n a c y jn e O chrona r o ś li n Z b ió r T r a n sp o r t P ra ce m a a g z y n o w e P ra ce in n e O g ó łe m

■2 ^

W)

I I

Cd ,Q

204 W ojciech M ajerow sk i

R yc. 3. M iesięczn e n a k ła d y pracy w e d łu g grup w sadzie i produkcji p olow ej w g o ­ sp o d a rstw ie M azanów (średnio w latach 1971— 1973)

Fig. 3. M on th ly labour in p u t by groups in orchard and fie ld prod u ction in the M azanów farm (average for 1971— 1973)

m ateriałó w przedstaw iono w poprzednim a rty k u le pt. S tr u k tu r a nakła­

dów pracy w prod u kcji sadowniczej i polowej. 6

W Y N IK I B A D A N

SEZONOWOŚĆ NAKŁADÓW PRACY OGÓŁEM W PRODUKCJI SADOWNICZEJ I POLOWEJ

Z d anych zam ieszczonych w tab eli 1 w ynika, że rozkład nakładów p rac y ogółem na p ro d u k cję sadow niczą b ył n ierów nom ierny w ciągu roku. Główne ich szczyty dla średnich p rzy p ad ały na m iesiące: paździer-6 „A nn. U n iv . M ariae C u rie-S k ło d o w sk a ”, se c tio H, v o l. X III/X IV , 1979/1980.

S ezon ow ość n ak ład ów pracy... 205

R yc. 4. M iesięczn e nak ład y pracy w ed łu g grup w sadzie i produkcji p o lo w ej w g o ­ sp od arstw ie W iszniów (średnio w latach 1971— 1973)

F ig. 4. M on th ly labour in p u t by groups in orchard and field production in th e W iszniów farm (average for 1971— 1973)

nik i w rzesień (37,54%) oraz m arzec i lipiec (18,41% rbg). N akłady te ponoszone w poszczególnych latach dom inow ały także w e w rześniu i paź­ dzierniku. Oprócz okresu jesiennego, nasilenie nakładów pracy w dwóch pierw szych latach badań obejm owało rów nież m iesiąc m arzec i w la­ tach 1971 i 1973 — lipiec oraz w roku 1973 — sierpień. Udział robocizny w okresach nasilenia p rac w ynosił: w r. 1971 — 58,96%; w r. 1972 —

206 W ojciech M ajerowski

Ryc. 5. M iesięczn e n a k ła d y pracy w ed łu g grup w sadzie i produkcji polow ej w g o ­ sp o d a rstw ie R ad zięcin (średnio w latach 1971— 1973)

F ig. 5. M on th ly labour in p u t by groups in orchard and fie ld p roduction in th e R a­ dzięcin farm (average for 1971— 1973)

45,88% i w r. 1973 — 63,35%. W gospodarstw ach zaś rozkład nakładów p racy nieco odbiegał od średniej. N ajw yższy ich udział przypad ał: w Ma­ zanowie (61,04%) — n a lipiec, w rzesień i październik; w W iszniowie (71,18%) — na m arzec oraz od lipca do października; w Józefow ie (61,00%) — na w rzesień i paźd ziern ik oraz m arzec, lipiec i sierpień; w H ałasach (61,13%) — n a paźd ziern ik i w rzesień oraz m arzec i kw iecień; w Radzię- cinie (76,78%) — na październik, w rzesień i sierp ień oraz m aj i lipiec.

N asilenie nakładów p rac y ogółem w p ro d u k cji polowej przypadało zw ykle na okres od m a ja do w rześnia, kiedy zużyw ano średnio około 70% całorocznej robocizny. O kres ten w r. 1971 był nieco dłuższy i obej­ m ow ał okres od k w ietn ia do w rześnia (78,04%), n ato m iast w ro ku 1972 p rzy p ad ał on na m iesiące od m aja do sierpn ia (63,73%). W kolejnych latach w b adanych gospodarstw ach okresy szczytow e p rzy p ad ały na na­ stęp u jące m iesiące: w H ałasach — czerw iec-w rzesień (67,46%); w Jó ­ zefowie — kw iecień -sierpień (73,69%); w M azanowie — kw iecień-w

rze-S ezon ow ość nak ład ów pracy... _{20 7}

sień (84,73%); w W iszniowie — m aj-w rzesień (70,62%) oraz w Radzięci- nie — kw iecień-lipiec i w rzesień (79,06%).

Do okresów, w któ rych nasilenie prac pokryw ało się w prod u k cji po- lowej i w sadowniczej należy zaliczyć następujące m iesiące: w rzesień — średnio i w r. 1973 oraz lipiec i w rzesień — w r. 1971. N atom iast w go­ spodarstw ach szczyty nakładów po k ry w ały się w okresach: w rzesień w H ałasach i Radzięcinie; lipiec i w rzesień — w M azanowie oraz lipiec, sierpień i w rzesień — w W iszniowie. O kresy nasilenia prac w produkcji polowej i sadowniczej w r. 1972 nie p okryw ały się we w szystkich gospo­ darstw ach, zaś w Józefowie — także we w szystkich latach.

PRZYGOTOWANIE GLEBY

Rozkład w ciągu roku średnich nakładów pracy na przygotow anie gleby w sadzie (tab. 2 i ryc. 1—5) w ykazyw ał, że główne ich nasilenie było w kw ietn iu i m aju (68,32%). W badanych latach zaś znacznie od­ biegał on -od średniej. W 1971 r., oprócz dwóch wyżej w ym ienionych m iesięcy, znaczny udział nakładów przyp ad ał na czerwiec. Łącznie na te trz y m iesiące przypadało w tym roku (79,22%) ty ch nakładów pracy. W roku następn ym obserw ow ano przesunięcie „szczytów ” n a m iesiące wcześniejsze, tj. m arzec—m aj (88,79%). W ostatnim ro ku bad ań nasilenie tych robót w ystąpiło w kw ietniu oraz lipcu i sierpniu, a zużycie n a k ła ­ dów w sum ie wynosiło 76,53%. Na zróżnicow anie nakładów p racy w po­ szczególnych latach w yraźny w pływ w yw arły następujące gospodarstw a: w r. 1971 — Józefów i M azanów, w r. 1972 — Józefów i Raazięcin, a w r. 1973 — Radzięcin, H ałasy i M azanów. N ajbardziej skondensow ane nakłady obserw owano w M azanowie — w okresie kw iecień-czerw iec (98,10%) i Józefowie — w m iesiącach m arzec-m aj (91,70%). N astępne 2 gospodarstw a charak tery zo w ały się m niej skondensow anym i n ak ład a­ mi, a ich m aksym alne zużycie przypadało na kwiecień, m aj i lipiec, sie r­ pień — w Radzicinie (89,39%) oraz m arzec, kw iecień i od czerw ca do sierpnia — w H ałasach (91,54%).

W pro du k cji polowej rozkład nakładów pracy na przygotow anie gleby b ył inny niż w sadzie. N ajw iększe ich nasilenie średnio w p ro d u k cji po- low7ej w ystępow ało w sierpniu i w rześniu oraz w k w ietniu i w ynosiło łącznie 54,30%. W badanych latach szczyty nakładów nieco odbiegały od poprzednich. W 1971 r. na wiosnę w ystąpiły one w k w ietniu i m aju , a póź­ niej — w sierpniu i w rześniu. Na te 4 m iesiące przypadało w ty m roku 71,71% rbg. W roku następ n y m prace w iosenne rozpoczęto o m iesiąc wcześniej. K o ncentracja ich nakładów (72,45%) obejm ow ała m arzec i kw ie­ cień, n astęp n ie sierpień i w rzesień i wreszcie listopad. W ostatn im ro k u

208 W ojciech M ajerow sk i

b adań szczytow e zapotrzebow anie rbg w ystępow ało w kw ietn iu i od sierp­ nia do listopada. W ty m czasie przeznaczono 76,97% nakładów p racy na przygotow anie gleby. W gospodarstw ach zaś nasilenie ich w iosną z reg u ły p rzyp ad ało na m arzec i kw iecień, w W iszniowie — tylko na kw iecień, a w M azanow ie — oprócz ty c h dw óch m iesięcy — rów nież i na m aj. W okresie letn io -jesien n y m pom iędzy gospodarstw am i było znacznie w ię­ ksze zróżnicow anie w szczytow ych okresach p rac tej g ru p y niż pom iędzy latam i. N ajw iększe nasilenie roboczogodzin w H ałasach przy pad ało na m iesiące od sierp n ia do października, w W iszniowie od lipca do paździer­ nika, w M azanowie — na sierpień, w rzesień i listopad, w Józefow ie — na sierp ień i listopad oraz w Radzięcinie na listopad. W okresie szczytów tej g ru p y robót zużyw ano w ciągu rok u n astęp u jące ilości robocizny w p rocentach: w H ałasach — 91,78, Józefow ie — 84,80, M azanowie — 81,72, W iszniowie — 77,87 i Radzięcinie — 90,38.

Podobne okresy n asilenia prac w sadzie i jednocześnie w p ro duk cji polow ej obejm ow ały: w H ałasach — m iesiące m arzec i kw iecień oraz sierpień; w Józefow ie — m arzec i kw iecień; w M azanowie — kw iecień i m aj; w Radzięcinie — kw iecień. W b adanych zaś latach szczyty tych robót p rzy p a d a ły n astęp u jąco: w 1971 r. — na kw iecień i m aj; w 1972 r. — na m arzec i kw iecień; w 1973 r. — na kw iecień i sierpień, a średnio dla badanych la t i gospodarstw — na kw iecień.

NAWOŻENIE

N akłady p rac y na naw ożenie sadu w ystępo w ały w ciągu całego roku, a nasilenie ich (58,37%) średnio dla obiektów przyp adało na m arzec i kw iecień oraz listopad. W poszczególnych latach rozkład ich znacznie odbiegał od średniej. W 1971 r. naw ożono przede w szystkim w m arcu (45,64%) i uzupełn ian o je w listopadzie. W ro ku n astęp n y m naw oże­ nie w iosenne w ykonano nieco w cześniej — w m iesiącach lu ty -m arzec (56,32%), a jesienne w grud niu . W o statn im ro ku b adań w y stąp ił znaczny udział naw ożenia letniego, p rzy niew ielkim udziale jesiennego. N asilenie p rac zw iązanych z naw ożeniem w ty m ro k u przy p ad ało w okresie od m arca do czerw ca (72,52%), zaś jesienią — w listopadzie. T erm iny n a­ w ożenia w poszczególnych gospodarstw ach b y ły bardzo zróżnicow ane. W okresie zim ow ym (styczeń-luty) nawożono sad w H ałasach (95,84%). Stosow anie w ty m okresie naw ożenia jest pow ażnym błędem technolo­ gicznym i nie poleca tego te rm in u S. A. P ie n ią ż e k 7, ani S. Z a liw sk i8. 7 S. A . P i e n i ą ż e k , A. S a d o w s k i : S a d o w n i c t w o dla ro ln ik ó w , PW RiL, W arszaw a 1971.

8 S. Z a l i w s k i : I n t e n s y w n a p r o d u k c j a o w o c ó w z i a r n k o w y c h i p e s t k o w y c h , PW N, W arszaw a 1975.

S ezonow ość nak ład ów pracy... 209

W m arcu i k w ietn iu zużywano w M azanowie 71,22%, a łącznie z g ru d ­ niem — 84,00% rbg. N atom iast w W iszniowie na m aj, p aździernik i listo­ pad przypadało 81,50% nakładów pracy. Z porów nania ty ch dwóch go­ spod arstw w ynika, że w M azanowie stosowano naw ożenie w iosenno-zi- mowe, natom iast w W iszniowie — jesienno-w iosenne. W Radzięcinie zaś nawożono przew ażnie w iosną w m iesiącach od kw ietnia -do czerwca (73,91%). W zupełnie innym czasie stosowano naw ożenie w Józefowie, gdzie nasilenie p rac (71,88%) w ystąpiło w m iesiącach: m arzec, listopad i częściowo czerwiec. Porów nując rozkład nakładów p racy m ożna zauw a­ żyć, że niektóre gospodarstw a przechodziły na naw ożenie typow o zimowe (Hałasy), lub w iosenno-jesienne (Radzięcin i Józefów). W tych ostatnich gospodarstw ach term in y stosow ania nawozów w y d ają się być n a jw ła ­ ściwsze. 9

W pro du k cji polowej najw iększe nasilenie (57,82%) nakładów pracy średnio przypadało na okres od m arca do m aja oraz w listopadzie. W 1971 r. w okresie ty m przeznaczono na prace 58,53%. W 1972 r. wio­ senne prace tej g ru p y skoncentrow ały się w m arcu i k w ietniu (47,24%), a łącznie w listopadzie w ynosiły 58,56% rbg. W o statnim roku badań w iosenne naw ożenie przypadało głównie na okres od m arca do m aja (41,10%) oraz sierpień i w rzesień (32,39%). W porów naniu z naw ożeniem w sadzie obserw ow ano tu nieco późniejsze term in y stosow ania naw ożenia wiosennego, a wcześniejsze — jesiennego. T erm iny naw ożenia w gospo­ d arstw ach znacznie odbiegały od średniej. N asilenie naw ożenia w H ała­ sach przypadało na styczeń, m arzec i kw iecień oraz październik i listopad. W ty m okresie zużywano 90,32% robocizny. W Józefowie w iosenno-letnie nawrożenie w ykonyw ano od m arca do lipca, a uzupełniano je w listo p a­ dzie. M iesiące te pochłaniały 86,38% robocizny. W Radzięcinie roboty te dom inow ały w okresie kw iecień-czerw iec (86,80%), a w M azanowie — w -marcu, m aju i w rześniu (52,69%). W W iszniowie zaś okres ten p rz y ­ padał na m arzec i kw iecień oraz sierpień i listopad (61,04% rbg).

Nasilenie tych p rac w p ro d uk cji polowej i sadowniczej dla średniej pokryw ało się w m arcu, k w ietn iu i listopadzie. W latach 1971— 1972 skoncentrow ało się ono w m arcu i listopadzie, a w r. 1973 — w okresie od m arca do m aja. W badanych gospodarstw ach nasilenie tych robót po­ k ryw ało się w n astęp u jących okresach: H ałasy — styczeń, Józefów — m arzec, czerwiec i listopad, M azanów — m arzec, W iszniów — listopad, R adzięcin — od k w ietnia do czerwca włącznie.

9 P i e n i ą ż e k , S a d o w s k i : op. cit.

210 W ojciech M ajerow sk i

SIEW I SADZENIE

Główne nasilenie (79,21%) średnich nakładów p racy w sadzie na siew i sadzenie p rzy p ad ało na okres od października do g rudnia. B adane lata znacznie różniły się od śred niej, niem niej jed n a k listopad z reg uły do­ m inow ał w w ielkości n akładów poniesionych na tę grupę robót. W 1971 r. n ajw iększa ich ilość w y stąp iła w październiku, zaś łącznie z listopadem zużyto 90,42% rbg. W roku następ n y m szczyty ich obejm ow ały listopad i grudzień oraz m arzec i kw iecień (37,36%). W ostatnim rok u badań n asi­ lenie ty ch nak ład ów było w listopadzie (74,09%) i znacznie m niejsze — w kw ietn iu . N a zróżnicow anie rozłożenia nakładów p rac y w poszczegól­ n ych latach w y raźn y w pływ w y w arł przede w szystkim Józefów, zaś n a j­ bardziej skoncentrow ane (październik, listopad) były one w H ałasach. W trzech gospodarstw ach najw yższe n ak ład y roboczogodzin p rzyp adały na listopad, w Józefow ie — na październik, zaś w W iszniowie — na m arzec.

W p ro du k cji polow ej najw iększe średnie n a k ład y p racy na siew i sa­ dzenie p rzy p a d a ły na okres od m arca do m aja (70,49%). Główne nasilenie tej g ru p y robót w b adanych lata ch nastąpiło rów nież w okresie w iosen­ nym , ale różniły je te rm in y w yk onyw ania prac. W 1971 r. dom inow ały one w k w ietn iu i m aju (76,46%), w 1972 r. — w m arcu , m a ju i czerw cu (77,11%), a w 1973 r. — w k w ietniu , m aju i lipcu (82,98% rbg). G ospodar­ stw a różniły się także pom iędzy sobą pod ty m względem . W H ałasach nasilenie nakładów p racy przypadło na m aj i czerw iec (83,13%); w Józe­ fow ie od m arca do m aja (81,54%); w Radzięcinie — w k w ietn iu i m aju zużyto całość nakładów ; w M azanow ie — na kw iecień i w rzesień (53,67%), a w W iszniowie — na kw iecień i m aj oraz sierp ień i w rzesień (80,22%). W gospodarstw ach o w iększej pow ierzchni GO i znacznym udziale roślin zbożowych w y stępo w ały dw a o kresy szczytow e nakładów tej g ru p y — w iosenny i jesienny.

N asilenie p rac p o k ry w ające się w prod u k cji polow ej i sadowniczej w r. 1972 p rzy pad ało na m iesiąc m arzec, a w r. 1973 na kw iecień. W go­ spod arstw ach Józefów i M azanów pokryw ało się ono w k w ietn iu , a w R a­ dzięcinie — w m aju .

PIELĘGNACJA

N asilenie śred n ich nakładów p rac y na pielęgnację sadu w ystępow ało głów nie (72,22%) w lu ty m i m arcu oraz lipcu. Znacznie niższy ich udział p rzy p ad ał na styczeń, czerw iec i sierpień. Poszczególne lata nieco od­ b iegały od śred n iej. W 1971 r. okres ten był dłuższy, ale rozpoczął się o m iesiąc później (m arzec — lipiec). W ro ku n astęp n y m trw a ł on od lu te ­

Sezon ow ość n ak ład ów pracy... 211

go do m aja, n atom iast w ostatnim roku badań w y stąp iły dw a okresy nasilenia nakładów , obejm ujące okres od lutego do k w ietn ia oraz lipiec 1 sierpień. Rozkład ich w poszczególnych obiektach rów nież odbiegał od średniej. W zasadzie we w szystkich gospodarstw ach dom inow ały one w czterech, ale najczęściej różnych m iesiącach. W y jątek stanow iły tu H ałasy, gdzie okres ten trw a ł pięć m iesięcy (styczeń-m aj), w k tó rym zużyto 89,75% nakładów tej g ru p y prac. W okresie zaś czterech m iesięcy (luty-m aj) nasilenie ich (60,11%) nastąpiło w Józefowie. N atom iast po 2 szczyty w ciągu roku w ystępow ały: w M azanowie w lu ty m i m arcu oraz w czerw cu i lipcu; w W iszniowie od lutego do kw ietn ia i w sierpniu, a w Radzięcinie w lu ty m i m aju oraz lipcu i sierpniu. We w szystkich gospodarstw ach n akład y te dom inow ały w okresie póżnozim ow ym i były one zw iązane z cięciem i prześw ietlaniem drzew . Na w ystępow anie d r u ­ giego szczytu w okresie w iosenno-letnim w pływ ały prace zw iązane z u p ra ­ w ą m iędzyrzędow ą oraz form ow aniem i naginaniem gałęzi drzew .

N asilenie p rac pielęgnacyjnych w p ro d ukcji polow ej przy pad ało na okres w iosenno-letni, od kw ietnia do sierpnia włącznie, w k tó ry m średnio zużyto 94,26% rbg. Identyczne zjaw isko obserw ow ano rów nież w r. 1971. W roku następn y m spiętrzenie p rac w ystąpiło o m iesiąc później, zużyto 80,44% robocizny. N atom iast w ostatnim roku badań prace pielęgnacyjne skoncentrow ały się (88,95% rbg) w m iesiącach od kw ietn ia do lipca. P o ­ m iędzy gospodarstw am i w ystąpiło większe zróżnicow anie szczytów tych robót niż m iędzy badanym i latam i. O kresy nasilenia ty ch nakładów w go­ spodarstw ach były następujące: w H ałasach — czerw iec i lipiec (92,53%); Józefow ie od kw ietn ia do sierpnia (92,11%); M azanowie od kw ietn ia do lipca (91,72%); W iszniowie od m aja do lipca (87,89%) i Radzięcinie od czerwca do sierpnia (83,39%).

Szczyty prac w p ro d uk cji polowej i sadowniczej po kryw ały się w ok re­ sach: średnio — kw iecień, m aj i lipiec; w 1971 r. od k w ietnia do lipca; w 1972 r. — w m aju i czerwcu, a w 1973 r. — w kw ietniu i lipcu. N ato­ m iast dla gospodarstw okresy te p rzy p ad ały n a m iesiące: w Józefow ie — kw iecień i m aj; M azanowie — czerw iec i lipiec i Radzięcinie lipiec i sie r­ pień. W pozostałych gospodarstw ach szczyty prac w sadzie nie p o k ry ­ w ały się z nasileniem ich w p ro d u k cji polowej.

OCHRONA ROŚLIN

Główne nasilenie p rac zw iązanych z ochroną roślin w sadzie obejm o­ w ało okres od k w ietnia do lipca, kiedy zużyto średnio 74,85% robocizny. W ty m sam ym czasie w ystąpiło ono rów nież w r. 1971 (89,18% rbg). W ro­ k u n astęp n y m szczyt ty ch robót (69,88% rbg) przesun ął się o m iesiąc

212 W ojciech M ajerow sk i

wcześniej. W o statn im rok u b adań najw yższe ich w artości (82,57%) za­ notow ano w okresie od m arca do lipca. N ajbardziej skondensow ane n a ­ k ład y (kw iecień-czerw iec — 79,53%) obserw ow ano w H ałasach. W ciągu czterech m iesięcy (kw iecień-lipiec) inten sy w n ą ochronę sadu prow adzono w Radzięcinie (86,19%) i Józefow ie (72,25%). W okresie zaś pięciu m ie­ sięcy (m arzec-lipiec) n ak ład y te kon cen tro w ały się w W iszniowie (88,90%) i M azanow ie (85,42%).

N asilenie p rac zw iązanych z ochroną ro ślin w p ro d u k cji polow ej — średnio (87,81% rbg) i w r. 1971 (90,73%) przyp adało na okres od kw ietn ia do sierpnia. W pozostałych zaś latach znacznie odbiegało ono od średniej. W r. 1972 szczyt ich w y stą p ił od m arc a do czerw ca (90,09% rbg), a w osta­ tn im rok u b ad ań (87,07%) w k w ie tn iu i m aju oraz w sierp n iu i w rześniu. Duże zróżnicow anie rozłożenia ty ch nakładów stw ierdzono pom iędzy go­ spodarstw am i. Całość n akładów poniesionych na tę grup ę robót w H ała­ sach p rzy p a d a ła n a m aj, a w Radzięcinie — na lipiec i sierpień. W M a­ zanow ie zaś nasilenie ich nastąpiło od k w ietn ia do sierpn ia (96,64% rbg). W podobnym okresie (z w y ją tk ie m czerwca) było ono także w Józefowie (87,36%). N ato m iast w W iszniowie szczyt ty ch nakładów obejm ow ał m ie­ siące kw iecień i m aj oraz w rzesień (68,62%).

N asilenie nakładów p rac y ponoszonych na ochronę roślin w prod uk cji polowej. i sadow niczej p o k ry w ało się w n astęp u jący ch okresach: kw ie- cień-lipiec — średnio w r. 1971, m arzec-czerw iec — w r. 1972, natom iast ty lk o kw iecień i m aj — w r. 1973. W gospodarstw ach zaś p o k ry w a ły się n astęp u jące okresy: W M azanow ie — kw iecień-lipiec; w Józefow ie — kw iecień i m aj oraz lipiec; w W iszniowie — kw iecień i m aj; w H ałasach — m aj, a w Radzięcinie — lipiec.

Z B I Ó R

N akłady p rac y na zbiór owoców w ystępow ały od lipca do listopada. N ajw iększe ich n asilenie p rzy p adało średnio (89,23% rbg) na okres od sierpn ia do p aździernika. Podobnie było rów nież w latach 1972 (87,26%) i 1973 (92,18% rbg). N ato m iast w pierw szym roku b adań już w lipcu w ystąpiło sp iętrzen ie robót i trw ało ono aż do całkow itego zakończenia zbioru w p aździerniku. G ospodarstw a zaś m iały różny rozkład nakładów p ra c y na zbiór. Rozkład ich n a jb ard ziej zbliżony do średniej posiadały Józefów , R adzięcin i H ałasy. N atom iast, ze w zględu na w cześniejsze roz­ poczęcie zbioru, odbiegały od niej gospodarstw a M azanów i W iszniów. N iezależnie od długości okresu zbioru owoców, główne jego nasilenie p rzy pad ało jed n a k na w rzesień i październik, bowiem w ty m czasie zu­ żyw ano ponad 76% nakładów p rac y tej grup y . N iepokojącym zjaw iskiem w y d aje się być fa k t p rzesu w an ia zbiorów n a m iesiąc listopad, co m iało

S ezonow ość n ak ład ów pracy.., ₂₁₃

m iejsce w H ałasach, M azanowie i W iszniowie — w r. 1972. W jednym tylko gospodarstw ie H ałasy zużyto w listopadzie praw ie 1/4 nakładów pracy tej grupy. N ależałoby tak przygotow ać i zorganizować pracę, aby ?.biór owoców był bezw zględnie zakończony do końca października.

N ajw iększe spiętrzenie robót w pro d ukcji polowej p rzypadało na okres od lipca do w rześnia i listopad, pochłaniając średnio 77,95% n ak ła­ dów p racy na zbiór. W badanych latach okres ten obejm ow ał następ ujące m iesiące: w r. 1971 — lipiec-listopad (88,33% rbg), w r. 1972 — czerw iec- -październik (90,72%) oraz w r. 1973 — czerw iec-w rzesień i listopad (91,48%). G ospodarstw a zaś bardziej odbiegały od średniej niż analizo­ w ane lata. O kresy spiętrzenia nakładów na zbiór b y ły w nich n a stę p u ­ jące: w H ałasach (76,30%) i M azanowie (92,94%) w m iesiącach czerw iec- -w rzesień; w Józefow ie (80,43%) — sierpień, październik i listopad; w W iszniowie (82,40%) — lipiec-w rzesień i listopad oraz Radzięcinie (90,52%) — sierpień-październik.

Szczyty ty ch prac, w y stępujące jednocześnie w p rod uk cji polowej i sadow niczej, obejm ow ały: sierpień i w rzesień — średnio i w r. 1973; lipiec-październik — w r. 1971 oraz sierpień-październik — w r. 1972. W gospodarstw ach po k ry w ały się one w m iesiącach: w H ałasach — sie r­ pień i w rzesień; w Józefowie — sierpień i październik; w M azanowie — lipiec i w rzesień; w W iszniowie — lipiec-w rzesień oraz w Radzięcinie — sierpień-październik.

TRANSPORT

N ajw iększe spiętrzenie średnich nakładów p racy (66,08%) na tra n sp o rt w sadzie przy p ad ało na w rzesień i październik. W ty ch dwóch m iesiącach r. 1973 zużyto 78,01%, a w r. 1971 — 55,53% rbg. W ty m ostatn im roku w ystąpiło niższe nasilenie ty ch robót (27,38% rbg) rów nież w m arcu i kw ietniu. S piętrzenie zaś ich (84,57% rbg) obejm owało okres od sierp nia do listopada. A nalizow ane gospodarstw a także różniły się pod w zględem rozkładu ty ch nakładów . N ajbardziej skondensow ane (w rzesień i paź­ dziernik) nak ład y p racy na tra n sp o rt w ystępow ały w Radzięcinie (78,20%) i Józefow ie (66,07%). W okresie od w rześnia do listopada ich nasilenie w ystępow ało w M azanowie (78,09% rbg). Okres ten w H ałasach obejm o­ w ał (85,60% rbg) m iesiące: m arzec, sierpień, w rzesień i październik, a w W iszniowie (86,84% rbg) — m arzec i kw iecień oraz w rzesień i paź­ dziernik.

S piętrzenie średnich nakładów pracy na tra n sp o rt w p ro d u k cji polo­ w ej w ystępow ało od czerw ca do października (66,75%). W poszczególnych latach nasilenie ich obejm owało różne okresy, a m ianow icie:

lipiec-paź-2 1 4 W ojciech M ajerow sk i

d ziern ik — w r. 1971 (64,73%); czerwiec, sierp ień oraz październik i listo­ pad — w r. 1972 (69,58%); czerw iec i sierp ień-listo pad — w r. 1973 (67,62%). B adane gospodarstw a także różniły się pod ty m w zględem . N a­ silenie w nich roboczogodzin koncentrow ało się w okresach: H ałasy (88,78%) od czerw ca do października; w Józefow ie (83,53%) od czerwca do sierp nia oraz w listopadzie i grud niu ; w M azanow ie (65,11%) od czerw ­ ca do sierpn ia i w W iszniowie (47,37%) od w rześnia do listopada.

Spiętrzen ie robót tra n sp o rto w y c h w prod u k cji polowej i sadowniczej p okryw ało się w n a stęp u jący ch m iesiącach: w rzesień i p aździernik — średnio oraz w r. 1971 i 1973, zaś sierpień, p aździernik i listopad — w 1972 r. N atom iast w badanych gospodarstw ach obejm ow ało ono okre­ sy: od sierpn ia do paźd ziernika — w H ałasach oraz w rzesień i p aździer­ nik — w W iszniowie. W Józefow ie i M azanow ie nie było okresów p o k ry ­ w ających się, zaś w Radzięcinie nie w ystępow ał tra n s p o rt w pro d u k cji polowTej.

PRACE MAGAZYNOWE

N atężenie robót m agazynow ych w sadow nictw ie następow ało w okre­ sie od w rześn ia do listopada, k ied y zużyto średnio 84,66% robocizny. W b adanych kolejn y ch latach rów nież na te m iesiące p rzy p ad ała n a j­ w iększa ilość roboczogodzin: 78,84%; 83,48%; 89,69%. W pierw szym roku badań do m iesięcy szczytow ych należy zaliczyć także styczeń (10,53% rbg). W om aw ianym okresie obserw ow ano coraz w iększą k u m u lację nakładów ponoszonych w jesieni. F a k t te n św iadczy o w y raźn y m tren dzie sk raca­ nia czasu p rzechow yw ania owoców. N ajk ró tszy okres ich p rzechow yw a­ nia (w rzesień-listopad), a w zw iązku z ty m i nasilenie nakładów pracy, m iały n a stę p u jąc e gospodarstw a: M azanów (96,41%) i W iszniów (92,20%). W gospodarstw ie Radzięcin sp iętrzenie robocizny (93,68% rbg) przypadało na okres od w rześnia do grudnia. W Józefow ie zaś nasilenie tych robót (97,07% rbg) trw ało od w rześnia aż do stycznia.

Średnie n ak ład y p ra c y na m agazynow anie p ro d u k cji polow ej kon­ cen tro w ały się (69,75%) w okresach: lipiec i sierpień oraz listopad i g ru ­ dzień. W badanych lata ch nasilenie ty ch robót przy p adało na różne m ie­ siące. W 1971 r. obejm ow ało ono lipiec i sierpień, w r. 1972 — lu ty, lipiec-w rzesień i listopad, a w r. 1973 — lipiec i sierp ień oraz listopad i grudzień. W okresie n asilenia robót w kolejny ch lata ch zużyto: 51,85%; 85,89% i 71,18% n akładów przeznaczonych na prace m agazynow e. W go­ spod arstw ach zaś okresy sp iętrzenia tych p rac b y ły następ ujące: w H a­ łasach (94,56%) — sierp ień i w rzesień, w Józefow ie (96,95%) i M azanowie (84,12%) — sierp ień i w rzesień oraz listopad i grudzień, a w W iszniowie (71,04%) — styczeń i lu ty oraz lipiec i sierpień.

S ezon ow ość n a k ła d ó w pracy.., ₂₁₅

N asilenie prac m agazynow ych w pro d u k cji polow ej i sadowniczej po­ kryw ało się w m iesiącach: listopad — średnio i w r. 1973 oraz w rzesień i listopad — w r. 1972. N atom iast dla gospodarstw sp iętrzen ie tych robót pokryw ało się w okresach: w rzesień, listopad i grudzień — w Józefowie oraz w rzesień i listopad — w M azanowie.

INNE PRACE

Inne nakład y p racy w sadzie w ystępow ały w ciągu całego roku, jednak najw iększe ich nasilenie (61,11%) notow ano średnio w okresie od w rześnia do października. W badanych latach m iały m iejsce przesunięcia szczytów tych robót. Okres ich nasilenia przy p ad ał w kolejnych latach na n a stę ­ pujące m iesiące: w r. 1971 — lipiec-październik (81,01%), w r. 1972 — sierpień -paźd ziem ik (69,19%) i w r. 1973 — w rzesień-listopad (76,74%). Dla poszczególnych gospodarstw okresy szczytowe tych nakładów były następujące: H ałasy — sierpień-listopad (92,62%); Józefów — lipiec, w rze­ sień i październik (67,99%); M azanów — w rzesień i październik (66,39%); Radzięcin — sierpień-październik (91,88%), W iszniów — m arzec i kw ie­ cień (31,04%) oraz w rzesień-listopad (48,97%).

W p rodu k cji polow ej nasilenie nakładów na prace „in ne” p rzypadało średnio (45,73%) na m arzec, czerwiec i sierpień. W b adanych latach okre­ sy szczytowe przesuw ały się i obejm ow ały: czerw iec-sierpień i p aździer­ nik — w r. 1971 (68,35%); lu ty i m arzec oraz sierpień — w r. 1972 (67,65%); m arzec i listopad — w r. 1973 (54,23%). O kresy nasilenia tych nakładów p racy różnicow ały badane obiekty i p rzy p ad ały na: czerwiec i lipiec — w H ałasach (100%); m arzec, sierp ień i listopad — w Józefow ie (67,85%); od stycznia do m arca i październik — w M azanowie (92,33%); m arzec, czerwiec oraz sierp ień i w rzesień — w W iszniowie (57,44%). W Radzięci- nie zaś całość tych nakładów zużyto w m iesiącach kw iecień, czerwiec i lipiec.

S piętrzenie ty ch robót w p ro du k cji polowej i sadowniczej pokryw ało się w okresach: lipiec, sierpień i październik — w r. 1971, sierp ień — w r. 1972, a w r. 1973 — listopad. N atom iast w gospodarstw ach okresy te obejm ow ały: w M azanowie — październik oraz w W iszniowie — m a ­ rzec i w rzesień.

W N IOSK I

1. N asilenie nakładów p racy w sadach przypadało głów nie na okres

zbioru owoców, przede w szystkim w m iesiącach: w rzesień i październik. W n iek tó ry ch gospodarstw ach zbiory owoców przeprow adzano naw et w ciągu czterech m iesięcy (lipiec-październik). W ynikało to z w ielu ga­

216 W ojciech M ajerow sk i

tu n kó w i odm ian u p raw ian y ch drzew , o różnym okresie dojrzew ania owoców. D rugi szczyt spow odow any był cięciem drzew . P race te w nie­ któ ry ch gospodarstw ach rozpoczynano już w styczniu i kończono w kw ie­ tn iu . W sadach o w iększej pow ierzchni okres te n w ystępow ał bardziej jaskraw o.

Spiętrzenie robót w p ro d u k cji połow ej w ystępow ało od m aja do w rześ­ nia. W m iesiącach ty ch nakłady p rac y były w yrów nane. S u g eru je to m ożliwość d o b ran ia ta k ie j s tr u k tu ry zasiewów , p rzy k tó rej w okresie w egetacji nie będą w y stęp o w ały „duże szczyty” zapotrzebow ania na pracę.

N asilenie p rac w p ro d u k cji polowej i sadow niczej pokryw ało się we w rześniu, a w n iek tó ry ch gospodarstw ach — w sierpn iu i w rześniu.

2. W zględnie rów nom ierne w ciągu ro ku w y ko rzy stan ie nakładów

p rac y żyw ej je st m ożliw e p rzy racjon aln ej s tru k tu rz e działalności polo- w o-sadow niczej gospodarstw a. Ponadto, gospodarstw o sadow nicze pow in­ no posiadać ta k d obrane g atu n k i i odm iany drzew , dla k tó rych term in zbioru owoców byłb y zróżnicow any i przebiegał rów nom iernie w okresie od lipca do października. Po zbiorach zaś część owoców b y łab y stopniowo p rzygotow yw ana do zbytu, w okresie od listopada do wiosny. N atom iast w p ro d u k cji polowej m ożna doprow adzić do obniżenia nasilenia p rac w okresie od lipca do w rześnia, poprzez zm niejszenie u działu zbóż a zw ię­ kszenie a re a łu późnych okopow ych i p astew n y ch oraz poplonów ozim ych. O ptym alne rozw iązanie w ty m zakresie, polegające n a skorelow aniu n a­ kładów p rac y żyw ej w sadzie i p ro d u k cji polow ej, um ożliw iałoby racjo ­ n alne w y k o rzy stan ie siły roboczej, obniżając w skaźniki zatru dnien ia. W sadow nictw ie jest duże zapotrzebow anie na siłę roboczą w okresie cięcia i p rześw ietlan ia drzew , podczas gdy w ty m czasie p rzy klasycznej p ro d u k cji polow ej nie je st ona w pełni w y korzystana. W zw iązku z ty m należałoby podjąć próbę o kreślenia udziału a re a łu sadu w gospodarstw ie oraz m odyfikacji s tr u k tu ry zasiew ów i nasadzeń drzew owocowych, m a­ jąc na uw adze rów nom ierne w y k o rzystan ie siły roboczej w ciągu roku. Zbliżoną do tej koncepcji po lity k ę w ty m zakresie p row adzi kierow nic­ tw o gospodarstw a w Józefow ie, w k tó ry m p ro d u k cja połow a jest w m iarę dostosow ana do sadow niczej. W gospodarstw ie ty m udział sadu p rz e k ra ­ czał 60% UR i pow iększono go w okresie bad an ym o około 20%, co zm ie­ rzało do stw orzenia obiek tu o w yspecjalizow anej p ro d u k cji sadow niczej. G ospodarstw em o bardzo w ysokim udziale s.adu, w poten cjaln ej ilości obszaru nadającego się pod tę u praw ę, jest rów nież Radzięcin. Oba te gospodarstw a c h a ra k te ry z o w a ły się także zadow alającym i w ynik am i eko­ nom icznym i. P ro d u k cję gospodarstw o n iskim udziale sadu — W iszniów i M azanów — m ożna p o trak to w ać jako przejściow ą, będącą w okresie realizow ania specjalizacji.

S ezon ow ość n ak ład ów pracy.., 2 1 7

3. Z sezonowości nakładów pracy w całej w ytw órczości roślinnej w y ­

nika, że najbardziej dostosow aną produkcję połową do sadowniczej po­ siadało gospodarstw o Józefów. W ystępujące tu szczyty nakładów robo­ cizny na sad są jednocześnie (w zasadzie) m artw ym i okresam i w produ kcji polowej. Rów nom ierne zatru d n ienie w całej prod uk cji roślinnej w y stę­ puje tu .w dwóch okresach: m arzec-czerw iec (po około 10 tys. rbg m ie­ sięcznie) oraz lipiec-październik (w liczbie 13— 14 tys. rbg m iesięcznie). P rzy jednogatunkow ym sadzie w Radzięcinie w iększą rów nom ierność za­ tru d n ie n ia m ożna będzie osiągnąć przez w prow adzenie odm ian, dla k tó ­ rych zbiór p rzypadnie w lipcu i sierpniu. W M azanowie n ato m iast czę­ ściowe w yelim inow anie pracochłonnej prod uk cji w m iesiącu w rześniu, a w prow adzenie na jej m iejsce działalności w ym agających najw yższych nakładów p racy w sierpniu, spow oduje złagodzenie w y stęp u jących tam szczytów. C harak tery sty czn y rozkład nakładów ze szczytem w sierpniu m iał m iejsce w W iszniowie. W ydaje się, że w m iarę w zrostu plonów owoców w ty m gospodarstw ie konieczna będzie zm iana s tru k tu ry zasie­ wów przez w prow adzenie gatunków i odm ian roślin o w ysokich n a k ła ­ dach p racy p rzypadających na okres od kw ietnia do lipca i w listopadzie, przy jednoczesnym rezygnow aniu z gatunków pracochłonnych w sierpniu. W H ałasach zaś w yraźnie w y stąp iły dw a okresy nasilenia prac w sadzie:

w iosną (cięcie drzew ) oraz jesienią (zbiór owto c ó w), p rzy czym p ro d u k ­

cja połowa nie uzupełnia w ty m względzie produkcji sadowTniczej. P od­ staw ow ym więc w arun k iem złagodzenia tych szczytów będzie reo rg an i­ zacja p ro d u k cji roślinnej, w yrażająca się zasadniczą zm ianą s tru k tu ry zasiewów i użytków rolnych.

Р Е З Ю М Е Ц ель настоящ ей статьи — показать раздел ен и е затрат ж ивого труда во многоотраслевом растениеводческом производстве, с особым учетом садоводч е­ ского производства. А вторы искали такие реш ения, в которы х сумма затрат труда в отдельны е периоды была бы по мере возм ож ности одинаковой. Эта проблема исследовалась в 1971— 1973 гг. на примере пяти госхозов в Л еонуве. М етодику исследований составляли хозяйственны е ж ур н ал ы и другие первич­ ные документы , подлинность которы х проверялась путем опроса. М есячное р а з ­ дел ен и е затрат труда рассматривалось в 9 группах работ, связанн ы х с садовод­ ческим и полеводческим производством, в пересчете на едини цу площ ади (1 га). В р езул ьтате исследований определена сезонность затрат труда в груп п ах работ и обл астя х растениеводческого производства и оп р едел ен ы некоторы е ф акторы , имею щ ие на нее влияние. К роме того, приводится рациональная струк­ тура растениеводческого производства и показы вается её влияние на ф и н ан со­ вые результаты . Рассматривалась так ж е возм ож ность ул уч ш ен и я р аздел ен и я т руда в к аж дом из анализи рованны х хозяйств.

218 W ojciech M ajerow sk i S U M M A R Y

T he p resen t p ap er aim s at an e x a m in a tio n of th e d istrib u tion of direct labour e x p en d itu re in m u ltib ran ch v e g e ta b le p roduction in co -o p era tiv e sta te farm s, w ith sp ecia l a tten tio n paid to orchard p roduction. A g a in st this background th e author is looking for su ch so lu tio n s in w h ich th e su m to ta l of labour ex p en d itu re in p a r ti­ cu lar periods of th e year cou ld be as b alan ced as p ossib le. T he problem w a s in ­ v e stig a te d in th e y ears 1971— 1979 as e x e m p lifie d b y fiv e c o -o p era tiv e sta te farm s of th e com bine in L eon ów . The m eth od w a s based on th e a n a ly sis of econom ic day-b ook s and oth er original docu m en ts v e r ifie d by in te r v ie w s. The m o n th ly d istri­ b u tio n of labour ex p en d itu re w as con sid ered in n in e groups of jobs in orchard and field p rod u ction ca lcu la ted per a u n it o f area (1 ha).

T he resu lts o f th e stu d ies m ake it p o ssib le to d eterm in e th e se a so n a lity of labour ex p en d itu re in p articu lar groups of jobs and branches of v e g e ta b le p roduc­ tio n and to d istin g u ish som e factors th at a ffe c t it. T he paper a lso offers a ration al stru ctu re of v e g e ta b le prod u ction and sh o w s its e ffe c ts on fin a n cia l resu lts. A p o ssi­ b ility of im p rovin g labour d istrib u tio n in each of th e farm s a n a ly sed is also ex a m in ed .