Beata Dyrda
"Interaktywne uczenie się i
nauczanie w wychowaniu fizycznym
i fizjoterapii. Tworzenie stosunku
człowieka do ciała i zdrowia",
Andrzej Krawański, Poznań 2006 :
[recenzja]
Chowanna 2, 235-239
i nauczanie w wychowaniu fizycznym i fizjoterapii
Tworzenie stosunku człowieka do ciała i zdrowia
P o z n a ń , A k a d e m ia W y c h o w a n ia F iz y c z n e g o
2 0 0 6 , ss. 2 6 8
IS B N 8 3 - 8 8 - 9 2 3 - 7 4 - 9
Proces k sz ta łto w a n ia świadom ości prozdrow otnej i p o żądanych z a chow ań człowieka wobec w łasnego ciała je s t niezw ykle tr u d n y i w ym aga w y k o rzy stan ia w szelkich dostępnych środków oddziaływ ania pedagogicz nego. J e d n y m z n ich je s t z ap lan o w an a i celowa ed u k acja fizyczna sk iero w a n a n a rozwój fizyczny i spraw ność ciała człowieka, dzięki k tórej odby w a się proces w sp o m ag an ia zdrow ia. E d u k acja fizyczna je s t niezw ykle isto tn y m elem en tem promocji zdrow ia oraz stanow i bezpośrednio o ja k o ści zdrow ia człowieka. R ecenzow ana p ra c a podejm uje niezw ykle in te r e sujące zag ad n ien ie a d ap tacji współczesnej d y d ak ty k i do k u ltu ry fizycz nej i zdrow otnej. A u to r w n ie tu zin k o w y sposób propaguje w yko rzy stan ie now oczesnych m etod n a u c z a n ia i u czen ia się w procesie k szta łto w a n ia świadom ości i zachow ań człowieka wobec w łasnego ciała i zdrow ia. W ąt kiem przew odnim je s t in te ra k ty w n e uczenie się i n au czan ie, k tó re z po w odzeniem może być w y k o rzy stan e w edukacji prozdrow otnej. A u to r ce lowo zrezygnow ał z m edycznych i biologicznych c h a ra k te ry s ty k a k ty w ności fizycznej człowieka, nie znajdziem y tu ta k ż e w yczerpującego w y k ła d u dotyczącego m etod i sposobów k sz ta łto w a n ia spraw ności i
wydol-236 R e ce n zje
ności o rg an izm u za pom ocą środków k u ltu ry fizycznej. Głównym celem podjętych w p racy studiów je s t p oszukiw anie odpowiedzi n a p y ta n ia: J a k kreow ać sto su n ek człowieka do w łasnego ciała? J a k m otywować go do d b an ia o w łasn e zdrow ie i spraw ność fizyczną? J e s t to zatem , ja k pod k re ś la a u to r we w p ro w ad zen iu do książki, rodzaj d y s k u rsu pedagogicz nego, którego celem je s t szeroka prom ocja zdrow ia i zdrowego sty lu ży cia. A u to r staw ia się w roli zaangażow anego pedagoga, k tó re m u b lisk a je s t tro s k a o kondycję psychofizyczną współczesnego człowieka, ped ag o ga, k tó ry poszukuje sposobów u św iad o m ien ia czy teln ik a o w ażności d b a n ia o w łasn e zdrow ie i ciało, k tó ry św iadom y je s t konieczności odpowie dzi n a py tan ie: W ja k i sposób za pom ocą środków k u ltu ry fizycznej zw ró cić uw agę człowieka n a jego ciało i zdrowie? M ożna powiedzieć, że m ono g rafia je s t p ró b ą w sk a z a n ia isto tn y ch k w estii dotyczących podnoszenia efektyw ności p rocesu n a u c z a n ia i u le p sz a n ia p racy dydaktyczno-w ycho wawczej w sz y stk ich osób zaan g ażo w an y ch w proces prozdrow otnego k ształcenia dzieci, młodzieży i osób dorosłych. Publikacja pow stała z m y ślą o p o trz eb ach współczesnego człowieka, k tó ry żyjąc w świecie nowocze snych technologii, zatra c ił n aw y k i w y k o rzy sty w an ia sił fizycznych n a rzecz biernego i pozbawionego aktyw ności fizycznej sp ęd zan ia wolnego czasu i nie u św ia d a m ia sobie w łasnej roli w sy stem aty czn y m d b an iu 0 w łasn e ciało i zdrowie. A utor dzieli się z czytelnikiem refleksjam i, p rz e m yśleniam i, czasam i w ątpliw ościam i, m ającym i bezpośrednie im p lik a cje w życiu codziennym i p rak ty ce pedagogicznej. Ze w zględu n a w agę podejm ow anych zag a d n ień k s ią ż k a może być ad reso w an a do szerokiego gro n a odbiorców. Z jednej stro n y może stanow ić p o ży teczn ą le k tu rę dla stu d en tó w k ieru n k ó w przygotow ujących przyszłych ed u k ato ró w k u ltu ry fizycznej, a więc stu d en tó w pedagogiki, psychologii, reh ab ilitacji, m edy cyny. Z drugiej stro n y może okazać się w arto ścio w ą le k tu r ą d la p r a k ty ków: nauczy cieli, lekarzy, fizjo te ra p eu tó w , tren eró w , re h a b ilita n tó w . Z p ew n o ścią ta k ż e w iele cennych w skazów ek o d n a jd ą w niej osoby n a co dzień zajm ujące się w ychow aniem dzieci i młodzieży, a więc rodzice, w y chowawcy i opiekunowie.
O pracow anie sk ład a się z czterech rozdziałów, p o przedzanych w p ro w adzeniem i zakończonych podsum ow aniem . Rozdział pierwszy, z a ty tu łowany: P ryncypia edukacji fizycznej i zdrow otnej, dotyczy zag a d n ien ia w spółczesnych dylem atów edukacji fizycznej. R ozdział te n je s t s y n te z ą przem yśleń, wiedzy, znajom ości lite r a tu r y p rzed m io tu i poglądów A u to ra n a te m a t celów, istoty, roli edukacji fizycznej i zdrow otnej. A. K raw a ń sk i znakom icie w p row adza czy teln ik a w m e a n d ry społecznych i ed u k acy j nych problem ów k u ltu ry zdrowotnej i fizycznej. W in teresu jący a zarazem p rzy stęp n y sposób ch a ra k te ry z u je p a ra d y g m a t w ychow ania fizycznego 1 p a ra d y g m a t pedagogiki zdrow ia, ry su jąc w ynikające z nich k o n sek w en
cje dla promocji zdrow ia. W rozdziale ty m w p rzejrzy sty sposób w yekspo n o w an e zo stały p ry n cy p ia ed u k acji fizycznej w k o n tek ście istn iejącej tra d y cji n a u cz an ia . A u to r w ielo k ro tn ie p o d k reśla specyfikę in te ra k c ji pom iędzy e d u k a to re m a ed u k o w an y m , k tó re j celem je s t w zb u d zen ie u tego d ru g ieg o po zy ty w n y ch z m ia n w psychice, k re o w a n ie nowego sto s u n k u człowieka do ciała i k sz ta łto w an ie osobowości człowieka zo rien to w an eg o n a dbałość o ciało i zdrowie. W edług a u to ra , w yzw aniem in tele k tu aln y m dla każdego pedagoga, nauczyciela, niezależnie od miejsca jego pracy, je s t dostosow anie w łasnej w iedzy oraz u m iejętności pedago gicznych do postaw, potrzeb fizycznych i zdrow otnych w ychow anków czy podopiecznych.
R ozdział d ru g i nosi ty tu ł: E d u k a cja fizy czn a i terapia zd ro w o tn a - niezbędna p ła szc zy zn a pedagogiczna. A u to r staw ia w n im tezę, że z a s a d niczym celem e d u k a to ra zdrow ia nie je s t jedynie dbałość o w ykonyw anie zabiegów ogólnorozwojowych w form ie ćwiczeń, k tó re m a ją prow adzić do w yćw iczenia ciała podopiecznego oraz u zy sk a n ie określonego w y n ik u sportowego, ale oddziaływ anie za pom ocą środków k u ltu ry fizycznej n a psychikę człowieka w ta k i sposób, aby pow stała w niej refleksja prozdrowot n a. W rozdziale ty m poruszone zostały k w estie n a tu r y pedagogicznej i so cjologicznej zw iązane z r o lą e d u k a to ra zdrow ia w procesie socjalizacji zdrow otnej wychowanków. A utor pod k reśla w ielokrotnie, że przedm iotem zain tereso w ań , tro sk i każdego pedagoga pow inny być u w aru n k o w a n ia, praw idłow ości procesu k sz ta łto w a n ia p ożądanych postaw, nawyków, z a chow ań wobec ciała i zdrow ia w domu, szkole, zakładzie pracy, m iejscu zam iesz k a n ia etc. W dalszej części p reze n tu je koncepcje pedagogiczne o p arte n a w ychow aniu a u to ry ta rn y m i a n ty a u to ry ta rn y m oraz ich k o n sekwencje w edukacji zdrowotnej, której celem je st k ształtow anie osobowo ści dbającej o ciało i zdrowie. W odrębnym podrozdziale zam ieszcza ak sjo logiczne refleksje zw iązane z e d u k a c ją zd ro w o tn ą i daje w yraz p rześw iad czeniu, że tylko u św iadom ienie człowiekowi p ersp ek ty w y aksjologicznej, stanow iącej zasad n iczy sen s w ychow ania, doprow adzi do w y k ształcen ia właściwego sto su n k u człowieka do dbałości o ciało i zdrow ie oraz uchroni go przed działaniem in s tru m en ta ln y m . „Człowiek, podejm ując decyzje do tyczące swojego ciała i zdrow ia, nie je s t całkowicie wolny, m u si szanow ać p ra w a innych, dostrzegać rolę ciała i zdrow ia w p ersp ek ty w ie h u m a n i stycznej, a nie w yłącznie u ty lita rn e j czy zdrowotnej”. Uśw iadom ienie czło wiekowi tej praw dy jest jednym w najw ażniejszych z ad a ń edukacji.
W rozdziale trzecim zatytułow anym : In te ra kty w n e i w spółuczestni czące n auczanie i uczenie się, zap rezen to w an e zostały stra te g ie n a u c z a n ia niezbędne do realizacji celów edukacji zdrow otnej i fizycznej. Treści omówione w ty m rozdziale o p arte s ą n a założeniu, że uczący się (uczeń, pacjent) nie może być jedynie b iern y m n a śla d o w cą i w y k o n aw cą poleceń
238 R e ce n zje
nauczyciela, e d u k a to ra czy te rap eu ty . M a on połączyć o trzy m an ą, n o w ą w iedzę z już p o s ia d a n ą i dzięki refleksjom , dośw iadczeniom w ykorzystać j ą w świadomy i celowy sposób. Toteż w dalszej części rozdziału u w ag a czy te ln ik a zw rócona zostaje n a w y jaśnienie pojęć zw iązanych z ak ty w n y m i w spółuczestniczącym uczeniem się, uczeniem się i n au cz an ie m przez dośw iadczanie (cykl Kolba), czyli m eto d am i typow ym i dla nowoczesnej dydaktyki. A u to r dowodzi, że aktyw izujące m etody n a u c z a n ia i uczen ia się n a d a ją się szczególnie do tych aspektów, k tó re d o ty czą zachow ania człowieka, a więc m o g ą być z pow odzeniem w y k o rzy stan e w edukacji zdrow otnej. W kolejnych podrozdziałach zostały o pisane m etody i te c h n ik i dydaktyczne, k tó re m o g ą być w y k o rzy stan e w realizacji celów p ro zdrow otnych: zajęcia ty p u w arsztatow ego, m etody i tech n ik i a k ty w izu ją ce w dydaktyce w ychow ania fizycznego (integracyjne, diagnostyczne, roz w ijające tw órcze m yślenie i tw órcze rozw iązyw anie problemów, d y sk u syjne, grupowego podejm ow ania decyzji, planow ania).
Rozdział czw arty: N a u cza n ie i uczenie się sto su n ku do ciała i zd ro w ia - niezbędna p ła szc zy zn a d yd a ktyczn a , zaw iera bogaty opis p o stęp o w a n ia dydaktycznego, którego zasadniczym celem je s t w drożenie in te r a k tyw nego sposobu n a u c z a n ia i uczen ia się do p rocesu edukacji fizycznej i zdrow otnej w placów kach ośw iatow ych i m edycznych. A utor p reze n tu je stanow isko, że dotychczasow y sposób realizacji celów edukacji fizycznej we w spom nianych placów kach w ym aga zasadniczej zmiany. W ykorzy s ta n ie przez e d u k a to ra now oczesnych m etod n a u c z a n ia w edukacji fi zycznej nie tylko doprow adzi do aktyw nego u d z ia łu edukow anego w p ro cesie k sz ta łto w a n ia w łasnego rozw oju i spraw ności fizycznej ciała, ale p rzede w szy stk im um ożliw i ed u k ato ro w i wpływ n a reo rien tację s to s u n k u człowieka do w łasnego ciała i zdrow ia oraz spowoduje u św iadom ienie sobie zw iązku tego ro d zaju aktyw ności życiowej z u z y s k iw a n ą p o p ra w ą jakości życia. W szczególny sposób A utor zw raca uw agę czy teln ik a n a aktyw izujące i k re a ty w n e m etody n au cz a n ia , a w śród nich m etody z a b a wowe, problem ow e, ek sp re sji ruchow ej, m etodę r u c h u rozw ijającego. O drębne m iejsce pośw ięca A u to r koncepcji uczen ia się przez dośw iadcza nie w zasto so w an iu do edukacji fizycznej i te ra p ii zdrowotnej.
W rozdziale znajdziem y ta k ż e obszerne an alizy ujęcia lekcji wycho w an ia fizycznego w p ersp ek ty w ie in te ra k ty w n e j oraz propozycje n a u c z a n ia sto su n k u do ciała i zdrow ia w placówce m edycznej. Rozdział kończy niezw ykle cenny opis w y k o rzy stan ia m etody p ro je k tu do w p ro w ad zan ia zm ian w środow isku rodzinnym uczniów, pacjentów, wychowanków.
Do w ytw orzenia trw ały ch zm ian w zachow aniach i n aw y k ach czło w ieka nie w ystarczy św iadom e uczestnictw o w lekcji w ychow ania fizycz nego w szkole czy w zajęciach reh ab ilitacy jn y ch w sz p italu b ąd ź w s a n a to riu m . Po cyklu d oraźnych ćwiczeń zw iązanych z d b ało ścią o rozwój
i spraw ność ciała, kolejnym k ro k iem je s t u m ieję tn e zap lan o w an ie now e go, zdrowego sty lu odżyw iania się i try b u życia. D latego w rozdziale ty m zn ajd u jem y in teresu jąc y opis projektów dotyczących planow ego i u s y s te m atyzow anego w p ro w ad zan ia z m ian w sty lu życia, sposobie odżyw iania, aktyw ności fizycznej.
W p racy zam ieszczono ta k ż e cenne aneksy, w k tórych zaw arto p rzy kładow e k w estio n ariu sze an k ie t do b a d a n ia prozdrow otnych d e te rm in a n tów sty lu życia. C zytelnik odnajdzie t u p rzejrzy ste i w artościow e sche m a ty w yjaśniające praw idłow e n aw y k i żywieniowe. K siążkę kończy bo g a ta bibliografia zaw ierająca pozycje źródłowe z lite r a tu r y rodzim ej ja k rów nież obcojęzycznej.
Isto tn y m w alorem poznaw czym k siążk i je s t sposób n arrac ji, jak im posługuje się Autor. Z jednej stro n y m am y do czynienia z naukow ym i rzeteln y m w ykładem , z drugiej stro n y w żywy i lek k i sposób om aw ia on prob lem aty k ę, sk łan iając czy teln ik a do w łasn y ch przem yśleń. P o ru szo n a w rozdziale czw arty m koncepcja refleksyjnego p r a k ty k a zo sta ła przez A u to ra w zn ak o m ity sposób w y k o rzy stan a w k o n tak cie z czytelnikiem , k tó ry dzięki le k tu rz e k siąż k i staje się refleksyjnym odbiorcą, z a s ta n a w iającym się n a d w ła s n ą k o n d y cją psychofizyczną, n aw y k am i żyw ienio w ym i i p ro zd ro w o tn ą św iadom ością. Walor te n w ydaje się szczególnie istotny, gdyż aby sk u teczn ie realizow ać proces n a u c z a n ia i w ychow ania prozdrow otnego, k ażd y w ychowawca, rodzic, nauczyciel czy pracow nik służby zdrow ia m u si w ykazać się tw órczością i reflek sy jn o ścią w swych działaniach. O m aw iane w pracy treści m a ją nie tylko n iezap rzeczaln ą w a r tość w sensie poznaw czym czy inform acyjnym , ale p rzede w szy stk im po b u d z a ją do m yślenia, w y sn u cia w łasnych w niosków i powzięcia p o s ta nowień.
Kończąc le k tu rę om awianej książk i czytelnik u św iad am ia sobie ogrom zad ań , jak ie s to ją p rzed k ażd y m e d u k ato rem zdrow ia p rag n ący m s k u tecznie w ywiązyw ać się ze swej roli. R ola ta je s t niezw ykle tru d n a , gdyż jej is to ta polega n a podejm ow aniu ta k ic h d ziałań pedagogicznych, k tó re d o p ro w ad zą do u św iad o m ien ia sobie przez osobę edukow aną, ja k w ażn a je s t tro s k a o w łasn e ciało i zdrowie, d o strzeg an ie zw iązków podejm ow a nych aktyw ności ze zdrow iem i ja k o śc ią życia, dośw iadczanie walorów i słabości w łasnego ciała oraz pojaw ienie się głębokich, osobistych refle k sji dotyczących preferow anego sty lu życia.
