| P BEZPIECZEŃSTWO
TEORIA I PRAKTYKAE w a W o ls k a - L i
ś
k ie w icz*
C zeczeński ślad na U kra in ie 1
W prowadzenie
Zbigniew Brzeziński porównał obszar Eurazji do szachownicy2. Jako najpotężniejsze mocarstwo św iata wymienił Stany Zjednoczone3, następnie dodał Francję, Niemcy, Rosję, Chiny i Indie. Podkreślał także znaczenie Wielkiej Brytanii i Japonii, ale klasyfi kował te kraje jako mało aktywne na „szachownicy".
Z kolei do tzw. sworzni (geopoliticalpivots), a więc państw niezwykle istotnych geo politycznie, Brzeziński zaliczył Ukrainę, Azerbejdżan, Koreę Południową, Turcję i Iran (w niektórych okolicznościach także Afganistan i Uzbekistan). Kryzys na Ukrainie roz poczęty protestami na M ajdanie odświeżył tę koncepcję.
Ukraina, której gwarantem niepodległości stały się Stany Zjednoczone, W ielka Brytania i Rosja (państwa-sygnatariusze Memorandum Budapeszteńskiego z 1994 roku)4, stała się areną walki pomiędzy proeuropejskimi Ukraińcam i mieszkającymi na zachodzie, a prorosyjskimi mieszkańcami wschodniej Ukrainy. Obie strony są wspie rane z zewnątrz: władze kijowskie mają poparcie polityczne Polski, UE i USA, nato miast wschodni separatyści mogą liczyć na pomoc militarną oddziałów rosyjskich. Coraz częściej zaczęły pojawiać się w mediach doniesienia o dodatkowej pomocy pa ramilitarnej ze strony najemników kozackich i czeczeńskich. Celem artykułu jest prze analizowanie dostępnych materiałów dotyczących udziału Czeczenów w konflikcie
* Doktorantka Uniw ersytetu W rocław skiego, asystentka w Katedrze Bezpieczeństw a W ew nętrznego W yższej Szkoły Infor matyki i Z a rzą d za n ia w Rzeszowie.
1 A rtykuł realizow any w ram ach projektu „Kryzys polityczny na U krainie 2 0 1 3 " Kated ry Bezpieczeństw a W ew nętrznego W S IZ w Rzeszowie.
2 Z. Brzeziński, W ielka sz a ch o w n ica , tłum . T. W yżyński, Politeja, W a rsza w a 1 99 8 , s. 3 1 -3 2 . 3 Ibidem , s. 3 -2 9 .
4 Budapest M em orandum s on Security A ssu ran ce s, 1 994, [online:] www.cfr.org/arm s-control-disarm am ent-and- nonp ro liferation/bud apest-m em orand um s-security-assurances-1994/p32484 (1 .0 6 .2 0 1 4 ).
ukraińskim i odpowiedzenie na następujące pytania: Kim są ci najemnicy? Jakie są motywy ich działalności: religijne, ideologiczne czy finansowe? Którą ze stron konfliktu wspierają? Jakie są możliwe scenariusze dalszego udziału Czeczenów w walkach na Ukrainie? Poszukując odpowiedzi na te kwestie ze względu na aktualność i dynamikę wydarzeń, będę się opierać głównie na źródłach internetowych zarówno polskich, ja k i anglo- i rosyjskojęzycznych.
Czeczeńcy a kwestia ukraińska
„Ślad czeczeński" pojawiał się w kwestii ukraińskiej kilkakrotnie. W marcu 2014 roku Dmytro Jarosz, lider ukraińskiego Prawego Sektora, miał przez portal VKontakte we zwać Doku Umarowa, lidera organizacji terrorystycznej Emirat Kaukaski, do pomocy Ukraińcom: „Ukraińcy zawsze popierali walkę wyzwoleńczą narodu czeczeńskiego i in nych narodów Kaukazu. Teraz nadszedł czas, abyście wy okazali poparcie Ukrainie"5. Wielu komentatorów podejrzewało, że odezwa ta była jedynie elementem wojny informacyjnej, propagandowej prowadzonej przez Rosję. Jednakże należy pamiętać, że Ukraińcy brali udział w wojnie czeczeńskiej (o czym nie ma zbyt wielu publikacji), co staw ia apel w zupełnie innym świetle.
W książce Dziennik snajpera, napisanej przez W ładysława W ilka (pseudonim prawdopodobnie Mirosława Kuleby6), na stronie 4 zamieszczono wykonane w drugiej połowie stycznia 1995 roku zdjęcie autora książki z Ołeksandrem Muzyczką (Saszko Biały), będącym wtedy dowódcą ochotników z UNA-UNSO7 walczących po stronie Czeczenów w pierwszej wojnie rosyjsko-czeczeńskiej. Muzyczko miał także znajdować się w najbliższej ochronie prezydenta Dżohara Dudajewa, za co otrzymał order Boha tera Narodu.
UNA-UNSO8, czyli Ukrajinśka Nacionalna Asam bleja - Ukrajinśka Narodna Sa- mooborona, powstała po rozpadzie ZSRR. Jej celem było zachowanie tradycji ideałów nacjonalistycznych U N A i stanowienie ochrony, przeciwwagi dla prorosyjskich ruchów separatystycznych na Krymie i na wschodniej Ukrainie. Prócz skrzydła politycznego, dysponuje ona param ilitarnym i bojówkami, które brały udział między innymi w w al kach w Abchazji przeciwko Gruzji w lecie 1993 roku9.
W 1994 roku, przywódcy UNA-UNSO, Anatoli Lupinos i Dmytro Korczynski, zaczęli interesować się udziałem w walce z Rosją po stronie Czeczeńców. W 1995 dowódcą
5
N a cjo n a listyczn y p rzy w ó d ca J a ro s z w zyw a terro rystę Doku U m arow a a b y d zia ła ć przeciw ko R osji, [online:] http://yukon. neon24.p l/po st/1 06 6 65 ,nacjo nalistyczny-p rzyw o d ca-jaro sz-w zyw a-terro ryste-d o ku-um aro w a-ab y-d zialac-p rzeciw ko - rosji; ITAR-TASS: lid e r Praw ego S ektora w zyw a na p o m o c czeczeń skieg o terro rystę Doku U m arow a, [online:] http:// w iadom osci.w p.p l/kat,1374,title,ITA R -TA SS-lider-Praw eg o-Sektora-w zyw a-na-p om o c-czeczenskieg o-terroryste-D o ku- U m a ro w a,w id ,1 6 44 2 07 7 ,w iad o m o sc.htm l (1 4 .0 7 .2 0 1 4 ).6
Zob. E. W olska-Liśkiewicz, Dziennik sn a jp e ra , Kondotierzy, „e-Terroryzm .pl" 2 0 1 4 , nr 4, s. 5 2 -5 4 .7
Kim był „Sa szko Biały", z a b ity lid e r Praw ego Sektora?, [online:] h ttp ://w yb o rcza.p l/1 ,7 5 4 7 7 ,1 5 6 8 2 1 5 9 ,K im _b yl___ S a szk o _B ialy za b ity_lid e r_P ra w e g o _S ek to ra _.h tm l (1 3 .0 7 .2 0 1 4 ).8
O ficjalna strona internetowa: w w w .unaunso.org/index.php (1 3 .0 7 .2 0 1 4 ).9
W w ojnie b rał udział m iędzy innymi Szam il B asajew , w alcz ą c po stronie Abchazów . Ju ż w tedy był o skarżany o brutalność i czystki wśród ludności cyw ilnej. Za zasługi w w alce otrzym ał tytuł Bohatera A b chazji. Do Czeczenii powrócił w 1 99 4 r. z p ryw atną, m ałą, ale dobrze wyszkoloną arm ią. Ja k pisze W . B ater to „w ojna z Gruzinam i nauczyła Basajew a rzem iosła: za b ijan ia. Zaspokoiła jego pierw sze am bicje jako genialnego strate g a. Potem ju ż nie dało się go zatrzym ać"; W . Bater,UNSO w Czeczenii („Viking Brygady") został Ołeksandr Muzyczko. M iał pod sobą około 200 podkomendnych10. W trakcie swojego procesu Salman Radujew11 zeznał, że w późniejszym czasie, w latach 1 9 9 7 -1 9 9 8 , a więc w okresie między wojnami, po stronie czeczeńskiej służyło 20 ukraińskich nacjonalistów. Członkowie UNSO brali także udział w demonstracjach opozycji antyłukaszenkowskiej na Białorusi oraz na Ukrainie, głównie w latach 2 0 0 0 -2 0 0 1 , za rządów Leonida Kuczmy.
Program UNSO jest skrajnie prawicowy, lecz w niektórych punktach niespójny. Na przykład uważają muzułmanów za zagrożenie dla słowiańskości, a z drugiej strony pomagali Czeczenom w walce z Rosją i nie występują przeciwko Tatarom krymskim.
Rosyjskie źródła podawały, że także w latach 1 9 9 9 -2 0 0 0 UNSO brało udział w II wojnie czeczeńskiej, jednakże organizacja zaprzeczyła tym doniesieniom, podobnie ja k newsom z grudnia 2001 roku, kiedy to W iktor Iljukin rosyjski deputowany Dumy Państwowej ogłosił, że ukraińscy nacjonaliści pomagali bin Ladenowi rozszerzać dzia łalność terrorystyczną, a rząd ukraiński wspierał czeczeńskich terrorystów dostawami wojskowego sprzętu. Był to czas ostrej kampanii antyczeczeńskiej w Rosji, więc należy te informacje zakwalifikować do propagandy, podobnie ja k doniesienia o ukraińskim oddziale kobiecym „Białe rajtuzy", mającym walczyć w Czeczenii.
Kolejny „akcent czeczeński" w konflikcie ukraińskim pojawił się w marcu 2014 roku, gdy agencja informacyjna RBK-Ukraina poinformowała, że rosyjskimi „zielonymi lu dzikami" na Krymie dowodzi zastępca szefa Południowego Okręgu Wojskowego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej generał dywizji Igor Turczeniuk, będący w latach 1 9 9 9 -2 0 0 0 , a więc w czasie II wojny czeczeńskiej, dowódcą 138. samodzielnej brygady strzelców, przeprowadzającej operację zwaną „polowaniem na wilki"12. W dniu 4 lu tego 2000 roku wieś Katyr-Jurt została przez Rosjan zbombardowana z użyciem między innymi zakazanych bomb próżniowych, w wyniku czego zginęło 35 0 cywilów13.
Najemnicy z Kaukazu
Kolejne doniesienia z Ukrainy znowu sprawiły, że o Czeczenach stało się głośno14. Naj pierw, w lutym 2014 roku niektóre media podały informację o najemnikach czeczeń skich wspierających separatystów ukraińskich. W sieci można było znaleźć chociażby
10
A . M cGregor, R a d ica l Ukrainian N ation alism a n d the W a r in C hechn ya, [online:] w w w .jam estow n.org /sing le/7no_ cach e = 1& tx_ttn e w s% 5B tt_n e w s% 5 D = 31 9 8 #.U 4 X0 H lD fd rk (1 2 .0 7 .2 0 1 4 ).11
Salm an Radujew był odpow iedzialny między innymi za rajd na K izlar z 199 6 r., który zakończył się w alkam i w wiosce Pierwom ajskoje. W edług Rosjan zginęło tam 1 5 0 - 1 8 0 z 2 5 0 bojowników oraz 35 żołnierzy rosyjskich. O b serw ato rzy mó w ią jednak o 8 0 0 zgonach Rosjan. Rosyjscy generałowie tłum aczyli się potem, że ucieczka udała się, ponieważ Czeczeni „zdjęli buty, co pozwoliło im biegać po zaśnieżonych polach znacznie szybciej, niż spodziew ała się tego rosyjska arm ia" (cyt. za. A . Zau ch a, M o sk w a N ord-O st, BOSZ, O lsza n ica , b.r.w ., s. 77). Sylwetka S. Radujew a zob. T. Bąk, E. W olska, Terroryzm . Słow nik, Ag encja Reklam ow o-W ydawnicza DYTKO -M ED IA, Kraków 2 0 1 3 , s. 1 2 9 -1 3 0 ).
12
Po jaw iający się w hymnie Czeczeńskiej Republiki Iczkerii m otyw wilka je st często używanym przez Czeczenów symbolem (por. W . Jag ielski, W ieże z kam ienia, W .A .B ., W a rsza w a 2 0 0 8 , s. 130).13
Jego od d ział je st także odpow iedzialny za uprow adzenie i śm ierć siedm iu czeczeńskich m ężczyzn (trzech uprowadzono 20 grudnia 1999 r., pozostałych 27 stycznia 2 0 0 0 r.). Zostali odnalezieni w m asowym grobie 14 czerw ca 2 0 0 0 r.14
W Krym stia g iw a ju tsia w ojenn yje p o d ra zd ie len ija s Siew iern o g o Kawkaza, so o b sz cz a ju t e k sp ie rty i ukrainskije wojen-film przedstawiający żołnierzy tańczących lezginkę15. Ramzan Kadyrow stanowczo za przeczał tym doniesieniom, jednakże dodał, że na Ukrainie „żyje wielu Czeczenów, Rosjan, Tatarów, Kozaków i powinniśmy ich obronić niezależnie od tego, gdzie by się nie znajdowali. (...) W iększość mieszkańców Krymu to Rosjanie i Kozacy. Jeśli będzie trzeba, to przyjdziemy im na pomoc, nie pozwolimy obrażać ani Rosjan, ani Kozaków, ani Czeczenów. Jesteśm y zobowiązani chronić swoje narody. Mam wielu przyjaciół wśród Ukraińców i przykro mi z powodu tego, co tam się dzieje. My oceniamy sytu ację w tym kraju jako przewrót państwowy. Uważam , że Zachód źle ją ocenia. On daje broń bandytom w Syrii, wcześniej czynił to w Libii. To samo ma teraz miejsce na U krainie"16.
Z kolei w kwietniu 2014 roku portal Chechennews zam ieścił informację, że Cze czeńscy bojownicy związani z Emiratem Kaukaskim oraz uchodźcy czeczeńscy z Eu ropy i Am eryki17 mieli stworzyć tzw. pokojowy batalion im. Bohatera Kaukazu Dżo- chara Dudajewa, skierowany do działań na Ukrainie przeciwko Rosji18. Czeczeńcy mieli w ten sposób odpłacić się Ukraińcom za pomoc z czasu I wojny czeczeńskiej, a także walczyć tam ze swoim odwiecznym wrogiem - Rosją19.
Jednakże był to jednorazow y news - reszta inform acji o Czeczenach walczących na wschodzie Ukrainy wskazywała na ich w sparcie dla separatystów i polityki ro syjskiej.
W maju 2014 roku Kavkazcenter20 zam ieścił oświadczenie, że jest w posiadaniu listu od jednego z kadyrowców21, w którym znajduje się informacja o wysłaniu ich od działu na Krym, a następnie do Słowiańska. Według portalu, już w połowie m arca miały zostać otworzone w Czeczenii biura rekrutacyjne werbujące chętnych na wyjazd na Ukrainę, jednak szybko je zamknięto22. Kadyrow zaprzeczył tym doniesieniom, jed nakże już nie tak stanowczo oponował przeciwko informacjom o czeczeńskich bojow nikach na Ukrainie, mówiąc, że „dziesiątki tysięcy ochotników w Czeczenii jest chęt nych i gotowych bronić ludności przeciw kryminalistom i faszystom z zachodu"23.
Po raz kolejny motyw czeczeński pojawił się także w kontekście oswobodzenia w maju 2014 roku Olega Sidiakina i M arata Sajczenko, dziennikarzy rosyjskiego
15
Zob. w w w .yo utub e.com /w atch?v= _LH s5N p M eH c (1 4 .0 7 .2 0 1 4 ). Lezginka to taniec kaukaski. Szerzej zob. np.: I. Adger- -Adajew, K am ienie m ów ią. D zieje i kultura C zeczen ów , Instytut Kultury N arodów Kaukazu, W a rsza w a 2 0 0 5 , s. 2 42 .16
Kadyrow : n ie m ożn a o d d a w a ć U krainy w rę ce b a n d ytó w i terro rystó w , [online:] http ://w iad o m o sci.o net.p l/sw iat/kadyrow-nie-mozna-oddawac-ukrainy-w-rece-bandytow-i-terrorystow/24grq (1 4 .0 7 .2 0 1 4 ).
17
S e p a r a ty ś c i z Kaukazu P ó łn o cn eg o b ę d ą w a lcz y ć n a U krainie?, [online:] http ://w iad o m o sci.w p .p l/k at,13 7 4 ,title , Separatysci-z-Kaukazu-Polnocnego-beda-walczyc-na-Ukrainie,w id,16550009,w iadom osc.htm l (1 4 .0 7 .2 0 1 4 ).18
Kaukascy n a je m n icy razem z ukraińskim i n a cjon alistam i, [online:] http ://w iad om o sci.o net.pl/p rasa/kaukascy- najem nicy-razem -z-ukrainskim i-nacjonalistam i/6qr0z (1 4 .0 7 .2 0 1 4 ).19
Dzieje konfliktu rosyjsko-czeczeńskiego się g ają XIX wieku. Ja k p isał G . S adułajew : „każde pokolenie dostaje w łasną w ojnę". Por. G . Sadułajew , Je ste m C zeczen em , tłum . K. Rawska-Górecka, W . Górecki, W yd aw nictw o C zarn e , W ołowiec 2 0 1 1 , s. 3 9. W ięcej na tem at konfliktu rosyjsko-czeczeńskiego zob. S. Ciesielski, S tu d ia z d zie jó w Euro py W sch o d n ie j 2.Rosja-C zeczenia. D w a stu le cia konfliktu, W yd aw nictw o Uniwersytetu W rocław skiego, W rocław 2 0 0 3 ; P. G rochm alski, C zeczen ia. Rys p ra w d ziw y, A tla 2, W ro cław 1 999.
20
Propagandowa strona zw iązan a z Em iratem Kaukaskim .21
Siły bezpieczeństwa prezydenta Ram zana Kadyrow a.22
Piśm o kadyrow ca w riedakcyju KC: „ N a szy z d ie ś w o ju ju t czisto fo rm a ln o ", [online:] h ttp ://w w w .kavkazcenter.co m /russ/ c o n te n t/2 0 1 4 /0 5 /0 6 /1 0 4 4 7 1 .sh tm l (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).23
R. K adyrow a: Nikakich cziecien skich b a ta ljo n o w na Ukrainie niet, [online:] w w w .chechnya.go v.ru/pag e. php?r=126& id= 15126 (1 4 .0 6 .2 0 1 4 ).kanału LifeNews. Zostali oni zatrzym ani przez siły ukraińskie za sprzyjanie separaty stom, a wypuszczeni na wolność po mediacjach O N Z i O BW E. Według LifeNews w ne gocjacjach pomagać miał sam Ramzan Kadyrow.
Prezydent Czeczenii od lat na każdym kroku stara się pokazywać jako kaukaska prawa ręka Putina24. Być może chciał udzielić Rosji w sparcia także w aspekcie mili tarnym 25.
Na rolę Kadyrowa jako inicjatora oddziałów czeczeńskich na Ukrainie wskazywał w maju 2014 roku jeden z bojowników czeczeńskich walczących w Doniecku26, Zelim- khan. Twierdził, że ich oddział stworzono w Czeczenii właśnie na rozkaz Kadyrowa i nazwano „dziką dywizją"27. Zelimkhan miał przybyć do Doniecka z 33 innymi bojow nikami, przejeżdżając przez rosyjski Rostów. Potem w Doniecku zostali skoszarowani w wojskowej bazie. W spom inał także o 16 Osetyńczykach, którzy także mieli walczyć na wschodniej Ukrainie.
Z kolei na jednym z filmów wrzuconych do sieci pokazany jest oddział około 100 żołnierzy czeczeńskiego batalionu specjalnego naznaczenia, który jakoby miał służyć w Słowiańsku28. W internecie można znaleźć także filmik zamaskowanego „zielonego ludzika", który określa wsparcie Czeczenów na 30 0 osób, a Kozaków donieckich na 45 0 osób. Najemnicy z Czeczenii, a także z Dagestanu i Osetii mają dostawać żołd w wysokości 300 dolarów29. Rosyjskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych zaprzeczyło wysyłaniu obywateli Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, jednocześnie dodając, że Ro sjanie są wolnymi ludźmi i mogą podróżować, gdzie chcą30.
Kolejne zam ieszanie wprowadziła informacja, że Czeczeni na Ukrainie mieli służyć w batalionie Wostok31. Twórcami batalionu byli bracia Jam adajewowie, którzy brali czynny udział w wojnach czeczeńskich. Po I wojnie rosyjsko-czeczeńskiej skonflikto wali się ze skrzydłem wahabickim , związanym z Basajewem i od 1999 roku walczyli
24
Kadyrow je st w ład cą autorytarnym , całkow icie kontroluje zarów no p arlam ent, ja k i czeczeńskie siły m ilitarne oraz rząd . Na każdym kroku podkreśla sw ą lojalność w obec Krem la. Podjął naw et decyzję, by główną ulicę Groznego, Prospekt Zw ycięstw a, n azw ać im ieniem W ład im ira Putina, gdyż jak tw ierdził „jest to dowód naszego szacunku dla człowieka, który tak w iele uczynił dla kraju i dla nas w szystkich"; U lica im ienia Putina w sam ym se rc u C zeczen ii, [online:] w ww .wia- d o m o s c i2 4 .p l/a rty k u l/u lica _im ie n ia _p u tin a _w _sa m y m _se rcu _cze c ze n ii_7 7 8 1 8 .h tm l (1 4 .0 6 .2 0 1 4 ). Kadyrow wspiera także aneksję Krym u, przeznaczył ponad 3 m iliony euro na obowiązkowe w czasy pracow nicze Czeczenów na Krym ie(Zim na w ojna w ku ro rtach , „A ngo ra" 2 0 1 4 , nr 3 1, s. 73).
25
Być może to w łaśnie w podzięce za w sparcie m ilitarne na Ukrainie firm a „G rozny A via" stała się podstawowym przewoź nikiem na lotnisko w Sym feropolu. Zob. „G ro z n yj A w ia " s ta ł bazow ym pieriew ozczikom a e ro p o rta S im fie ro p o la , [online:] w w w .k avk az-u ze l.ru /articles/2 4 1 5 0 5 / (1 4 .0 6 .2 0 1 4 ).26
C. W eaver, C h ech e n s jo in pro-Russian in ba ttle fo r e a s t U kraine, [online:] w w w .ft.com /cm s/s/0/d cf5e16e-e5bc-11e3- aee f-0 01 4 4 feab d c0.htm l# axzz32 z6 lIIj8 (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).27
C ho ciaż powinien nazyw ać się plutonem ze względu na liczebność; to nie p ierw szy taki przypadek. W czasie pierwszej wojny czeczeńskiej sform ow ano Szalijski Pułk Czołgów, w którym był 1 czołg. Zob. G . Sadułajew , J e ste m C zeczen em , op.cit., s. 5 7 .
28
Zob. w w w .yo utub e.com /w atch?v= N S0l6vndl6U (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).29
Krw aw i n a je m n icy z C zeczen ii w a lczą z U krainą. N a rozkaz Putina!, [online:] w ww .fronda.pl/a/krw aw i-najem nicy-z- czeczeni-w alcza-z-ukraina-na-rozkaz-putina,37969.htm l (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).30
Ukraina. C zeczen i w szeregach separa tystów . „Dzika d yw izja " w alczy w Doniecku, [online:] www .polskatim es.pl/ artykul/3453195,ukraina-czeczeni-w-szeregach-separatystow-dzika-dywizja-walczy-w-doniecku,1,2,id,t,sm,sg.htm l#galeria- m aterial (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).po stronie rosyjskiej, ślubując wierność także Achmedowi Kadyrowowi32. Między tejpem braci Jam adejowów a Ramzanem Kadyrowem panowały wrogie stosunki: obie strony walczyły o wpływy w republice. Obecnie żyje jedynie trzech braci Jam a- dajewów33.
W 1999 roku bracia założyli oddział, któremu przewodził Dżabraił, później Sulim. Jednostka braci została włączona później do sił rosyjskich jako batalion specnazu GRU „Wostok"34. W Wostoku służyli także dwaj kolejni bracia, Musa i Badrudin. Na stępny z nich, Isa, był biznesmenem, właścicielem medialnego holdingu, dzięki któ remu Wostok i tejp Jam adajew ów prowadzili działania marketingowe (reklama ba talionu, jego sukcesów; radio i TV nadające z Gudermesu, ich siedziby). To jeszcze bardziej zaogniło relacje między braćmi a Kadyrowem. W 2008 roku doszło wręcz do ostrzelania przez zwiad Badrudina Jam adajew a ochrony Ram zana Kadyrowa. W walkach między liczniejszymi oddziałami M SW prezydenta („Siewier" i „Jug") a żoł nierzami Jam adajew ów wywiązała się walka. Kadyrowcy otoczyli zarówno bazę ba talionu „Wostok", ja k i prywatną rezydencję Jam adajew ów w Gudermesie. Dzięki me diacjom rosyjskich elit wojskowych nie doszło do szturmu. Śmierć poniosło kilkanaście osób35. Ramzan Kadyrow jednak traktował to zajście jako impuls do wojny propagan dowej. Pogłoski o przestępstwach i powiązaniach z dysydentem B. Bieriezowskim36 braci Jam adajew ów obiegły całą Czeczenię. Moskwa jednak wspierała dalej Wostok - potwierdził on w walkach swoją lojalność. Wojna z Gruzją zastopowała mściwość Ram zana, bowiem i kompania Zapadu i Wostoka brała w niej udział. Dopiero po wal kach Kadyrow odsunął go od pełnienia czynnej służby. Batalion Wostok został rozfor mowany. Sulim udał się na rekonwalescencję do Moskwy. W dniu 24 września 2008 roku jego samochód został ostrzelany. Okazało się, że zam iast Sulima jechał nim Ru- słan, który zginął na miejscu. Sulim zapowiedział krwawą zemstę i wyjechał w listo padzie 2008 roku do Zjednoczonych Emiratów Arabskich, gdzie został zastrzelony 29 m arca 2009 roku.
Batalion Wostok, który bierze udział w walkach na Ukrainie, prawdopodobnie został więc na nowo sformowany. Na chwilę obecną można jedynie spekulować co do jego „nowego życia"37. Być może został odtworzony przez wcześniejszych jego
32 O kulisach śm ierci A . Kadyrow a zob. E. W olska, Im prezy sp o rto w e a terroryzm w kontekście E U R O 2 0 1 2 , [w:] Przeciw
działan ie zag ro że n io m terrorystyczn ym p o d c z a s im prez m a so w ych w a sp e k cie E U R O 2 0 1 2 , red. T. Bąk, Konsorcjum
Akadem ickie, K rakó w -R ze szó w -Z a m o ść 2 0 1 2 , s. 1 2 3 -1 4 4 .
33 Pierwszy zg inął porucznik rosyjskiej arm ii D żab raił (w zam achu bombowym w W iedeno w 2 0 0 3 r., zorganizowanym przez opozycyjnych bojowników czeczeńskich).
34 W jego szeregach w alczyli Czeczeńcy, którzy przeszli na stronę rosyjską. Drugim batalionem w strukturach 4 2 . Dywizji Zm otoryzow anej, był batalion Zap ad , który w p rzeciw ieństw ie do W ostoku nie przyjm ow ał byłych bojowników. Dowodził nim Said-M agom ed Kakijew, również przeciwnik Kadyrow a.
35 G. Kuczyński, Tajem n ica batalion u W ostok. Kadyrow nie kłam ie?, [online:] w w w .tvn24.pl/w iado m osci-ze-sw iata,2/ tajem nica-batalionu-w ostok-kadyrow-nie-klam ie,436866.htm l (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).
36 Ja k pisze K. Kurczab-Redlich, „bardzo częstym oswobodzicielem porwanych [w Czeczenii] okazyw ał się Borys Bieriezow- ski, m ag nat, sza ra em inencja Krem la, w 1 99 8 i częściow o 1999 roku p rzew odniczący Sekretariatu W ykonaw czego W NP. Bieriezowskiem u potrzebne było złagodzenie swego obrazu d iabła wcielonego rosyjskiej »góry«, akcje wykupu, op łacane milionam i dolarów, m iały utrzeć diabelskie rogi. Efekt w sam ej Czeczenii był do przew idzenia: p orw ania się nasiliły"; K. Kurczab-Redlich, Pandrioszka, Dom W yd aw niczy Rebis, Poznań 2 0 0 8 , s. 2 1 4 - 2 1 5 . B. Bieriezowski zm arł w m arcu 201 3 roku w nie do końca w yjaśnionych okolicznościach. M edia podały, że przyczyną śm ierci było powieszenie. 37 Ze w zględu na obecny stan w iedzy na ten tem at i sw oisty chaos inform acyjny, ch arakte rystyczn y dla koncepcji miatie-
członków, którzy od czasu jego rozwiązania w większości służyli na przykład w agen cjach ochrony Rinata Achmetowa38. Nie należy wykluczać, że został założony przez najemników kaukaskich, którzy nie mieli z nim nic wspólnego, ale chcieli służyć w ba talionie, którego nazwa cieszy się już renomą. Może na to wskazywać zróżnicowanie pod względem etnicznym służących w nim bojowników.
Podsumowanie
Gdy po raz pierwszy pojawiły się doniesienia o „czeczeńskim śladzie" na Ukrainie, za pewne większość pomyślała o członkach Emiratu Kaukaskiego. W ydawałoby się to logiczne z kilku względów. Po pierwsze, ja k już wspomniałam na początku artykułu, ukraińskie oddziały UNA-UNSO wsparły czeczeńskich bojowników w walce przeciwko Rosji. N aturalną konsekwencją byłoby więc wsparcie Ukraińców przez członków Emi ratu w walce z separatystam i wspomaganymi przez siły rosyjskie. Em irat ma dwa cele: walkę z niewiernymi (kafir), czyli Rosjanami i ze zdrajcam i (munafik), prokrem- lowską adm inistracją Czeczenii. Czy jednak przenieśliby swoją działalność na teren Ukrainy? Dotąd Em irat przeprowadzał akcje na obszarze sobie podległym bądź na terenie Federacji Rosyjskiej. W arto jednak wspomnieć, że czeczeńska i inguska popu lacja na Ukrainie liczy 3332 osoby39. Dodatkowo, w walkach po stronie antyrosyjskiej mogą brać udział członkowie światowej diaspory czeczeńskiej (ogólna populacja na całym świecie to 1 625 000 Czeczenów żyjących w co najmniej 19 krajach)40. Także poza Rosją mogą więc znaleźć się osoby chętne do walki41.
Niektórzy badacze wskazują na inny czynnik, którym mogliby się kierować Cze czeńscy w spierający władze ukraińskie - motyw religijny. Na Ukrainie mieszka 73 304 Tatarów42, szczególnie na Krymie (58% ludności)43. Tatarzy są wspierani przez Turcję, która jest drugim państwem po Rosji pod względem liczby Czeczenów)44. Dodatkowo, na Krymie coraz więcej zwolenników zdobywa Hizb at-Tahrir (Partia W yzwolenia).
Zob. K. K raj, W ojny a sy m e tryczn e c z y m iatieżew o jn a Je w g ie n ija M e ssn e ra za g rożen iem dla b ez p ieczeń stw a X X I w ieku, „Bezpieczeństw o. Teoria i Praktyka" 2 0 1 3 , nr 3, s. 3 3 - 3 9 .
38 G. Kuczyński, Tajem nica batalionu W ostok. Kadyrow nie kłamie?, [online:] www.tvn24.pl/wiadom osci-ze-sw iata,2/ tajemnica-batalionu-wostok-kadyrow-nie-klamie,436866.html (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).
39 Za spisem ludności z 2001 roku. W sieukrainskaja p ie rie p iś n a siele n ija 2 0 0 1 , [online:] h ttp ://2 0 01 .u krce nsu s.g o v.u a/ ru s / r e s u lts / n a t io n a lit y _ p o p u la t io n / n a tio n a lit y _ p o p u l1 / s e le c t _ 5 1 / ? b o t t o n = c e n s _ d b & b o x = 5 .1 W & k _ t = 0 0 & p = 0 & rz= 1 _1 & rz_b = 2 _1 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 & n _p a g e = 1 (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ). Czeczeni i Ingusze tw o rzą historycznie naród W ajnachó w . Por. I. Adger-Adajew, Kam ienie m ów ią..., op. cit., s. 10, 6 2 - 6 5 , 116; I. K aliszew ska, M. Falkowski, M a trio szka w hidżabie. R ep o rta że z D a g esta n u i Czeczenii, Sic!, W a rsza w a 2 0 1 0 , s. 199.
40 h ttp ://jo sh uap ro ject.n e t/p eo p le _g ro up s/11 3 17 (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).
41 Z d iaspo ry czeczeńskiej wywodzili się niepowiązani z Em iratem Kaukaskim b racia C arn aje w o w ie. Zob. E. W olska, O b
ław a na czeczeń skie wilki, „e-Terroryzm .pl" 2 0 1 3 , nr 4 , s. 1 3 -2 1 .
42 W edług spisu ludności za 2001 rok. Всеукра ин ская п е р еп и сь насел ен ия 2 0 0 1 , [online:] http ://2 0 01 .ukrcensus.g o v.ua /ru s /re s u lt s / n a tio n a lit y _ p o p u la tio n / n a tio n a lity _ p o p u l1 / s e le c t _ 5 1 / ? b o t to n = c e n s _ d b & b o x = 5 .1 W & k _ t = 0 0 & p = 7 5& rz= 1 _1 & rz _b = 2 _1 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 % 2 0 & n _p a g e = 4 (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).
43 M. Hotopp-Riecke, K rym scy Tatarzy s to ją m urem z a U krainą. Kto j e s t kim na pó łw ysp ie , [online:] h ttp ://n ie zale zn a. pl/52865-krym scy-tatarzy-stoja-m urem -za-ukraina-kto-jest-kim-na-polwyspie (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ).
44 Około 100 tysięcy. Por. W . K ailan i, C h ech e n s in the M id d le Ea st: B etw een O rigin al a n d H o s t C ultures, [online:] http:// b elfe rce nte r.ksg .h arvard .ed u /p u b licatio n /1 2 7 8 5 /che ch en s_in _th e _m id d le_e ast.h tm l (1 0 .0 7 .2 0 1 4 ). To w łaśnie do Tur cji n akazał lecieć pilotom Szam il B asajew , w czasie p orw ania sam olotu z M ineralnych Wód w 1991 roku. Zob. E. W ol ska, Terroryzm lotn iczy w Rosji, „Zeszyty Naukowe Akadem ii M arynarki W ojennej" 2 0 1 1 , R. LII, nr 186 A , s. 4 1 3 - 4 2 6 .
Krymski lider tej organizacji, Osman Bachchasz, widzi w Rosji wroga islamu. Hizb jest przeciwna systemom demokratycznym i nawołuje do stworzenia kalifatu. Co ciekawe, losy Tatarów i Czeczenów splatają się także w Syrii, gdzie walczą przeciwko siłom rzą dowym A ssada. Zastępcą dowódcy (czeczeńskiego komendanta Salahuddina) wal czącej w Syrii Arm ii W ygnańców i Obrońców W ia ry jest pochodzący z Ukrainy Abdul Karim „Krymski" (Abdulkarim Krymski). W ezw ał on w maju 2014 roku krymskich Ta tarów i muzułmanów ukraińskich do walki z Rosją.
W walkach na Ukrainie w 2014 roku brały udział przeważnie czeczeńskie oddziały prorosyjskie, zapewne wysyłane przez Kadyrowa. Mudżahedinów z Emiratu już od dawna nie przyciągają ani nie pociągają idee świeckie, a taki jest charakter konfliktu na Ukrainie. Szukają teatru dżihadu i dopóki takiego charakteru nie nabiorą walki na Ukrainie, nie będą się tam angażować. W arto przypomnieć, że Doku Umarow nie w yrażał się zbyt pochlebnie na temat najemnictwa czeczeńskiego w Syrii, widział bo wiem pole walki dla kaukaskich mudżahedinów jedynie na terenie Federacji Rosyjskiej. Po zagadkowej śmierci Um arowa, na początku 2014 roku, bojownicy emiratu złożyli b a ja t (przysięgę) nowemu przywódcy Aliemu Saschabowi Kebekowi, czyli Aliemu Abu Muhammadowi. Zm iana lidera ma nie tylko personalny wydźwięk. Um arow był Cze czenem, prezydentem Iczkerii, pośrednikiem między ideą wolnej republiki a nowym celem - zjednoczeniem całego Kaukazu, wprowadzeniem szariatu i oderwaniem go od niewiernej Rosji. Kebekow jest Dagestańczykiem. Nie może poszczycić się takim doświadczeniem w walce, jakie miał Um arow (Abu Usm an). Nowy em ir jest znawcą prawa koranicznego (kazi). To na pewno wpłynie na Em irat Kaukaski, na jego większą ideologizację, orientację na walkę z niewiernymi. Mudżahedinom kaukaskim bliższa wydaje się wojna przeciwko Rosji w ramach własnych struktur niż na terytorium Ukrainy.
W arto jednakże wspomnieć o pojedynczych przypadkach udziału Czeczenów w walkach u naszego wschodniego sąsiada po stronie prorządowej, np. w batalionie A jdar45, podlegającym pod Ministerstwo Obrony Ukrainy, a w którym służą ochot nicy z różnych państw. Batalion działa w okolicy Luhańska. Dodatkowo, końcem 2014 pojawiły się w mediach informacje na tem at proukraińskiego Międzynarodowego Ochotniczego Batalionu Pokojowego im. Dżohara Dudajewa, stworzonego przez gen. Isę Munajewa, któremu poświęcę kolejny ze swoich artykułów.
