Jerzy Bartoszcze
Intensywność produkcji a dochody
rolnicze w gospodarstwach
indywidualnych
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 26, 221-231
A N N A L E S
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A
L U B L I N — P O L O N I A
VOL. X X V I, 15 SECTIO H 1992
In sty tu t E konom iki i O rganizacji R olnictw a A kadem ia R olnicza w L u blinie
J e r z y B A R T O S Z C Z E
Intensywność produkcji a dochody rolnicze w gospodarstwach indywidualnych
The In ten sity of P rod u ction in R elation to th e A gricu ltu ral Incom es in an In d ivid u al Farm
W zrost produkcji rolniczej w Polsce w sytuacji zm niejszania się po w ierzchni użytków rolnych na 1 m ieszkańca 1 możliwy jest tylko poprzez intensyfikację, tj. przez zw iększanie nakładów na jednostkę pow ierzchni użytkow anej rolniczo. Intensyfikacja produkcji rolniczej w naszym k ra ju m a obecnie c h arak ter kapitałochłonny, tzn. w zrost produkcji osiągany jest poprzez zwiększenie nakładów pracy uprzedm iotow ionej na jednostkę po w ierzchni.
Inten sy fik acja odgryw a istotną rolę nie tylko we wzroście produkcji rolniczej, ale jest także jednym z elem entów różnicujących dochody ro l nicze gospodarstw chłopskich. W praw dzie czynników oddziałujących na dochody rolnicze jest dużo, lecz na większość z nich rolnik nie m a żadnego lub bezpośredniego w pływ u i stw arzają one jedynie zew nętrzne u w a ru n kow ania produkcji rolniczej. Intensyw ność produkcji natom iast należy do tej g ru p y czynników, które zależą od rolnika. Związki m iędzy intensyw nością produkcji a dochodami rolniczym i w gospodarstw ach należących do różnych grup obszarowych są istotne z tego względu, że w naszym k raju od w ielu lat mówi się o potrzebie popraw y s tru k tu ry obszarowej gospo d arstw indyw idualnych. Stagnację stru k tu ry agrarnej uw aża się za główną przyczynę niskiego tem pa w zrostu w ydajności pracy w rolnictw ie.2
1 W P o lsce w latach 1980— 1988 obszar u żytk ów rolnych zm n iejszył się o 267
tys. ha (z 19 102,0 tys. do 18 835,0 tys. ha). N atom iast liczba ludności u legła z w ię k szen iu w an alizow an ym ok resie o 2 040,0 tys. (z 35 755,0 tys. do 37 775,0 tys. osób) Tak w ięc na 1 m ieszk ań ca kraju obszar u ży tk ó w rolnych w tym okresie zm n iejszył
s ię z 0,54 do 0,50 ha. D ane z R ocznika S ta ty sty czn eg o GUS, W arszaw a 1989.
2 Z. G r o c h o w s k i : I n t e n s y fi k a c ja p r o d u k c j i rolnic ze j i sp ołeczne k o s z t y w y t w a r z a n i a ż y w n o ś c i [w:] R o ln ictw o , r y n e k , ró w n o w a g a . PWE, W arszaw a 1978.
W dotychczasow ym piśm iennictw ie ekonom icznym najczęściej rozw a żano zagadnienia efektyw ności środków produkcji przy różnym poziomie intensyw ności.3 A nalizow ano związek intensyw ności z poziomem p roduk cji 4 lub kosztów 5, rzadziej z dochodam i roliczym i.6 Odczuwa się jedn ak b rak b adań zależności dochodów rolniczych od poziom u intensyw ności produkcji w gospodarstw ach chłopskich różnej wielkości. Z agadnienia te będą przedm iotem niniejszego opracow ania.
M A TE R IA Ł Y ŹRÓDŁOW E I M ETO DA B A D A Ń
Podstaw ę analizy stanow ią dane liczbowe z gospodarstw indyw idual nych, k tó re w 1985 roku prow adziły książki rachunkow e dla potrzeb In sty tu tu Ekonom iki Rolnej i G ospodarki Żyw nościowej (IERiGŻ) w W arsza w ie.7 B adaniam i objęto tylko te gospodarstw a, w któ rych przew ażały do chody z produkcji rolniczej na pozostałym i. W rok u 1985 takich gospo d arstw było 1735, z tego o pow ierzchni ogólnej do 3 h a — 115, 3—7 ha — 466, 7— 10 ha — 423, 10— 15 ha — 433, a gospodarstw o areale 15 ha i więcej — 298.
W analizie posłużono się m etodą tabelaryczno-opisow ą. Poziom in te n sywności produkcji określono sum ą nakładów m aterialn ych w przelicze niu na 1 ha UR. Uw zględniono nakłady na całość środków obrotow ych, usługi prod u k cy jn e oraz nak łady p rodukcyjnych środków trw ałych. W skład nakładów nie wliczono pracy ludzkiej, pomimo, że w ogólnym ujęciu przez intensyw ność produkcji rolniczej rozum ie się poziom nakładów p ra cy żywej i uprzedm iotow ionej. W bad aniach dopuszcza się stosow anie ta kich uproszczonych m etod oceny poziom u intensyw ności, tj. ograniczenia się tylko do nakładów m aterialn y ch .8
3 A. B e r n a c k i : E f e k t y w n o ś ć ró ż n y c h p o z i o m ó w k o n c e n t r a c j i ś ro d k ó w p r o d u k c j i w gos po da rs tw a c h i n d y w i d u a l n y c h . R ozp raw y N a u k o w e i M onografie. Wyd. SG G W -A R , W arszaw a 1982; Z. K o z i o ł : E f e k t y w n o ś ć n a k ł a d ó w p r z y r ó ż n y m p o z io m ie in te n s y w n o ś c i w i n d y w i d u a l n y c h g o s po da rs tw a c h c hłops kic h. „Z agadn. E kor. R oln.” 1962, nr 3.
4 J. O k u n i e w s k i : I n t e n s y w n o ś ć i p o z io m p r o d u k c j i w gos po da rs tw a c h c hło p skich. P W R i L , W arszaw a 1959.
5 Z. G r o c h o w s k i : K o s z t y p r o d u k c j i r o l n i c z e j w procesie i n t e n s y f i k a c j i r o l n ic t w a . „Z aagdn. E kon. R oln .” 1978, nr l; G r o c h o w s k i : I n t e n s y f i k a c j a . . . , op. cit.,
6 C. F a r k o w s k i : I n t e n s y w n o ś ć p r o d u k c j i a dochodowość gospo darstw i n d y w i d u a l n y c h . [w ] Z m i a n y w c z y n n i k a c h w y t w ó r c z y c h i n d y w i d u a l n e j gos po da rk i c hło p s k ie j w Polsce a e fe k t y w n o ś ć g o s p o d a r o w a n ia . W yd. SG G W -A R , W arszaw a 1985.
7 W y n i k i r a c h u n k o w o ś c i r o l n e j gos po da rs tw i n d y w i d u a l n y c h 1985. IERiGŻ, W arszaw a 1987.
In ten sy w n o ść produkcji a dochody rolnicze w gospodarstw ach... 223
Biorąc pod uw agę powyższe k ryterium , całą zbiorowość analizow anych gospodarstw podzielono na 5 grup, przyjm ując za podstaw ę następujące przedziały nakładów w tys. zł/ha UR: I — do 60, II — 60— 80, III — 80— 100, IV — 100— 120, V — powyżej 120 tys. zł/ha UR. W każdej z grup podzielonych wg poziomów intensyw ności w yodrębniono 5 podgrup obsza row ych, tj. do 3 ha, 3—7 ha, 7— 10 ha, 10— 15 ha i podgrupę „powyżej 15 h a ”. Dla zobrazow ania tendencji przy przejściu od gospodarstw nisko- intensyw nych do w ysokointensyw nych w dalszej analizie ograniczono się tylko do trzech poziomów intensyw ności: II, III i rV oraz trzech grup obszarow ych: 3— 7 ha, 7— 10 ha i 10— 15 ha. Zrezygnow ano z porów ny w ania skrajnych poziomów intensyw ności i grup obszarowych jako tych, w który ch w ystępow ały gospodarstw a o bardzo dużej zmienności zarówno pod względem intensyw ności produkcji, jak i obszaru.
W Y NIK I B A D A Ń
W ybrane dane charakteryzujące badaną zbiorowość gospodarstw w g ru pach w edług poziomu intensyw ności produkcji, przedstaw iono w tab. 1. A nalizując dane zaw arte w tej tabeli daje się zauważyć, że wyższą in te n syw nością ch arak tery zu ją się gospodarstw a m niejsze obszarowo, o niższym udziale trw ałych użytków zielonych w ogólnej pow ierzchni użytków rol nych. Św iadczy to o większej możliwości intensyfikacji produkcji na g ru n tach ornych niż na użytkach zielonych.
Z danych zaw artych w tab. 1 w ynika również, że zarówno gospodar stw a charakteryzujące się niskim poziomem nakładów m aterialny ch na jedno stk ę powierzchni, jak i gospodarstw a w ysokointensyw ne posiadały zbliżoną jakość gleb. Różnica w skaźnika bonitacji m iędzy sk rajn ym i g ru pam i gospodarstw ustalonych w edług poziomów intensyw ności w ynosiła tylko 0,11 punkta, tj. tyle ile np. wynosi różnica punktow a m iędzy kla sam i Ilia i Illb . Oznacza to, że dla u trzym ania wysokiego poziomu in te n sywności produkcji gospodarstw a w ysoka jakość gleb nie jest w arunkiem absolutnie koniecznym.
W analizow anych gospodarstw ach w ystąpił w yraźny związek m iędzy poziom em nakładów m aterialnych na 1 ha UR a w artością środków trw a łych produkcyjnych na jednostkę powierzchni. I tak, gospodarstw a g ru p y V o najw yższej intensyw ności produkcji posiadały m ajątek trw ały pro d u k cy jn y 3-krotnie wyższej w artości niż gospodarstw a grupy I, c h a ra k te ryzujące się najniższą intensyw nością (tab. 1). Można stąd w ysnuć w nio sek, że wyższy poziom produkcyjnych środków trw ałych um ożliw ił osiąg nięcie wyższego poziomu intensyw ności produkcji.
V X X 3 2 O j“ a .5 E> ^ •73 O 2 ^ fi o > 3 * "g 1/3 t s s. 5 o 3 OJ f i > g ii N fil a S “ 5 9 »<D ** * E •g gy U
Ł «
2 a UO ^ £ 2 ^ fct> -C £ 0 .73 a 1 im u ^ 05 Co t M T3O *■> a £a?
O J> o °3s «
Co - *- * T3 ni T3 'y — , t-i T3 •o ty J l J o O) 0) * 7 OJ *-t iO ^ fi rt 4i t;rf (U H O X! rb "cd £ ;ado p o d st a w o w e 2 4 ,4 0 2 9 ,4 4 coco TjT co 41 ,3 6 4 2 ,0 5 3 1 ,4 6 5^ -4-> 73 p r o d u k c y jn y c h śr o d k ó w w ty s. zł /h a U R w ty m : b u d y n k i g o sp o - m a s z y n y d a r c z e 82 ,5 1 6 0 ,8 8 1 1 8 ,0 1 9 8 ,2 0 16 7, 89 1 2 4 ,8 2 2 1 0 ,6 6 1 4 3 ,1 8 3 1 4 ,4 9 1 9 0 ,1 6 14 5 ,5 3 1 0 6 ,5 8 '73 O S (U 05t-m 05 CO Oocs^o L°* c3 £ o W) 0 r- m CD T-ł CS r— CS co LO 05 co co" lO CO* co CS '>» > o ^ 2 >> 2 ° 5 « 5 a d n ia c h rm 1 ha U R 05 lO 05 00 CO CJOT CO C^tH 00 l> lO co ' oT CQ t*< i& »O CD 49 ,9 0 W sk a ź n ik b o n it a c ji UR 1 0 ,9 2 ,97CStoo coC5 0 ,9 8 rv> U d z ia ł T U Z w l % 2 9 ,9 0 2 1 ,5 5 1 8 ,9 2 1 5 ,8 4o TT co 2 1 ,8 8 B r e d n ia p o w ie r z c h ni a g o s p o d a r s tw w ha U R 1 1 ,8 5 9 ,9 6CS co lO LO c> 6,5 2 9 ,2 2 Il o ść g o s p o d a r s tw 0 5 rt< CO 55 1 4 1 2 co CS o CS 173 5 N a k ła d y m a te r ia ln e w ty s. zł /h a U R (g ru p y w g p o z io m ó w in te n s y w n o ś c i) do 60 — I 1 O co 1 o co HH f-H 1 oo © co > ►—4 t o CS o o po w . 12 0 — V O g ó łe m •N O £ w x:o —' b a o „ 43 0 0 N tM U o ^ £s *
° fi to 733 ,2 :fi ni ce ^ > t/3 r3 W> tn t3 a O) ^ CO o C fi qj 8 flN rr\s £
o ^ ^ S oj s fl .« 5 3 * ° C • • O Ctf r*H w 'O - -NIn ten sy w n o ść produkcji a dochody rolnicze w gospodarstw ach., 225
Cechą charaktery sty czn ą m ajątk u produkcyjnego w analizow anych go spodarstw ach chłopskich jest duży w nim udział w artości budynków go spodarczych (praw ie 50%) oraz m aszyn i narzędzi (średnio 37%).
Z danych tab. 1 w ynika również, że gospodarstw a o wyższym pozio m ie nakładów m aterialnych na jednostkę pow ierzchni były rów nież b a r dziej intensyw ne pod względem nakładów pracy (przy pracach rolnych) w przeliczeniu na 1 ha UR.
Zróżnicowanie dochodów rolniczych gospodarstw chłopskich, w ynika jące z różnego poziomu intensyw ności produkcji, przedstaw iono w tab. 2. Z danych liczbowych tej tabeli widać, że gospodarstw a charakteryzujące się wyższym poziomem nakładów m aterialnych na 1 ha UR osiągały w yż szy dochód rolniczy na jednostkę powierzchni. Różnica poziomów in te n sywności produkcji m iędzy skrajnym i grupam i gospodarstw była 3-krotna, dochodów natom iast 2-krotna. Z najduje to potw ierdzenie w zależnościach w yrażających się stosunkiem nakładów m aterialnych do dochodu rolni czego. I tak, w grupie gospodarstw o najniższej intensyw ności produkcji, n a 1 zł dochodu rolniczego ponoszono nakłady m aterialne w wysokości 0,97 zł, a w grupie o najw yższej intensyw ności — 1,34 zł, tj. wyższe o 38% (tab. 2).
Z danych liczbowych zamieszczonych w tab. 2, w ynika również, że w gospodarstw ach o wyższej intensyw ności produkcji wyższy był udział nakładów m aterialn y ch z zakupu w nakładach ogółem. W V grupie gospo d a rstw nakłady m aterialne były 3-krotnie wyższe niż w grupie I, podczas gdy nakłady z zakupu w zrosły 4-krotnie, co zwiększyło udział tych osta tn ich z 34,61 do 44,47%.
Na podstaw ie danych zamieszczonych w tabelach 1 i 2 m ożna wyliczyć rów nież wielkość uzyskiw anego dochodu rolniczego na 1 dzień pracy w za leżności od poziomu intensyw ności produkcji. G ospodarstw a g ru p y V 0 najw yższej intensyw ności produkcji uzyskiw ały dochód rolniczy na 1 dzień pracy w wysokości 1,71 tys. zł, natom iast gospodarstw a gru p y I (najm niej intensyw ne) tylko 1,35 tys. zł (porównaj dane tab. 1 i 2). Go spodarstw a o wyższym poziomie intensyw ności produkcji uzyskiw ały więc w yższy dochód rolniczy nie tylko w przeliczeniu na 1 ha UR, ale także na 1 dzień pracy.
Obok określenia związku intensyw ności produkcji z poziomem docho dów rolniczych w całej badanej zbiorowości gospodarstw dokonano rów nież analizy powyższych zależności w podgrupach obszarowych. W ybrane inform acje o gospodarstw ach w grupach w edług poziomu intensyw ności produkcji oraz w podgrupach obszarowych zamieszczono w tab. 3. W obiektach o zbliżonej intensyw ności produkcji należących do grup obsza row ych nie w y stęp u ją większe różnice w udziale trw ałych użytków zie-15 A rm ales, se ctio H, vol. XXVI
72 S I C/2 03 f-l as T3 T3 O .<K D< ^ 0 J 6 C uj 43 O) £ -G >> •*-* 5:3 r-.CS d T3 03 c/i JD CU * I N O " d d -S 8 o3 s-l >> 3 ii .§ 3 8 -c' T3 u rt o '■&> "*■* ' v d * J ■§ ^ Sh CL) a «i - o d •t/i ..-< d **> 1 ->> G d ^ _oj d .5 c o ci -*-■ o -i % h 2 CU St os un ek n a k ła d ó w m a te r ia ln y c h d o d oc ho du r o ln ic z e g o og ół em z z a k u p u 0, 97 0, ,3 4 1, 05 0, 3 7 1, 11 0,45 0 ©~ 01 09 *0 *E *T ł-H © X. c XŁ c T roln ic z e g o 100,00 127 ,64 156.97 175.98 CDO <N Cd 1 W sk a ź n ik i n a k ła d ó w og ół em z z a k u p u o m i> co m O CD CO CD O* O? CD łto CO co co oT ^ H H H N ^ O CD H G H ©^ 00. 00 o^ cT oo* co- trT irT
O CO H H h h hNCO 1 1 u o c n o a r o ln ic z y « 05N oi cC >-> ^ S g 51, 84 66,17 80 ,3 2 11 8,0 7 91, 2 3 <N cf U d z ia ł n a k ła d ó w m a te r ia ln y c h z za k u D U w n a k ła -d ac h o g ó łe m w % rt w <# N t- (O^CO^in ^ •«*' co oo~ co co cc co ^ Ś re d n ie n a k ła d y m a te r ia ln e w ty s. z ł na 1 ha U R S | £ <u -’o 6fi o 50 ,2 9 1 7 ,4 1 69 ,7 8 24,3 3 88 ,9 2 32, 5 0 CO °Ł ©~ Tt< I> to 00 © 15 8, 42 70,4 5 80 ,2 8 29,8 8 £ i - 2 S 5:1 £ | n o sc i (g r u p y ) H-ł HH HHł-H hH> >i—H tH 4303 £ M os *“3 o X3 o Si 'N
In ten sy w n o ść produkcji a dochody rolnicze w gospodarstw ach., 2 2 7
lonych w ogólnej pow ierzchni użytków rolnych. Dotyczy to rów nież ja kości gleb ocenionej w skaźnikiem bonitacji.
Między podgrupam i obszarowym i zachodzą natom iast dość istotne róż nice w poziomie nakładów pracy na jednostkę pow ierzchni użytków ro l nych. I tak np. gospodarstw a II poziomu intensyw ności o pow ierzchni „3— 7 h a ” ponosiły na 1 ha UR nakłady pracy w wysokości 84,02 dni podczas gdy gospodarstw a o powierzchni 10— 15 hektarów tylko 47,02 dni (tab. 3). W m iarę w zrostu poziomu intensyw ności produkcji w zrastają różnice w wielkości nakładów pracy na jednostkę pow ierzchni m iędzy podgrupam i obszarowym i gospodarstw. Gospodarstwa w ysokointensyw ne (IV poziom intensyw ności produkcji) należące do podgrupy obszarowej „3— 7 h a ” ponosił yna 1 ha UR nakłady pracy w wysokości 84,02 dni i były one dw ukrotnie wyższe niż w podgrupie ,,10— 15 h a ” . S tan taki w ynika z faktu, że gospodarstw a m niejsze posiadają większe zasoby siły roboczej w stosunku do wielkości gospodarstw a i w związku z tym mogą ponosić wyższe nakłady pracy na jednostkę powierzchni użytkow anej rol niczo. Z kolei gospodarstw a obszarowo większe zmuszone są niedostatek siły roboczej w wyższym stopniu substytuow ać m aszynam i rolniczym i. W artość tych ostatnich w gospodarstw ach podgrupy „10— 15 h a ” była zdecydow anie wyższa w porów naniu do gospodarstw podgrupy obszaro wej „3— 7 h a ” .
Zróżnicowanie dochodów rolniczych w gospodarstw ach należących do różnych grup obszarowych w zależności od poziomu intensyw ności p ro dukcji przedstaw iono w tab. 4. D ane liczbowe zaw arte w tej tabeli po tw ierdzają wcześniejsze spostrzeżenia, że w m iarę w zrostu poziomu in tensyw ności produkcji w zrasta wielkość uzyskiw anego dochodu rolniczego zarów no w przeliczeniu na 1 ha UR, jak i na 1 dzień pracy. Istotn e jest poszukiw anie odpowiedzi na pytan ie: jak na określony poziom nakładów m aterialn ych reagują gospodarstw a różnej wielkości? Jeśli rozpatruje się obiekty o zbliżonej intensyw ności produkcji, to poziom uzyskiw anego przez nie dochodu rolniczego na 1 dzień pracy jest zdecydow anie wyższy w go spodarstw ach większych niż w obiektach obszarowo m niejszych. Różnice te w zrastają w m iarę w zrostu poziomu intensyw ności produkcji. I tak, go spodarstw a niskointensyw ne (II poziom intensywności) z podgrupy obsza row ej „10— 15 h a ” uzyskiw ały dochód rolniczy na 1 dzień pracy średnio o 45% wyższy niż obiekty należące do podgrupy „3—7 h a ”. W gospodar stw ach w ysokointensyw nych (IV poziom intensywności) różnica ta w yno siła ponad 100% (tab. 4).
P rzy zbliżonym poziomie intensyw ności produkcji wielkość uzyskiw a nego dochodu rolniczego w przeliczeniu na 1 ha UR w gospodarstw ach w iększych (podgrupy „10— 15 h a ”) był niew iele niższy niż gospodarstw obszarowo m ałych (podgrupy „3— 7 h a ”). W gospodarstw ach o wysokim
. d CJ b 1/3 £ a o 3 S-. O CC Sh N UD t/2 £ 5 05 O <USh - d CS O _ CC d O . 2 73 W tf
£ >>
-ł-J " - 1 w := i d o « - * 3 d 7 3 I-H° s
t-< o 04 O u ^ ‘»3 g O g d U * a > * 73 °o C V ^ ą) B|
c ^ o ^ ’S3 o o -u O , b f i tuo d 5 'S -o g> S
^ a
co . c ej cfl CC a a 3 3 2 U* *■< W ) W£ .s
•s §
5 S
>S CO .£ "t-l CA (-1 0) cO X ! T3 *-» a - g s 1Co O co £5 ™ as ^ O) <u 5CO OJ J-f *—I n O) > > w > o ; . H co £ 5 05 H Warto ść p r o d u k c y jn y c h śr o d k ó w tr w a ły c h w ty s. zł na 1 ha U R w ty m : O gó łe m b u d y n k i g o sp o d a r - m a szy n y s ta w ,‘ w e c z e CD t C CO lO H ^ 0 5 1-H^ CO^ 0 0 CO < 3 00^ £> co" n" o T o ^ co" CO CO M ^ co c o ^ ^ CO IO CO CO 0 5 O J ^ ^ H O O J H ^ c ć f o " co" r-T co" ^ CO CO O 0 5 CO W Ń CO lO CO 05 CO H o O - in CO H CO^ 05^ c o i r ? ł-*T c o ' ir T o T f-T m r t H O M O H »—* r - ł rH C^ łH W CO CO t * h N N CO c o c o c o O t > iO c o c T c o co* c T o " o T m iO CO ^ ^ N N CO N c o c o c o 42 5, 02 23 8, 54 15 9, 47 48, 43 44 6* 44 a i 9 ,7 8 16 5, 56 -3 9 ,6 8 " 1 l N a K i a a y p ra cy w d n ia ch n a 1 ha U R 74,2 9 5 7 ,, 7 6 4 7 .0 2 84,7 5 57,5 0 4 6 ,6 3 8 4 .0 2 66, 5 0 40 ,9 6 W sk a ź n ik b o n it a c ji U R N CD 0,99 i n o lOo CDO O o ł-H U d z ia ł T U Z w U R w % O N O O i C O C O C ^ F - t -C O C O H O h C O C O H H c i O * N c o " CO' o " ^ I > ift" N N N i —<*-hN » - Ht—♦»—< Ś r e d n ia p o w ie r z c h ni a g o s p o d a r s tw a ha U R 4, 96 7 ,9 0 11 ,14 4,75 7,67 10 ,94 4,77 7,60 11,38 M isjep od - 9 0 § D S O I I 0 5 N H N lO lO ł—H o 1 1 5O 0 5COD***0 005Tt< 3M -ojB zsqo X d n a o £— 1 CO O 7 c -lO T o CO1 O lO ł—H t-H 1 1 o o 3— 7 o f-H c-LO O G r u p y w e d łu g p o z io m ó w in te n s y w n o śc i HH ł—♦ ł—ł IV £ > co -4-»£
CO >—> o 73 " O Sh ' NIntensyw ność produkcji a dochody rolnicze w gospodarstwach... 229 >> N Ł> CÖ G C O ’ s I i >> O cd u Cu 'G 05° l 00LO co O r f LOE> 00co co T3 Ę? s -8 £ Q 0) ‘S rQ O 1—H ł“H N 2 , 2 S T3 73 dj J3 _ ö G ■ a f s S | S z z a k u p u t ' M O r - I T t1 W C ł ■<3< t o -3< t? o" o' o o 0,37 0,3 4 0 ,44 Q,39 X « 3 OJ ‘ l i 73 G aj © 3 jG io f l ü O g O ■*■’ T l w ^ og ó łe m 0,96 co <d o H 1,02 1,0 505 CSJ O^hoN LO > > S) y ca G c PS 8 " CO LO CD CO00*-h r-( o 05 CO lO co 05 o 2 5 - ® si ^ t-> fe o £ a CO 00 00 O ^ CO CO 00 0000Iß05 T T05 U d z ia ł n a k ła d ó w m a te r ia ln y c h z . za k u n u w n a -kła dac h o g ó łe m w % CO 00 co co rp t— co CD h 0000 csT O csf CD CO N N ^ ŁO ^ N cT CD CO CO T f co (U Ph £ ^ .2 ca l i f i Oj w ty m : z z a k u p u 20 1, 22 27 ,32 22,3 9 27 ,1 9 37,6 9 30 ,3 6 35 ,0 9 4 4 ,3 8 3 9 ,7 6 "ca ^ £ g > l r M T3 N cd . ***i w -M t>> cd ■+■» * * £ «u ' J , ' t O ) C C n M O O C O O ' t H f f l ^ l O N C O M o UD O Ho 05 coCO0005000000t -o 05O r-H 00 o cu G r u p y o b sz a r o w (h a ) > O l O rH rH 1 1 1 n > o t-H r -1 co o 7 LO 7 o co1 O 7 [> LO o rH P o z io m in te n -s y w n o s c i (g r u p y ) - ►—ł HH > ►— i Xu z O Tfi u rL cd 3 s 1 % a 2* 2 3 u t l . 05 tUO Si G U 0) >> G ^ S “H '° Si i ' S 0 O T3 1 tao l> G u ’«> C t r G ■SI o £ a3 C Ö f i g w icts cag £ «M « SI Ił X! C Ö ^ 73 co S aw UJ o a; M £ £ 8 c ■s « % SO +j u 3 >> .H T3 ^ O 600 X ! 05 VO O 73 CS g j j co X <U 3 <- 73 _, O G l i a ►, £ 1 o G G QJ £ c >» —1 S ö aJ o ■ä ^ C o 1-1 3 73
« s
fi * cd H x! cd -+^> £ CÖ •“ S Ö 73 'O u >Npoziomie intensyw ności p rodukcji (IV poziom intensyw ności) zarówno obiekty m ałe, jak i obszarowo w iększe uzyskiw ały zbliżony do siebie po ziom dochodu rolniczego z jednostki pow ierzchni użytków rolnych (tab. 4). Pow yższe spostrzeżenia m ają istotne znaczenie praktyczne, gdyż w y kazują, że przy spełnieniu określonych w arunków , m ożna w zasadzie wyelim inow ać obserw ow any w skali m asow ej ujem n y w pływ obszaru go spodarstw na jednostkow e w yniki produkcyjno-ekonom iczne. G ospodar stw a o podobnym poziom ie nakładów m a te ria ln y c h na 1 ha UR uzyski w ały zbliżoną do siebie wielkość dochodu rolniczego na jednostkę po w ierzchni niezależnie od wielkości gospodarstw a (tab. 4). Stąd też dążąc do w zrostu produkcji i dochodu rolniczego z jednostki pow ierzchni u ży t ków rolnych w in dyw idualnych gospodarstw ach chłopskich należy przede w szystkim zapew nić im dostateczny poziom środków obrotow ych i usług p rod uk cyjny ch . W aru nk iem koniecznym u trz y m an ia wysokiego poziom u
dochodu rolniczego w przeliczeniu na 1 ha użytków roln ych w gospodar
stw ach obszarowo w iększych jest odpow iedni poziom w yposażenia ich w prod u kcy jn e środki trw ałe, a w tym szczególnie w m aszyny i urządze nia techniczne. O bserw ow ana bowiem często niższa spraw ność produk- cyjno-ekonom iczna w iększych gospodarstw indyw idualnych w ynika z za chw iania w nich rów now agi pom iędzy zasobam i użytków rolnych a zaso bam i pracy żywej i środkam i trw ałym i.
W N IO SK I
1. A naliza w ykazała istnienie dodatniej zależności m iędzy poziomem nakładów m aterialn y ch na 1 ha UR a wysokością dochodu rolniczego na jednostkę pow ierzchni.
2. W yższą intensyw nością produkcji charakteryzow ały się gospodar stw a obszarowo m niejsze, o niższym udziale trw ały ch użytków zielonych w ogólnej pow ierzchni użytków rolnych oraz o w yższym uzbrojeniu tech nicznym . Inten sy fik acji kapitałow ej tow arzyszył w zrost nakładów pracy na 1 ha UR.
3. Możliwości inten sy fikacji p rodukcji rolniczej istn ieją zarów no w go spodarstw ach obszarowo m niejszych, jak i w iększych oraz gospodarują cych w różnych w aru n k ach glebow ych. W arunkiem koniecznym utrzy m a nia odpowiedniego dochodu rolniczego na 1 ha UR w gospodarstw ach w ię kszych je st zapew nienie dostatecznego poziom u nakładów środków obro tow ych oraz odpow iedniego poziom u w yposażenia w produkcyjne środki trw ałe, a szczególnie w m aszyny i urządzenia techniczne.
The In te n siv ity of P rod u ction in R elation to th e A gricu ltu ral Incom es... 231
S U M A R Y
T he purpose of th e paper is to d eterm ine the relations e x istin g b etw een the fa rm ers’ incom es and th e le v e l of production in ten sifica tio n in agricu ltu ral farm s of variou s sizes. T he source of the nu m erical data w as provided by th e a ccou n tan cy books k ep t by in d ivid u al farm ers in 1985.
The stu d ies sh ow ed th e e x isten ce of a p ositive dependency b etw een th e pro duction in ten sity (m easured by th e le v e l of m aterial exp en d itu res per 1 ha of arable land) and the fa rm ers’ incom es per one u n it of the area. The a n alysis sh ow ed the p o ssib ilities of in ten sify in g agricu ltu ral production both in sm aller and bigger farm s and th e ones w ith d ifferen t soil conditions. In order to k eep th e proper in com e per 1 ha of arable land in bigger farm s, it is n ecessary to ensure a su ffic ie n t le v e l of o u tlays of tu rn over m eans and the proper equipm ent w ith durable production m eans, esp ecia lly th e m achines and tech n ical tools.
