Marek Gumkowski
XV Konferencja Teoretycznoliteracka
Biuletyn Polonistyczny 19/3 (61), 39-42
fan ii S k w a rc z y ń sk ie j, Jana M u k a fo v sk y ’ ego i - p rz e d e w szystkim - M i c h a ła B a c h tin a . W n aw iązan iu do p r a c wym ienionych b ad aczy próbow ano form ułow ać m niej lub b a rd z ie j daleko id ą ce w nioski i p o stu la ty pod a d r e sem w sp ó łc z e sn e j p o lsk ie j n auki o l i t e r a t u r z e , w s z c z e g ó ln o śc i zaś pod a d re se m p o ety k i i t e o r i i lit e r a t u r y . P o ru s z a n o m .in . problem y w e w n ę trz nego zd ialo g izo w an ia p o sz cze g ó ln y ch utw orów , form alnych i zn a c z e n io wych w yznaczników d ia lo g o w o ści, w ielk ich układów dialogow ych, w k tó ry c h jako " re p lik i" tłu m aczą się c ałe u tw o ry , dialogow ego nacech o w an ia u ję te j cało ścio w o tw ó rc z o ś c i p is a r z a i p o szcz eg ó ln y ch gatunków l i t e r a c k ic h . P oszu k iw an o znam ion dialo g u w d z ie d z in ie stosunków pom iędzy p i sa rz e m a cz y te ln ik a m i. S ta ra n o się sp recy zo w ać n a k o n k retn y ch p rz y k ła dach m ożliw ości i o g ra n ic z e n ia , jakie n a rz u c a ją dialogow i k o n k retn e s tru k tu ry gatunkow e ( lir y k a , p o w ie ść , e s e j, aforyzm , poem at p ro z ą ). W pow iązaniu z zagadnieniam i te o re ty c z n y m i podejmowano d y sk u sję nad in te r p r e ta c ją d ialo g u w tw ó rc z o ś c i L em a, L e c a , N orw ida, T om asza M an n a i innych p is a r z y . W tr a k c ie K o n fe re n c ji pojaw iło s ię ró w n ież sym pto m atyczne p y tan ie d o ty czące m ożliw ości zbudow ania o p a rte j na dialogu t e o r ii d z ie ła lite r a c k ie g o i z a sto so w an ia k a te g o rii dialogow ych do i n t e r p r e ta c ji zjaw isk i p ro c e só w h is to r y c z n o lite ra c k ic h , związków m iędzy l i t e r a t u r ą a id e o lo g ią i życiem społecznym . T o też jednym z w iodących mo tywów d y sk u sji k o n feren c y jn y ch s ta ł się sp ó r o g ra n ic e zasto so w a ń k a te g o rii d ialogu w n au ce o l i t e r a t u r z e m iędzy zw olennikam i po słu g iw an ia się tą k a te g o rią w z n ac zen iu b a rd z c sz e ro k im , ogólnom etodologicznym , a zw olennikam i n ad aw an ia je j w ym iernego se n su h is to ry c z n e g o .
D r E dw ard K a s p e rs k i
XV K O N F E R E N C J A T E O R E T Y C Z N O L I T E R A C K A
W d n iach 21 s ty c z n ia - 3 lu teg o 1976 r . odbyła się w P u ław ach XV K o n feren cja T e o re ty c z n o lite ra c k a , zo rg an izo w an a p r z e z In sty tu t F ilo lo g ii P o ls k ie j U n iw e rsy te tu im . M a rii C u rie -S k ło d o w sk ie j w L u b lin ie i In s ty tut B adań L ite ra c k ic h PA N . W o b ra d a c h w zięło u d ział ok. 50 lite r a tu r o
-znawców z w ię k sz o śc i p o lsk ich ośrodków naukow ych o r a z k ilk u z a p r o s z o nych g o śc i z W yższej Szkoły P e d ag o g iczn ej w N itrz e n a S ło w acji
V
(C S R S ). Jako tem at sp o tk an ia o rg a n iz a to rz y zap roponow ali "M etodolo giczne problem y lite ra tu ro z n a w c z e j i n te r p r e ta c ji " .
S pecyficzne m ie jsc e , jak ie zajm uje pro b lem aty k a in te r p r e ta c ji w c a ło ś c i zagadnień h is to ry c z n o lite ra c k ic h , d ecy d u je, że n a tym w ła śn ie ob s z a r z e dokonują się w ie lo ra k ie p r z e jś c ia pom iędzy różnym i se k to ra m i b a dań lite ra tu ro z n a w c z y c h - p o d k re ś lił we w prow adzeniu do K o n fe re n c ji d o c. Janusz S ł a w i ń s k i (1BL) - w ym ieniając i c h a ra k te ry z u ją c s z e ś ć ta k ic h - r e je s tró w p o śre d n ic tw a : 1) pom iędzy d ziałan iam i badaw czym i a zwykłą p ra k ty k ą c z y te ln ic z ą ; 2) m iędzy h is to r ią l i t e r a t u r y a dom eną k ry ty k i lite r a c k ie j; 3) m iędzy n au k ą o l i te r a tu r z e a l i t e r a t u r ą sam ą; ń) m iędzy h is to r ią l i t e r a t u r y a p o z a lite ra c k im i d zied zin am i w iedzy; 5) m iędzy dwoma podstawowym i typam i z a in te re so w a ń h i s t o r i i l i t e r a t u r y (p ierw szy m , tra k tu ją c y m sto su n ek d z ie ła do k o n te k stu jako r e la c ję c z ę ś c i do c a ło ś c i, i drugim , u sta la ją c y m tę r e la c ję jako p r z e jś c ie od p o te n c ja ł - n o ś c i do a k tu a liz a c ji); n a koniec — 6) pom iędzy różnym i stylam i m yśli lite r a tu r o z n a w c z e j.
W ielość zagadnień w prow adzonych w pole z a in te re so w a ń l i t e r a t u r o znaw stw a p o p rz e z problem atykę in te r p r e ta c ji - o czym mówił a u to r w p ro w adzenia - p o tw ierd z o n a z o sta ła ró ż n o ro d n o ś c ią poszu k iw ań badaw czych p rezen to w an y ch w p o szczeg ó ln y ch r e f e r a ta c h . M ożliw ościom , ja k ie p rz e d p roblem atyką in te r p r e ta c ji o tw ie ra ją n a r z ę d z ia lite ra tu ro z n a w s tw a s tr u k tu ra ln o -se m io ty c z n e go, p o św ię c ili uwagę a u to rz y dwóch w ypow iedzi: W ła dysław P a n a s ( KUL) w r e f e r a c ie "Z zagad n ień i n te r p r e ta c ji s tr u k tu ra ln o - sem io ty czn ej" z a ją ł się zagadnieniem sem iotycznej i n te r p r e ta c ji d z ie ła lite ra c k ie g o w zw iązku z te o r ią o is tn ie n iu dw óch sensów każdego utw oru: jaw nego i u k ry teg o ; K ry sty n a F a l i c k a (U M C S) w r e f e r a c ie " P rz y d a tn o ść fra n c u s k ic h p ro p o z y c ji sem iotycznych d la i n te r p r e ta c ji utw o rów fa b u la rn y c h " mówiła o zasto so w an iu t e o r ii G re im a sa , d o ty c z ą c e j m .in . s tru k tu ry pow ierzch n io w ej i g łębokiej d z ie ła , do i n te r p r e ta c ji utw o r u n a r ra c y jn e g o .
Z agadnienie u ż y te c z n o śc i badań n ad poetyką d la in te r p r e ta c ji d z ie ła lite ra c k ie g o nie o g ra n ic z a s ię jedynie do w y k o rz y sta n ia o sią g n ię ć l i t e r a
-tu ro znaw stw a s tru k -tu ra ln o - sem io ty c zn eg o . P rzy p o m n ieli o tym a u to rz y dw óch r e fe r a tó w pośw ięco n y ch r e to r y c e : d r A le k sa n d e r L a b u d a (UWr.) dokonał h is to ry c z n e g o p rz e g lą d u t e o r ii re to ry c z n y c h w r e f e r a c ie "R eto ry k a w k u ltu rz e e u r o p e js k ie j" , a d o c. K az im ierz B a r t o s z y ń s k i (IBL) w w ypow iedzi "D aw ność i d z is ie js z o ś ć r e to r y k i" mówił o m o żliw ościach
z a sto so w a n ia d o św ia d czeń r e to r y k i we w spółczesnym lite ra tu ro z n a w s tw ie . R o lę , ja k ą w in te r p r e ta c ji daw nej lit e r a t u r y może p ełn ić znajom ość daw n e j p o e ty k i, p o d k re ś liła d o c . T e r e s a M i c h a ł o w s k a (IB L ) w r e f e r a
cie p t. "P o ety k a a p o e z ja . Z agadnienie in te r p r e ta c ji daw nej lite r a tu r y " . W ypow iedź d o c. E d w ard a B a l c e r z a n a (UAM) p t. " I n te rp re ta c ja jako p ró b a c a ło ś c i (n a m a te ria le p o lsk ie j lir y k i pow ojennej)" w sk a z a ła z k o le i n a w agę innego o b s z a ru p o ś re d n ic z e n ia - pom iędzy in te r p r e ta c ją a zagadnieniam i h i s to r ii l i t e r a t u r y . A utor dow odził, że o k re ś le n ie ta k ie j c a ło ś c i, ja k ą je s t p o lsk a lir y k a pow ojenna, m usi odwoływać s ię do k a te g o rii o d b io rc z o -in te rp re ta c y jn y c h : zak re só w d o św iad czen ia p oetyckiego re a ln y c h i p o te n cja ln y ch użytkow ników lite r a t u r y .
K ilka re fe ra tó w pośw ięcono różnorodnym re la c jo m pom iędzy p ro b le mami i n te r p r e ta c ji a k ry ty k ą lite r a c k ą . M gr K rz y s z to f D y b c i a k (IB L ) w w ypow iedzi n t. "P roblem ów in te r p r e ta c ji te k s tu k ry ty c z n o lite ra c k ie g o " z a ry so w a ł w ie lo ra k ie a sp e k ty s y tu a c ji kom unikacyjnej re a liz o w a n e j p rz e z te k s t k ry ty c z n y . W ażne zag ad n ien ia schem atów k ry ty c z n o lite ra c k ic h omó w ili H enryk P u s t k o w s k i i K onrad T a t a r o w s k i ( UL ) w r e f e r a c ie "E ty k ie ta k ry ty c z n o lite r a c k a w obec in te r p r e ta c ji te k s tu lite r a c k ie g o " . In t e r p r e t a c j ą zesp o łu tek stó w k ry ty c z n y c h z a jął się S ta n isła w D ą b r o w s k i
( UG) w w ypow iedzi "P o e ta - p o ezja - k ry ty k . P ro b lem metod (na p r z y k ła d z ie polem icznej a n a liz y ^ N o ta te k o p o e z ji i k ry ty c e 4 J. Kwiatkow
sk ie g o )".
Związkom pom iędzy zagadnieniam i in te r p r e ta c ji a zjaw iskam i z p o g ra n ic z a l i t e r a t u r y z a ję li się ta k ż e a u to rz y innych re fe ra tó w . P r o f . Je rz y
Z i o m e k (TJAM) w w ypow iedzi p t. " P rz e k ła d - ro zu m ien ie - i n t e r p r e ta c ja " z re fe ro w a ł p ro p o z y c je te o re ty c z n e g o u ję c ia r e la c ji m iędzy tymi trz e m a p ro c e s a m i. Rzadko po ru szan y m zagadnieniom in te r p r e ta c ji u tw o rów p a m ię tn ik a rsk ic h p o św ię c ił d r A n d rzej C i e ń s k i (U W r.) r e f e r a t " I n te r p r e ta c ja d z ie ł p a m ię tn ik a rsk ic h " . P e te r L i b a (N itra ) p rz e d s ta w ił
rozbudow aną typologię utw orów b io g ra fic z n y ch w te k ś c ie " B io g ra fia jako problem m etodologiczny w in te r p r e ta c ji d z ie ła lite r a c k ie g o " . R e fe ra t Do- brochny R a t a j c z a k o w e j (XJAM) p t. " T e a tr - i n te r p r e ta to r d z ie ła l i te ra c k ie g o " p o ru s z a ł zag ad n ien ia c z a s u i p r z e s tr z e n i sc e n ic z n e j o ra z te a tr a ln e j w zw iązku z problem em r e a liz a c ji te a tr a ln e j jako in te r p r e ta c ji u tw o ru d ram a ty cz n eg o . N ajd alej od problem ów ś c iś le zw iązanych z i n t e r p r e ta c ją o d e sz ła Zofia M i t o s e k (UW) om aw iając w 'te k ś c ie " H is to ria l ite r a tu r y a so c jo lo g ia " sy tu a c ję k ry zy so w ą h isto ry z m u w X X -w iecznej h is to r ii l ite r a tu r y .
Kilku re fe re n tó w w y b rało za punkt w y jśc ia in te r p r e ta c ję k o nkretnego te k s tu . -O prócz om aw ianej już w ypow iedzi S ta n isła w a D ąb ro w sk ieg o , in t e r p r e ta c ją d z ie ła nie w ścisły m s e n s ie lite ra c k ie g o , le c z - w tym wy padku - h is to ry c z n o lite ra c k ie g o , z a ją ł s ię p ro f. M ichał G ł o w i ń s k i
(1BL), k tó ry w r e f e r a c ie "S tudium le k tu ry . S ło w ack i czy tan y p rz e z K le in e ra " z in te rp re to w a ł m onografię K le in e ra o Słow ackim jako pew ien typ le k tu ry p o e z ji ro m an ty c zn ej; sp o só b le k tu ry zakotw iczony w o k re ś lo n e j k u ltu rz e lite r a c k ie j. Różne metody in te rp re ta c y jn e re p re z e n to w a n e by ły w r e f e r a t a c h : ‘ d r a Je rz e g o J a r z ę b s k i e g o (UJ) " I n te r p r e ta c ja te k s tów G om brow icza p rz y pomocy k a te g o r ii ^ g r y 4 m gr Ewy S z a r y - M a - t y w i e c k i e j (IB L ), k tó ra w r e f e r a c ie "U tw ór lite r a c k i jako i n te r p r e ta c ja in n e g o -u tw o ru " p rz e d s ta w iła in te r p r e ta c ję now eli M au p a ssa n ta "B a- ry łe c z k a " ; D anuty M a z u r e k (U M C S), a n a liz u ją c e j p o ezję W isław y S zy m b o rsk ie j w w ypow iedzi p t. " S tr u k tu ra te k s tu jako sp o só b in te r p r e ta c ji ś w ia ta " .
T ru d n e zag ad n ien ia m ie jsc a i k s z ta łtu in te r p r e ta c ji w c a ło ś c i n au c z a - \n ia l ite r a tu r y w szkole były tem atem zam ykającego k o n fe re n c ję r e f e r a tu
B ożeny C h r z ą s t o w s k i e j (UAM) p t. "A u to r - d z ie ło - p o ety k a. P ro b lem y in te r p r e ta c ji w s z k o le " .
