280 Kronika
24 m aja 2000 r. dr Rita M ajkowska: Archiwum Heheto-Polonicum - idea ratowania poloników w Szwajcarii.
W uzupełnieniu tych informacji w arto dodać, że K om isja Historii Nauki PAU organizuje w dniach 2 -3 czerw ca 2000 r. w K rakow ie sesję naukow ą „R ecepcja w Polsce nowych kierunków i teorii naukow ych“ z udziałem około dw udziestu referentów z K atow ic, K rakow a, Lublina, M arsylii, Torunia, Warszawy i W rocławia. Stefan Zamecki (W arszawa) SESJA NAUKOWA R E C E P C J A W P O L S C E N O W Y C H K I E R U N K Ó W I TE OR II N A U K O W Y C H KRAKÓW , 2-3 CZERW CA 2000
W dniach 2 -3 czerw ca 2000 r. odbyła się w Krakowie, w auli Polskiej A ka demii Umiejętności, sesja naukowa pt. Recepcja w Polsce nowych kierunków i teo rii naukowych zorganizow ana przez K om isję Historii Nauki PAU, działającą pod przew odnictw em prof. A dam a Strzałkowskiego. Celem tego interdyscypli narnego spotkania było zastanowienie się nad inspirującą rolą nowych idei i „szyb kością reagowania“ nauki polskiej na pionierskie prądy, koncepcje, czy rewolucje naukowe. Sesja obejmowała kilka bloków tematycznych poświęconych różnym dziedzinom nauk humanistycznych (filozofia, językoznawstwo, socjologia, peda gogika, historia sztuki), ścisłych (matematyka, fizyka, chemia) oraz przyrodniczych (biologia). Łącznie wygłoszono 22 referaty, z których ponad połowa (12) dotyczy ła nauk ścisłych, znacznie mniej - humanistycznych (7) i przyrodniczych (3).
W bloku zagadnień filozoficznych prof. Jan Woleński zaprezentow ał referat
Polska szkoła logiczna a rozwój logiki na świecie, w którym przedstaw ił „tw orzenie z niczego“ podstaw rozwoju logiki w latach m iędzyw ojennych. Do jej szybkiego rozwoju przyczyniła się tw órcza w spółpraca m atem atyków i lo gików w środow isku w arszaw skim , w spóln e czaso pism o „F u n d am en ta M athem aticae“ (od 1920 r.), unikatowe w świecie, pośw ięcone wybranym dzia łom m atem atyki, podstawom matematyki oraz logice m atem atycznej. W ykształ ceni w e Lwowie uczniow ie K azim ierza Twardowskiego, ojca polskiej logiki, znaleźli w Uniw ersytecie Warszawskim sprzyjającą atm osferę do rozwoju tej dyscypliny i zgrupowali wokół siebie zdolnych uczniów, w śród których znaleź li się przyszli twórcy polskiej szkoły logicznej: Alfred Tarski, Jan Łukasiew icz, Stanisław Leśniew ski, Leon Chwistek, a później Bolesław Sobociński. Ich kon cepcje i nowe tw ierdzenia zyskały szeroką recepcję w nauce światowej. Proble m atykę filozoficzną prezentow ały rów nież referaty: prof. A dam a W ęgrzeckie- go Recepcja fenom enologii w Polsce i prof. W łodzim ierza Rydzew skiego Od
Brzozowskiego do Kołakowskiego. Pokrętne drogi polskiej recepcji marksizmu.
Inną grupę zagadnień hum anistycznych om aw iały referaty: prof. Piotra H ubne ra Damnosa hereditas... Dziedziczne uwarunkowania socjologii w Polsce, prof. Juliana Dybca Recepcja idei pedagogicznych w Polsce, prof. Lecha K alinow skiego Historia sztuki p o d koniec // tysiąclecia oraz prof. K azim ierza P olańskie go Rola generatywizmu w językoznawstwie.
N ow e idee w astronom ii referow ali: dr M ichał Kokowski (.Paradoksy i ba riery recepcji kopernikanizmu w Polsce), prof. Jó z e f Sm ak (Teorie budowy gwiazd) oraz prof. Stanisław Gorgolewski (Dwa polskie ośrodki radioastrono mii - Kraków i Toruń).
W „bloku matematycznym“ prof. Roma Duda omawiał Początki topologii w Pol sce, naw iązując do referatu prof. J. W oleńskiego. Podkreślił ścisły zw iązek m ię dzy w arszaw ską szkołą logiczną i polską szkołą topologii i teorii m nogości, or ganizow aną rów nież od podstaw przez m łodych, utalentow anych m atem atyków, twórców wspom nianego wyżej czasopism a „Fundam enta M athem aticae“, W acła wa Sierpińskiego, Zygm unta Janiszew skiego, Stefana M azurkiew icza. R ezulta ty tw órczych dokonań polskich topologów zostały przedstaw ione na tle nauki światow ej, z podkreśleniem roli naszych uczonych w tw orzeniu nowych działów m atem atyki, jakim i były topologia i teoria mnogości. Ponadto prof. Daniel S im son przedstaw ił Początkowy okres rozwoju polskiej algebry, a prof. A ndrzej Pel czar Polską historię równań różniczkowych. R eferat prof. Pelczara, bogato ilus trowany, ukazał niezw ykle barwnie historię badań nad prob lem aty ką równań różniczkow ych cząstkow ych rzędu drugiego, zapoczątkow anych na przełomie XIX i XX w. przez Kazimierza Żorawskiego i Stanisława Zarembę, a rozw iniętych przez Tadeusza Ważewskiego, w spółtw órcę szkoły równań różniczkow ych. Ple jad a uczniów Ważewskiego, do których należy autor referatu, je st im ponująca, obejm uje m.in. takie nazwiska, jak: Jacek Szarski, Zofia Szm ydt, A ndrzej Pliś, Andrzej Turow icz, Andrzej Lasota, Stanisław L ojasiew icz, Zdzisław Opial, C zesław Olech i wielu innych. W pełnych ciepła słow ach autor referatu nakreś lił sylw etkę swojego mistrza. Uwieńczeniem tej części sesji było w ręczenie pub likacji jubileuszow ej Złotej Księgi Wydziału Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego (redagowanej przez prof. B olesław a Szafirskiego) prelegentom spoza Krakowa: prof. Romanowi Dudzie z W rocławia i prof. Danielow i S im so nowi z Torunia.
W części sesji poświeconej nowym ideom w fizyce prof. B ronisław Srednia- w a om aw iał Recepcję w Polsce teorii względności, ukazując historię w czesnego „przenikania“ teorii Einsteina do nauki polskiej, z podkreśleniem roli osobiste go kontaktu naszych uczonych z tw órcą wielkiej teorii. Prof. Roman S. Ingarden przedstaw ił Recepcję w Polsce teorii kwantowej. Z dużym zainteresow aniem publiczności spotkał się przedstaw iony pięknym i jasnym językiem (pow iedzia ny z pam ięci) referat prof. Józefa Hurwica Polskie badania promieniotwórczości.
282 Kronika
O m aw ianie problem atyki biologii rozpoczął nestor polskich historyków zoo logii - prof. Gabriel Brzęk referatem Recepcja darwinizmu w Polsce. W obrazo wy sposób przedstaw ił burzliwe dyskusje tow arzyszące przyjm ow aniu na na szych ziem iach teorii ewolucji zm ieniającej obraz świata, natury i człowieka. Ośrodkiem , w którym z entuzjazm em przyjęto teorię Darwina, była warszaw ska Szkoła Główna, gdzie przez krótki czas w ykładał zoologię B enedykt Dybowski, jeden z najgorliwszych propagatorów ewolucjonizmu w Polsce. Po powrocie z ze słan ia na S yberię, D ybow ski stw orzył drugi prężny o środek ew olu cjon izm u w U niw ersytecie Lwowskim. W Uniw ersytecie Jagiellońskim , w którym pod koniec XIX w. dużą role odgrywali konserw atyści, recepcja darw inizm u prze biegała w sposób szczególny. Profesorow ie biologii byli na ogół jej zw olennika mi, a naw et w ielbicielam i i popularyzatoram i (jak np. Jó z e f Rostafiński), ale ofi cjalnie nie wykładali ew olucjonizm u, który zaczęto głosić z uniw ersyteckich ka tedr dopiero w XX w.
W referacie Teoria komórkowa - unifikacyjna teoria biologii prof. Wincenty Kilarski przedstaw ił znaczenie jednej z pierw szych w ielkich teorii biologicz nych XIX w., m ówiącej o powszechności budowy kom órkowej organizm ów (teoria sform ułow ana w latach 1838-1839 przez M atthiasa Schleidena i T heo dora Schw anna). Teoria ta, zaakceptow ana pow szechnie przez środow isko przy rodników, w krótce stała się jednym z najw ażniejszych uogólnień biologicznych. Trudno uw ierzyć, że sto lat później próbow ano j ą zakw estionow ać. Zw olennicz ka stalinow skiej „nowej biologii“ Olga Lepieszyńska w ysunęła teorię sam orzut nego tw orzenia się kom órek w niektórych tkankach, np. w żółtku kurzego jaja (bez podziału komórki m acierzystej, jak to stwierdzili w setkach dośw iadczeń zw olennicy teorii kom órkowej). Teoria Lepieszyńskiej, oparta na błędnych interpretacjach obrazów m ikroskopowych, nie przyjęła sie w Polsce. Autor refe ratu w spom niał o mrocznym okresie stalinowskiej biologii w naszym kraju, kie dy zw olennicy narzuconej ideologii kom unistycznej próbowali (na szczęście bezskutecznie) w płynąć na treść nauki. Z w olenników „now ej b io log ii“ było w Polsce stosunkow o niewielu, ale działalność niektórych przyniosła duże szko dy w środow isku naukowym. Z podobnym i problem am i borykała się w czasach stalinow skich jed n a z najw ażniejszych dyscyplin dw udziestow iecznej biologii, ja k ą je s t genetyka, której rozwój przedstaw iła prof. Halina K rzanow ska w refe
racie Recepcja w Polsce przełomowych odkryć genetyki w X X wieku.
Sesję zam knęły referaty pośw ięcone zagadnieniom chem ii: prof. A ndrzeja Sadleja Chemia kM>antowa w Polsce: od świadomości potrzeb do akceptacji je j znaczenia, prof. M ieczysław a M ąkoszy Chemia organiczna w Polsce oraz prof. Jerzego Habera Polskie prace nad katalizą.
Warto podkreślić wysoki poziom referatów prezentow anych w większości przez w ybitnych specjalistów poszczególnych dyscyplin, którzy często opow ia dali o swoich mistrzach, dając niejako „z pierw szej ręki“ św iadectw o narodzin
idei, recepcji aw angardow ych prądów, organizow ania pracow ni naukow ych. Interdyscyplinarny charakter sesji sprawił, że była ona j e d n ą z prób przezw ycię żenia wielkiej bolączki nauki naszych czasów, ja k ą je s t brak porozum ienia uczo nych różnych dyscyplin, tw orzących sw oiste „getta specjalistów “ . M oże re fleksja historyczna nad nauką je st dziś je d n ą z nielicznych m ożliw ych dróg zn a lezienia w spólnego języka?
Zofia Pawlików ska-Brożek Alicja Zemanek
(K raków )
ZNACZENIE KOBIET DLA ROZWOJU NAUK PRZYRODNICZYCH Sesja Znaczenie kobiet dla rozwoju nauk przyrodniczych została zorganizo w ana przez Instytut Historii Nauki Polskiej A kadem ii N auk 7 kw ietnia 2000 r. z inicjatywy dr Iwony Arabas i dr Anity M agowskiej. Obrady toczyły się w Pa łacu Staszica w Sali Okrągłego Stołu.
Sesję otw orzył prof.dr hab. Andrzej Środka, dyrektor Instytutu Historii N au ki, podkreślając jej interdyscyplinarny charakter i zw racając uw agę na rozległy przedział czasu, jaki zostanie omówiony. Organizatorom nie zależało na w ydzie leniu działalności kobiet z dziejów nauki i kultury. N iew ątpliw ie w yw ierały one znaczący wpływ na zachowanie społeczeństw. Pełniły obowiązki opiekunek i osób dbających o zdrow ie rodziny, partnerow ały m ężczyznom w ich pracach nauko wych, a w końcu odnosiły sukcesy jako sam odzielne uczone. Interdyscyplinar ny charakter Sesji pozw olił na odkrycie tych aspektów działalności kobiet, które dotąd były nieznane albo niezauważane
P ierw szą część Sesji poprow adził prof. dr hab. Bolesław O rłow ski. O dczy tał adres od Prezesa Zarządu G łównego Polskiego Tow arzystw a Farm aceutycz nego, doc. dr. hab. M ichała Umbreita z życzeniam i ow ocnych obrad, po czym przekazał głos prelegentom .
Rola intuicji w rozwoju nauk przyrodniczych została om ów iona przez. prof. dr hab. Alinę M o ty c k ą - filozofa nauki. Tradycyjne filozoficzne koncepcje nau ki nie potrafią do końca odpowiedzieć napytanie skąd się biorą idee w nauce i ja k ą drogą uczony je postrzega. A naliza okresów tzw. kryzysu naukowego, to znaczy załam ania się starej i poszukiwania nowej teorii, ujawnia, że w takiej sytuacji za chow ania uczonych różnią się od postępowań badaw czych objętych kontekstem uzasadnienia w nauce. Opis postawy kryzysowej uczonego um ożliw ia koncepcja twórczości, której aparatura pojęciowa przystosow ana jest do ujm ow ania pro cesów twórczych. Pozwala to określić rolę intuicji w rozwoju wiedzy naukowej. Prof. Andrzej Środka w referacie O kobietach w nauce z perspektywy histo rycznej skoncentrow ał się przede wszystkim na naukach m edycznych. W XI wieku zasłynęła m ądrościąTrotula z Collegium Hippocraticum w Salerno, autorka
