Problematyka ropy naftowej w Polsce północnej i środkowej

(1)

STAiNISLAW WDOWIARZ . Instytut Geologiczny :

PROBLEMATYKA ROPY NAFTOWEJ W POLSCE

POŁNOCNEJ

I SaODROWEJ'

D

·'

OTYC~QZASÓWE PR~CE PR.ZEMYSLU.. . w· Polsce' pólnocIDej . i środkowej już w lPierw-'. naftQwego, prowadrone pmlede· wsżyst:kim . , .. szym5-łeciu pOwojennym. Odwieroono w tym

"W

tamac!I planu 6-letniego na terenie Karpat, okresie ponad trzydzieści tysięcy metrów, nie n>zwiąrzały zagadnienia .produkcji. i zaso- z czego. praw.ie połowa Z<Stala zlokalimwana bów mpy Iilaitowej IW skali, dalkiej wymaga ty- . na . sj:ru!ldurze Kłodawy. Pozostałym riletlt'ażem. 'cie . goSpodarcze naszego państwa. Opierały. si(' . oibOOriono pięć iProIblemów·· mązanych IZ

irótż-· one głównie na przypuszczeniu, że osady . pia,

riYJ!!i

rejonami geologicm~i, oowiereając na SZCfLyste eooen~ górnej eksploatawaru nich &VeŚĆ głębakich odiw!i.ertów. BraIk oprs.'Co",:. do :t'JOIkJu 1950 na n:iewiellkich głębokoścdac:h. za"" wań geoilZyc'ZlllYch, !kitóre w .'Polsce !północnej

wierać będą(['ówni~ ropę i

gaz

w

głębolko le- i w.w.i.ększości jej oIbszaru środkowego muszą

żących jąd!'aeh strukJtur. Wyniki szeregu głę-· być uznane za najważniej~ podstawę dla .·bolcich :VJtielrceń, 7JWłaszczaw depresji cenitT.al- projektowania poszukiwań ropy wtowej i ga-'.' nej , wykażały, że osiągnięcie ·wspomnianych żu ziemnego, stał. się prlZyezyną słUsznej ..

de-horyżoniów

jest tU u1IrtidJnjone pmez dwa ia- . cyzji zaniechania

wierceń

posziukiwawczych do 'sadnicze czynniki.. Pierwszym' jest skompliko- czasu, uzyskania pelniejs.zY'Ch materiałów gaO-. wana budoWa dep:r:esji, w której zamiast spo- fizycznych..

"Nowość"

_ problematyki

.polegała

.dziewanych .regU1amych

strl1!J.rtur·

stwierdmno na analizie przygotowanych do r. 1954 .. mate- . ,

nasunięcia

,o

poważnej

amp1dtudzie, drugIm -

ri/lłów .gęofizycżnvoh zriajdiljących. się

tak · nadmierna miąższość (do 2500 m) wa:rsbW kro- . " . .

śnieńSk:lch wypeł,niających . centramą . d~ję. w.archiwum Instytuitu Geologicmego, jak

·Stało się jasne, mimo 'l'ozwiązania tylko części .i shriJby .geologicznej przemysllu' ~o. Zagadnień nalk,reślonycll w pJ.artie~le1lnim, że . Były

to

przede .wszystikim 2JC1!jęcia grawhne-szanse na uzyskanie wielkich zasobów ropy' tryczne o'l'óim.ym stopniu dokładności;. a na-w K8iVp8tachsą mni~

oP

Pl'Zewidywanych. stępnie nielicme profile sejsmli.ome .()(['az zdję-Zmusiło

to

do !ZreWidowania . .zasadniczego kie- . dla magrreftyczne. Pow.iązanie tych ·ritaJterd.ałów runku prac poBZ\llkiJwa·Wt:ozych, comalazlo swój z .'07'<.db."".. _00U0,y_{.,...~)"lXl!l}• doł-.--hC2laSm.a1Jer.iała.imi .~1o-_~,y_{" .} _. _._{6 ...} wyraz. w nowej prollilematyce pOISizuk]w"8WtOzej, . giczriymi (tak powiet'2JC'hniowymi, jak d !Z :wier-którą wprowadzono do ,planu 5-letmlego.Qpie': ceń) poowolilro na wSkazanie w ~bych zary-.ta ęię' ona na ogó1lD.ym załOżeniu, że i inne re- . Bach kieritmków, w lctórYCll nalciyw pier,w-jony Pohslki,. IW' których budowie .biorą udział szym rzędzie ·poprowadzić.· srŻJc.zegółowe prace · skały osadowe, mogą zawierać bitum.łny płyn- geofizyczne, a następme wiercenia

pc8ZU!ki-{ne i .gazowe. wawczę. PowIiInny one' objąć.cztery włel.llkie ~

Dla ścisłości warto pr.zypomniE!ć, "że pierw~ jony geplogiczne, gdzie możliwe jest nagroma-· sze prace p(;sżulJciwawpze, których celem byłQ . dżenie' ·węglowodOrów. Wymienię je

w .

po-'<XIm'ycae złóż '~y, .. Izostały pr.zeprow.aJdzoa1e rządku .geografi~ym.

. , ł· .;

(2)

l.

Zachodni kraj plalłlfomny

rosyjskiej

a ści-

:

śle] jej elementów 'struktwralnych, tj. tarczy: azowsko-podolskiej, kopuły białoruskiej -i dzie-. lącego je przegubu ITypeci' oraz depresja.

pe-ry.bałtyclm oddzielająca taJrczę skoodyn.aw;s'ką

cd Płyty rosyjskiej. Na podstawie kil1ru do..;, tych czasowych wierceń stwierdzono za\llurza-nie się podłoża. krystalicznego platformy ku

'południowemu zachodowi. WYI!'aża się ono ok. 700 . m deniwelacją podłoża :krystaliicm.ego. mię

. dzy wschodnią granicą państwa w okolicy. Grodna' i Ostrowią Mazowiedką, a tym samym

powiększeniem, gr'llIbości nadikladu skał osado.,. w~-ch ku południO.Wemu zachodowi. Z tym zjawlskiem pooostaje

w

zwiąZku zasięg' po-t'1Zczególnych systemów, który ogólnie Układa

· się w ten sposÓlb, że w kdenmku.sW transgre-· dują na ipQdł:lcJlże osady. coraz staJrsze (Druskie-nlki - weld, OsitTów. Mazowiecka - ,trias). Ponieważ w /bUJdowie trtZOOU Gór SwiętdkTzy .. skich . biorą udział osady najsta'l'\SZego paleo-zoiku, należy wnCllS'il:,że w tym Iki~uzja-· wisko wkraczania' coraz starszych osadów na

obniżające się podłOlŻe klrystaliozne' będzie się rozwijać konsekwen1nie. Szczegóły budOWY głębszego pod1ożad' jego osadowego nadkładu

zostaną wyjaśnione za pomocą

ged:f.izyki,

w , chwili' obe~ej. można wskazać na podstawie do~adC0eń zdoby't'ychprzede W\SZyStkim

w

ZSRR, w jakich owarunlk.ach oczekiwać tu można złóż lI'opy.Jeśli chodzi o warunk!i struk-turalne, to można tu zacytować 2Jdariie A. A. :' Bakirowa . .(PrOba '2Jbadan:ia... 1954 r.), iktóryna · Podstawie porównania rozmieszczenia' ropy i wielkich stTulktuJr.- platfoImy rosyjSkiej kon-kluduje, "że wiellcie regioo.alne strefy nagro-· mad~ się· .ropy i· gazu, jak na przyk;ład

w

TaJtarl!i., BaszkiJrjJi"

w

obwodżie kujbyszew-· skim iimle zasadniczo ,związane są z utworam,J '. osad,owymi, tworzącymi2lbocza kopułowatych,

w tej liczbie irpogrzebanych wyniesień podło- . ża krystaLicznegtl w abrębie zanUI'OOnej części

płyty platformowej". .

Zacytowane' 2'ldanie wymacza pierwszy lcie- . runek prac,' który

w

naszych warunkachwl-dzę przede wszyskim w strefie szerokości ok. JOO km zawartej. międtzy wałem ~ujawskim i !pł~ częścią phl/tformy. (symk1ina br.zeżna P<YŻarys.ki 1956), a następnie w trójkącie WaII'-· sZawa":"'- Białystok - Lublin (depresja biało stocka). Ta ostawa strefa. zamacza się w obra-zie gI'awimetry<;zn.yin· jakO. W'iellk:ie

prZ(:1'głę-'. bienie platfutrmy. Prak:tylka· poszukiwań ropy naftowej wykazuje, że ltakie zanUJr.ZQne c!t.ęŚcd platform mogą być rÓW1nJież miejscem. Irulgro-madzenia ropy 1 gazu. Obdk tego w strefie pIerwszej. może wystąpić dodatkowy czyimik struktUlI'alny wpostaoi . uskOków lub :fileksur mniej lwb więcej' równoległych do" kT'awędzi · :platformy, które mogą tworzyć doskonałe

pu-łapki na. drodrle migracji

ro.i?y

z obniżonej czę ści platfqriny ku pólnoonemu-wschodowL Waż~

Główne elementy strnktualne Polski (wg Wł. Pomryskiego) _

l' ~ : tar~Za bałtycka, 2 - depresja. peribaltyck.a, 3 - plat-forma rosyjSka 4 ~ synklina brzema, II wal kujawsko-pomorski, 6 - ' Góry Sw1ętokrzyskie, 7· - niecka łódzko

szczecińska, 8 - wal przedsudecki i· 'zągłębie .gómo-A1ąskte

9 - Sudety·, 10 - ' zapadl.l,sko przedkarpackie, 11 - Karpaty.

nYm czynnikdem mogą 'być r6wriież !klli.ny stra- . tyg.raficzne i litologi:2llle, !których pr~dopodo;' bie:óstwo jest sygnah2JOiWane .p~ stwIerdzone

narastanie coraz starszych !Utworów !ku SW,

a

~cie rafy ikoralowe zWią2aIle z liniami

brzegowymi. Te <Jl<!tatruie zawierają złoża

_ropy

·np.· na

obszarze

drugieg~ '~~k.U, .pó~oan~a."

chodniej Kanady iprowmo]lH'acko-ll"ańSltle].

2, Wał kujawsko-1pOmarskd. stanowi' strefę . dług9ŚCi 400 lmn li· przeciętnej 'szerdk'9Ś1Ci 50 km. W chwili. obecnej .moma uważać ten ele-ment za najlepiej poznanywś~ód tych,ż któ-rymi wiążą się nadzieje na zn.alezienie złóż ro-.' py. Rysem char.ak:teryBtyc~yril. tego 'wieJlkiego

antY'kU,norium jest obecność słUipów solnych, zawdzięczających

swe

powstanie

u:1i\\1o:rom

sol-nym wieku oechsztyńmego, nadścielonym gru-bym płaszczem osadów merzozoiC'llIlych omz słabo zaawaru!Owanej tektOnice. Badai1dami gra-wimetrYC2lllymf, wieI'lCellliami i odIbwdowąg(>or-'

niczą rozpoonano do dzisiaj ·osiem struktUll' sol: nych. NajogóIIDejsząpodstawą poszukiwań dóz związanych ze strukturami solnymi są znane wiellkie nagromadlzenja rq>y ',w sąsiedztwie ta-kich

stJ.'lUlkttuJr

np.

na przedgórzu Karpat w

Ru-mu:rili., w rejonie UlI'al-Eru'be.(ZSR~) i w rejo-nie Niemiec północno-zachodnich. W posi1llki:-:-wamach ropy

na

wale kujaWSko-pomorskim

na-leży· wyróżnić dwa zasadnicze ikrlel'uIllki, tj. p<>-. ·szukiwanie

w

osadach środkowego cechsrm;ynu,

a Więc

·w

jądra~h struktur oraz w osadach

środkowego' . me~iku na sk!rzydłach . tych struktur. Wspomniane prace poszukiwawcze na

(3)

Btruktume KlodaWy," największej z roopoona-. nych dótychczas, S2ły 'przede wszystkIi.m

w

kie;,.

runku wyjaśnienia· budowy samego. jądra, na-tomiast na skrzydlle połurdniowo-za(!hodnim,· które ·prżedStawia !D8.jba!I'da:iej' interesującą· " częśćstrulktuTy 'dla posz,ulkiwań, odwierOOno

zaledwie dwa o.twory. Rrace górnicze i wiert-llicze 'z ostatnich 1aJt zbliżyły nas do wyj:aśnie~ nia :teiktoInik.i jądrastrulk'lrulry przez porównanie ' wykształoonią ,cechSrztyn~ Kłodawy, z osadami c~ynu w Niemczech. NajwainiejSzymi ele-:-inentami· te/lmjnilki tej s1ruktu!l'y ~Pobomki)

jest· jej głębokIie przefałdo.wanie, przechyle-,. nie ku j;x>ludni.owemu mchodowi ocaz

prze-bicie nie2Jgodne soLi Bta.1"SZYCh przez młodsze,··

'w wysadzie południowo-zachodnim. To ostat-nie 2Jjawisko. ~ala przYJ.PUŚCić, że cechsztyn środkowy, z, !którym mogą być związane zło ,ża .rQPy,' będzie oSiągalny wlieroandaln:i.i na głę

·bokości 2500 - 3000 m. Mażliwości nawierce- . nia

tu

ropy 2Jdają się być realne, na co wska-zują ślady leik!kiej jasnej, paratf.inowe'j· ropy' stwierdzane w2Jdłurż;" zachodniego kmt.ak1m soli stanl:zycih i· młOld$zycb.

w

"pozromie 4~0 m.

Br.8k

·jalkichkolwiek Skal: , 'ipOCOWatych . w tej strefie jest najpra'WlClapodobniej przyczyną braiku ... większych 'nagi'amam.eń bituminów.

S'bwier-'dzenie poddbnych objawów ropy IW górinej

części sdli starszych' w trzech poziomach gór-niczych w !inOWlrocła'Wiu a 'WiI'eszme nasycenie , bitumilI1ami dolomitu głównego i anhydrytu

pOdstaWo.W~o. w il'ejonie Wschowej (T~arski)

'mogą wSkazywać :na regiona1m.ość tych

zja-.. wi&'k. Wielka rozPiętość, s1ll:'u!ktury Kłodawy daje najwiękisze szanse na zaangażowanie w' jej rekItonice ł'ównież i cechsztynu środkówego, co '

predysponuje tę8truktu:rę j,ako obiekt poSzu-. kiwań ropy

W

tym piętrze. . Z doświadczeń pnzemyshl naftowego Nie- ' miec zachodnich wiadomo, ' ,że paszulkiwanti.e ropy w otoczeniu słurpów solnYch ,wymaga, ~e' , .' mględu na ich skomplikowam,ą budowę, wielu

środków tecłm,i.cmych. Ogł'andcza

to

drugi kie-runek prac, które baro.mej celowo będzie zwią 'zać 'Ze strulkturami o małych rormniarach, jak:

. np. ,Lubienia' lub Lani~. '

3. Następną wielką jednostką BtruJk1turalną, którą naleZY objąć pracami pos:1A1ik:i.wawC2ymi na rqpę j€lSlt niecka. ł6d~

1riwa-rZYsząca wałowi kujawSkiemu od sbrony

po-łudndowo-zachoidniej. Jej powier7JC'hnia wynosi ok. 30 000 km kWadratowych 'przy ,długości 450 km i ImlleIllIlej szeI"dkośc:i od 50 do 100 Ikm. '

Interpretacja ,wstępnych 'badań grawime-'tryozn~h i 'sejsmiC\Znyoh wskarruje, że 9trefa

ta 'zawiera S2ereg wtórnych elenientów s1lruik-turailn~h. '

Wcz~iach brzeżnych niecki mogą to być ,słupy ,solne Q różnYm stapl:liu dojll'lZalości"

w środko.wej części najbardzIej :prawdapodob-ne są,· reguil.ame, .łagodne ilntylkllm.y lUb bra.,. chyanty!kJliny. Przez pocówrumie z wYll1:ikami. W NiemczeCh zachodnich . (EmSland) na[eży

umać, że t~o rodzaju fortt1y

tektordcme

dają'

'większą gwarancję na· nawiercenie ropy,

za-:-eoby ich są więkL$ze, Okonturowywanie i ek-, 'sploataiCja . łatwiejsza dd złÓŻ żwiązanych ze

slupami solnymi. Obecność slupów so1nych po 'straruie wschodniej niecki jest sygnalimwana przez szereg drOIbnych ujemnych anomalii'

w

okolicy Mogilna, po stroniezacllodniej prżez .źródła słone w rejcmlie Poznania (Py2dxy;

Oboll'-rtilki). Ich granica w tY,'Ill kierunllru z'ależeć bę-, d~ od· grubości nadłklladu madów 1IIl.e7.02JOi1w,

pokrywających solonośne oS~y cechsżtynu. Ze względu na wielką mi.ą.żBzość osadów me-zoro1lru, osady ipartnu ~fu;ljdują się, tu na głę

bokości nieOSli.ągaJnej obecnie u pas technicz-nie, . dlaJtego też celem poszukiwań będą prze-de wSzystkim osady kredy dolnej i jury' środ~ kowej, które decydują owie1kości wydobycia ropy Niemiec zacl1odnich.'

,4. Wał przedsudecki jest wielką mooaklilIlą, której

warstwY.

zapadają łagodnie ku !północ nemu WBchodlQwi. Wynjki. wiefceń we WschQ-wej' i Os-brżeszowie mają się wskazywać,. ,że

IZ jednej strony wSkutek zanikIu solnej facji

cec:!hsztynu lru poł1.l.C1niowem.u IWSGhodpwi, z dru-giej zaś, wSkutek , mJnJiejszania się gruboścl pła.stlCza "mezozoicznego' (mniej- niż 2000 ~) , strefa ta będzie. plzbaw:iooa sbruktur·' so1nych.

stwierdzone do.tychczas objawy ropy w wier-ceniach, Wsehowej i , OS1Irzeszowa ,(dolomi,t główny 1 QIlhydrytpodstawowy) d9Wocłrzą, źe , w osadach cechsztynu roowilIlięte są serie, któ- . re mogą być macierzysl;ymid!ła rop. Zagadn.de-niem dalszym staje się .znalezienie odpowied-nich 'puła.peik:,

i

klt6rymi mogą być związane . . złoża . ropy. Wskutek słabego \Zaawansowania

telktolriiki tej strefy będą to niewie1llcie uskold lub fleksury, przede wszystlkim lI'ÓWno1egle do osi wału. Nie można tu Irównierb wytkluczyć lllOŻliwoścj. :istnienia' klinów ·stMtygraficznych , i litologicznyCh skierowl,UlYch Iku Sudetom; W~zn.aczenie tych potencjalnych pułapek przez ' geof:irzykę będzie, riiewątpliwie za,danięm· me

. 'łatwYm. . , .

5. Ta:'zon "Gór Swiętdkrzysk:.iJChmusi, ze

wzgj.ędu

na

obecność osadów staropaleozoic.z-' " nych na powierZlCooi, wypaść 2; ilm'ęgu naSzych

.oibecmych. :zadnt"eresowańnaf1nwych. Za słuszne. natomiast należy uznać W/prowadZen:ie. w plan prac poszulki.wawczYch, przemysłu naftawego wierceń, które.rz. jednej strony mają' za cel

wy-j&śnienie cha.rakteru teik.ton.icznego i' Składu, sLratygraficm.ego szeregu wyżów grawilrietry~ ,nyCh mrysowan~h po

półnoi:mo-wscb'Cldniej-stronie Gór Swiętoka:zySkich, zd:rugiej zaś

wy-jaśnienie możliwości przemysłowych t21w. ry-gla RadomSka. To ostatnie ~ienie wdąże si.ę już z niecką łódtzJk~. .

N

A

,ZAKOI~"(!ZENIE TRZEBA SIĘ ZA-, . STANOWIC, któremu z wymienio.nyc~, rejonów· należy się pierws'leństwo w

ipOSZUlki-wlUlia~h złóż roPy i gazu?

Po

r07p8trzeniu ·dO-543

(4)

· tychczasowego . stanti :majomoścl ,~6f

...

·nych . "ejOnów i porównaniu . ichw~unków

strukturalnyoh ze znanymi z najlb1iższego są~

slemmwa etm:llpe'j8kliego wYdaje się

uzasadriio-Jle· skia:owanie w · pi€l"WlSlZej kolejnQści talk

większości. potencjału geofizycżnego -:- w tym .

- przede

.wszystkim sejsmicznego - jak i

wiert-·

. ruci.ego

do' niedki 16ldtzJko...szozej.

.poza

· . ogółnymi możlirwościami akumulacji

ropy

prze-.. mawi~ na korzyść tego rejonu większa łatwość

· w

interpretacji materiałów . geOfizycznych. Ich

czytelność 'będzieniewątpliJwie większa w

stre-fielagodnych strukitur niż w .strefach kłiriów

. straiyg1i'aficznych czy też litologicznych. W

dru-. g.iej kolejna§ci na:lEŻysię zająć zachodnim

obrzeżeniem płyty rosyjskiej i strefą graniczrur

tniędzy walęm przedsudecki.m a niecką

lódtzk9-szczecińską. Przemawia za

tym

wielkość pól

naftowych

·:ookY'iyJCh

w'

ZSBB.

wwarUn/kach

. podanych przez A~ A. Bakirowa. Za jak· ńaj

ba.r.drziej celowe przeto należy uznać

z9pOzna-'nie się z int€'.['lpretacją. materiałów .

geofizy.cz-nych i war~ami występowania ropy na

P<>-Iach . naft.ow~ch drugiego. Baku: Ze względu

na wspomniane komplikacje W rej.ónie

struk-tur sólnyCh, . wał kujawSko-pomorski Tokuje

niniejsze perspektY'WY ni~ pozostałe strefy.

Z· prowadzeniem prac poszuikiwawczych wią

że sięlroniecznOŚć opracowywania uzyskanych

z wierceń maJteriałów geologicznych pod kątem

widzenia ~awartości w nich materii

organicz-,nej i· itllIlych 'ce<:h, charakteryzujących ' skały

macierzyste ropy. Da to. dodatkową, bardtro

wamą, naiukową przesłankę, łmóra ,pomoże

szybciej <E~ąć wytknięty cel, tj. znalezienie