Georó¿norodnoœæ nowozelandzkiej Wyspy Pó³nocnej
na przyk³adzie wybranych stanowisk turystycznych
Joanna Rychel
1, Tomasz Karasiewicz
2, Barbara Woronko
3Geodiversity of New Zealand’s North Island based on selected examples. Prz. Geol., 68: 500–510.
A b s t r a c t. Geodiversity of New Zealand’s North Island is closly associ-ated with its geological evolution that left numerous attractive geosites and influenced the biodiversity of this area. Its location in the collision zone of the Australian and Pacific lithospheric plates resulted in many exogenous processes, e.g. volcanism, earthquake or geysers. The meridional location of New Zealand has an impact on climate and weather conditions. Many endemic species of flora and fauna have survived here. The landscape diversity of New Zealand’s islands is a great scenery for many films, e.g. The piano, The Last Samurai, The Chronicles of Narnia, The Lord of the Rings, The Hobbit. Volcanoes in the north and mountain glaciers in the south make visitors feel as if they have moved to a wonderful, unknown fairy-tale world.
Keywords: geodiversity, geosites, volcanism, endemics, tourism
Nowa Zelandia jest wyspiarskim krajem na po³udnio-wo-zachodnim Pacyfiku, najdalej wysuniêtym na po³udnie spoœród pañstw Oceanii. Jej po³udniowym s¹siadem jest Antarktyda, odleg³a o ok. 2400 km. Do Nowej Zelandii nale¿¹ dwie g³ówne wyspy: Pó³nocna (114,7 tys. km2
) i Po-³udniowa (150,5 tys. km2), oddzielone od siebie Cieœnin¹ Cooka, oraz wiele ma³ych wysp, m.in. Stewart (1764 km2
), archipelag Chatham (966 km2), Wyspy Campbella (113,3 km2), archipelag Kermadec (34 km2
), Wyspy Auckland (627 km2 ), Wyspy Antypodów (22 km2) oraz trzy terytoria zamorskie w Oceanii (Tokelau, Niue i Wyspy Cooka).
Dziêki ogromnej ró¿norodnoœci przyrody o¿ywionej i nieo¿ywionej Nowa Zelandia od dawna jest atrakcyjnym celem podró¿y. W ostatnich latach, g³ównie za spraw¹ licz-nych informacji internetowych, umo¿liwiaj¹cych poznanie tego kraju, obserwuje siê znaczny wzrost liczby turystów przyje¿d¿aj¹cych tu z ca³ego œwiata. W ostatnich dzie-siêcioleciach zainteresowanie Now¹ Zelandi¹ znacznie wzros³o za spraw¹ reklamy jej plenerów przez wielkie pro-dukcje filmowe, np. wyre¿yserowan¹ przez Petera Jacksona ekranizacjê 3 czêœci powieœci J.R.R Tolkiena – W³adca
Pierœ-cieni, Hobbit i Dwie Wie¿e, a tak¿e filmy Fortepian, Ostatni samuraj i Opowieœci z Narni.
Celem pracy jest ukazanie bogatej oferty turystycznej nowozelandzkiej Wyspy Pó³nocnej na tle zró¿nicowanej budowy geologicznej tego kraju. W artykule opisano 8 wy-branych stanowisk geoturystycznych na Wyspie Pó³nocnej (ryc. 1), które – zdaniem autorów – s¹ warte odwiedzenia. Reprezentuj¹ one ró¿ne typy procesów wulkanicznych lub osobliwoœci przyrody nieo¿ywionej uformowane przez ero-zyjn¹ dzia³alnoœæ rzek i morza.
ZARYS BUDOWY GEOLOGICZNEJ NOWEJ ZELANDII
Jeszcze 200 mln lat temu obszar dzisiejszej Nowej Zelandii przylega³ od wschodu do Australii i Antarktydy. Wraz z Pó³wyspem Indyjskim, Afryk¹ i Ameryk¹ Po³ud-niow¹ tworzy³ on skrajn¹ czêœæ prakontynentu Gondwana (ryc. 2A). W okresie od permu do jury (300–140 mln lat temu) kontynent ten podlega³ erozji (ryc. 1). Grubookru-chowy materia³ by³ wynoszony przez rzeki i deponowany w postaci sto¿ków, g³ównie w przybrze¿nych strefach kon-tynentu. Zarówno sk³ad petrograficzny, jak i zachowane ska-mienia³oœci potwierdzaj¹ powinowactwo ze ska³ami tego samego wieku z obszaru Australii i Antarktydy (McLintock, 1966). Pod koniec wczesnej kredy, 120–110 mln lat temu, osady te zosta³y sfa³dowane, zmetamorfizowane i pociête intruzjami gabr oraz diorytów. Po czym dosz³o do inten-sywnej erozji, która zredukowa³a wiêkszoœæ górzystych terenów do równin. W póŸnej kredzie, tj. 100–80 mln lat temu, pra-Nowa Zelandia oddzieli³a siê od Gondwany, a w miejscu podzia³u poprzez rozszerzanie dna powsta³o Morze Tasmañskie (ryc. 2B). Wtedy nap³yw nowych ga-tunków roœlin i zwierz¹t zosta³ wstrzymany. Izolacja wyspy i ewolucja jej œwiata organicznego przyczyni³y siê do powstania gatunków endemicznych (McLintock, 1966). W miarê oddalania siê od Gondwany w kierunku wschodnim skorupa kontynentalna pra-Nowej Zelandii, która odznacza siê mniejsz¹ mi¹¿szoœci¹ ni¿ skorupa innych l¹dów, ulega³a zanurzeniu. W eocenie wraz z kurczeniem siê powierzchni l¹du rozwinê³y siê na nim obszary bagienne 1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; joanna.rychel@pgi.gov 2
Wydzia³ Nauk o Ziemi i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Miko³aja Kopernika, ul. Lwowska 1, 87-100 Toruñ; mtkar@umk.pl
3
Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; bworonko@uw.edu.pl
ARTYKU£Y INFORMACYJNE
T. Karasiewicz B. Woronko J. Rychel
i powsta³y pok³ady wêgla (obecnie s¹ tu teraz zag³êbia wêglowe). Ostatecznie morze wkroczy³o na l¹d, pocz¹tko-wo deponuj¹c osady w basenach marginalnych, a póŸniej na wiêkszoœci obszaru Nowej Zelandii osadzaj¹c morskie osady wêglanowe i piaszczyste strefy szelfowej (ryc. 1). Oko³o 25 mln lat temu pra-Nowa Zelandia znalaz³a siê na granicy dwóch p³yt litosferycznych (ryc. 2C) – indoaustralijskiej i pacyficznej. Nastêpnie p³yty uleg³y rotacji, a w rejonie Wyspy Po³udniowej powsta³ uskok alpejski (ryc. 2D) i dosz³o do wypiêtrzania l¹du (Coates,
2002). P³yty wci¹¿ przemieszczaj¹ siê wzd³u¿ tego uskoku, w tempie 2–3 mm/rok, co jest przyczyn¹ czêstych trzêsieñ ziemi (np. w Christchurch w 2016 r.). W rejonie Wyspy Pó³nocnej ruch p³yty pacyficznej pod indoaustralijsk¹ odbywa siê w tempie 40–50 mm na rok (Latocha, 2006). W strefie tej subdukcji zachodz¹ procesy wulkaniczne, dziêki którym na Nowej Zelandii powsta³y z³o¿a jadeitu. Wyst¹pienia tego minera³u s¹ na œwiecie równie rzadkie jak z³o¿a nefrytu. Warto dodaæ, ¿e kraj ten s³ynie tak¿e z wyrobów jadeitowych.
Ryc. 1. Lokalizacja stanowisk na tle geologicznej mapy Wyspy Pó³nocnej Nowej Zelandii (http://data.gns.cri.nz/geology/) Fig. 1. Location of geosites on the geological map of New Zealand’s North Island (http://data.gns.cri.nz/geology/)
Nowozelandzcy geolodzy przekonuj¹, ¿e dzisiejsza Nowa Zelandia jest czêœci¹ du¿ego l¹du (ok. 4,9 mln km 2) zwanego Zelandi¹ (ryc. 3), który w 94% znajduje siê pod powierzchni¹ wód oceanu (Mortimer, Camp-bell, 2014; Mortimer i in., 2017). Mortimer i in. (2017) twierdzi, ¿e zaznaczony na mapie obszar Zelandii spe³nia wymagania tektonicz-ne, geologiczne i fizycznogeograficztektonicz-ne, aby nazywaæ go kontynentem. Autorzy wskazuj¹, ¿e skorupa ziemska Nowej Zelandii jest znacz-nie grubsza ni¿ skorupa oceaniczna i inaczej rozchodz¹ siê w niej fale sejsmiczne. Wyniki badania profili sejsmicznych, przedstawione przez Klingelhoefera i in. (2007), wskazuj¹, ¿e w okolicach Nowej Kaledonii nie wystêpu-je typowa skorupa oceaniczna, gdy¿ wystêpu-jest ona bardziej zbli¿ona do kontynentalnej.
Niektóre czêœci l¹du ulegaj¹ wypiê-trzaniu (np. Alpy Po³udniowe do 10 mm na rok), a niektóre ulegaj¹ subsydencji, która jest niwelowana przez akumulacjê.
Przewa¿aj¹ca czêœæ Nowej Zelandii jest terenem wy¿ynno-górskim, przy czym Wyspa Po³udniowa jest bardziej górzysta – odznacza siê liczniejszymi i wy¿szymi wzniesieniami. Obszar ten wci¹¿ jest zaanga¿owany w ci¹g³y cykl zdarzeñ geologicznych, a poziom aktywnoœci tektonicznej pozostaje wysoki.
W plejstocenie góry Nowej Zelandii by³y przykryte przez lodowce dolinne. Z tego okresu pochodz¹ moreny i sto¿ki fluwioglacjalne, a na nizinach zosta³y osadzone lessy. Dziœ lodowce wystêpuj¹ tylko na Wyspie Po³udniowej i zajmuj¹ powierzchniê 940 km2
. Najwiêksze z nich to Lodowiec Tasmana o d³ugoœci 29 km i Lodowiec Murchisona, licz¹cy 17 km (Soons, Selby, 1982).
¬
Ryc. 2. Etapy powstawania Nowej Zelandii (https://www.gns.cri.nz/Home/Our-Scien- ce/Land-and-Marine-Geoscience/Pla-te-Tectonics)
Fig. 2. Stages of New Zealand formation (https://www.gns.cri.nz/Home/Our-Scien- ce/Land-and-Marine-Geoscience/Pla-te-Tectonics)
®
Ryc. 3. Koncepcja ósmego kontynentu – Zelandii (Mortimer i in., 2017)
Fig. 3. Concept of the eighth continent – Zealand (Mortimer et al., 2017)
RZEBA TERENU
Ukszta³towanie powierzchni wysp Nowej Zelandii jest bardzo zró¿nicowane. Wyspa Po³udniowa jest w wiêkszo-œci górzysta – przez ca³¹ jej d³ugoœæ w kierunku NE-SW ci¹gnie siê ³añcuch Alp Po³udniowych z najwy¿szym szczytem Nowej Zelandii – Gór¹ Cooka (3754 m n.p.m.). Tylko œrodkowo-wschodnia czêœæ wyspy jest równinna. S³ynie ona z lodowców, trzêsieñ ziemi i fiordowych wybrze¿y.
Wyspê Pó³nocn¹ ukszta³towa³ g³ównie wulkanizm. Znajduj¹ siê na niej liczne czynne wulkany i gejzery. Odznacza siê ona du¿ym zró¿nicowaniem pod wzglêdem geomorfologiczno-krajobrazowym. Mo¿na tu wyró¿-niæ kilka typów rzeŸby, m.in. p³askowy¿e, równiny, kotliny i przedgórza. Najbardziej charakterystyczn¹ jed-nostk¹ morfologiczn¹ jest Wy¿yna Wulkaniczna w œrodko-wej czêœci wyspy, znana z czynnych i wygas³ych wulkanów. Najwiêkszy z nich, Ruapehu (2797 m n.p.m.), jest jednoczeœnie najwy¿szym szczytem wyspy. W pobli¿u znajduje siê rozleg³e jezioro Taupo (616 km2), przez które przep³ywa najd³u¿sza rzeka kraju – Waikato (425 km d³ugoœci). Równiny w pobli¿u tej rzeki tworz¹ charaktery-styczny krajobraz kulturowy wyspy, na który sk³adaj¹ siê pastwiska dla niezliczonych stad owiec.
Na Wyspie Pó³nocnej wystêpuj¹ trzy rodzaje sto¿ków wulkanicznych. Do pierwszej grupy zalicza siê liczne ma³e sto¿ki wygas³ych wulkanów zgrupowanych na polach wul-kanicznych. Wulkany tego typu po jednokrotnej erupcji nie wykazywa³y dalszej aktywnoœci. Drugi typ stanowi¹ du¿e wulkany, których erupcje by³y bardzo czêste w ci¹gu wie-ków i które nadal s¹ aktywne. Trzecia grupa to wulkany, których wybuch by³ tak du¿y, ¿e na miejscu erupcji nie pozosta³ sto¿ek wulkaniczny, a jedynie bardzo du¿a kalde-ra (np. Taupo, Rotorua, Rotoaikalde-ra i Okataina).
Œrodkowa czêœæ Wyspy Pó³nocnej obfituje nie tylko w sto¿ki wulkaniczne, ale tak¿e w liczne gejzery, fumarole, mofety, solfatary i gor¹ce Ÿród³a. Teren ten jest aktywny sejsmicznie i czêsto wystêpuj¹ na nim trzêsienia ziemi. Nie brakuje na nim równie¿ jezior w kraterach wygas³ych wul-kanów.
Wzd³u¿ ca³ej wyspy ci¹gn¹ siê pasma gór Taraura, Ruahine, Kaweka, Kaimanawa i Raukòmara, które s¹ prze-d³u¿eniem Alp Po³udniowych. Rozci¹gaj¹ siê one od po-³udniowego krañca Wyspy Pó³nocnej do Przyl¹dka Wschodniego. Szczyty tego systemu górskiego si¹gaj¹ prze-wa¿nie 1300–1500 m n.p.m. W paœmie Raukòmara najwy¿-szy jest szczyt Hikurangi – o wysokoœci 1752 m n.p.m.
We wschodniej czêœci wyspy oraz po³udniowo-zachod-niej dominuj¹ tereny nizinne. Podobny krajobraz wystêpu-je w pó³nocnej czêœci wyspy na pó³wyspie Auckland, który oddziela Morze Tasmana od wód Oceanu Spokojnego (https://teara.govt.nz/en).
Wybrze¿a Nowej Zelandii s¹ niezwykle urozmaicone. Wyspa Pó³nocna odznacza siê du¿¹ liczb¹ zatok (m.in. Zatoka Obfitoœci, Hawke czy Zatoka Wysp). Jej linia brze-gowa ma d³ugoœæ 4072 km. Wyspa Po³udniowa cechuje siê nieco s³abiej rozwiniêt¹ lini¹ brzegow¹ (3700 km). Po pó³nocnej stronie wyspy wystêpuj¹ zatoki, natomiast jej po³udniowo-zachodni kraniec zosta³ przeobra¿ony przez lodowce w wybrze¿e fiordowe.
PODSTAWOWE INFORMACJE TURYSTYCZNE O NOWEJ ZELANDII
Historia odkrycia i zasiedlenia wysp
Rdzenn¹ ludnoœci¹ Nowej Zelandii s¹ Maorysi (Maori), którzy pomiêdzy 925 a 1280 rokiem naszej ery przybyli tu z wysp Polinezji znajduj¹cych siê we wschodniej czêœci Oceanu Spokojnego. W jêzyku maoryskim, który obok angielskiego jest jêzykiem urzêdowym, ziemie te s¹ nazy-wane Aoteara – Kraj D³ugiej Chmury albo Kraj D³ugich Bia³ych Ob³oków – co odzwierciedla kszta³t i u³o¿enie g³ównych wysp Nowej Zelandii (McLintock, 1966). Euro-pejskim odkrywc¹ wysp nowozelandzkich by³ w 1642 r. holenderski podró¿nik Abel Tasman. Dzisiejsza nazwa pañstwa pojawi³a siê w 1665 r. i pochodzi od holenderskiej prowincji Zelandia. Kolonizacja rozpoczê³a siê dopiero po ponownym odkryciu wysp w 1769 r. przez Brytyjczyka Jamesa Cooka i, podobnie jak w Australii, polega³a g³ównie na zsy³aniu wiêŸniów z Wielkiej Brytanii. Do dziœ Nowa Zelandia nale¿y do Brytyjskiej Wspólnoty Narodów. G³ow¹ pañstwa jest brytyjski monarcha, którego reprezen-tuje gubernator generalny (Leszczycki, Fleszar, 1963). Pañstwo to liczy ok. 4,94 mln obywateli (stats.govt.nz) – wiêkszoœæ z nich mieszka w miastach. Potomkowie Euro-pejczyków stanowi¹ ok. 80%, a Maorysi zaledwie 16%. Nowa Zelandia jest zatem miejscem koegzystencji dwóch ró¿nych kultur (stats.gov.nz; Szczypka, 2010).
Klimat
Wyspy Nowej Zelandii maj¹ znaczn¹ rozci¹g³oœæ po³udnikow¹ (do 1500 km), co powoduje du¿e zró¿nico-wanie klimatu, który zmienia siê od oceanicznego pod-zwrotnikowego do morskiego w strefie umiarkowanej ciep³ej. Œrednia roczna temperatura lipca wynosi od 12°C w pó³nocnej czêœci kraju do 5°C na jego po³udniu, a tem-peratura stycznia – odpowiednio – 19 i 14°C. Na Wyspie Pó³nocnej roczna suma opadów wynosi 800–1000 mm, a w wy¿szych partiach l¹du 2650 mm. Maksimum opadów przypada na porê zimow¹ (Maik, 1998).
Fauna i flora
Naturaln¹ roœlinnoœæ Nowej Zelandii stanowi¹ bujne, wiecznie zielone lasy deszczowe strefy umiarkowanej – z palmami, drzewami kauri, zastrzalinami oraz paproci¹ drzewiast¹, która jest jednym z symboli pañstwa (ryc. 4 – patrz str. 541). Przestrzenie miêdzy nimi zajmuj¹ zaroœla krzewiaste (Warne, 2002). Powierzchnia lasów jest dziœ ograniczana przez wycinkê, prowadzon¹ w celu pozyski-wania drewna i powiêkszania area³u ziemi dla rolnictwa. Zawsze zielone lasy podzwrotnikowe z lianami, epifitami i bukami po³udniowymi rosn¹ do wysokoœci 800 m n.p.m, wy¿ej wystêpuje strefa kar³owatych zaroœli. W górskich lasach liœciastych Wyspy Po³udniowej, g³ównie buko-wych, rosn¹ cedry i sosny. Równie¿ pod wzglêdem fauny Nowa Zelandia jest odrêbn¹ krain¹. ¯yj¹ w niej liczne endemiczne gatunki ptaków, np. kiwi (symbol pañstwa), papugi kea i kakapo oraz takahe, gadów, np. hatteria – jedy-ny wspó³czesjedy-ny sfenodont (tj. przedstawiciel gadów ryjog³owych), a tak¿e du¿e szarañczaki z rodzaju weta. Warto dodaæ, ¿e jeszcze 500 lat temu w lasach nowoze-landzkich ¿y³ gigantyczny ptak moa, który mia³ ok. 3 m wysokoœci (Warne, 2002).
WYBRANE STANOWISKA GEOTURYSTYCZNE NA WYSPIE PÓ£NOCNEJ
Stratowulkan Rangitoto
Niewielka wyspa Rangitoto (ryc. 5), bêd¹ca jednym ze sto¿ków pola wulkanicznego, znajduje siê u wybrze¿y pó³nocnej czêœci Wyspy Pó³nocnej, ok. 10 km na pó³nocny wschód od Auckland – najwiêkszego miasta Nowej Zelan-dii. Na pó³noc od miasta znajduje siê ok. 50 sto¿ków wulka-nicznych, które powsta³y w ci¹gu kilku ostatnich tysiêcy lat. Dominuj¹cym elementem krajobrazu jest p³askowy¿ Rangitoto, wyœcielony pokryw¹ lawow¹ o powierzchni 23 km2 (Jarmu³owicz-Szulc, Koz³owska, 2016). Ostatnia erupcja nast¹pi³a tu 600 lat temu (Brothers, Golson, 1959). Krater wygas³ego wulkanu Rangitoto jest poroœniêty lasem. Z jego szczytu (259 m n.p.m.) roztacza siê panorama na Auc-kland, wyspê Motutapu, pó³wysep Coromandel oraz wysepki w zatoce Hauraki (ryc. 6).
Rangitoto s³ynie z najwiêkszego na œwiecie lasu drze-wek bo¿onarodzeniowych (pohutukawa), w którym wystê-puje 200 gatunków roœlin pierwotnych, w tym 40 gatunków paproci i kilka gatunków orchidei. W lesie tym roœnie te¿ drzewo kowhai – symbol Nowej Zelandii. W 1854 r. Euro-pejczycy kupili tê wyspê od Maorysów za 15 funtów i wy-siedlili rdzenn¹ ludnoœæ, dzia³ania te doprowadzi³y do wyludnienia wyspy. Podczas II wojny œwiatowej na Rangi-toto stacjonowa³ garnizon wojskowy, maj¹cy ostrzegaæ mieszkañców Auckland przed zagro¿eniem. Wyspa jest pokryta law¹, która wystêpuje w postaci fantazyjnie zastyg³ych jêzorów i tworzy poszarpane formy skalne. Kolejn¹ osobliwoœci¹ wyspy s¹ jaskinie (ryc. 7) w potokach lawowych.
Kaldera Taupo
Kaldera Taupo znajduje siê w œrodkowej czêœci Wyspy Pó³nocnej na p³askowy¿u wulkanicznym (ryc. 1), który odznacza siê wyj¹tkowo siln¹ i zró¿nicowan¹ aktywnoœci¹ wulkaniczn¹ i geotermaln¹ (Soons, Selby, 1982). Uformo-wa³y j¹ dwie silne erupcje – jedna z nich nast¹pi³a 22 600 lat temu (Ornanui), druga 1800 lat temu (Taupo). Erupcja Taupo by³a jedn¹ z najwiêkszych w holocenie. Obecnie kalderê wype³nia najwiêksze jezioro w kraju – jezioro Taupo o powierzchni 616 km2(ryc. 8 – patrz str. 541), s³yn¹ce z po³owów pstr¹ga têczowego (Zaborowska, 2005). Jezioro i jego okolice stanowi¹ du¿¹ atrakcjê tury-styczn¹ – s¹ tu uprawiane liczne sporty wodne, takie jak np. windsurfing, kajakarstwo, ¿eglarstwo czy narciarstwo wodne. Mo¿na te¿ urz¹dzaæ wêdrówki piesze i rowerowe, poniewa¿ na zboczach kaldery zosta³y wytyczone specjal-ne szlaki turystyczspecjal-ne, poprowadzospecjal-ne pomiêdzy najciekaw-szymi atrakcjami obszaru.
Czynne wulkany Parku Narodowego Tongariro
Park Narodowy Tongariro (7600 km2) zosta³ za³o¿ony przez Maorysów w 1887 r. i jest najstarszym parkiem naro-dowym Nowej Zelandii. Obejmuje sto¿ki 3 aktywnych wulkanów: Ruapehu (2797 m n.p.m. – jest to najwy¿szy szczyt wyspy), Ngaruhoe (2291 m n.p.m.) i Tongariro (1968 m n.p.m.), tworz¹cych unikatowy krajobraz. S¹ to wulkany bazaltowo-andezytowe, które wraz z wulkanem White Island oraz kalderami Okataina i Taupo nale¿¹ do strefy wulkanicznej Taupo. W kraterze oœnie¿onego Ruapehu, który wybucha najczêœciej, znajduje siê gor¹ce jezioro. Nad jego szczytem wiecznie unosz¹ siê ob³oki
Ryc. 5. Stratowulkan Rangitoto – widok od zachodu. Fot. J. Rychel Fig. 5. The Rangitoto stratovolcano – view from the west. Photo by J. Rychel
Ryc. 6. Poroœniête lasem stoki krateru Rangitoto. Fot. J. Rychel Fig. 6. The wooded crater of Rangitoto. Photo by J. Rychel
Ryc. 7. Wejœcie do jaskini lawowej na Rangitoto. Fot. J. Rychel Fig. 7. Entering to a lava cave on the Rangitoto. Photo by J. Rychel
paruj¹cej wody. Najmniejszym z tych trzech wulkanów jest Tongariro, co po maorysku oznacza ogieñ wyniesiony.
W 1990 r. Park Narodowy Tongariro zosta³ wpisany na listê œwiatowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO. W skali globu ziemskiego obszar parku odzna-cza siê bardzo siln¹ aktywnoœci¹ wulkaniczn¹, trwaj¹c¹ od 2 mln lat, która jest zwi¹zana ze stref¹ subdukcji (ryc. 2D). Ostatni wiêkszy wybuch Tongariro nast¹pi³ w 1926 r., mniejszy w 2012 r. Erupcjê Ngauruhoe odnotowano w 1975 r. Obecnie najwiêksz¹ aktywnoœæ wykazuje najwy¿-szy z trzech wulkanów – Ruapehu. Ostatni wiêknajwy¿-szy wylew lawy odnotowano w 1996 r., a mniejszy w 2007 r. (Leonard i in., 2008).
Po zboczach Tongariro wiedzie jeden z najpiêk-niejszych szlaków turystycznych na œwiecie – Tongariro
Alpine Crossing o d³ugoœci 19,4 km. Prowadzi on przez
szczyt wulkanu Tongariro i mo¿na z niego zajrzeæ do krate-ru Ngaukrate-ruhoe. Cieszy siê on du¿ym powodzeniem, ponie-wa¿ umo¿liwia podziwianie z góry obszaru ca³ego parku. Na jego pokonanie nale¿y poœwiêciæ od 5 do 8 godzin. Szlak ten poprowadzono do góry szerok¹ dolin¹ Mangate-popo, odznaczaj¹c¹ siê bardzo sk¹p¹ roœlinnoœci¹ (trawy, mchy, niskie zaroœla). W kilku miejscach przecina on stru-mieñ, nad którym zawieszono drewniane k³adki i pomosty. Pierwsz¹ atrakcj¹ na tej trasie jest wodospad Soda Springs, wokó³ którego roœnie bardzo du¿o jaskrów. Ska³y na obsza-rze pomiêdzy Tongariro i Ngaruhoe s¹ zabarwione na lek-ko z³oty lek-kolor przez znajduj¹cy siê w nich tlenek ¿elaza. Na wysokoœci 1660 m n.p.m. trasa prowadzi przez p³asko-denn¹ kotlinê o u-kszta³tnym przekroju, dalej przez Czer-wony Krater (ryc. 9 – patrz str. 541), który jest najwy¿szym punktem na szlaku (1886 m n.p.m.). Z jego korony s¹ widoczne Szmaragdowe Jeziora (patrz zdjêcie na ok³adce) wype³niaj¹ce mniejsze kratery sto¿ków eksplozywnych, do których wiod¹ strome œcie¿ki wytyczone w ¿u¿lu i pu-meksie wulkanicznym. Niezwyk³a barwa wody w tych jeziorach jest wynikiem rozpuszczania minera³ów pocho-dz¹cych z pobliskiego Czerwonego Krateru i s¹siednich Ÿróde³ termalnych. Kolejnym punktem na szlaku jest Jezio-ro Niebieskie. Schodz¹c ni¿ej mo¿na podziwiaæ wyziewy siarkowe, bomby wulkaniczne i gor¹ce Ÿród³a. Ostatnie kilometry szlaku prowadz¹ przez las paproci. Po pó³nocnej stronie niewielki odcinek drogi pokrywa siê ze znacznie d³u¿szym szlakiem, o nazwie The Northern Circiut, który otacza masyw wulkanu Ngauruhoe. Na jego przejœcie potrzeba kilku dni, a po drodze s¹ wyznaczone miejsca kempingowe. Po parku mo¿na jeŸdziæ na nartach, rowe-rach i k³adach, ³owiæ pstr¹gi, uprawiaæ kajakarstwo lub rafting na rzece Tongariro, latem wspinaczkê ska³kow¹, a zim¹ lodow¹.
Pole geotermalne Rotorua
Na po³udniowym obrze¿eniu miasta Rotorua, w roz-leg³ej kalderze, która ok. 240 tys. lat temu powsta³a w od-leg³oœci ok. 45 km na po³udnie od pó³nocnego wybrze¿a Wyspy Pó³nocnej (Latocha, 2006), znajduje siê pole geo-termalne Rotorua (o powierzchni 12 km2). Na obszarze tego pola utworzono Park Geotermalny Te Puia. W parku tym jest 500 gor¹cych Ÿróde³ oraz najwiêkszy w kraju i naj-czêœciej aktywny gejzer Pohutu, który w ci¹gu godziny jed-no- lub dwukrotnie wyrzuca wodê na wysokoœæ do 20 m (Houghton, Scott, 2008). W momencie erupcji, gdy woda opuszcza komorê gejzeru, osi¹ga temperaturê ok. 160–180oC. Po takim wyrzucie du¿a czêœæ wody natychmiast
odparo-wuje, a pozosta³a czêœæ opada i z powrotem wp³ywa do komory gejzeru. Tam ponownie nagrzewa siê i znów dochodzi do kolejnej widowiskowej erupcji, której towa-rzyszy syk pary wodnej.
Obok gejzerów w parku Te Puia mo¿na zobaczyæ gor¹ce Ÿród³a, pola i sadzawki b³otne (ryc. 10), fumarole, wykwity siarkowe oraz ró¿ne formy powsta³e w wyniku wytr¹cania siê krzemionki (Pijet-Migoñ, Migoñ, 2017). Uskoki wystêpuj¹ce na obszarze Rotorua stanowi¹ natural-ne œcie¿ki migracji roztworów geotermalnych, które po wydostaniu siê na powierzchniê ziemi tworz¹ bulgocz¹ce sadzawki, paruj¹ce wyziewy czy wybuchaj¹ce gejzery. Zjawiska te zachodz¹ wzd³u¿ linii NE-SW (Houghton, Scott, 2002) i s¹ ubocznym efektem kolizji dwóch p³yt lito-sfery: indoaustralijskiej, napieraj¹cej od zachodu, i pacy-ficznej – od wschodu. Jest to obszar dynamicznych procesów, zarówno endo-, jak i egzogenicznych (Hunt i in., 1994). Kwaœne pola b³otne wystêpuj¹ nieco dalej od linii uskoków ni¿ gejzery. Wyziewy siarkowodorowe z wrz¹cych roztwo-rów geotermalnych mieszaj¹ siê z natlenion¹ wod¹ grun-tow¹, daj¹c Ÿród³o kwaœnych wód siarczanowych. Wody te rozpuszczaj¹ ska³y, wynikiem czego s¹ ka³u¿e b³ota.
W wulkanicznej dolinie Waimangu, oddalonej o ok. 18 km na SE od Rotorua, znajduje siê jezioro Frying Pan (Patel-nia), które w najg³êbszym punkcie osi¹ga temperaturê 200o
C. Jest ono najwiêkszym na œwiecie Ÿród³em gor¹cej wody. Oko³o 8 km dalej na po³udnie, na terenie pola geoter-malnego Wai-O-Tapu, w kraterze o œrednicy 65 m i g³êbo-koœci 62 m mo¿na podziwiaæ jezioro o nazwie Basen Szampañski, którego wody maj¹ temperaturê ok. 74o
C (Pijet-Migoñ, Migoñ, 2015). S³ynie ono z licznych pêche-rzyków gazu pêkaj¹cych na powierzchni wody. Krzemionka, która na skutek uwalniania siê dwutlenku wêgla wytr¹ca siê z wody jeziora, tworzy wokó³ niego podwy¿szone kra-wêdzie przypominaj¹ce tarasy. Efekty wizualne potêguj¹ ró¿ne kolory okolicznych ska³, spowodowane wytr¹caniem siê na ich powierzchniach srebra, z³ota, rtêci, siarki, arszeni-ku i talu.
W 1886 r. w pobli¿u Rotorua nast¹pi³a niszczycielska erupcja wulkanu Tarawera (1111 m n.p.m.). W katastrofie zginê³o wówczas od 108 do 120 osób, a ró¿owe i bia³e krze-mionkowe tarasy granicz¹ce z jeziorem Rotomahana – najs³ynniejsza w kraju XIX-wieczna atrakcja turystyczna – zosta³y ca³kowicie zniszczone. Pami¹tk¹ po tym wydarzeniu jest rozpadlina znajduj¹ca siê ok. 25 km na po³udniowy wschód od Rotorua (ryc. 11).
Ryc. 10. Sadzawka b³otna w Parku Geotermalnym Te Puia. Fot. J. Rychel
We wschodniej czêœci parku urz¹dzono centrum kultury maoryskiej. Znajduje siê w nim rekonstrukcja maoryskiej wioski i ³odzi wios³owej o nazwie waka, regionalne rzeŸby oraz tablice informacyjne, wyjaœniaj¹ce np. historiê przyby-cia Maori na Now¹ Zelandiê. Na terenie centrum odbywaj¹ siê pokazy obrzêdów i rzemios³a Maorysów. Znajduje siê te¿ pawilon, w którym s¹ hodowane ptaki kiwi.
Jaskinie krasowe Waitomo
W œrodkowo-zachodniej czêœci Wyspy Pó³nocnej w wapiennej formacji skalnej sprzed 30 mln lat (eocen–oligo-cen) znajduje siê obszar krasowy Waitomo, w którym jest ok. 300 jaskiñ. W czasie ostatnich 24 mln lat ska³y tej formacji, zawieraj¹ce liczne odciski oraz szkielety fauny morskiej, np. koralowców, ma³¿y czy ryb, zosta³y prze-kszta³cone przez ruchy tektoniczne, trzêsienia ziemi i procesy wulkaniczne. Podczas wypiêtrzania tej formacji (o mi¹¿szo-œci do 200 m), powsta³a w ska³ach sieæ spêkañ, która umo¿-liwi³a dostêp powietrza i migracjê wody, co spowodowa³o stopniowe rozpuszczanie ska³y i rozwój procesów kraso-wych, które zachodz¹ do dziœ. Szczególnie bogata jest sza-ta naciekowa jaskini Ruakuri, reprezentowana przez stalagmity, stalaktyty, stalagnaty, polewy, nacieki, draperie i inne formy (ryc. 12). Wyliczono, ¿e jeden centymetr sze-œcienny stalaktytu wytr¹ca siê w niej przez 100 lat.
W nowozelandzkich jaskiniach wystêpuje endemiczny gatunek muchówki Arachnocampa luminosa. Wiêkszoœæ ¿ycia spêdzaj¹ one w stadium larwalnym, podczas którego do zdobycia po¿ywienia wykorzystuj¹ zjawisko biolumine-scencji. Wytwarzaj¹ one œwiec¹ce sieci, które rozwieszaj¹ pod okapami jaskiñ, by zwabiæ i z³apaæ swoj¹ ofiarê. Gêsto rozwieszone sieci tych muchówek wrêcz rozœwietlaj¹ stro-py jaskiñ (ryc. 13).
Ryc. 11. Rozpadlina w parku Te Puia, która powsta³a w wyniku erupcji wulkanu Tarawera w 1886 r. ród³o: White Island Flight Fig. 11. Rift in the Te Puia Park, formed as a result of the Tarawera volcano eruption in 1886. Source: White Island Flight
Ryc. 12. Szata naciekowa w jaskini Ruakuri. Fot. J. Rychel Fig. 12. Sinter deposits in the Ruakuri Cave. Photo by J. Rychel
Wulkan Egmont – góra Taranaki
Na zachodnim wybrze¿u Wyspy Pó³nocnej nad Mo-rzem Tasmañskim góruje sto¿ek wulkanu Egmont (ryc. 14) o powierzchni podstawy ok. 1500 km2
. Regularnym kszta³tem przypomina on górê Fud¿i w Japonii i czêsto mówi siê, ¿e jest jedn¹ z najbardziej symetrycznych gór œwiata. Pierwszym Europejczykiem, który w 1642 r. zoba-czy³ tê górê, by³ Abel Tasman, natomiast drugim – James Cook, który w 1770 r. nada³ jej nazwê na czeœæ hrabiego Egmont. Jednak miejscowi do dziœ zwykli nazywaæ szczyt Taranaki, co znaczy Lœni¹ca Góra. Wulkan ten powstawa³
przez kilka tysiêcy lat w efekcie sukcesywnych erupcji, z któ-rych ostatnia nast¹pi³a 250 lat temu. Kolejne wylewy lawy bazaltowo-andezytowej, sp³ywy laharowe oraz tufy ukszta³to-wa³y kolisty pierœcieñ wokó³ wulkanu – jego czêœci¹ jest pó³wysep Taranaki (Ritchie, Gates, 2001).
Park Narodowy Egmont (o powierzchni 314,7 km2 ) obej-muje górê Taranaki – tj. Egmont (2518 m n.p.m.) i Fan-thams Peak (1966 m n.p.m.). W pó³nocno-zachodniej czêœci parku znajduj¹ siê jeszcze dwa mniejsze wygas³e wulkany – Pouakai oraz Kaitake. Obszar Taranaki objêto ochron¹ w roku 1881, kiedy to zbocza wokó³ szczytu góry prze-kszta³cono w rezerwat leœny. Z czasem zaczêto chroniæ wiêkszy teren i w 1900 r. utworzono na nim park narodowy (Szczypka, 2010).
W Parku Narodowym Egmont turyœci mog¹ skorzystaæ z wielu atrakcji, jednak najpopularniejsz¹ form¹ spêdzania czasu s¹ w nim wspinaczki górskie oraz piesze wêdrówki. Wejœcie na wierzcho³ek góry Taranaki nie jest trudne, ale trzeba wzi¹æ pod uwagê zmienne warunki pogodowe. Ist-nieje bardzo du¿o malowniczych tras, które umo¿liwiaj¹ poznanie okolicznej fauny i flory (Zaborowska, 2005). Wœród zwierz¹t najliczniejsz¹ grupê stanowi¹ ptaki, m.in. kiwi czy niebieska kaczka. Licznie rosn¹ tu krzewy kwitn¹cego na bia³o manuka (ryc. 15). Z nektaru kwiatów tego krzewu pszczo³y wytwarzaj¹ miód o leczniczych w³aœciwoœciach (niestety bardzo drogi!). Ponadto w parku tym znajduj¹ siê liczne rzeki z malowniczymi wodospa-dami. Du¿y spadek hydrauliczny tych rzek jest wykorzy-stywany do pozyskiwania energii elektrycznej poprzez budowê ma³ych elektrowni wodnych. Gleby rozwiniête na lawowych ska³ach wulkanicznych odznaczaj¹ siê du¿¹ ¿yznoœci¹, co w po³¹czeniu z ³agodnym klimatem sprzyja bujnej wegetacji, dlatego u podnó¿a góry za³o¿ono ogrody botaniczne.
Ryc. 13. Strop jaskini Waitomo Glowworm z rozwieszonymi pod nim œwiec¹cymi sieciami larw muchówki Arachnocampa lumi-nosa. Fot. J. Rychel
Fig. 13. The roof of the Waitomo Glowworm Cave with hanging larvae of Arachnocampa luminosa on the ceiling. Photo by J. Rychel
Ryc. 14. Sto¿ek góry Taranaki (Egmont). Fot. T. Karasiewicz Fig. 14. The Taranaki (Egmont) cone. Photo by T. Karasiewicz
Bia³e klify Tongaporutu
Na pó³nocy regionu Taranaki (zajmuj¹cego zachodni¹ czêœæ Wyspy Pó³nocnej), u ujœcia do Morza Tasmañskiego rzeki Taranaki, od osady Tongaporutu do miejscowoœci Waitara, przez ok. 35 km ci¹gnie siê klifowy brzeg morski (ryc. 16). Najwy¿sze œciany klifów znajduj¹ siê k. osady Parihnini, gdzie osi¹gaj¹ wysokoœæ 245 m. W klifach tych ods³aniaj¹ siê bia³e, morskie piaskowce i mu³owce wieku
póŸnomioceñskiego (ok. 10 mln lat), które osadzi³y siê na stoku kontynentalnym. Ska³y te zawieraj¹ ciekawe struktu-ry sedymentacyjne, utworzone w wyniku odkszta³cenia miêkkiego osadu na dnie morskim, gdy jeszcze nie by³ on skonsolidowany (Bussel i in., 1993). Tego typu struktury mog¹ byæ wynikiem sp³ywów turbidytowych towarzy-sz¹cych ruchom tektonicznym wypiêtrzaj¹cym obszar Patea–Tongaporutu (Maier i in., 2010).
Osada Tongaporutu s³ynie z maoryskich rysunków na œcianach jaskiñ oraz z ostañców skalnych, nazywanych Trzema Siostrami. Jaskinie s¹ pochodzenia abrazyjnego, a wykonane w nich maoryskie rzeŸby, tak jak klify, s¹ nisz-czone przez wody Morza Tasmañskiego.
Jezioro Onoke
Na po³udniowym skraju Wyspy Pó³nocnej wystêpuje zdecydowanie odmienny typ wybrze¿a ni¿ po stronie zachodniej. Wody zatoki Palliser, otwartej na Cieœninê Cooka i Pacyfik, s¹ tu oddzielone w¹skim skrawkiem l¹du od przybrze¿nego jeziora Onoke, nad którym powsta³a ma³a miejscowoœæ wypoczynkowa Lake Ferry. Mierzeja Shipwreck, oddzielaj¹ca jezioro od zatoki, ma 3 km d³ugoœci i maksymalnie 300 m szerokoœci (ryc. 17 i 18). Tworz¹ j¹ nieskonsolidowane osady ¿wirowe. Stanowi ona niezwykle cenny w skali kraju przybrze¿ny ekosystem ods³oniêtej, piaszczystej i ¿wirowej pla¿y. Wydmy na mierzei s¹ s³abo rozwiniête. ¯yje na nich wiele rzadkich i zagro¿onych gatunków ptaków, paj¹ków i jaszczurek. W wodach zatoki pojawiaj¹ siê foki i delfiny.
Do jeziora Onoke uchodzi rzeka Ruamahanga (124 km d³ugoœci), która odwadnia dolinê Wairarapa i s¹siednie doliny boczne. Zasolenie jeziora Onoke w pobli¿u oceanu wynosi przewa¿nie ok. 35‰, a w pobli¿u dop³ywu rzeki Ruamahanga 5‰ (Hayward i in., 2011). Okresowo wa³
Ryc. 16. Klifowe wybrze¿e Tongaporutu. Fot. T. Karasiewicz Fig. 16. Cliff coast of the Tongaporutu. Photo by T. Karasiewicz
Ryc. 15. Krzew manuka. Fot. T. Karasiewicz Fig. 15. The manuka bush. Photo by T. Karasiewicz
¿wirowy i fale oceaniczne blokuj¹ odp³yw wód z jeziora Onoke, wtedy jezioro wype³nia siê s³odk¹ wod¹ z rzeki Ruamahanga. W koñcu dochodzi do przerwania wa³u ¿wi-rowego tamuj¹cego odp³yw wód do morza. Taki proces mo¿e trwaæ od 1 do 4 tygodni. Zdarza siê te¿, ¿e wody wzburzonego oceanu przelewaj¹ siê przez mierzejê i mie-szaj¹ z wodami jeziora Onoke. Wtedy jezioro ulega zasole-niu. Gdy odp³yw wód nie jest blokowany, a stan wody w rzece i jeziorze jest niski, jezioro staje siê lagun¹ p³ywow¹. Taki stan mo¿e siê utrzymywaæ od 1 do 4 miesiêcy, prze-wa¿nie wiosn¹ (Hayward i in., 2011).
ANALIZA RYNKU TURYSTYCZNEGO NOWEJ ZELANDII
Bran¿a turystyczna Nowej Zelandii jest bardzo dobrze rozwiniêta. Atrakcje wysp z roku na rok przyci¹gaj¹ coraz wiêcej zagranicznych goœci z ró¿nych czêœci œwiata. W 2019 r. przylecia³o tu 3,9 mln osób (www.stats.govt.nz), spoœród których prawie dwa miliony cel swojego przyjazdu okreœli-³y jako zwiedzanie kraju. Dziesiêæ lat wczeœniej, w 2009 r., osób przylatuj¹cych do Nowej Zelandii by³o nieco ponad 2,43 mln, co oznacza, ¿e w tym czasie liczba turystów wzros³a a¿ o 1,5 mln (ryc. 19). A jeszcze w 1990 r. liczba przyjezdnych nie przekracza³a 1 mln (Pearce, 2001). Je¿eli taki trend utrzyma siê, to w najbli¿szych latach Now¹ Zelandiê bêd¹ odwiedzaæ ponad 4 mln turystów rocznie, czyli niemal tyle samo, co mieszkañców pañstwa.
W 2017 r. wœród osób wizytuj¹cych Now¹ Zelandiê prawie 44% stanowili mieszkañcy Australii i Oceanii, przyczyn¹ tak czêstych kontaktów s¹ wiêzy rodzinne i eko-nomiczne, a udzia³ Europejczyków przekroczy³ 15% (ryc. 20). W tych statystykach zdecydowanie wyró¿nia siê du¿a liczba turystów z Chin (ponad 400 tys.), Stanów Zjedno-czonych (330 tys.), Wielkiej Brytanii (249 tys.), Niemiec (104,8 tys.) i Japonii (102 tys.). Dalsze miejsca zajmuj¹ Koreañczycy, Kanadyjczycy, Hindusi, Singapurczycy, Malezyjczycy, mieszkañcy Hong Kongu i Francuzi (www.stats.govt.nz).
Niejednokrotnie uczestnikami ruchu turystycznego do Nowej Zelandii s¹ naukowcy, którzy chc¹ lepiej poznaæ jej przyrodê oraz procesy i zjawiska wulkaniczne. Obecnie, dziêki mediom spo³ecznoœciowym, literaturze oraz innym Ÿród³om informacji, roœnie dostêp do najbardziej odleg³ych zak¹tków naszej planety. Dodatkowo szybki rozwój trans-portu sprawia, ¿e podró¿ do takich miejsc jest ³atwiejsza ni¿ jeszcze kilkanaœcie lat temu.
Ryc. 19. Liczba osób przylatuj¹cych do Nowej Zelandii w latach 1990–2017 (www.stat.gov.nz, 28.06.2018 r.) Fig. 19. Number of people visiting New Zealand in the years 1990–2017 (www.stat.gov.nz, 28.06.2018 r.) Ryc. 18. Przesmyk do zatoki Palliser – widok z brzegu jeziora
Onoke. Fot. J. Rychel
Fig. 18. Isthmus between Onoke Lake and Palliser Bay. Photo by J. Rychel
Ryc. 20. Procentowy udzia³ turystów, którzy odwiedzili Now¹ Zelandiê w 2017 r., z ró¿nych czêœci œwiata (www.stat.gov.nz, 28.06.2018 r.)
Fig. 20. Percentage of tourists who visited New Zealand in 2017, from different parts of the world (www.stat.gov.nz, 28.06.2018 r.) Ryc. 17. Mapa lokalizacyjna rejonu Lake Ferry
Flora i fauna Nowej Zelandii s¹ unikatowe, co sprawia, ¿e turyœci przyje¿d¿aj¹, by j¹ podziwiaæ. Rz¹d dba o to, aby natura pozosta³a w niezmienionym stanie, roœliny i zwie-rzêta s¹ otoczone specjaln¹ ochron¹, badacze obserwuj¹ tamtejsze gatunki w celu ratowania tych, które s¹ zagro¿one wyginiêciem. Wzrost ruchu turystycznego wp³yn¹³ na rozwój bazy noclegowej, gastronomicznej oraz transportowej. Odwiedzaj¹cy Now¹ Zelandiê bardzo dobrze oceniaj¹ zagospodarowanie turystyczne tego kraju. Na stronie internetowej TripAdvisor niejednokrotnie wypowiadaj¹ siê oni na temat tamtejszych hoteli, restaura-cji czy punktów informarestaura-cji turystycznej. W przewa¿aj¹cej mierze s¹ to opinie bardzo pozytywne, które sk³aniaj¹ innych do odwiedzenia Nowej Zelandii (tab. 1). Negatyw-ne komentarze pojawiaj¹ siê rzadko i zazwyczaj dotycz¹ zmiennych warunków pogodowych.
PODSUMOWANIE
Wyspa Pó³nocna, nale¿¹ca do Nowej Zelandii, jest doskona³ym przyk³adem rozwoju turystyki wykorzy-stuj¹cej geologiczno-geomorfologiczne walory terenu. Oferta turystyczna obejmuje wspinaczkê na szczyty czyn-nych i wygas³ych wulkanów, k¹piele w gor¹cych Ÿród³ach i zwiedzanie jaskiñ krasowych. Mo¿na tu te¿ podziwiaæ kli-fowe wybrze¿e Morza Tasmañskiego i urokliw¹ mierzejê Shipwreck. Te niezwyk³e krajobrazy oraz specyficzna flora i fauna przyci¹gaj¹ na wyspy Nowej Zelandii 4 mln turys-tów rocznie i stanowi¹ twórcz¹ inspiracjê dla scenarzysturys-tów wielkich produkcji filmowych.
Autorzy dziêkuj¹ prof. Piotrowi Migoniowi za wnikliw¹ recenzjê i cenne uwagi, które przyczyni³y siê do poprawienia treœci artyku³u oraz dr. Nickowi Mortimer z Nowozelandzkiego Koron-nego Instytutu GeologiczKoron-nego (GNS Scince) za pomoc i udostêp-nienie materia³ów Ÿród³owych.
LITERATURA
BROTHERS R.N., GOLSON J. 1959 – Geological and archeological inter-pretations of a section in Rangitoto ash on Motutapu Island, Auckland. New Zealand J. Geol. Geoph., 2: 569–577.
BUSSELL R., CROSDALE P., DUNCAN B. 1993 – Field Guide to Tara-naki Geology. Geosc. Soc. of New Zealand.
COATES G. 2002 – The Rise and Fall of the Southern Alps. Canterbury Univ. Press, Christchurch.
GRANGE L.I. 1927 – The geology of the Tongaporutu-Ohura Subdivi-sion, Taranaki Division. New Zealand Geol. Surv. Bull., 31: 419–482. HAYWARD B.W., GRENFELL H.R., SABAA A.T., KAY J., CLARK K. 2011– Ecological distribution of the foraminifera in a tidal lagoon-brackish lake, New Zealand, and its Holocene origins. J. Foramin. Res., 41 (2): 124–137.
HOUGHTON B., SCOTT B. 2008 – Geyserland. A guide to the volcanoes and geothermal areas of Rotorua. Geol. Soc. New Zealand, Guidebook, 13. https://pl.tripadvisor.com/Attractions-g255104-Activities-New_Zealand.htm HUNT T.M., GLOVER R.B., WOOD C.P. 1994 – Waimangu, Waiotapu, and Waikite geothermal systems, New Zealand: background and history. Geothermics, 23: 379–400.
JARMO£OWICZ-SZULC K., KOZ£OWSKA A. 2016 – Wulkanizm rejonu Auckland, Nowa Zelandia. Prz. Geol., 64: 101–104.
JELONEK A. (red.) 1997 – Encyklopedia Geograficzna Œwiata, Austra-lia, Oceania, Antarktyda. Wydawnictwo OPRES, Kraków.
KLINGELHOEFER F., LAFOY Y., COLLOT J., COSQUER E., GÉLI L., NOUZÉ H., VIALLY R. 2007 – Crustal structure of the basin and ridge system west of New Caledonia (southwest Pacific) from wide angle and reflection seismic data. J. Geoph. Res., 112, B11102; doi: 10.1029/2007JB005093
LATOCHA A. 2006 – Atrakcje geoturystyczne Nowej Zelandii. Geoto-urism 3 (6): 3–14.
£¥KOWSKI R. (red.) 1987 – Encyklopedia Powszechna. Wyd. PWN, Warszawa.
LEONARD G.D., JOHNSTON D.M., PATON D., CHRISTIANSON A., BECKER J., KEYS H. 2008 – Developing effective warning systems: Ongoing research at Ruapehu volcano, New Zealand. J. Volcan. Geotherm. Res., 172: 199–215.
LESZCZYCKI S., FLESZAR M. 1963 – Australia, Oceania i Antarkty-da. Wyd. WP, Warszawa.
MAIER K.L., MASALIMOVA L.U., ROTZIEN J.R., GRAHAM S.A., LOWE D.R. 2010 – Deep-water deposits of the upper Miocene Mount Messenger, Urenui, and Kiore formations, Taranaki Basin, North Island, New Zealand. New Zealand Field Trip Guidebook 2010, Stanford Project on Deep-Water Depositional Systems (SPODDS) February 23 – March 1, 2010, Department of Geological and Environmental Sciences, Stanford Univ. MAIK W. (red.) 1998 – ABC Œwiat – Australia, Oceania, Antarktyda. Wyd. Kurpisz.
McLINTOCK A.H. (red.) 1966 – An Encyclopedia of New Zealand. https://teara.govt.nz/en/1966
MORTIMER N., CAMPBELL H.J, TULLOCH A.J., KING P.R., STAGPOOLE V.M., WOOD R.A., RATTENBURY, M.S., SUTHERLAND R., ADAMS C.J., COLLOT J., SETON M. 2017 – Zealandia: Earth’s Hidden Continent. GSA Today, 27 (3): 27–35.
MORTIMER N., CAMPBELL H.J. 2014 – Zealandia: Our continent revealed: Auckland, New Zealand. Penguin: 272.
PEARCE D. 2001 – Tourism. Asia Pacific Viewpoint, 42 (1): 75–84. PIJET-MIGOÑ E., MIGOÑ P. 2015 – Geothermal fields of New Zealand in tourism industry – the case of complementary assets and competitive products. Geotourism, 3–4: 3–24.
RITCHIE D., GATES A.E. 2001 – Encyclopedia of earthquakes and vol-canoes. Wyd. Checkmark Books, New York.
STUPNICKA E. 1978 – Zarys geologii regionalnej œwiata. Wyd. Geol., Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
SOONS J.M., SELBY M.J. 1982 – Landforms of New Zealand. Longman Paul Ltd, Auckland.
SZCZYPKA K. (red.) 2010 – Przewodnik, Nowa Zelandia. National Geographic Society, Warszawa.
ŒRODOWISKO geograficzne Nowej Zelandii – uwarunkowania przy-rodnicze i spo³eczno-ekonomiczne. Pol. Tow. Geogr., Wydzia³ Geografii i Studiów Regionalnych UW, 2018.
WARNE K. 2002 – S.O.S dla Natury. Jak zachowaæ oazy bioró¿norodnoœci? Nowa Zelandia. National Geographic Polska, 10: 51–77.
ZABOROWSKA J. (red.) 2005 – Podró¿e marzeñ. Nowa Zelandia, Bibl. Gazety Wyborczej.
Praca wp³ynê³a do redakcji 24.01.2020 r. Akceptowano do druku 1.03.2020 r.
Tab. 1. Ocena infrastruktury najwiêkszych atrakcji turystycznych Wyspy Pó³nocnej Nowej Zelandii (na podstawie opinii w serwisie TripAdvisor – dostêp styczeñ, 2020)
Tab. 1. Infrastructure evaluation of the largest tourist attractions of New Zealand’s North Island (based on reviews on TripAdvisor – access January, 2020)
Opinie / Opinions Wulkan RangitotoVolcano Rangitoto Jezioro TaupoTaupo Lake Maoryskie rzeŸby w skaleMaori Rock Carvings Park Te PuiaTe Puia Park JaskinieWaitomoWaitomo Caves Mount TaranakiGóra Taranaki
Doskona³e / Excellent 1404 368 209 3033 2675 422
Bardzo dobre / Very good 672 135 151 1709 1568 114
Œrednie / Average 91 20 66 498 626 13
Z³e / Bad 11 0 18 134 248 1
Okropne / Awful 7 0 1 56 154 2
Epidemia COVID-19
a Prawo geologiczne i górnicze
Mineralizacja polimetaliczna
w strukturze elewacji Brudzowic (Siewierza)
Kamienne bruki Starego Rynku w Poznaniu
(zobacz artyku³ Joanny Rychel i in. na str. 500). Fot. J. Rychel
Cover photo: The Emerald Lakes filling craters on slopes of the Tongariro volcano, North Island in New Zealand (see article by Joanna Rychel et al. on p. 500). Photo by J. Rychel
(Siewierza) na bloku górnośląskim (południowa Polska) – patrz str. 511
Polymetallic hydrothermal mineralization of the Brudzowice (Siewierz)
elevation structure in the Upper Silesian Block (southern Poland) – see p. 511
Ryc. 5. Okruszcowanie skał ordowiku i ediakaru. Otwór Bibiela PIG-1, zdjęcia w świetle elektronów wtórnie rozproszonych
(BSE). A – agregat pirytowy z towarzyszącymi węglanami z grupy dolomit-ankeryt-kutnahoryt (Mg-Kut) (tab. 1, ryc. 4) oraz z grupy syderyt-magnezyt-rodochrozyt; głęb. 706,0 m, obraz w barwach sztucznych. B – piryt z licznymi wrostkami skały płonnej, z otoczką pirytu młodszej generacji, bogatej w As (tab. 3). W sąsiedztwie widoczny jest zrost pirytu z chalko-pirytem i sfalerytem; głęb. 566,2 m. C – agregat pirytu z widoczną zmiennością zawartości As (tab. 4); głęb. 326,3 m, obraz w barwach sztucznych. D – kryształy pirytu pokryte siatką nieregularnych mikrospękań wypełnionych chalkopirytem, galeną i sfalerytem, rzadziej tennantytem, w otoczeniu występują węglany oraz baryt (Brt); głęb. 706,0 m, obraz w barwach sztucznych. E – skupienie chalkopirytu, galeny i bornitu w otoczce manganosyderytu (Mn-Sd) (tab. 2); głęb. 1312,5 m.
F – zrost chalkopirytu, sfalerytu, galeny i minerału z szeregu tennantyt-tetraedryt; głęb. 1335,0 m, obraz w barwach sztucznych Fig. 5. Ore mineralization of the Ordovician and Ediacaran rocks. Bibiela PIG-1 borehole, Back-scattered electron image
(BSE). A – Pyrite aggregate with carbonates from the dolomite-ankerite-kutnohorite group (Mg-Kut) (Tab. 1, Fig. 4) and the siderite-magnezite-rodochrozite group; depth 706.0 m. Image in false colours. B – pyrite with numerous gangue inclu-sions, with a pyrite envelope of younger generation, rich in As (Tab. 3). Nearby, an intergrowth of pyrite with chalcopyrite and sphalerite is visible; depth 566.2 m. C – pyrite aggregate with visible variability in As content (Tab. 4); depth 326.3 m. Image in false colours. D – pyrite crystals with a network of irregular microcracks filled with chalcopyrite, galena and sphaler-ite, less often with tenanthite; there are also associated carbonates and barite (Brt); depth 706.0 m. Image in false colours.
E – concentration of chalcopyrite, galena and bornite (Tab. 2) in the manganosiderite (Mn-Sd) envelope (Tab. 2); depth
1312.5 m. F – intergrowth of chalcopyrite, sphalerite, galena and a mineral from the tennanthite-tetrahedrite series; depth
Georóżnorodność nowozelandzkiej Wyspy Północnej... (patrz str. 500)
Geodiversity of North Island in New Zealand... (see p. 500)
Ryc. 9. Czerwony Krater w Parku Narodowym Tongariro. Fot. J. Rychel Ryc. 4. Paproć drzewiasta – jeden z symboli Nowej Zelandii.
Fot. T. Karasiewicz
Fig. 4. One of the New Zealand’s symbols – tree fern. Photo by
T. Karasiewicz
Ryc. 8. Jezioro w kalderze Taupo – widok od południa. Fot. J. Rychel Fig. 8. The lake water filling the Taupo caldera – a view from the south.
